Yarim o‘tkazgichli asboblar - Fizika - Referatlar

Yarim o‘tkazgichli asboblar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1837 KB

Ko'chirib olish

Yarim o‘tkazgichli asboblar Reja: 1. Yarim o‘tkazgichli diod 2 Stabilitronlar 3. Tunnel diodlar 4. Aylantirilgan diodlar 5. Varikap 6. Fotodiodlar

Yarim o‘tkazgichli diod Bu asbobda р -n utish mavjud bulib, uning r va n soxalaridan ulanish uchi chikarilgan bo‘ladi. Yarim o‘tkazgichli diodning tuzilishi va volt – amper xarakteristikasi quyidagicha bo‘ladi. р -n utish hosil kiluvchi soxalarning birida asosiy tok tashuvchi zarrachalarning kontsentratsiyasi ko‘p bulib, u emitter deb ataladi. Ikkinchisi esa baza deb ataladi. Harakteristikaning tugri р -n o‘tishiga tugri kelgan kismidan diodning differintsial qarshiligi xisoblanadi: R д =  U /  I Volt – amper xarakteristikasidan kurinib turibdiki yarim o‘tkazgichli diod ham nochiziqli elementlar katoriga kiradi Diodlardan signallarni tugrilash, detektorlash, modulyatsiyalash ishlarida foydalaniladi. Tugrilagich diodlar past chastotali (  <50 кГц ) o‘zgaruvchan toklarni tugrilashda ishlatiladi. Tayyorlanish texnalogiyasiga kura diodlar yassi diodlarda р -n utishning yuzini belgilovchi ulchamlar uning kalinligiga nisbatan katta bo‘ladi. Tugrilagich diodlar sifatida asosan yassi diodlar ishlatiladi Tugri yunalishda utuvchi tugrilangan tok kuchi. 1600 A gacha, teskari yunalishda 1000V gacha kuchlanishga muljallangan diodlar ishlab chikariladi.Bunday katta tokni utkazuvchi

diodlar ish jarayenida kiziydi. Shu sababli diodlarga issiqlikni sochuvchi radiatorlar kiydirilib montaj kilinadi. Kremniyli tugrilagich diodlarning ishchi temperaturasi 125 0 С gacha bulishi mumkin. Yukori chastotali diodlar signallarni detektorlash, o‘zga rtirish, modulyatsiyalash kabi ishlarda kullaniladi. Bu ishlarni bajarishda diodning xususiy sig‘imi pikofaradaning undan bir ulushlarida bulishi mumkin muxim ahamiyatga ega. Bunday diodlarda sig‘im kichik bulishi talab qilinganligi tufayli asosan nuktaviy diodlar ishlatiladi. Bunday diodlarning sig‘imi pikofaradaning undan bir ulushlarida bulishi mumkin. Xozirgi kunda ishchi chastotasi 1000 MGts gacha bulgan yukori chastotali diodlar mavjud. Yukori chastotali diodlar kichik teskari kuchlanishda va kichik tugri toklar rejimida ishlaydi. Masalan germaniyli nuktaviy diodning ishchi teskari kuchlanishi 350V gacha tugri yunalishdagi tok kuchi 100mA (U туг = 1,28) gacha bulishi mumkin. Impuls rejimida ishlaydigan diodlar radio sxemalarda kalit vazifasini bajaradi. Bu rejimda asosan nuktaviy va kichik yassi diodlar ishlatiladi. Diod ikki xil holatda bo‘ladi: «ochik» yoki «yopik». Ochik holda diod qarshiligi kam yopik holda katta bo‘ladi. Impuls sxemalarida diodning bir holatdan ikkinchi holatga kanchalik tez o‘tishi ahamiyatlidir. Yarim o‘tkazgichli kuchlanish stabilazatori . (stabilitron, cstabistor) . Bu yarim o‘tkazgichli diod zanjirga teskari r-n utish hosil bo‘ladigan qilib ulanadi. Ish rejimi diod xarakteristikasini teskari yunalishda yorib(teshib) utuvchi tok utadigan kismiga tugri keladi.Yorib utish deyilganda, diodga teskari r-n utishga tugri keladigan kuchlanish quyilib, uning ma’lum qiymatida teskari tokning keskin ortib ketishi tushuniladi. Diodda kuchkili, tunnel va issiqlik ta’sirida yorib utishlar

