Geografiya fanini o'qitish metodlari va ularning klassifikatsiyasi - Geografiya - Referatlar

Geografiya fanini o'qitish metodlari va ularning klassifikatsiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47 KB

Ko'chirib olish

Geografiya fanini o`qitish metodlari va ularning klassifikatsiyasi Reja: 1. Geografiya o`qitish metodlari haqida tushuncha. 2. Ta’lim metodlari klassifikatsiyasi. 3. Metodlarga qo`yilgan talablar. 4. I.Ya.Lerner va M.N.Skatkin klassifikatsiyasi. 5. O`zbek metodist olimlarning o`qitish metodlari klassifikatsiyasi.

Ta’lim jarayonida o`quvchilar muayyan bilimlar ko`nikma va malakalarni egallaydilar. Didaktikada metod deganda, o`qituvchi rahbarligida turli metodlar vositasida o`quvchilarni bilim, ko`nikma, malakalar bilan qurollantirish hamda ularning dunyoqarashini shakllantirish tushuniladi. O`quv materiali mazmuni ta’limning turli vositalari yordamida va turli metodlar bilan o`zlashtiriladi. Shu sababli har doim o`qituvchi oldida muvaffaqiyatliroq va samaraliroq o`qitish va o`qishga yordam beradigan yo`llarni egallash muammosi turadi. O`quv materiallarini o`rganishning turli shakllarini qidirish, darsning maqsadlari, vazifalarini anglab olishdan boshlanadi. Didaktika fani metod terminiga ta’rif berish bo`yicha aniq bir qoidani hali yaratganicha yo`q. Bu masala borasida turli ta’rif va qoidalar mavjud. Didaktika fanida ta’lim metodi deganda o`qituvchi va o`quvchining ta’lim jarayonida birgalikdagi faoliyati tushuniladi. Bunda ular qo`yilgan maqsad uchun birgalikda harakat qiladilar. Metod o`qituvchi va o`quvchi faoliyati turlarini, ta’lim qanday kechishligini, o`qituvchilar qay darajada tushuntirishi kerakligi bilan belgilanadi. Metodning alohida detallari usul deyiladi. Masalan: yangi bilimni o`zlashtirishda darslik bilan ishlash bunga misol bo`lishi mumkin. Metod va usul o`rtasida doimo aloqa mavjud. Geografiya asoslarini puxta o`zlashtirish, o`quvchining bilim olish qobiliyatlarini rivojlantirish va ularni hayotga tayyorlash ma’lum darajada ta’lim metodlariga bog`liq. Ta’lim metodlari-o`qituvchi tomonidan o`quvchilar faoliyatini belgilaydigan ish metodlari bo`lib, o`quv materialini nazariy va amaliy o`zlashtirish shaklidir. Ta’lim metodlari o`quvchilarga bilim berish, ko`nikma va malakalarni egallash bilangina cheklanib qolmaydi. Ta’lim metodlari deyilganda, o`quvchilarning ijodiy faoliyatlarini shaklantiradigan, bilimlarini mustaqil o`zlashtirishga o`rgatadigan, to`laroq ilmiy bilimga asoslangan to`g`ri dunyoqarash va e’tiqodni tarbiyalaydigan metodlar tushuniladi. Ta’lim metodlari uchun 2 ta asosiy narsa xos: 1. Metodlar-o`qituvchi faoliyati yo`l-yo`riqlari bo`lib, o`quvchi faoliyatini belgilashda yordam beradi.

