Yorug’likning to'lqin tabiati - Fizika - Referatlar

Yorug’likning to'lqin tabiati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

160.5 KB

Ko'chirib olish

Yorug’likning to'lqin tabiati Reja: 1. Yorug’lik to'lqinlari. Yassi va sferik to'lqinlar. To'lqin fronti, to'lqin uzunligi, to'lqin soni, fazaviy va guruhiy tezliklar. To'lqinlar energiyasi va intensivligi. Fotometrik kattaliklar va ularining birliklari. 2. Yorug’lik nurlarining monoxromatikligi va kogerentligi. Yorug’lik interferensiyasi. Yorug’lik intenferensiyasini kuzatish usullari. Ikki manba beradigan interferension manzarani hisoblash. Yupqa qatlamlardagi yorug’lik intenferensiyasi. Yorug’lik interferensiyasining qo'llanilishi. Interferometrlar. 3. Yorug’lik difraksiyasi. Gyuygens-Frenel prinsipi. Frenel zonalari. Fraungofer difraksiyasi. Difraksion panjara. Rentgen nurlari difraksiyasi. Golografiya.

Tayanch so'z va iboralar: monoxromatiklik, kogerentlik, yorug’lik interferensiyasi, Yung usuli, Frenel ko'zgulari, Frenel biprizmasi, ikki manbadan interferensiya, qo'shni maksimum (minimum)lar orasidagi masofa, yupqa qatlamlardagi interferensiya, maksimum va minimum shartlari, Nyuton halqalari, optikani ravshanlashtirish, qaytaruvchi qatlamlar, interferometrlar, Linnik interferometri. Yorug’lik difraksiyasi, Gyuygens-Frenel prinsipi, Fraungofer difraksiyasi, Frenel difraksiyasi, Frenel zonalari, bir tirqishdan difraksiya, ikki va ko'p tirqishlardan difraksiya, maksimum va minimum shartlari, difraksion panjara, Rentgen nurlari difraksiyasi, golografiya, gologramma. 1. Yorug’lik to'lqinlari. Yassi va sferik to'lqinlar. To'lqin fronti, to'lqin uzunligi, to'lqin soni, fazaviy va guruqiy tezliklar. To'lqinlar energiyasi va intensivligi. Fotometrik kattaliklar va ularining birliklari. Yorug’lik qator hodisalarda to'lqin xususiyatini nomoyon qiladi. Shuning uchun to'lqinlarga oid ba'zi ma'lumotlarni dastlab yaqqollik uchun mexanik to'lqin misolida ko'rib chiqamiz. To'lqin deganda tebranishlarining muhitda (bunga vakuum ham kiradi) tarqalish jarayoni tushuniladi. Yorug’lik to'lqinining tarqalish yo'nalishi nur deb ixtiyoriy vaqtda tebranishlar yetib kelgan muhit zarralarining geometrik o'rinlari to'lqin fronti deb ataladi. To'lqin frontini tebranish sodir bo'layotgan fazoning qismi va tebranish qali boshlanmagan qismini ajratib turuvchi chegaraviy sirt tarzida tasavvur qilish mumkin. To'lqin frontining shakli muhit xossalari, tebranish manbaining shakli va o'lchamlariga bog’liq. Bir jinsli va izotrop muhitda joylashgan nuqtaviy teboranish manbaidan tarqalayotgan to'lqinlarning fronti sferik shaklda bo'ladi. Bunday to'lqinlar sferik to'lqinlar deyiladi. Agar tebranish manbai tekislik shakliga ega bo'lsa, manbaga yaqin soxalardagi to'lqinlar yassi to'lqinlar deb ataladi. Tebranish nurga perpendikulyar bo'lsa, bunday to'lqinlar ko'ndalang to'lqinlar deyiladi. Yorug’lik to'lqini ham ko'ndalang to'lqindir.   х х 1.1-расм.

