Transformatorlar - Fizika - Referatlar

Transformatorlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

693.5 KB

Ko'chirib olish

Transformatorlar Reja: 1. Bir fazali transformatorning ishlash printsipi va tuzilishi 2. Transformatorlarda energiya isroflari va ularning foydali ish koeffiiyenti

Bir fazali transformatorning ishlash printsipi va tuzilishi. Iste’molchilarni elektr bilan ta’minlash sistemasida ishlatiladigan transformatorlar kuch transformatorlari deb ataladi. Transformatorlar, shuningdek, elektr ulchash, elektrotermik kurilmalarida, radiotexnikada, elektronikada, avtomatik boshkarish kurilmalarida va texnikaning boshka soxalarida ishlatiladi. Elektr energiyasini elektr stantsiyalardan iste’molchilarga uzatish protsessida biror kuchlanishli elektr tokining kuchlanishini xuddi o‘sha chastotali boshka kuchlanishga bir necha bor o‘zga rtiriladi. Bu o‘zga rtirishlar kuchaytiruvchi va pasaytiruvchi transformatorlar vositasida amalga oshiriladi. Transformatorning uzagi ma’lum shakldagi berk rama kurinishida yigilgan aloxida elektrotexnikaviy pulat listlardan iborat. Bu uzakka ikkita chulg‘am deb ataladi, uning uramlari soni w1 bulsin. Iste’molchini ta’minlaydigan chulg‘am ikkilamchi chulg‘am deb ataladi, uning uramlari soni w2 bulsin. Bu chulg‘amlarga tegishli kattaliklar ham birlamchi va ikkilamchi deb yuritiladi va 1 hamda 2 indeksi bilan yoziladi. Agar birlamchi chulg‘amga U1 kuchlanish berilsa, u holda chulg‘amda o‘zgaruvchan I 1 toki va demak o‘zgaruvchan magnit oqimi hosil bo‘ladi. Bu magnit oqimi birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlar bilan ilashishish natijasida elektromagnit induktsiya qonuniga binoan birlamchi e 1 ikkilamchi e 2 lar hosil bo‘ladi.

Xosil bulgan E.YU.K. larning kattaligi chulg‘amlarning uramlari soniga proportsional bo‘ladi: е 1 = - w 1 d Ф / dt e 2 = - w 2 d Ф / dt Transformatorning birlamchi chulg‘amdan tok utganda uning uzagida shu tokka proportsional bulgan magnit oqimi hosil bo‘ladi. Bu okim ham sinusoidal konun buyicha o‘zgaradi. Ф = Ф м sin  t Transformator chulg‘amlarida hosil bulgan elektr yurituvchi kuchni topish uchun uni differentsiallaymiz. е 1 = - w 1 d Ф / dt = -w 1 d( Ф м sin  t) / dt = -  w 1 Ф м cos  t bunda cos  t = - sin(  t-  /2) bulgani uchun e 1 =  w 1 Фм sin(  t-  /2) bo‘ladi. Shuningdek, ikkilamchi chulg‘amdagi e.yu.k. e 2 =  w 2 Фм sin(  t-  /2) bo‘ladi. bu ifodalar trasformator chulg‘amlarida hosil bulgan elektr yurituvchi kuchlar ham sinusoidal konun buyicha o‘zga rishini hamda ularning fazasi magnit oqimining fazasiga nisbatan (. burchakka orkada kolishini ko‘rsatadi. Birinchi chulg‘amdagi e.yu.k. ning qiymatini aniklaymiz. Agar sin(  t-  /2) =1 bulsa e 1 = E max bo‘ladi. Shuning uchun E 1m =  w 1 Фм E 1m ni  2 ga bulib birlamchi chulg‘amda hosil bulgan e yu k ning effektiv qiymatini aniklaymiz. E 1 = 4,44 w 1 f 1 Фм

