Geosiyosiy jarayonlar borasidagi mumtoz ilmiy yo`nalishlar

Geosiyosiy jarayonlar borasidagi mumtoz ilmiy yo`nalishlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55.5 KB

Ko'chirib olish

Geosiyosiy jarayonlar borasidagi mumtoz ilmiy yo`nalishlar Reja: 1. Geosiyosiy jarayonlar borasidagi mumtoz ilmiy yo`nalishlar 2. Shvetsiyadagi qit`achilik nazariyasi 3. O`rta Yevropa konsepsiyasi

Nemis geosiyosiy maktabi. Geosiyosiy ta`limotning eng yorqin ko`rinishi nemis «organistik maktabi»ning shakllanishida namoyon bo`lgan. Asarlarida “geosiyosat” atamasini qo`llagan bo`lmasa ham Fridrix Ratselni (1844-1904) geosiyosatning “ota”si deb hisoblash mumkin. Uning ta`limoti geografiyani siyosiy nuqtai nazardan talqin etishga bag`ishlangan bo`lib, ana shu masala tahliliga doir “Siyosiy geografiya” asari 1897 yilda nashr etilgan. F.Ratsel Karlsruye shahridagi Politexnika Universitetini tamomlagan. Bu oliygohda u geologiya, paleontologiya va zoologiya fanlaridan tahsil olgan. O`qishini Xaydelberg`da tamomlagan Ratsel, Shu yerda («ekologiya» atamasini ilk bor qo`llagan) Ernst Gekel ismli professorga shogirdlik qiladi. Ratselda olamning tadrijiy taraqqiyoti va darvinchilikka asoslangan dunyoqarash shakllanadi, buning natijasida esa unda tabiatshunoslik ilmiga qiziqish yaqqol ifodalangan edi. Ratsel ko`ngillilar qatorida 1870 yildagi Fransiya-Prussiya urushida qatnashadi va dovyurakligi uchun “Temir xoch” unvoniga sazovor bo`ladi. Uning siyosiy dunyoqarashi asta-sekin o`ta millatchilik ruhi bilan yo`g`rila boradi. Natijada 1840 yilda Karl Piters tomonidan tashkil etilgan “Panolmon liga”si nomli millatchi tashkilotga a`zo bo`lib kiradi. U Yevropa va Amerika bo`ylab ko`p sayohat qiladi hamda o`z ilmiy salohiyatini etnologiya sohasida olib borgan tadqiqotlari bilan boyitadi. Bir necha yil Myunxen texnika institutida geografiyadan dars bergan F.Ratsel 1886 yilga kelib Leypsig`dagi xuddi shu nomli kafedrada ilmiy faoliyatini davom ettiradi. Umrini siyosiy geografiya muammolarini o`rganishga bag`ishlagan olim 1876 yilda “Xitoyga emigratsiya” mavzusidagi dissertatsiyasini himoya qiladi, 1882 yilda esa Shtutgart`da uning “Antropogeografiya” nomli asari bosilib chiqadi. F.Ratsel ijodida xalqlarning tadrijiy taraqqiyoti, demografiyaning jo`g`rofiy omillar bilan bog`liqligi, hudud relyefining mahalliy aholi madaniy va siyosiy rivojiga ta`siri kabi masalalar atroflicha tahlil etilgan. Geosiyosat borasida ko`plab tadqiqotlarni amalga oshirgan bo`lsa-da, “Siyosiy geografiya” uning eng asosiy asari hisoblanadi. F.Ratsel mazkur asarida hududning (zamin) birlamchi hamda o`zgarmas omil ekanligi va xalqlarning manfaati o`zlari yashab turgan zamin atrofida namoyon bo`lishini asoslashga harakat qiladi. Uning nazarida hudud va zamin tarixiy taraqqiyotni oldindan belgilab beradi. Bundan esa tadrijiy mazmundagi quyidagi xulosa kelib chiqadi: “davlat tirik borliq”, aniqrog`i, “zaminda ildiz otgan tana hisoblanadi”. Davlat

