Геоэкологик монитор - Geografiya - Referatlar

Геоэкологик монитор

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Геоэкологик мониторинг Режа: 1. Геоэ кологик мониторинг 2. Давлат экологик экспертизаси 3. Геоэкологик ахборотлар тизими

www.arxiv.uz Инсон омилаининг атроф - мухитга таъсири борган сари кучайиб бораётганлиги эътиборга олиб , махсус кузатиш тизими ташкил килиш зарурати вужудга келди . Мазкур кузатиш натижасида тупланган маълумотлар табиий мухитда юз бераётган узгаришларни бахолаш ва тегишли хулосалар чикаришга имкон бериши назарда тутилади. Шунинг учун хам мониторинг тизимини ташкил килиш буйича таклифлар уртага куйилади. «Мониторинг» атамаси инглизча Суз булиб, у кузатиш, назорат килиш маъносини билдиради. Эндиликда мазкур сузнинг Лугавий маъноси жуда кенг микёсда кулланила бошланди. Хозирги вактда мониторинг деганда атроф-мухитни кузатиш , назорат килиш, унинг холатини бошкариш ҳамда табиий муҳит ҳолатини башорат қилишни тушунамиз. Ҳозирги вақтда Ўзбекистон худудида табиий муҳит мониторинги вазифаларини бир қанча муассасалар бажаради. Булар Ўзбекистон гидрометеорология хизмати бошқармаси, Давлат ўрмон хўжалиги , Қишлоқ ва сув хўжаллиги вазирлиги, Геология давлат қўмитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва бош. Экологик мониторинг кузатишлари белгиланган муайян жойларда табиий муҳитнинг инсон томонидан ифлосланиши, бузилиши, эрозия, шўрланиш, дефляцияга берилиши ва бошқа жараёнлар бўйича амалга оширилади. Ўзбекистон худудида ҳозирги вақтда, Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг маълумотларига кўра , ер усти сувларининг ифлосланиши 94 объектдаги 187 нуқтада маълум бир муддатларда сув намуналари олиб текширилади. Ушбу намуналар минерал компонентлар, биоген моддалар, нефт маҳсулотлари, феноллар, хлор органик ва фосфор органик пестицидлар, синтетик фаол моддалар, оғир металлар, фтор, оқизиқ моддалар ва бошқалар бўйича тажриба хоналарда тахлилдан ўтказилади. Г идробиологик кузатишлар 50 та сув объектида, 77 жой ва 100 кесимда олиб борилади. Ёғинлардан олинадиган намуналар бир неча метеорологик станцияларда ўрганилади. Улардаги сульфатлар, хлоридлар, гидрокарбонатлар, нитратлар, кальций, магний, натрий, калий, фторидлар ва бошқалар лабораторияларда аниқланади. Қор қатламининг ифлосланиши саноат ривожланган шаҳарларда 26 та модда бўйича текиширилади. Ҳавонинг ифлосланиши 34 шаҳарнинг 65 турғун пунктларида кузатилади, уларда 30 та зарарли аралашмаларнинг концентрацияси ўлчанади. Суғориладиган ерларнинг шўрланишга берилиши йилда 2 марта ( 1 апрел ва 1 октябр) аниқланади, тупроқларда туз миқдорининг ўзгариши деярли барча хўжаликларда маълум жойларда кузатиб борилади, шунингдек, шу майдонларда грунт сувларнинг чуқурлиги, минераллашув даражаси, таркиби, ифлосланиши аниқланди. Воҳаларда зовур сувларнинг минераллашуви, ифлосланиш даражаси ҳам маълум жойларда мунтазам равишда ўрганилади. Табиат компонентларининг ифлосланиши ўзгаришлари, минераллашуви ва бошқа хусусиятлари бўйича илмий-техник ҳисоботлар ҳар йили муайян дастурлар асосида

