Хоразм вилояти хўжалигини ривожлантиришнинг истиқболлари - Geografiya - Referatlar

Хоразм вилояти хўжалигини ривожлантиришнинг истиқболлари

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66.388671875 KB

Ko'chirib olish

X оразм вилояти хўжалигини ривожлантиришнинг истиқболлари Хоразм вилояти республика иқтисодиётида ўзига хос ўринга эга. В илоят ҳиссасига республиканинг 1.4 фоиз ҳудуди ва аҳолисининг 5.4 фоизи т ўғри келган и ҳолда, қишлоқ хўжалик маҳсулотининг 7.8, саноат маҳсулотларининг 2.8 фоизини беради. ЯИМнинг аҳоли жон бошига мужассамлашуви бўйича вилоят республикада 6 ўринда туради. Аммо, вилоят мамлакатн инг табиий ва минерал ресурслари чегараланган, экологик шароити бузилган ҳудудлари қаторига киради. Бозор иқтисодиёти шароитида, республиканинг бошқа маъмурий тизимларида кузатилганидек, вилоят иқтисодиётида маълум ўзгаришлар рўй берди. Қишлоқ хўжалиги асоси бўлган пахтачиликда маҳсулот етиштириш 2003 йилгача аста - секинлик билан камайиб, ғалла етиштириш эса, аксинча, ошиб борди. Соҳада иқтисодий ислоҳотлар босқичса – босқич амалга оширилиб, 2006 йилда деярли барча экин майдонлари фермер зўжаликлари ихтиёрига ўтказилди. Хўжалик соҳасида маҳсулот етиштиришнинг таркибий турланиши билан бирга айрим салбий ҳолатлар ҳам юзага келди. Тармоқда иқтисодий муаммолар туфайли экин майдонларининг мелиоратив ҳолати анча ёмонлашди, ўртача ҳосилдорлик 80 – йилларга нисбатан сезиларли даражада пасайди. Саноатнинг деярли барча тармоқларида ишлаб чиқаришнинг ҳажми 80 – йилларга нисбатан қисқарди. Бу, энг аввало, вилоят саноат тармоқларининг бевосита қишлоқ хўжалиги билан боғлиқлиги бўлса, иккинчидан, ички буюртманинг камайиши (қурилиш саноати), горизонтал алоқаларнинг (машинасозлик) бузилиши, технология даражасининг пастлиги (енгил саноатнинг қатор тармоқлари) билан боғлиқдир. Ушбу ва шунга ўхшаш муаммоларнинг олдини олиш мақсадида вилоятда қатор қўшма корхоналар ташкил этилди. Бироқ, уларнинг айримлари вилоят иқтисодиёти билан боғлиқ бўлмаганлиги сабабли ўз фаолиятини тўхтатди. Саноатнинг бевосита хом ашё базаси мавжуд (тўқимачилик) ёки энергия ишлаб чиқариш ҳажмининг қуйи қавати яратилган (қанд – шакар саноати) тармоқларигина бир текис фаолият юритиб кета олди.

Хўжаликнинг узоқ давр давомида ривожланиб, ихтисослаштирилган тармоқ-лар даражасига кўтарилган соҳалари унинг келгуси тараққиётида асосий ўрин тутиши ҳамда ишлаб чиқаришни ташкил этишда жойланиш омилларини эътиборга олмасликнинг катта иқтисодий йўқотишларга олиб келиши келгуси тараққиётда инобатга олиниши лозим. Юқорида таъкидлаганимиздек, вилоятнинг ресурс салоҳияти, айниқса минерал ресурс салоҳияти республиканинг кўпгина бошқа вилоятлариникига қараганда анча чекланган. Айни вақтда, Европанинг ривожланган мамлакатларига республи- канинг бошқа ҳудудларига нисбатан яқинроқ бўлсада, Ўрта Осиё миқёсида истеъмол бозори чекланган қолоқ ҳудудлари билан чегараланган. Маълумки, ўз тараққиётида ортда қолаётган минтақалар иқтисодиётини тараққий қилдиришда ривожланган ҳудудлар салоҳиятига суяниш тажрибаси унчалик самара бермаган. Шу боис, етакчи мамлакатларда минтақавий муаммоларни ҳудуд ички ресурсларига таянган ҳолда бартараф этиш сиёсати юргизилмоқда. Вилоят иқтисодиётини ривожлантириш масалаларини босқичма – босқич олиб бориш, яъни ишлаб чиқаришни “пастдан юқорига” қараб ривожлантириш мақсадга мувофиқдир. Хоразм республиканинг йирик пахта, қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштирувчи ҳудудларидан биридир. Вилоятда саноат ишлаб чиқаришнинг ривожланитирилиши мавжуд қишлоқ хўжалиги хом – ашёларини даражада қайта ишлаш билан боғлиқдир. Бу ҳозирда, вилоят қайта ишловчи соҳалари орасида, пахта тозалашни ҳисобга олмаганда, тўқимачилик ва озиқ – овқат саноати тармоқлари етакчилик қилаётганлигидан ҳам кўзга ташланади. Ушбу тармоқ корхоналарининг кўпчилиги, хусусан тўқимачилик корхоналари мустақиллик йилларида барпо этилди. Хоразмда йилига ўртача 100 – 110 минг тоннагача пахта толаси тайёрланади. Унинг 10 – 11 минг тоннаси “Гурлан”, “Боғоттекстил” каби йирик тўқимачилик корхоналари томонидан (10,3%) қайта ишланмоқда. Ушбу миқдорининг 2/3 қисми тайёр маҳсулот ҳолатига етказилади. Кўриниб турибдики, вилоятда тўқимачилик саноатини ривожлантириш, “Боғоттекстил” ҚК каби, ҳар бири 5 минг тонна пахта толасини қайта ишловчи 10 дан ортиқ тўқимачилик мажмуаларини барпо этиш имкониятлари мавжуд.