hududiy relyef, o`lcham hamda ularning xalq tomonidan anglanishidan tashkil topadi. Shunday qilib “davlat” kategoriyasida hududning obyektiv jo`g`rofiy belgilari va ularning umummilliy miqyosda subyektiv jihatdan anglanishi siyosatda ifodalangan holda aks etadi. F.Ratsel millatning jo`g`rofiy, demografik va etnomadaniy xususiyatlarini uyg`unlashtira olgan davlatni “me`yordagi davlat” deb hisoblaydi. “Siyosiy geografiya” asarida bu haqda shunday deb yozadi: “Davlatlar o`z taraqqiyotining barcha bosqichlarida zamin bilan uzviy aloqada bo`lgan borliq ekani bois, ular, avvalo, jo`g`rofiy nuqtai-nazardan o`rganilishi zarur. Etnografiya va tarixga oid ilmiy ma`lumotlar davlatning hududiy negizda taraqqiy topishi, u bilan yaqinlashib, birikishi hamda undan quvvat olishini isbotlaydi. Shunday qilib, davlat zamindan boshqariladigan va jonlanadigan hududiy borliq ekan, uni tasvirlash, qiyosiy tadqiq va tahlil etish jo`g`rofiyaning vazifasidir. Davlat ijtimoiy taraqqiyot jarayonida ro`y beradigan hodisalarning eng yuqori nuqtasiga aylangan holda, ularga singib ketadi”. F.Ratsel bunday “organistik” yondashuv asosida davlatning hududiy jihatdan kengayishini tirik mavjudotning rivojlanishi, tiriklik jarayoni sifatida talqin etadi. Bu hol zaminning o`ziga nisbatan munosabatida ham namoyon bo`ladi. Jumladan “zamin” miqdoriy xususiyatga ega bo`lgan moddiy kategoriyadan “hayotiy muhit”, “hayotiy makon” tarzidagi yangi sifat darajasiga ko`tariladi va o`ziga xos “geyebiomuhit”ga aylanadi. Ana shu mulohazalarga tayangan holda F.Ratsel ikki muhim tushuncha - “makonning mazmuni” va “hayotiy quvvat” atamalarini ilmiy muomalaga kiritadi. Bir- biriga yaqin ushbu atamalar xalqlar hamda jo`g`rofiy tizimlarga xos muhim xususiyatni anglatadi hamda ularning tarixdagi siyosiy ahamiyatini oldindan belgilab beradi. Geosiyosatning asosiy tamoyillari hisoblangan ushbu tezislar F.Ratselning izdoshlari tomonidan aynan shu asnoda rivojlantirilgan. Bundan tashqari, davlatning “zaminda ildiz otgan hududiy asosdagi tirik jism” sifatida talqin etilishi geosiyosiy uslubning bosh g`oyasi hamda o`zagi hisoblanadi. Bunday yondashuv kishilik jamiyatiga tegishli hodisalarnigina emas, balki unga taalluqli bo`lmagan sohalardagi jarayonlarning butun majmuini tahlil qilish imkonini yaratadi. Bu o`rinda tabiat va atrof-muhitning yorqin ifodasi bo`lgan zamin, shu hududdagi kishilar hayotini uzluksiz ta`minlaydigan borliq sifatida talqin etiladi. Shu ma`noda F.Ratsel, Ferdinand Tennic singari nemis “organistik” sotsiologiya maktabining bevosita vorisi hisoblanadi.