www.arxiv.uz республика миқёсида тузилади ва тегишли муассасаларга, шунингдек , Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасига юборилади. Экологик мониторинг натижалари асосан мамлакатда экологик вазиятни мунтазам назорат қилиб туриш, вужудга келаётган ноқулай ҳолатларнинг олдини олишга тайёргарлик кўриш, чора-тадбирлар тизимини ишлаб чиқиш ва бошқа мақсадлар учун зарурдир. Мониторинг ахборотлари ва маълумотлари илмий-тадқиқот ишларини олиб бориш, бир йиллик маълуотлар асосида эса экологик вазиятлар , ерларнинг мелиоратив ҳолатининг тадрижий ўзгаришларини , турли касалликларининг йиллар давомида ўзгаришни ишлаб чиқирш учун даркор. Бу борада биосфера қўриқхоналари ва оддий қўриқхоналарда олиб бориладиган экологик мониторингнинг Амалий аҳамияти беқиёс каттадир. Давлат экологик экспертизаси. Атроф-муҳит мусаффолигини сақлаб қолиш атмосфера ҳавоси, сув ҳавзалари, тупроқ , ўсимлик қоплами ифлосланишининг олидни олиш мақсадида янгитдан вужудга келтириладиган ҳар қандай инженерлик лойиҳаси унинг ката-кичиклигидан қатъий назар аввало давлат экологик экспертизасидан ўтказиш даркор. Бу ҳол «Табаит муҳофазаси тўғрисида» қонунда ҳам ёзиб қўйилган. Экспертизанинг мақсади хўжалик корхонасининг теварак-атроф ҳолатига нисбатан экологик ҳавфини аниқлаш, ушбу хавфли даражасининг муайян меъёрий кўрсаткичларга нисбатан қанчалик катталигини баҳолашдир. Лойиҳада табиатнинг ифлосланиши олдини олувчи тадбирлар илмий жиҳатдан асосланган бўлиши зарур. Давлат экспертизасидан саноат корхоналари, гидротехник иншоотлар, конлар, шаҳар қурилиши, чиқиндилар тўпланадиган жойлар, чиқиндилар йўқ қилинадиган махсус жойлар, кимёвий ашёлар ва улар ишлатиладиган худудлар ва бошқа хўжалик объекталари лойиҳалари албатта ўтказилади. Лойиҳада хўжалик объектларининг ўз фаолияти даврида атроф-мухитга зарур етказиши олди олингган бўлса, яъни махсус мосламалар мавжуд бўлган тақдирда, Ушбу лойиҳани амалга оширишга рухсат берилади. Тоғлардаги дарё ҳавзаларида ишга тушурилиши лозим бўлган маъдан конлари, уларнинг бойитиш фабрикалари лойиҳалари экологик экспертизадан махсус мутахассислар иштирокида ўтказилади. Чунки бундай нозик лойиҳада технология тизими ёки маъданларни сақлаш жойларидан уларнинг қисми сой сувларига аралашиши бутун ҳавзада нохуш оқибатларга олиб келмаслигига ҳеч Ким кафолат бера олмайди. Бинобарин , экспертиза чоғида мазкур рўй бериши мумкин бўладиган хунук ҳодисанинг қандай олди олиниши мумкинлиги обдан чуқур текширилади.