2. Ta’lim metodlari faqat bilim, ko`nikma, malakalarni shakllantirish bilangina cheklanmasdan, balki, o`quvchilarda ijodiy faoliyat , bilimlarni mustaqil egallash qobiliyatini tarbiyalashga ham yordam beradi. Ta’lim metodlari o`qitishning umumiy va aniq maqsadlariga hamda maktab ta’limining mazmuniga ham bog`liq. Ta’lim metodlari ko`p hollarda o`quvchilarning ruhiyati va xususiyatlarini e’tiborga olishni ta’lab qiladi. Ta’lim me’todlari muammosi eng asosiy muammolardan biri bo`lib qolmoqda. U quyidagi talablarga javob berishi kerak. Birinchi talab: metodning tarbiyaviyligi bunda har qanday metod o`quvchilarning umumiy rivojlanishiga, bilimga qiziqishlariga e’tiqod, his-tuyg`u qarashlariga ta’sir ko`rsatadi. Ta’limning tarbiyaviy vazifasini amalga oshirish metodning tanlanishiga bog`liq; Ikkinchi talab: metodning ilmiyligi dars berish va ta’limning har qanday metodi o`quv jarayonining qonuniyatlari bilan belgilanadi. Metod ilmiy jihatdan qanchalik asoslangan bo`lsa, shunchalik ravshan va aniq bo`ladi. Eng muhimi shundaki, biror metod yordamida qanday umumiy va aniq vazifalarni hal etish mumkinligini, u qanday mazmunga mos kelishini, faoliyatning qanday turlarini talab qilishni va ularni qanday tashkil etish lozimligini ko`ra bilish kerak. Metodning ilmiyligi geografik voqea va hodisalarni, qonuniyatlarni to`g`ri anglashni ta’minlaydi va o`quvchilarni to`g`ri ilmiy tasavvurga olib boradi. Uchinchi talab: Metodning ommabopligi. Bunda o`quvchilar rivojlanishining pedagogik-ruhiy imkoniyatlari e’tiborga olinadi. Demak, o`quvchi metod tanlaganida o`quvchiga nimalarni tushuntirish kerakligi haqida emas, balki u nimani tushuna olishi haqida ham o`ylashi kerak. To`rtinchi talab. ta’lim metodining samaradorligi, uning o`quv materialini mustahkam egallashga qaratilganligidir. Beshinchi talab. O`z ish faoliyatida ilg`or tajribalarni qo`llash va uni muntazam o`rganish. Nazariya va amaliyotda ta’lim metodlari bilan bog`liq yangiliklarni doimo o`rganib borish lozim. Geografiya o`qitish metodlari haqida so`z borar ekan, “metod”, “usul” degan so`zlar yonma-yon uchraydi. Metod usul

bir-biridan ba’zan farq qilmaydi, bir xil ma’noda yuritilib kelinadi. Masalan, kartalarni solishtirish - taqqoslash metodi deb yuritiladi. Bu noto`g`ri. Chunki, kartalarni solishtirish metod emas, u solishtirish usulidir, xolos. O`zbek tilidagi mavjud qo`llanmalarda taqqolash ham, solishtirish ham birdek taqqoslash deb ishlatiladi. Bu chalkashliklardir. Taqqoslash-o`rganilayotgan geografik ob’yektni ilgari o`rganilgan ob’yekt bilan taqqoslash tufayli o`ziga xos xususiyatlarini ochib beradi. Masalan: Janubiy Amerika cho`lini Osiyo cho`li bilan, Sirdaryoni Yenisey bilan taqqoslab, ularning o`ziga xos xususiyatlari ochib beriladi. Taqqoslash og`zaki bayon metodining bir usulidir. Solishtirish kartalarni solishtirish va tahlil qilish bilan bir geografik ob’yektga xos bo`lgan ob’yekt va hodisalarning sabablarini aniqlashdan iborat. Masalan: turli mazmundagi kartalar solishtirilib, tahlil etiladi. Solishtirish- kartografik qo`llanmalar bilan ishlash metodining bir usulidir. Metod-usullar yig`indisidan iborat. Usul esa metodning tarkibiy qismidir. Geografiyaga xos bo`lgan karta bilan ishlash metodi bir necha usullarni o`z ichiga oladi. Masalan: a) karta bo`ylab sayohat; b) yozuvsiz kartaga geografik ob’yektlarni tushirish; v) kartalarni solishtirish va x.k. Ba’zi usullarni bir necha metod tarkibiga kiritish ham mumkin. Taniqli metodist M.K.Kovalevskaya ta’lim vositalarini (darslik karta bilan ishlash), bilimning og`zaki bayon shakllari (hikoya suhbat, tushuntirish, ma’ruza) ni bilish metodlari (taqqoslash, kartalarni qiyoslash, umumiy xulosalar chiqarish)ni o`quvchilarning o`quv faoliyati turlari va shakllari (nazariy bilimlarni egallash, amaliy ish metodlari, mustaqil ish metodlari)ni metodlar deb hisoblangan. Metodlar turlicha bo`lishi mumkin. Suhbat. Karta bilan ishlash metodlarida ham ishtirok etish mumkin. Demak,metod bilan usul o`rtasida uzviy bog`lanish bor. Ta’lim metodlarining tasnifi shu tarzda kelib chiqadiki, bu narsa o`qituvchiga o`quvchilarning o`quv materialini egallash shakllaridagi o`xshash va tafovut qiladigan muhitlarni chuqurroq anglab olishda hamda o`z o`qituvchilik faoliyatini muvaffaqiyatliroq tashkil etishda yordam beradi. Ta’lim metodlari muayyan belgilariga ko`ra guruhlarga ajratiladi.