Uning millat va hudud munosabatlariga oid qarashlari “Siyosiy geografiya”dan olingan quyidagi parchada o`z aksini topgan: “Davlat tirik tana singari Yer yuzasining ma`lum qismiga bog`liq holda shakllanadi va uning mazmun-mohiyati zamin va xalqning xususiyatlari bilan belgilanadi. Bu o`rinda hudud o`lchovi, jo`g`rofiy joylashuv hamda chegaralar eng muhim xususiyatlardan hisoblanadi. Tuproq va o`simliklar turi, sug`orish tizimi va nihoyat Yer yuzasidagi boshqa unsurlar, dastavval, yaqin atrofdagi dengizlar hamda bir qarashda hech qanday siyosiy ahamiyat kasb etmaydigan kimsasiz hududlar bilan munosabatlar keyinchi o`rinlarda turadi. Ushbu xususiyatlarning barchasini ifoda etuvchi majmua - das Land ni, ya`ni mamlakatni tashkil etadi. Biroq “bizning mamlakat” haqida gap ketganda, unga inson tarafidan yaratilgan barcha ne`matlar hamda shu zamin bilan bog`liq barcha tarixiy xotiralar ham qo`shiladi. Ana shu tarzda dastlab sof jo`g`rofiy tusdagi tushuncha muayyan mamlakat xalqining o`z tarixi bilan ma`naviy-ruhiy aloqasi omiliga aylanadi. Davlat turg`un zamindagi xalqlar hayotini ifodalagani uchungina emas, balki bu ikki omil bir- birini o`zaro mustahkamlab, to`ldiradigan, bir-biri bilan mushtarak bir butunlikka aylangani uchun yaxlit “organizm”hisoblanadi. O`zlashtirilgan, ayniqsa, tabiiy chegaralar bilan o`ralgan hududlar esa aksincha, davlatning taraqqiyotini ta`minlaydi. Agar xalq o`z huhudida o`zini tabiiy his qilsa, shu zamindan kelib chiqadigan va unga qaytib singib ketadigan bir xil xususiyatlarni takrorlayveradi”. Ratselning nazarida davlatga nisbatan tirik tana sifatida munosabatda bo`lish “chegaralarning buzilmasligi” qoidasidan voz kechishni talab etardi. Davlat tirik mavjudot singari tug`iladi, o`sib-ulg`ayadi va vafot etadi. Ratsel ana shu qoidaga tayangan holda davlatning hududiy kengayishi va torayishi tabiiy jarayon ekanini ta`kidlaydi va “Davlatning hududiy o`sishi to`g`risida qonun” kitobida uning ichki hayotiy almashinuvi (sikli) bilan bog`liq. istiloning 7 qonuniyatini ko`rsatib beradi: Davlatning hududiy jihatdan kengayishi jarayoni shu hudud madaniyatining rivojlanishi bilan birgalikda kechadi. Davlatning hududiy kengayishi turli sohalarda, xususan mafkura, ishlab chiqarish, tadbirkorlik faoliyati kabi yo`nalishlarda “tortishuvchi nurlanish”, prozelitizm bilan uyg`un holda ro`y beradi.

Davlat ham o`z navbatida muhim siyosiy birliklarni qamrab olgan holda kengayadi. Chegara davlat atrofida joylashgan tana a`zosi sifatida tushuniladi. Davlat o`zining hududiy istilosini amalga oshirib uning taraqqiyoti uchun muhim hisoblangan mintaqalarni, jumladan qirg`oqdagi Yerlar, daryo havzalari, vodiy va barcha boy hududlarni egallashga harakat qiladi. Istiloning boshlang`ich jarayoni albatta tashqaridan ro`y beradi, negaki davlatning hududiy jihatdan kengayishiga sivilizatsiyaning quyi bo`g`ini tomonidan berilgan turtki sabab bo`ladi. Nisbatan zaif va kuchli millatlar o`zaro chatishuvi yoki qo`shilib ketishi bilan bog`liq umumiy tendensiya ulkan hududlarni harakatga keltirib, yanada kengayishiga majbur qiladi. Nemis olimi K.Xausxofer 1869 yilda Myunxen shahrida professor oilasida dunyoga kelgan. Yoshligidan yetuk harbiy bo`lishni orzu qilgan Karl tegishli ma`lumotga ega bo`lgach, yigirma yildan ortiq qurolli kuchlar safida zobitlik qiladi. 1908 – 1910 yillarda u Yaponiya va Manchjuriyada Germaniyaning harbiy vakili lavozimida faoliyat olib boradi. Ana shu paytda u Yapon imperatori oilasi va oliy tabaqa oqsuyaklar qatlami bilan tanishadi. Jismoniy jihatdan zaif bo`lgan Karl oxir oqibatda o`zining muvaffaqiyatli rivojlanib borayotgan harbiy faoliyatidan voz kechishga majbur bo`ladi. 1911 yilda Germaniyaga qaytgan Karl umrining oxirigacha o`zi tug`ilib o`sgan shaharda yashab qoladi. U ilmiy faoliyat bilan shug`ullanish natijasida Myunxen universitetida “fan doktori” darajasini oladi. O`sha paytdan boshlab Xausxofer muntazam ravishda umuman geosiyosat, xususan Tinch okeani havzasi mintaqasi geosiyosatiga doir asarlar chop eta boshlaydi. Uning “Day Nixon” deb nomlangan ilk asari Yaponiya geosiyosatiga bag`ishlangan. 1924 yildan boshlab K.Xausxofer 20 yil davomida “Geopolitik”, keyinchalik “Zeitschrift fur Geopolitik” deb nomlangan jurnalni nashr etadi. K.Xausxofer F.Ratsel, R.Chellen, X.Makkinder, V.Blash, A.Mexen va boshqa geosiyosatchilarning asarlarini diqqat bilan o`rgangan. Sayyoraviy dualizm “dengiz qudrati”ning “mintaqaviy kuch”larga qarshiligi yoki talassokratiya va tellurokratiya qarama-qarshiligini ifoda etgan manzara uning uchun o`zi faol ishtirokchi bo`lgan xalqaro siyosat sirlarini ochib beradigan kalit vazifasini o`tagan. Masalan, Yaponiyada u