www.arxiv.uz Давлат эк ологик экспертизаси асосан Табиатни муҳофаза қилиш да влат қўмитасида ўтказилади. Мазкур муассасада экспертиза ишларини атрофлича биладиган етук мутахассислар турли соҳаларда тадқиқот ишларни олиб борадилар. Экологик ахборотлар тизими . Атроф-муҳит муҳофазаси борасида кўпдан –кўп илмий-тадқиқотлар, кузатишлар, назорат ишлари олиб борилади. Кўп сонли мутахассислар иштирокида ўтказиладиган мавзули экологик илмий тадқиқотлар , мониторинглар натижасида бутун республика миқёсида жуда кўп турли ахборотлар ва маълумотлар йиғилади. Ҳар йилги мазкур ахборотлар йиғиндиси катта ҳажмини ташкил қилади. Уларни бир тизмига солиб фойдаланиш учун қулай ҳолга келтирилса, маълумотлар банки вужудга келади. Бироқ турли муассасаларда тўпланган бу нодир, аҳамияти жиҳатидан тенги йўқ маълумотлар кўп ҳолларда фойдаланиш ва улардан тегишли илмий хулосалар чиқариш учун мазкур соҳа эгаларига етиб бормайди, қуша- қўша қулфлар ортидаги темир сандиқларда қалашиб ёта беради. Унда уларни йиғишнинг нимага кераги бор? Улар асосида нафақат нуфузли илмий-техник ҳисоботлар йирик монографиялар, илмий мақолалар ва хабарлар ёзиш, илмий ҳамда кенг жамоатчиликка етказиш мақсадга мувофиқ. Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси 1993 йилда “Ўзбекистон худудида ҳозирги вақтда , Табиатни муҳофаза қилиш ва табиат бойликларидан фойдаланиш” (рус тилида) . Маъруза, Тошкент , «Ўқитувчи”, 90-бет: 1995 йилда “Ўзбекистон Республикасида атроф-муҳит ҳолати ва табиат бойликларидан фойдаланиш” (рус тилида ) “Ўқитувчи”, 128 бет. Миллий маъруза каби илмий –техник ахборот тўпламларини босиб чиқарди. Албатта Ушбу илмий маърузалар рукнида чиқарилаётган катта маълумотларни жамлаган китобларни нашр этиш осон эмас. Улар табиат муҳофазаси Билан шуғулланаётган кўп сонли мутахассислар, экологлар ва қолаверса кенг жамоатчиликка ўта зарур. Ўзбеиктсон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси хузуридаги гидрометерология бош бошқармаси (Бошгидромет) мамлакатимизнинг атмосфера ҳавоси ва ер усти сувларининг ифлосланишини тадқиқ қилиш натижаси бўлган катта ҳажмдаги турли маълумотлар жамламасини тайёрлаб , ҳар йили мунтазам чоп этиб келди. Аммо Халқ хўжалигининг бозор муносабатларига ўтиши, қоғоз тақчиллиги ва харажатлари салмоғининг ортиши туфайли аввалги маълумотлар тўпламини тайёрлаш тўхтади, маълумотлар бериш ҳам бозор нархларида амалга оширила бошланди. Бошгидрометнинг Табиий муҳитнинг ифлосланишини кузатиш маркази мунтазам равишда «Экологик бюллетень» номли ахборотлар тўпламини чоп этиши таҳсинларга лойиқ. Унда Тошкент шаҳар ҳавосининг ифлосланиш даражаси , шаҳар ҳавоси

www.arxiv.uz таркибидаги зарарли аралашмаларнинг энг кўп миқдорда (м 3 да мг ҳисобида), телеминорадаги метеорологик кузатишлар натижалари ва ҳавонинг ифлосланиш даражаси ҳамда бошқа маълумотлар бериб борилмоқда. Шунингдек, шу ахборотлар тўпламига Гидрометериалогия марказининг кундалик гидрометералиогия бюллетени ҳам илова қилинади. У нда вилоятлар бўйича об-ҳаво башорати ва гидрологик постлари бўйича маълумотлар берилади. Шуни алоҳида қайд қилиш керакки, экологик бюллетень фақат Тошкент шаҳри бўйича берилсада, унинг илмий ва Амалий аҳамияти жуда катта. Ушбу маълумотлар кўплаб мутахассислар учун зарур. Ўйлаймизки, яқин келажакда Тошкент шаҳри билан биргаликда республикамизнинг бошқа вилоятлари марказлари ҳам қўшилса, мақсадга мувофиқ бўлар эди. Ч унки мамлакат бўйича мажмуали маълумотлар жуда зарур. Экологик вазиятлар жиддийлашаётган ҳозирги вақтда мамлакатимизда содир бўлаётган табиий муҳитдаги турли номатлуб ҳодисалар : сув, ҳаво, тупроқ, яйловларнинг ифлосланиши, ўсимлик оламининг бузила бориши, аҳоли орасида ҳар хил касалликларнинг тарқалиши каби экологик номутаносибликларни бир бутун яхлит ҳолда кўрсата олиш фақат махсус экологик харита асосида амалга оширилиши мумкин. Харита маълум масштабда республикамиз худудуинининг экологик ҳаётини бир бутун яхлит тарзда тасвирлаб бера олади. Харита асосида худуднинг ҳохлаган жойида юз бераётган экологик мазмундаги барча ўзгаришларни били шва тегишли ахборотларга эга бўлиш мумкин. Б иринчи бор Ўзбекистон Республиканинг экологик харитаси 1:1000 000, у масштабда Тошкентда 1991 йилда ўзбек ва рус тилларида нашр этилди. Х аританинг маълумот сиҳими етарли даражада ката ва зарур бўлган .

O'xshashlar

Ўзбекистонда атроф-муҳит ва табиат бойликларини муҳофаза қилиш

Ўзбекистон табиатининг географик ўрганилиши тарихи

Куйи Амударё минтакасининг иктисодий географик муаммолари

Қоракалпоғистон Республикаси

Тошкент иқтисодий райони