Xuddi shuningdek, ikkilamchi chulg‘amdagi E.YU.K. ning qiymati; E 2 = 4,44 w 2 f 2 Фм Demak, transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlarida hosil bulgan E.YU.K. larning qiymati chulg‘amlarning uramlari soniga proportsional ekan. Magnit oqimi esa Ф m = E / 4,44wf Endi magnit induktsiyasining maksimal qiymatini topamiz: B m = Ф м / S Bu yerda F-magnit oqimi, Vb, S-magnit o‘tkazgich kundalang kesimining yuzi ,…m 2 … Transformatorning birlamchi e.yu.k. ning ikkilamchi chulg‘ami E.YU.K. iga nisbati transformatorning transformatsiyalash koeffitsiyenti deb ataladi. Transformatsiyalash koeffitsiyenti deb ataladi. Transformatsiyalash koeffitsiyenti k harfi bilan belgilanadi: k = E 1 / E 2 = w 1 /w 2 Transformatsiyalash koeffitsiyenti transformatorning kuchlanish qiymatini necha marta kuchaytirib yoki pasaytirib berishini bildiradi. w 1 > w 2 pasaytiruvchi transformator bu holda k >1 w 1 < w 2 kuchaytiruvchi transformator bu holda k <1 Transformatorning salt ishlashi. Transformatorning birlamchi chulg‘amiga U 1 .. kuchlanish berilsa, lekin ikkilamchi chulg‘amiga nagruzka ulanmasa, bu hol transformatorning salt ishlashi deyiladi. Salt ishlashda transformatorning birlamchi chulg‘amidan utadigan tok uning salt ishlash toki deb ataladi

va…I 0 . harfi bilan belgilanadi. Demak, transformator salt ishlaganda I 1 = I 0 bo‘ladi. Salt ishlash tokining qiymati, odatda, birlamchi chulg‘am nominal tokining 2…. 10% ini tashkil kiladi. …I 0 .salt ishlash toki bilan transformatorlar sterjeni uzagida uning asosiy magnit oqimi hosil kilinadi: Ф = Фм sin  t Bu okim uz navbatida birlamchi uram chulg‘amlarida e.yu.k. hosil kiladi: е 1 = w 1 d Ф / dt = w 1 Ф м 2  f sin(  t-  -  / 2) bu yerda Е 1 м = w 1 Ф м 2  e.yu.k. ning effektiv qiymati E 1 = 4,44 w 1 f Фм Shuningdek transformatorning ikkilamchi chulg‘amida induktsiyalangan e.yu.k. е 2 = w 2 d Ф / dt = w 2 Ф м 2  f sin(  t-  -  / 2) Uning effektiv qiymati E 2 = 4,44 w 2 f Фм Transformatorla salt ishlaganida iste’mol kilinadigan aktiv quvvat quyidagilarga isrof bo‘ladi. Birlamchi chulg‘am uramlardagi isrof…Rm = I12 R……..

Pulat uzakdagi isrof. Bu isrofni empirik formula yordamida aniqlash mumkin: Uyurma toklarga ketadigan energiya isrofi. Transformatorlar salt ishlaganda quvvat butunlay isrofni yengishga sarflanadi. Nagruzkasiz transformatorning vektor diagrammasini kurish uchun birlamchi chulg‘am parametrlaridan foydalanamiz. Birlamchi chulg‘amga berilgan U 1 kuchlanish sinusoidal o‘zgaradi va chulg‘amdan salt ishlash toki I0 utadi. Agar pulat uzak bulmasa salt ishlash toki reaktiv tokka teng, ya’ni I 0 = Ip bo‘ladi. Reaktiv Ip tok magnit oqimi Fm bilan ustma-ust tushib U 1 kuchlanishdan 900 keyinda koladi. Amalda birlamchi chulg‘am zanjiridagi vattmetr salt ishlashda uzak pulatidagi isrof quvvatiga teng bulgan quvvatni ulchaydi. Salt ishlashda chulg‘amni kizdirishga ketadigan quvvat isrofi pulatdagi isrofga nisbatan juda kam, shuning uchun uni xisobga olmasa ham bo‘ladi. Shunday qilib, salt ishlash tokining effektif qiymati aktiv va reaktiv toklarning geometrik yig‘indisiga teng Transformatorning nagruzkali ishlashi. Agar transformatorning ikkilamchi chulg‘amlariga nagruzka ulansa, bu hol transformatorning ish rejimi deb ataladi.