Muhitning 0 nuqtasiga joylashgan manba t =0 dan boshlab  = Acos  t garmonik tebranma harakat qilayotgan bo ' lsin , bu yerda A ,  - mos ravishda tebranish amplitudasi va chastotasi . Amplituda deb muvozanat vaziyatidan eng katta chetga chiqish 1.1 rasm. kattaligi tushuniladi. 0 nuqtadan x masofa uzoqlikdagi zarraning ixtiyoriy t vaqtdagi siljishi  = А c о s  t x u      (1.1) u - to'lqinining muhitdagi tarqalish tezligi (1.1-rasm). Bu ifoda yuguruvchi to'lqin tenglamasi deb ataladi. To'lqin uzunligi deb bir xil fazada tebranayotgan 2 ta eng yaqin nuqtalar orasidagi masofaga aytiladi.  =u Т ekanligidan  = А c о s        t x u A t T x u A t x                cos cos 2 2 Mazkur tenglamadagi 2  /  ni odatda, k harfi bilan belgilanadi va to'lqin soni deb ataladi. U 2  metr uzunlikdagi kesmada joylashadigan to'lqin uzunliklarining sonini ifodalaydi. Yuqoridagi ifoda  = А c о s(  t - kx) (1.2) ko'rinishga keladi. Bu tenglama to'lqin fronti yassi tekislikdan iborat bo'lgan to'lqin uchun o'rinlidir. Agar muhitda tarqalayotgan to'lqin sferik bo'lsa, tebranish amplitudalari tebranish manbaidan uzoqlikka  r teskari proporsional ravishda kamayib boradi:     A r cо s t kr ( ) . (1.3) To'lqin tarqalish tezligi u nima ekanligini oydinlashtiraylik. Yassi to'lqin biror t vaqtda tebranish manbaidan x masofa uzoqlikka etib kelsin. Mazkur vaqtdagi to'lqin fronti yassi tekislikdan iborat bo'lib, bu tekislikning barcha nuqtalari bir xil fazada tebranadi. Shu sababli to'lqin frontini bir xil fazalar tekisligi deyish qam mumkin. Fazalar bir xil degani  t x u const     

demakdir  =соnst ligidant x u const      Buni differensiallab u= dx dt (1.4) ni olamiz. Demak, to'lqinning tarqalish tezligi fazaning ko'chish tezligini anglatadi. Shuning uchun uni fazaviy tezlik deyiladi. Turli chastotali to'lqinlar yig’indisini to'lqinlar guruhi yoki to'lqin "paket" deb ataladi. "Paket"ning tezligi uning tarkibidagi to'lqinlarining birortasining tezligiga mos kelmaydi bunday hollarda to'lqinlar guruhi maksimumining ko'chish tezligi tushunchasidan foydalaniladi va uni guruhiy tezlik deb ataladi. To'lqin uzunliklari  dan  + d  gacha bo'lgan to'lqin "paket" ning guruhiy tezligi u 2 =u -  du d (1.5) bilan aniqlanadi. To'lqinning muhitda tarqalish jarayonida energiyaning tarqalishi ham sodir bo'ladi. Elementar  V hajmdagi to'lqin energiya kinetik va potensial energiyalar yig’indisidan iboratdir W=E+U=  A 2  2 sin 2  t x u       V. Bu ifodaning  V hajmga nisbati - muhitning birlik hajmida mujassamlashgan energiyadir. U energiya zichligi deb ataladi w = W V  A 2  2 sin 2  t x u      . (1.6) Sinus kvadratining o'rtacha qiymati 1/2 ga teng bo'lganligi uchun to'lqinning ixtiyoriy nuqtasidagi energiya zichligining vaqt bo'yicha o'rtacha qiymati w o’r = 1 2  A 2  2 bo'ladi.