kuzatilishi mumkin. Yarim o‘tkazgichda aralashma miqdori juda kichik bo‘lganda, katta teskari kuchlanish ta’sirida bulgan elektronlar va kovaklar neytral yarim o‘tkazgich atomining yana bitta kovalent boglangan elektronini urib chiqarishi mumkin. Natijada zaryad tashuvchi zarrachalarning yangi jufti hosil bo‘ladi. Yеtarli miqdordagi teskari kuchlanishda bunday urib chiqarish kuchkisimon kurinishda namoyon bo‘ladi. Tunnel orqali yorib utishda kuchli elektr maydon ta’sirida (2  10 5 V/cm, germaniy uchun va 4  10 3 V/cm ) elektr soxalarining chegarasi siljiydi va chegara yakinida kichik potentsial tusikka ega bulgan tuynuk ochiladi. Karshiligi kichik yarim o‘tkazgichlarda tunnel orqali tok utish kuchkisimon utish kuzatiladigan kuchlanishdan kichikrok kuchlanishlarda ruy beradi. Karshiligi katta bulgan yarim o‘tkazgichlarda esa, aksincha. Issiklik ta’sirida yorib utishda р -n utish soxasi kizib, unda asosiy bo‘lmagan tok tashuvchilarning ko‘p ayishi va natijada teskari yunalishdagi tokning ortib ketishi kuzatiladi. Kuchkisimon va tunnel orqali yorib utishlar diodni ishdan chikarmaydi. Shu sababli bu utishda elektron kurilmalarda kullaniladi. Issiklik ta’sirida yorib utish esa, р -n utishni buzadi. Stabilitronlar kuchkisimon yorib utish xodisasiga asoslanib ishlaydi. Uning ishlash printsipi quyidagicha:

stabilitronga quyilgan teskari yunalishdagi kuchlanish orttirib borilsa, dioddan utadigan teskari tok miqdori juda kichik bulganligidan, sxemaning chiqishidagi kuchlanish ham ortib boradi. Kuchlanish miqdori kuchkisimon yorib utish miqdoriga yetganda, dioddan utayotgan tok keskin ortib ketadi. Chikish kuchlanishi biroz kamayadi. Kirish kuchlanishining bundan keyingi ortishi stabilitron orqali utuvchi tokni oshirishga sarflanadi va chikish kuchlanishi deyarli o‘zga rmaydi. Bu oralikka tugri kelgan chikish kuchlanishi, stabilitronning stabilizatsiyalash kuchlanishi deb yuritiladi. Asosiy parametrlariga stabilizatsiyalash kuchlanishi U c т , ctabilizatsiyalash toki I ст , ctabilizatsiyalash tokiga tugri kelgan differentsial qarshiligi R ст kiradi. Tunnel diodlar asosan ko‘p aralashmali diodlardan yasaladi. Uning ishlash printsipi tunnel orqali yorib utish xodisasiga asoslangan . Harakteristikadan kurinib turibdiki uning tugri utishga mos kelgan kismida differintsial qarshiligi manfiy qiymatga ega bulgan soxa mavjud. Manfiy qarshilik deyilganda kuchlanish ortishi bilan tok kuchi