a-nagruzkali transformatorning ulanish sxemasi;b-uning vektor diagrammasi. Transformatorning ikkilamchi chulg‘amiga nagruzka ulanganda birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlaridan kattaliklari bir-biriga teng bo‘lmagan I 1 va I 2 toklar utadi. Transformatorda quvvatning arzimagan darajadagi isroflari xisobiga olinmasa, transformatorning iste’molchiga bergan U 2 I 2 . quvvati uning energiya manbaidan olgan U 1 I 1 quvvatiga teng bo‘ladi deyish mumkin, ya’ni U 2 I 2 = U 1 I 1 Bundan = k; I 2 = kI 1 Transformator nagruzkada ishlayotganda ikkilamchi chulg‘amdan utayotgan … tok, Lents qonuniga asosan, shunday magnit oqimini hosil kiladiki, bu okim uzakdagi magnit oqimiga karama-qarshi yo‘nalgan bulib, uni kamaytirishga intiladi. Uzakdagi natijaviy magnit oqimi o‘zga rmay kolishi uchun ikkilamchi chulg‘amning bu magnit oqimi birlamchi chulg‘am magnit oqimi bilan muvozanatlashishi kerak. Shunday qilib, ikkilamchi chulg‘amdagi, I 2 tok ortganda uning magnitsizlantiruvchi magnit oqimi ortadi, shu bilan birga birlamchi chulg‘amdagi I1 tok va butok hosil qilgan magnit oqimi ham ortadi.

Lekin birlamchi chulg‘amning magnit oqimi ikkilamchi chulg‘amning magnitsizlantiruvchi oqimini muvozanatlashtirgan ni uchun uzakdagi natijaviy okim qiymati o‘zga rmaydi. Transformatorlar nagruzkada ishlaganda uning birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlaridan sochiluvchi FS 1 va FS 2 okimlarni hosil kiluvchi toklar utadi. Bu magnit okimlari fakat uzini hosil kiluvchi toklar utadigan chulg‘am uramlarinikiga kesib utadi va transformator magnit utkazichidan o‘tib, tutashuvchi asosiy magnit oqimi F0 utadi. Bu okim chulg‘amlarda sochiluvchi okim hosil kiladi, bu okim esa nagruzka o‘zga rganda juda kam o‘zgaradi. Amalda bitta transformatorda bir kancha, xar xil uramli ikkilamchi chulg‘amlar bo‘ladi. Chulgamlardagi uramlar sonining nisbatlari ularning uchlaridagi kuchlanishlar nisbatlari orqali aniklanadi: ; ; Birlamchi chulg‘amdagi tok ikkilamchi chulg‘amlardagi toklar yig‘indisiga teng bo‘ladi: I 1 = I 2 + I 3 + I 4 + … Har bir ikkilamchi chulg‘amdagi tokning o‘zgarishi birlamchi chulg‘amdagi tokni o‘zga rtiradi. Birlamchi chulg‘amdagi tashkaridan ta’sir etuvchi e.yu.k. birlamchi chulg‘amdagi aktiv qarshiligidagi kuchlanishning passayishi va… okimning o‘zgarishi natijasida hosil bulgan E.YU.K. ni yengishga sarf bo‘ladi: U1 = R1I1 + Magnit okimning o‘zgarishi