To'lqinning tarqalish yo'nalishiga perpendikulyar ravishda joylash- tirilgan S sirt orqali 1s. davomida ko'chib o'tadigan energiya miqdori bilan xarakterlanuvchi kattalik energiya oqimi deyiladi. Energiya oqimi skalyar kattalik bo'lib, u quvvat birliklarida, SIda vattlarda o'lchanadi. To'lqinning tarqalish yo'nalishiga perpendikulyar bo'lgan 1m 2 yuzli sirt orqali 1s. davomida ko'chib o'tadigan energiya miqdorini energiya oqimining zichligi deb ataladi. Energiya oqimining zichligi  j u  Bu j vektorini Umov vektori deb ataladi. Uning absolyut kattaligi bo'yicha o'rtacha qiymati I=j o’r . =   A2 2 2 to'lqin intensivligi deb ataladi . Demak, to'lqin intensivligi - to'lqin o'zi bilan birgalikda "eltayotgan" energiya oqim zichligining o'rtacha qiymatidir. U Vt/m 2 hisobida o'lchanadi. Yorug’lik chastotasi x o'qi yo'nalishida tarqalayotgan  =(0,75  0,40) Gs oraliqda, yoki vakuumdagi to'lqin uzunligi  о =(0,40  0,75) . 10 -6 м intervalda bo'lgan elektromagnit to'lqinlardir. Yassi monoxromatik yorug’lik elektr va magnit maydon kuchlanganlik vektorlarining o'zaro perpendikulyar tebranishlari ko'rinishida ifodalanadi: E = E m со s(  t-kx+  о ), H = H m (  t-kx+  о ). Yorug’lik intensivligi muhitning sindirish ko'rsatkichi n va to'lqin amplitudasining kvadrati E m2 ga proportsional: I= c nE n 4 2  .   H E S x    - Umov- Poyting vektori. FOTOMETRIK KATTALIKLAR VA ULARNING O'LChOV BIRLIKLARI Biror sirtdan o'tayotgan yorug’lik nurlanishini elektromagnit to'lqinning shu sirt orqali 1s da olib o'tgan energiya miqdori, ya'ni shu sirt orqali nurlanish quvvati W bilan xarakterlash mumkin. Nurlanishning bu energetik xarakteristikasi

yorug’likning energiya oqimi deyiladi. Yorug’lik oqimining birligi lyumen (lm)dir. Yorug’likning nuqtali manbalarini xarakterlash uchun yorug’lik kuchi I ishlatiladi. Yorug’lik kuchini manba nurlanishining fazaviy burchak birligiga to’g’ri keladigan yorug’lik oqimi tarzida aniqlanadi I=d Ф /d  Fazaviy burchakning o'lchov birligi steradian (fazoviy radian) birlik radiusli sferada birlik yuza hosil qilgan burchakdir. Ravshanki, yorug’lik manbai atrofidagi butun fazoni qoplaydigan fazoviy burchak 4 steradian bo'ladi:  =4  . Shuning uchun izotrop manba uchun I= Ф /4  Yorug’lik kuchining birligi kandela (kd) dir. Sirtlarni yoritishni miqdoriy baholash uchun yoritilganlik tushunchasi kiritiladi. S sirtining E yoritilganligi deb shu sirtga tushayotgan Ф yorug’lik oqimining bu sirt kattaligiga nisbatiga aytiladi. Boshqacha aytganda, yoritilganlik sirt birligiga tushayotgan yorug’lik oqimiga tengdir: Е = Ф /S Agar sirtning chiziqli o'lchamlari yorug’lik manbaigacha bo'lgan masofagacha nisbatan kichik bo'lsa Е=Icоs  /R 2 Yoritilganlik birligi lyuks (lk) dir. Yorug’lik manbai S ning B rashanligi bu manbaning ko'rinuvchi sirtining yuza birligidan chiqayotgan yorug’lik kuchi bilan o'lchanadi R n s ф  1.2-rasm .  n М S o S 1 .3 - rasm .

B=I/S 0 = (I/S)c о s  . Ravshanlik birligi kd/m 2 dir. ADABIYOTLAR 1. Ahmadjonov O.I., Fizika kursi, 3 t. O'qituvchi 1988. 2. Trofimova T.I., Kurs fiziki, M., Visshaya shkola, 2000. 3. Savelyev I.V., Kurs obshey fiziki, t. 3, M., Nauka, 2000. 4. Gribov L.A., Prokofeva N.I. Osnovi fiziki, Gardarika. M., 1998. 5. To'lqin va kvant optikasi ma’ruza matni 6. www. Ziyonet.uz

O'xshashlar

Yorug’likning elektromagnit tabiati

Yorug’likning yutilishi

Yorug’likning dispersiyasi

To'lqin optikasi. Elektromagnit to'lqinlar shkalasi

Yorug’likning muhit bilаn o’zаro tа’siri. Yorug’likning qutublаnishi