kamayishi tushuniladi. Bu xususiyatga kura tunnelli dioddan kuchaytirgich, generator va turli xil impuls rejimida ishlaydigan kurilmalarda foydalaniladi. Diod teskari yunalishdagi tokni yaxshi utkazadi. Asosiy parametrlari: yukori chukkiga tugri kelgan tok kuchi I A (grafikda A nukta); pastki chukurlikka tugri kelgan tok kuchi I Б (grafikda B nukta);.yukori chukki va pastki chukurlikka tugri kelgan kuchlanishlar U А va U Б . Aylantirilgan diodlar ham tunnelli diodlarga uxshash bulib, volt- amper xarakteristikasida, dunglik va chukurlik fazasidagi fark kichik bo‘ladi. Diodda aralashma kiritik kontsentratsiyada olinib, teskari yunalishdagi utkazuvchanlik tugri yunalishdagi utkazuvchanlikdan katta bo‘ladi. Bunday diodlarning teskari yunalishdagi volt –amper xarakteristikasi tugrilovchi diodlarnikiga uxshash bo‘ladi. Varikap – bu yarim o‘tkazgichli diod bulib, sig‘im teskari yunalishdagi kuchlanishga boglik bo‘ladi. Teskari kuchlanish ortishi bilan р -n utish sig‘imining kamayishi quyidagi ifoda С U = C o [  /  k +U] 1/n asosida boradi. Bunda  - kontakt potentsiallar ayirmasi ; C u –kuchlanish U qiymatga yetgandagi sig‘imi ;C 0 - diodga kuchlanish

berilmagan holdagi sig‘imi ; n- varikapning turiga boglik bulgan koeffitsiyent (n = 2…3). Varikaplar galliy arseniddan tayorlanib, unda asosiy bo‘lmagan zaryad tashuvchilar kontsentratsiyasi kam bo‘ladi. Teskari yunalishdagi differentsial qarshiligi katta bo‘ladi.Varikaplar kontur chastotasini avtomatik tarzda sozlash ishlarida generator va geterodinlar chastotalarini o‘zga rtirishda ishlatiladi. Signal chastotasini ko‘p aytiruvchi varikaplar varaktor deb ataladi. Asosiy parametrlari : varikapning aslligi Q; cigimini o‘zga rtirishi koeffitsiyenti K c , umumiy sig‘imi C B . Fotodiodlar . Ayrim moddalarga yoruglik tushganda, energiya modda atomlari tomonidan yutilib, elektron – kovak juftini hosil kiladi. Bu moddadan yasalgan material uchlariga kuchlanish berilsa, elektronlar bir tomonga, kovaklar ikkinchi tomonga xarakat kiladi. Yoruglik intencivligi ortishi bilan tok kuchi ham ortib boradi. Fotoelektrik kurilmalar yoruglik ta’sirida kuchlanish hosil kiladi.Odatda ular р -n utishga ega bulib,hosil bulgan kuchlanishning musbat kutbi n-soxada bo‘ladi. Bu kuchlanish tashki zanjirga ulansa tok hosil qilishmumkin. Tok yo‘nalishi utish yo‘nalishiga karama-qarshi bo‘ladi.Fotodiodlar–yoruglik ta’sirida elektr tokini utkazuvchi kurilma sifatida ishlatilishi mumkin. Yoruglik diodlar–bu bir yoki bir necha r-n utishga ega bulgan diod bulib, undan tok utganda o‘zidan yoruglik chikaradi.Bu diodda tok tashuvchi zarrachalar elektronlar va kovaklardan iborat bulsa-da, elektronlarning miqdori kovaklarga nisbatan ko‘prok bo‘ladi. Elektronlar n soxadan р - soxaga utish davomida, bir energetik satxdan

ikkinchisiga utadi. Elektronlar р - soxada kovaklar bilan rekombinatsiyalanib uzlarining ortikcha energiyalarini yukotadi. Bu enargiya nur sifatida chikadi. Tok ortishi bilan yoruglik intencevligi ham ortali. Chikayotgan nur kengrok fazoga taksimlanishi uchun diodning nur chikayotgan soxasiga ixcham linza ham urnatiladi.Diod materialiga karab undan ixcham nurning rangi ham xar xil bo‘ladi.

O'xshashlar

Oddiy yarim o‘tkazgichli elementlar. Yarim o‘tkazgichli diodlar

Yarim o’tkazgichli asboblar

Yarim o‘tkazgichli diod va uning turlari

Mikrosxemalar haqida ma‘lumot

Teleskopga o’rnatilgan qo’shimcha asboblar