Ф 1 (t) = ∫U 1 dt Demak, sinusoidal kuchlanish (U 1 ). Da magnit oqimi ham sinusoidal konun buyicha o‘zgaradi. Ikkilamchi chulg‘amda F 2 okimning o‘zgarishi natijasida e.yu.k. Yе 2 . Xosil bo‘ladi. Shu E.YU.K. ikkilamchi chulg‘amning aktiv qarshiligi va tashki zanjirning qarshiligidagi kuchlanishning passayishiga ketadi: - + R 2 I 2 + U 2 Magnit okimlari F 1 va F 2 . Toklarga (I 1 va I 2 ) proportsional bo‘ladi: Ф 1 = L 1 I 1 + M 1 I 1 Ф 2 = L 2 I 2 + M 2 I 2 Bu yerda L 1 va L 2 - birlamchi va mkkilamchi chulg‘amlarning induktivligi ; M 1 va M 2 – o‘zaro induktsiya koeffitsenti (3.8) (3.9) va (3.10) ifodalarga kura U 1 = R 1 I 1 + L 1 + M 1 , -M = R 2 I 2 + L 2 + U 2 Bu ifodalar transformatorning differentsial tenglamalari deb yuritiladi. Demak tashkaridan birlamchi chulg‘amga ta’sir etuvchi kuchlanish aktiv qarshilikni yengishdan tashkari, chulg‘amda hosil bo‘ladigan uzunduktsiya e.yu.k. L 1 § va o‘zaro induktsiya E.YU.K. M §ini yengadi . Ikkilamchi chulg‘amda hosil bo‘ladigan o‘zaro induktsiya e.yu.k undagi aktiv qarshilik va uzinduktsiya e.yu.k larini yengadi. Nagruzkali transformatorning vektor diagrammasini chizishda ikkilamchi chulg‘am parametrlarning qiymatlari xisobga olinadi. Magnit okim vektori gorizontal yunalishda chiziladi Magnitlovchi tok I 0 vektori magnit oqimi Fm vektoridana ( burchakka oldinda ketadi .

Birlamchi chulg‘amning E.YU.K kuchi E 1 . Magnit oqimi vektoridan 90( orkada koladi. Ikkilamchi chulg‘amning keltirilgan toki quyidagicha aniklanadi: I 2 = , Bu yerda R2 va x2 – ikkilamchi chulg‘amga ulangan nagruzkaning aktiv va reaktiv qarshiliklari. I 2 tokning yo‘nalishi nagruzka turiga boglik bo‘ladi. Agar nagruzka aktiv va induktiv qarshiliklardan iborat bo‘lsa I 2 vektori E 2 vektoridan (2 burchakka orkada koladi. Bu burchak quyidagicha aniklanadi.  2 = arctg Iste’molchiga berilayetgan ikkilamchi kuchlanish vektori shu chulg‘amning aktiv va induktiv qarshiliklarida kuchlanish pasayishi U 1 va U 2 vektorlarini ayirish bilan aniklanadi. Shu maksadda E 2 vektori uchidan I 2 vektori davomiga tik tushiramiz . U P reaktiv kuchlanish vektori shu tik chiziq buyicha yunaladi. Endi bu vektor uchidan U P vektoriga parallel chiziq chizamiz, E 2 vektori esa ana shu chiziqda yotadi. Bunda I 2 X 2 va I 2 R 2 larning yo‘nalishi shartli tanlanadi. Aslida I 2 X 2 kuchlanish tokdan 90 urchakda oldinda bo‘ladi tenglamada esa manfiy qiymati beriladi shuning uchun uni tezkari yunaltiramiz. Endi I 2 R 2 vektori uchini E 2 vektori uchi bilan birlashtirib I 2 R 2 ikkilamchi chulg‘amning to‘la qarshiligida kuchlanish passayishi vektorini chizamiz va natijada ikkilamchi chulg‘am qarshiliklarida sarflangan kuchlanishlar uchburchagini hosil kilamiz I 2 R 2 vektori uchini O nukta bilan birlashtirib U 2 vektorini hosil kilamiz. Iste’molchi Ra aktiv va X 2 induktiv qarshiliklardan iborat bulgani uchun U 2 vektoridan burchakdan oldinda ketadi.

