Қишда Рила тоғларидаги игна баргли ўрмонлар

Қишда Рила тоғларидаги игна баргли ўрмонлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

141 KB

Ko'chirib olish

Қишда Р и ла тоғларидаги игна баргли ўрмонлар Ўлканинг шимолий ва марказий қисмлари ўсимлик ва тупроқ қоплами учун ўрмон ва дашт типларининг уйғунлиги хосдир. Ўрмонлар ва уларга хос бўлган тупроқлар тоғли районларга тарқалган, текисликлар ва тоғлар орасидаги сойликларда ўрмон ўсмайди ҳамда уларда дашт тупроқлари кўпчиликни ташкил этади. Болгария платоси, Марица пасттекислиги ва соиликларнинг хозирги ландшафтлари уларнинг дастлабки ўсимлик қоплами хакида тасаввур ҳосил қилмайди. Бу районларда унумдор қорз ёки каштан тупроқлар тарқалган. Бу ерлардаги тупроқлар ҳайдалган, табиий ўсимлик қоплами сақланиб қолган жойлар деярли бутунлай йўқ. Болгария платосидаги текис ҳайдалган ерларда ҳар ер-ҳар ерда якка ўсган дарахтлар кўп, афтидан, бу дарахтлар экилган бўлса керак. Марица пасттекислиги яна ҳам кўпроқ ҳайдаб юборилган. Унинг ер юзасини суғориш каналлари кесиб ўтган, бу текислик шолипоялар, пахтазорлар, тамаки экилган далалар, узумзор ва боғлардан иборат ўзига хос мозаикани ташкил этади. Кўп далаларнинг чеккаларига мевали дарахтлар экилган, ана шу йўл билан пасттекисликнинг унумдор тупроқларидан яхши фойдаланилади. Марица пасттекислиги ва Қора денгиз соҳилининг табиий ўсимлик қопламида Ўрта денгиз бўйи флорасининг элементлари пайдо бўлади. Бу

ерда баъзи бир доимий яшил буталарни, чирмовиқни (Hedera helix) ва бошқаларни учратиш мумкин. Тоғлар ёнбағирларининг қуйи қисмлари кўпинча бутазорлар билан қопланган, бу бутазорларда баргини тўкувчи буталар ҳам ва баъзи доимий яшил бута турлари ҳам ўсади. Шибляк деб аталувчи бундай бутазорлар Болқон ярим ороли учун айниқса характерлидир. Шибляк бутазорлари одатда ўрмон кесилган жойларда ўсади ва катта майдонларни ишғол қилган. T оғ лар да 1000-1200 м баландликкача дубнинг турли турлари ва уларга аралашган ҳолда граб, бук ва бошқа кенг баргли дарахтлар ўсадиган баргини тўкувчи ўрмонлар чиқиб бор.ади. Баъзи жойларда кенг баргли ўрмонлар аралаш ўрмонлар билан алмашинади. Баъзи тоғ массивларида улар ўрнида қарағайнинг Болқон ва Ўрта Европада ўсадиган тури, ель ва пихталардан иборат баланд бўйли қимматбаҳо игна баргли ўрмонлар тарқалган. Ана шундай қимматбаҳо ва нисбатан кам кесилган ўрмонлар Болгариядаги Рила, Пирин ва Родоп тоғлари ёнбағирларини қоплаган. 1500-1800 м баландликда ўрмонлардан рододендрон, арча ва супургиўт ўсувчи субальп бутазорларига ўтилади. Энг баланд тоғ массивлари альп ўтлоқлари билан қопланган, булардан яй-лов сифатида фойдаланилади. Тоғли районларда анча баландликкача инсоннинг табиатга таъсири сезилиб туради. Кўп жойларда буғдой экиладиган ерлар 1100-1300 м гача кўтарилади, мевали боғларнинг юқори чегараси бир оз пастроқда жанубга қараган ёнбағирларнинг энг қуйи қисмларини токзорлар эгаллаган. Ўрта денгиз бўйи иқлимли районларнинг тупроқ-ўсимлик коплами ҳам ўзиг хосдир. Югославия, Албания ва Жанубий Грециядаги ландшафт. Афинанинг кўриниши қирғоқларидаги пасттекисликларнинг