dunyoning strategik muvozanatiga doir ma`suliyatli qaror qabul qiladigan kuchlar bilan yaqin munosabatlarda bo`lgan. Shunisi qiziqki, dastlab natsistlar tomonidan qo`llangan “Yangi Tartib”, hozirgi vaqtda esa amerikaliklar ilgari surgan “Dunyoning yangi tartiboti” iborasi ilk bor Yaponiya olimlari tomonidan Tinch okeani mintaqasidagi ta`sir doirasini kengaytirishga yo`naltirilgan geosiyosiy dasturga nisbatan ishlatilgan. O`sha paytda “Dengiz Kuchi” va “Yer Kuchi” o`rtasidagi sayyoraviy raqobat Germaniyani o`z yo`lini anglab olish muammosini keltirib chiqardi. Bu borada K.Xausxofer ham milliy g`oya tarafdorlari nemis davlati siyosiy qudratini oshirishga har tomonlama harakat qilgani ma`lum. Bu bu hol nafaqat sanoatning rivojlanishi va madaniy taraqqiyotni, balki geosiyosiy bosqinchilikni ham anglatgan. Germaniyaning Yevropa markazida joylashganligi, madaniy va jo`g`rofiy holati uni g`arbiy dengiz davlatlari bo`lmish Angliya, Fransiya va AQShning tabiiy raqibiga aylantirgan edi. “Talassokratik” geosiyosatchilarning o`zlari ham Germaniyaga salbiy munosabatini yashirmas, uni (Rossiya kabi) dengiz hukmroni bo`lgan G`arbning geosiyosiy raqibi deb bilishardi. Bunday vaziyatda Germaniyaning “Tashqi yarimoy” davlatlari bilan yaqin hamkorlik qilishga ishonishi qiyin edi. Qolaversa Angliya va Fransiya o`rtasida azaldan o`zaro hududiy da`volar mavjudligini ham e`tiborga olinishi kerak. Natijada, Buyuk Germaniyaning kelajagi G`arb va anglosakson dunyosi, ya`ni Sea Power bilan geosiyosiy nuqtai-nazardan qarama-qarshi yo`nalishga ega edi. Karl Xausxofer va uning izdoshlari yaratgan geosiyosiy konsepsiya ana shu tahlillarga asoslanadi. U “qit`aviy blok” yoki Berlin-Moskva-Tokio o`qini tashkil etish zaruriyatini aks ettiradi. Ushbu blok raqib strategiyasiga qarshi yagona aniq va to`liq javob bo`lishi kerak edi. Shuni ta`kidlash karakki, raqib tomon bunday hamkorlik tuzilishidan qo`rqishini hatto yashirmagan edi. K.Xausxofer “Qit`aviy blok” maqolasida agar Yevroosiyoning eng ko`p sonli xalqlari bo`lgan nemislar va ruslar o`zaro ziddiyatlarga barham berishsa, Yevroosiyoni hech qachon yengib bo`lmaydi (Qrim urushi yoki 1914 yilgi voqealar kabi). Bu Yevropa siyosatining aksiomasidir, deb yozgan. Fikrni davom ettirib, Xausxofer amerikalik Gomer Lining “nemislar, ruslar va yaponlar birlashgan paytda anglosakson siyosati o`limga mahkum bo`ladi,” degan mulohazasini misol tariqasida keltiradi. Ushbu fikrni K.Xausxofer o`z maqolalari va kitoblarida turlicha talqin etadi. Bu fikr Ostorietierung, ya`ni “Sharqqa yo`nalish” nomini oldi. Unga ko`ra Germaniya xalqi