Минтақада ҳар йили 200 – 220 минг тонна сабзавот ва полиз маҳсулотлари, 82 – 85 минг тонна мева ва узум етиштирилади. Улар орасида айрим турларигина маълум даражада қайта ишловга тортилган, холос. Бу эса, ўз навбатида, озиқ – овқат саноатини ривожлантириш учун имкониятлар катта эканлигидан далолат беради. Вилоят саноатининг бошқа тармоқлари асосан минтақа ва республика агросаноат мажмуига хизмат қилувчи хусусиятга эга бўлиб, уларнинг ривожланиши ички талабга боғлиқ. Саноат ишлаб чиқаришини вилоят ресурс салоҳиятидан фойдаланган ҳолда ривожлантириш унинг хўжалик тизимига комплекс таъсир этувчи механизмга эга бўлиши лозим. Бу борада маҳаллий хом ашёни юқори даражада қайта ишлашни йўлга қўйилиши иқтисодиётнинг аграр соҳасида маҳсулот тайёрлашнинг интенсивлашишига таъсир ўтказади. Талабнинг кучайиши маҳсулот ҳажми ва сифати ортиб боришига, аграр секторда фаолият юритувчилар даромадининг ортиб боришига олиб келади. Иқтисодиёт соҳалари ўртасида боғлиқликнинг кучайиши ички даромаднинг ортиши, сармоя йиғилиши, ишлаб чиқаришнинг янги тармоқларига асос солиниши, мавжудларини самарали фаолият кўрсатишига замин тайёрлайди. Вилоят иқтисодиёти саноатлашувининг иккинчи босқичи ушбу шарт – шароитлар яратилгандагина юзага келади. Шу ўринда таъкидлаш лозимки, биринчи босқичда асосан экспортга йўналган саноат тармоқлари шаклланади. Иккинчи босқичда эса кенг истеъмол моллари ишлаб чиқариш тармоқларини тараққий қилдириш мақсадга мувофиқдир. Булар нафақат енгил ва озиқ – овқат саноат тармоқларининг давоми бўлиши, балки машинасозликнинг кам хом ашё талаб, аммо сердаромад соҳаларини, маслан, электротехника, маиший машинасозлик каби соҳаларини қамраб олиши лозим. Ҳозирда машинасозликнинг кенг омма учун хизмат қилувчи соҳалари етакчи мамлакатларда тез ривожланмоқда. Европадаги камроқ тараққий қилган давлатларда (Финландия, Венгрия, Чехия), Жануби – шарқий Осиё мамлакатларида (Ж.Корея, Хитой, Тайвань) машинасозликнинг ушбу соҳаларини ривожлантиришга катта эътибор қаратмоқда. Саноат ривожланишининг учинчи босқичи бевосита республиканинг жаҳон

иқтисодиёти интеграциясига қўшилув жараёнининг даврий хусусиятлари билан боғлиқдир. Вилоятда ер ресурсларининг чекланганлиги, фермерчиликнинг жорий этилиши ҳамда яқин келажакда қишлоқ хўжалигининг технологик қуролланиш даражасининг кўтарилиши туфайли ортиқча меҳнат ресурсларининг вужудга келиши сабабли саноатда ўсиш қутбларини шакллантириш, урбанизация жараёнини бошқарув механизмлари орқали кучайтириш долзарб масалалардан саналади. Шунингдек, қишлоқ хўжалигидан бўшаган ортиқча меҳнат ресурсларини янги қувватлар ташкил этиш орқали саноат ишлаб чиқаришига жалб этиш чора – тадбирларини ишлаб чиқиш лозим. Акс ҳолда, вилоят республиканинг ижтимоий – иқтисодий жиҳатдан суст рвожланган ҳудудларидан бири бўлиб қолаверади. Хоразм вилоятида саноат ишлаб чиқаришнинг секин ривожланиши урбанизациялаш даражасини пасайиб боришига олиб келмоқда. Хўжалик моноцентрик кўриниш (туман марказлари аксариятининг саноат салоҳияти жуда паст) касб этиб бораётган бир пайтда вилоят маркази иқтисодиёти асосини хизмат кўрсатиш соҳалари ташкил этиб келмоқда. Юқорида кўриб ўтилганидек, вилоят хўжалигини босқичма – босқич ички ресурс имкониятларига таянган ҳолда ривожлантириш, туман марказлари ва йирик қишлоқларда ишлаб чиқариш қувватларини барпо этиш, кўп марказли иқтисодий маконни яратиш мавжуд муаммоларнинг ечимини беради. Ишлаб чиқаришнинг ҳудудий таркибини такомиллаштириш, саноатлашув жараёни эволюцион йўл билан кучайтириш вилоятнинг кейинги иқтисодий тараққиётида катта аҳамият касб этади.

Адабиётлар. 1. Солиев А. С., Аҳмедов Э. А. ва бошқ. Минтақавий иқтисодиёт.-Т.: Университет. 2003 2. Солиев А. С., Маҳамадалиев Р. Й. Иқтисодий ва ижтимоий география асослари. – Т.: Университет. 2005 3. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Хоразм вилояти

Хоразм вилояти тукайлари экологик хавфсизлигини даврийлик жихатдан бахолаш

Хоразм вилояти коллектор - дренаж тизимлари ва уларнинг иш фаолияти

Хоразм вилояти қишлоқ хўжалигида сув ресурслари самарадорлиги ва уни ошириш тадбирлари

Хоразм вилояти саноат корхоналарининг экологик вазиятга ва ахоли саломатлигига таъсирини бахолаш