қизил (оҳактошларда) ва жигар ранг тупроқларида доимий яшил ўсимликлар ўсади. Субтропик тупроқ ва ўсимликлар тарқалган ерларнинг юқори чегараси шимолдан жанубга томон кўтарилиб боради. Адриатика денгиз соҳилининг шимолий қисмида бу чегара денгиз сатҳидан 300-400 метрдан баланд кўтарилмайди, Жанубий Грецияда эса 1000 м атрофида ва ундан баландроқдир. Ярим оролнинг кўп ёғин тушадиган ғарбий қисми ўсимликлари қурғоқчил жануби-шарқнинг ўсимликларига қараганда бойроқ. Иония оролларининг табиий ва маданий ўсимликлари айниқса хилма-хил ва бўлиқдир, ваҳоланки Эгей денгизидаги баъзи ороллар қуёшда куйиб кетган чўлдан иборат. Ғарбий районларда маквис айниқса кенг тарқалган. Маквис бутазорлари соҳилларни ва тоғ ёнбағирларининг қуйи қисмларини қоплаган, жануби- ғарбда маквисдан кўра ксерофитроқ фригана формацияси кўпчиликни ташкил этади, баландроқ тоғларда фригана шибляк билан алмашинади. Баъзи жойларда доимий яшил дублар (Quercus ibex, Q. coccifera ва бошқалар) денгизбўйи қарағайи ва дафна (Jaurus nobilis) дан иборат Ўрта денгиз типидаги кичик-кичик ўрмонлар сақланиб қолган. Соҳилда ва тоғ ёнбағирларининг қуйи қисмларида табиий ўсимликларни маданий ўсимликлар кўп жойларда сиқиб чиқарган. Зайтун дарахтзорлари денгизнинг Югославия соҳили жануби қисмида пайдо бўлади, Албания билан Грецияда кенг тарқалган цитрус боғлари анча катта майдонларни эгаллаган. Зайтунзорлар жанубга томон тоғларда юқорига кўтарилиб боради. Югославияда турли мевали боғлар-олма, нок, олхўри ва ўрикзорлар катта майдонларни эгаллаган. Илиқ Ўрта денгиз иқлимли барча районларда тоғ ёнбағирларида узумзорлар кўп. Узумзорлар Жанубий Грецияда зинапоя қилиб ишланган ёнбағирларда айниқса баландга кўтарилади. Ўрта денгиз типли ўсимликлар ва тупроқлар минтақасидан юқорида дублар, заранг (Acer campestre), липа (Tilia argentea) ва бошқа кенг баргли ўсимлик турларидан ташкил топган баргини тўкувчи ўрмонлар жойлашган.

Бу ўрмонларда дарахт тагида доимий яшил ўсимликлар кўп. Денгиз бўйидаги тоғ тизмаларининг кенг баргли ўрмонларининг кўп қисми кесиб юборилган. Югославиянинг оҳактошли ясситоғликларидаги, яъни Динар карсти деб аталадиган райондаги ўрмонлар айниқса кўп кесиб юборилган. Бу ясси тоғликлар баъзи жойларда тупроғи йўқ, чағир тошлар ва йирик оҳактош палахсалари қоплаган ҳақиқий чўлга айланиб қолган. Деҳқончилик қилиш учун қулай ерлар оҳактош нураши маҳсулотлари қизил тупроқ (терраросса) кўринишида тўпланадиган польеларда далаларда учрайди. Бундай жойларда ҳайдаб, экин экилган кичик-кичик ерларни кўриш мумкин. Бутунлай унумсиз ерлар майдони нисбатан кичик. Унумсиз ерлар ёнида яйлов сифатида фойдаланиладиган ўтлоқлар ва ҳатто илгариги кенг баргли ўрмонларнинг қолдиғи бўлган дарахтзорлар ҳам учраб туради. Болқон ярим ороли ҳайвонот дунёсида Ўрта Европа ҳайвон турлари ҳам, типик Ўрта денгиз бўйи фаунаси турлари ҳам бор. Аҳоли кам айрим районларда фауна яхши сақланган, лекин айрим йирик ҳайвонлар аллақачон ва бутунлай йўқолиб кетган. Масалан, ярим оролнинг жанубий қисмида тарихий даврда шерлар яшагани маълум. Ярим оролнинг баъзи районларидаги дарё бўйи ва ботқоқли тўқайларда тўнғиз учрайди; тоғ ўрмонларида ҳозиргача ҳам буғу, серна сақланиб қолган, Эгей денгизидаги оролларда хона-ки эчкининг авлоди ёввойи эчки яшайди. Хилват тоғли ерларда баъзан қўнғир айиқ учрайди. Кемирувчилар кўп, улар орасида қуён биринчи ўринни эгаллайди. Хилма-хил қушлар бор. Йиртқич қушлардан гриф, бургут, илонхўр бургут учрайди. Чумчуқ турлари, қизилиштонлар жуда кўп, илгари тустовуқ бўлган. Типик Ўрта денгиз бўйи ҳайвонлари орасида судралиб юрувчилар кўп. Калтакесаклар айниқса кўп, қора илон, кичик бўғма илон учрайди. Жанубда Греция эндемик тошбақаси бор.

Дунай ва Адриатика денгизи ҳавзаларидаги дарё ва кўллар балиққа жуда бой. Ярим оролнинг жанубий Эгей денгизи ҳавзасига қарашли қисми чучук сув ҳайвонларига нисбатан камбағал.

O'xshashlar

Жанубий Америка материгининг табиий географик ўлкалари

Дунай дарссининг Ўрта Дунай пасттекислигига чиқиш олдидан кўриниши

Шимолий Америка материгининг табиат зоналари

1.Арктика ва субарктика минтақаси географик зоналари. 3.Мўътадил минтақа географик зоналари. 4.Субтропик минтақа географик зоналари.

Европанинг табиат зоналари