madaniy nuqtai-nazardan nafaqat Yevropa, balki Osiyo an`analarining G`arbdagi davomchisi sifatida o`z o`rnini topib olishi kerak. Ayrim tadqiqotchilarning yozishicha, shuning uchun ham Ikkinchi Jahon urushi davrida inglizlar nemislarni kamsitib “xunnlar” deb atashgan. K.Xausxofer maktabi geosiyosatchilari tomonidan esa bunday nomlanish haqiqat tarzida qabul qilingan. Lekin shuni ham aytish kerakki, “Sharqqa ochiqlik” konsepsiyasi K.Xausxofer talqinida “Slavyan yerlarini egallab olishni” anglatmagan. So`z faqat qit`a miqyosdagi ikki eng yirik davlat Rossiya va Germaniyaning Yevrosiyoda yangicha tartib o`rnatish borasida hamkorlik qilishi haqida borardi. K.Xausxofer rejasiga ko`ra, nemis yerlarining kengayshiga rus hududlarini bosib olish bilan emas, balki deyarli o`zlashtirilmagan ulkan Osiyo hududlarini o`zlashtirish va Sharqiy Yevropa yerlarini qayta taqsimlash orqali erishish mumkin edi. Shvetsiyadagi qit`achilik nazariyasi “Geosiyosat” tushunchasi ilk bor shvedsiyalik olim Rudolf Chellen (1864-1922) tomonidan qo`llanilgan. R.Chellen Gyoteborg va Uppsala universitetlarida tarix va siyosiy fanlar bo`yicha professor lavozimida ishlagan. Bundan tashqari, mamlakat parlamenti a`zosi sifatida ham siyosiy faoliyat olib borgan. R.Chellen professional geograf bo`lmagan va u geosiyosatning ustozi Fridrix Ratsel asarlariga asoslanib, siyosatshunoslikning bir bo`limi sifatida o`rgangan. R.Chellen geosiyosatni quyidagiga ta`riflaydi: “Geosiyosat – makonda ifodalangan jo`g`rofiy tana shaklida bo`lgan davlat to`g`risidagi fandir”. Geosiyosat”dan tashqari, R.Chellen siyosiy fanlarning asosiy qismlarini tashkil etishi kerak bo`lgan to`rtta oraliq fanni taklif qiladi: - ekosiyosat; - demosiyosat; - sotsiosiyosat; - kratosiyosat R.Chellen asosiy asari “Davlat hayot tarzi sifatida” (1916) kitobida Ratsel asarlaridagi ilmiy qoidalarni rivojlantirdi. R.Chellen ham Ratsel singari davlat va jamiyatga mexanik yondashishni rad etuvchi nemis “organitsizm”ining izdoshi deb hisoblangan. Tadqiqot

predmetini “jonsiz obyekt” hamda “inson subyektlari”ga ajratishni qat`iy rad etish ko`pgina geosiyosatchilarga xosdir. Bu fikrning isboti sifatida R.Chellenning “Davlat hayot tarzi sifatida” nomli asosiy asarini qayd etish kifoya. R.Chellen F.Ratselning geosiyosiy tamoyillarini o`zi yashagan davrda Yevropadagi tarixiy vaziyatga qo`llagan holda rivojlantirdi. Aniqroq aytganda, u Ratselning “mintaqaviy davlat” to`g`risidagi g`oyalarini Germaniyaga nisbatan qo`llab mantiqiy nihoyasiga yetkazdi. Bu bilan u Germaniya Yevropaning o`q ildizini tashkil etgan jadal rivojlanayotgan hudud, ekani bois u boshqa davlatlarni o`z atrofida joylashtirish vazifasini zimmasiga olishi kerakligini uqtiradi. R.Chellen birinchi jahon urushini (“o`q mamlakat”) Germaniyaning tez harakatlanuvchi istilosi va unga qarshi harakat qiluvchi Yevropa (undan tashqaridagi davlatlar (Antanta) o`rtasida kelib chiqqan tabiiy geosiyosiy nizo, deya talqin etdi. Geosiyosiy taraqqiyotda Fransiyaning kuchsizlanishi bilan Germaniyaning kuchayib borishi o`rtasidagi farq o`sha paytda mintaqadagi asosiy kuchlar nisbatini belgilab bergan edi. Shundan kelib chiqqan holda, uning fikriga ko`ra, garchi Germaniya Birinchi Jahon urushida mag`lubiyatga uchragan bo`lsa-da, uni geosiyosiy nuqtai nazardan Yevropa bilan tenglashtirilishi muqarrardir. R.Chellen F.Ratsel ko`zlagan Germaniyaning manfaatlari (Yevropa manfaatlari) G`arbiy Yevropa davlatlari (Fransiya va Angliya) manfaatlariga ziddir, degan geosiyosiy fikrni ilgari suradi. Ammo Germaniya “yosh” davlat, “o`rta Yevropada joylashgan”idan havolangan “yosh nemislar” “keksa” fransuzlar va inglizlar nazoratidagi hududlar hisobiga sayyoraviy miqyosdagi qit`aviy davlat bo`lishga intilmog`i lozim. R.Chellen bu o`rinda geosiyosiy qarama-qarshilikning mafkuraviy jihatini ikkilamchi omil deb hisoblagan. O`rta Yevropa konsepsiyasi R.Chellen o`z mamlakati siyosatini Germaniya siyosati bilan yaqinlashtirish tarafdori bo`lsa-da, uning german hududining mustaqil birlashtiruvchilik xususiyati to`g`risidagi geosiyosiy g`oyalari Fridrix Naumann tomonidan rivojlantirilgan “O`rta Yevropa” (Mitteleuropa) nazariyasi bilan aynan mos keladi. Zero F.Naumann “Mitteleuropa” (1915) kitobida R.Chellen konsepsiyasiga o`xshash geosiyosiy nazariyani ilgari surgan. Uning fikriga ko`ra, Angliya (mustamlakalari ham), AQSH, Rossiya kabi uyushgan geosiyosiy tuzilmalar bilan raqobatda mag`lub bo`lmaslik uchun Markaziy Yevropada yashovchi xalqlar o`zaro birlashishi va siyosiy-iqtisodiy asosda yangicha makon tashkil etishi lozim. Albatta nemislar uni bu makonning asosiy o`zagini tashkil etishi zarur. Mitteleuropa g`oyasi sof “pangerman” loyihalaridan farqli o`laroq, milliy emas, balki jo`g`rofiy taqdirning umumiyligiga asoslangan asl ma`nodagi geosiyosiy tushunchadir. Nauman loyihasi esa Germaniya, Avstriya hamda Dunaybo`yi davlatlari hamda uzoq kelajakda