Hozirgi kunda ta’lim nazariyasi va geografiya ta’limida quyidagi tasnif keng tarqalgan: I.Bilim olishni asosiy manbalariga ko`ra: 1. Og`zaki bayon (hikoya, tushuntirish, ma’ruza) 2. Suhbat 3. Kartografik qo`llanmalar bilan ishlash. 4. Ko`rsatmali qo`llanmalar bilan ishlash. 5. Kuzatish va tajribalar. 6. Raqamli materiallar bilan ishlash. 7. Darslik va qo`shimcha adabiyotlar bilan ishlash. 8. Amaliy metodlar. II . Didaktik maqsadlarga ko`ra: 1. Yangi materiallarni o`rganish. 2. Bilimlarni mustahkamlash. 3. Bilim ko`nikma, malakalarni tekshirish metodlari. III.Xulosa chiqarish faoliyatiga ko`ra: 1. Analitik. 2. Sintetik. 3. Induktiv. 4. Deduktiv metodlar Fikrlash faoliyati va bilm olish faolligi xususiyati bo`yicha I. YA. Lerner, M.N.Skatkin bo`yicha metodlar tasnifi quyidagicha: 1. Izohli ko`rgazmali metod. 2. Reproduktiv yoki olingan blimlarni qayta tiklash metodi. 3. Muammoli bayon. 4. Qisman izlanuvchi metod. 5. Tadqiqot metodi. S.G.Shapovalenko didaktiv metodlarni 3 ta guruhga ajratgan. 1. Og`zaki metodlar. 2. Ko`rgazmali metodlar.

3. Amaliy metodlar. Yuqoridagi barcha metodlarni shartli ravishda ikki: “ Yangi bilim olish metodlari ” va “ Olingan bilimlarni qayta tiklash metodlari ” ga ajratish ham mumkin. Har bir ta’lim metodi bir-biri bilan bog`liq bo`lgan ta’limiy va tarbiyaviy tomonlar bilan birlashib turadi. Ko`pchilik pedagoglar ta’limda faol va sust metodlarni ham ajratadilar. Bu unchalik to`g`ri yo`l emas. Chunki barcha metodlar ham o`rnida to`g`ri qo`llanilsa, o`quvchilar faoliyatini faollashtirishi mumkin. O`quvchilarning bilish faoliyati ko`pgina omillarga, xususan, o`quv materialining murakkablik, nazariy bilimlar hajmi, sinfning darajasi, o`quvchilarning mustaqil ishlarini qay darajada bajara olish qobiliyati va boshqalarga bog`liq. Har bir metod ijobiy va salbiy tomonlarga ega. M:hikoya va ma’ruza metodlarini qo`llash shu paytda yaxshi natija beradiki, qachonki o`quvchilarda bilim olishga ishtiyoq kuchli bo`lsa. Yoki muammoli hamda tadqiqot metodlarini qo`llash, uni uyushtirish uchun ko`p vaqt, o`qituvchilardan esa kuchli bilim talab etadi. Biror metodni tanlagan paytda albatta o`quvchilarning bilish qobiliyati, aqliy darajasi, ta’lim vositalari bilan ta’minlanganligi e’tiborga olinishi kerak. Ta’lim metodlari samaradorligini oshirish hozirgi sharoitda dolzarb vazifalardan biridir.Bir yoki bir necha metodni afzal ko`rish yoki bilish qiyin. Bunga har tomonlama yondashish zarur. Ta’limdagi muvaffaqiyatni ta’lim metodlari tizimi ta’minlaydi. Metodlarning har biri o`ziga xos afzalliklarga ega. U yoki bu tushunchani o`quvchi ongida shakllantirishda har bir metodning o`ziga xos o`rni bor. Ta’lim metodlarida o`qituvchining qiyofasi, uning dunyoqarashi, ruhiy pedagogik , uslubiy va maxsus ilmiy tayyorgarligi aks etgan bo`ladi. Xuddi ana shu omillar ta’lim metodlari samaradorligini belgilaydi. Muayyan metodga yaxshi tayyorgarlik ko`rmagan o`qituvchida shu metodning o`zi salbiy jihatlarini ham namoyon qilishi mumkin, shu sababli ta’lim metodlarini samaradorligini oshirish uchun o`qituvchining tayyorgarlik darajasi muhim ahamiyatga ega. Metodlarni