Fransiyani birlashtirishni nazarda tutgan edi. Mazkur geosiyosiy dastur o`sha paytda mavjud bo`lgan ayrim madaniy qoidalar bilan ham tasdiqlangan. Jumladan, Germaniyaning o`zi organisistik tuzilma sifatida “Mittellage”, “o`rta holat” degan ma`naviy tushuncha bilan umumlashtirila boshlandi. Bu g`oyani 1818 yilda Arndt quyidagicha ifodalagan edi: “Tangri bizni Yevropaning qoq markazida joylashtirdi, biz (nemislar) dunyoning o`zimiz yashayotgan qismidagi yuragidirmiz”.

Adabiyotlar: 1. O`zbekiston Respublikasi Qonuni “Ommaviy axborot vositalari to`g`risida”gi. 1997 yil 26 dekabr. 2. O`zbekiston Respublikasi Qonuni “Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to`g`risida”gi. 1997 yil 24 aprel. 3. O`zbekiston Respublikasi Qonuni “Axborot olish kafolatlari va erkinligi to`g`risida” gi.1997 yil 24 aprel. 4. To`rtinchi hokimiyat. qonunlar to`plami.T, O`zbekiston, 1999. 5. Vazirlar Mahkamasi qarori “Jurnalist kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish to`g`risida”gi.T, 1999 . 6. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Respublikasi Prezidentining Farmoni “Mustaqil teleradiokanallarni isloh qilish va rivojlantirish chora- tadbirlari to`g`risida” 2005. 7. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori “Aholi o`rtasida olib borilayotgan ma`naviy –ma`rifiy va targ`ibot-tashviqot ishlarining ta`sirchanligi va samarasini oshirishga qaratilgan qo`shimcha chora-tadbirlar dasturi to`g`risida”gi.-T, 2006, 3 aprel. 8. Rahmatullayev T. Matbuot va demokratiya. Samarqand, 2002. 9. Umarova N. Globallashuv sharoitida axborot xurujlariga qarshi kurash. T: Akademiya, 200 5 . 10. Abdullayev L. XXI asr terrorizmi va «Al-Qoida»: Xalqaro xavfsizlikka tahdid va unga qarshi kurash choralari. Toshkent 2005 yil. 11. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Geosiyosiy qarashlarning zamonaviy xalqaro munosabatlarga ta`siri

Klassik geosiyosiy ta`limotlarning tashqi siyosatdagi ahamiyati

Makkinderning geosiyosiy qarashlari

Hozirgi zamonning geosiyosiy muammolari

Zamonaviy xalqaro siyosat va xalqaro munosabatlarni geosiyosiy tahlil etish muammolari