noto`g`ri tanlash o`quvchilarning bilim va ko`nikmalarini sust egallashga sabab bo`ladi. Demak ta’limda universal metod yo`q. Shu tufayli ham o`qituvchi faqat bitta metoddan foydalanib dars o`tmaydi. Bunday bo`lishi mumkin emas. Geografiya ta’limining eng muhim xususiyati shundan iboratki, o`qituvchi aksariyat darslarni o`tishda og`zaki bayon metodlarini qo`llaydi va samarali natijalarga erishadi . Geografiya ta’limida kartalarni rasmlarni tanlashda izchillikning bo`lmasligi ham bilimlarni sustlashtiradi. Masalan VII-sinfda “Afrika tabiat zonalari” mavzusida o`quvchilar ekvatorial o`rmon, savanna sahro kabi tushunchalarni egallashlari kerak. Bunda dastlab o`qituvchi o`quvchilarda yuqoridagi tabiat komplekslarining tasvirini o`quvchilar ko`z o`ngida gavdalantirish, so`ngra esa uni kartadagi o`rni bilan bo`lsa, hududiy komplekslar turli-tumanligi haqida o`quvchilar zarur bilimga ega bo`ladilar. Quyidagi geografik bilim manbalariga ko`ra o`qituvchi va o`quvchi faoliyati asosida eng ko`p qo`llaniladigan geografiya ta’limi metodlarini ko`rib chiqamiz . N: Umumiy metodlar Xususiy metodlar 1 Og`zaki bayon Tushuntirish, hikoya, o`quvchining o`qib berishi. Taqqoslash, savol-javob, suhbat, ma’ruza Kartografik qo`llanmalar bilan ishlash Topografik karta, umumgeografik karta, mavzuli karta, yozuvsiz karta. Kartasxema, globus bilan ishlash. Geografik nomlarni o`rganish, karta bo`ylab sayohat, karta ko`chirish, kartogrammalar tuzish va x.k. 3 Darslik va qo`shimcha adabiyotlar bilan ishlash. Izohli o`qish, mavzu reja tuzish, darslik matnini mustaqil o`qish, darslikdagi mashq va topshiriqlarni bajarish. Darslikdagi karta, rasmlar bilan ishlash, vaqtli matbuot, yangiliklarni o`qish, xrestomatiya ma’lumotlaridan, badiiy adabiyotdan mavzuga oid parcha o`qish.

4 Ko`rgazmali qo`llanmalar bilan ishlash. Rasmlar bilan ishlash. Texnika vositalari, xajmli qo`llanmalar bilan ishlash, grafik tasvirlar, sxema, di agramma. Profil, turli chizmalar bilan ishlash, turli hisob-kitoblar qilish. 5 Kuzatish Ob’yekt va hodisalarni bevosita kuzatish, depozitivlar, kinofilmlarni kuzatish, geografik, astronomik, gidrologik, geomorfologik, fenologik kuzatishlar, ekskursiyalar va tajribalar. 6 Birlamchi manbalar Davlat hujjatlari, geografik matnlar, gazeta, jurnallar, badiiy adabiyotlar bilan ishlash.

O'xshashlar

Og'zaki bayon qilish metodlari (geografiya)

Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi va o’rganish metodlari

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

Hasharotlar klassifikatsiyasi

Siyosiy geografiya