Birlamchi chulg‘amdagi tok I 1 vektorini aniqlash uchun I 1 = I 0 + (-I 2 ) ga kura I0 vektoriga - I 2 vektorini ko‘shamiz. Buning uchun I 0 vektorning uchidan yo‘nalishi buyida I2 ga teskari , lekin qiymati teng bulgan - I 2 vektorini chizamiz. Bu vektor uchini O nukta bilan birlashtirib , I 1 vektorini hosil kilamiz. Diagrammada tarmok kuchlanishi U 1 ning vektori transformatorning salt ishlashi uchun chizilgan vektor diagrammasida ko‘rsatilgan yul bilan aniklanadi. Bu uchun E 1 vektoriga teng va karama- qarshi yo‘nalgan - E 1 vektorini chizamiz. - E 1 vektori uchidan I 1 vektori yo‘nalishida I 1 R 1 vektorini chizamiz. I 1 X 1 vektori esa I 1 vektoriga nisbatan (1 oldinda bo‘ladi . Bu vektor uchini O nukta bilan birlashtirib kuchlanish U 1 vektorini hosil kilamiz. Shunday qilib nagruzka aktiv – induktiv xarakterda bulsa U 1 vektori I 1 vektoridan (1 burchakka oldinda bo‘ladi. Transformatorlarda energiya isroflari va ularning foydali ish koeffiiyenti. Transformatorning birlamchi chulg‘amidagi quvvat P1 = U1I1cos(1 deb faraz qilaylik. Tranformatordan iste’molchiga ikkilamchi P2 = U2I2cos(2 Kuvvat olinadi Uch fazali tokda transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlaridagi quvvat quyidagilarga teng: P 1 =  3U 1 I 1 cos  1 va P 2 =  3U 2 I 2 cos  2 Transformatorning o‘zida quvvat isrofi P1 - P2 Ga teng ekanligi ravshan . Transformatorda aylanuvchi kismlar bulmaydi shuning uchun quvvat fakat chulg‘amlarni kizdirishga (PCh) va magnit o‘tkazgich

pulatini kizdirishga (PPUL) isrof bo‘ladi. Chulgamlardagi quvvat isrofi I1 va I2 toklarga boglik va quyidagiga teng: P 2 = I 1 2 R 1 + I 2 2 R 2 bu yerda R1 va R2 chulg‘amlarning aktiv qarshiliklari. Isroflarni transformatorlarni kiska tutatish tajribasidan ikkala chulg‘amda osongina aniqlash mumkin Buning uchun chulg‘amlardan biri kiska tutashtiriladi ikkinchi chulg‘amga ham IH1,IH2 nominal toklar barkaror bo‘ladiga pasaytirilgan kuchlanish beriladi Ma’lumki bu passaytirilgan kuchlanish kiska tutashuv kuchlanish deyiladi. Odatda pulatdan isroflar juda kichik bo‘ladi va ular xisobga olinmaydi. U holda chulg‘amlardagi isroflarning ifodasini quyidagicha yozish mumkin : P KH = P Ч + Р ПУЛ = Р Ч . Н Bu yerda nominal toklarda chulg‘amlardagi isroflar Pulatdagi isroflar transformatorning salt ishlash tajribasida n aniklanadi. Chastota o‘zga rmaganda ular fakat pullatdagi magnit induktsiyaning maksimal qiymatiga boglik bo‘ladi. Agar birlamchi kuchlanish o‘zgarmas bulsa Bm=const va pulatdagi isroflar salt ishlashda ham nagruzka bilan ishlashda ham bir xil bo‘ladi. Transformatorning ikkilamchi chulg‘ami uzilgan holda u UH 1 nominal kuchlanishga ulanadi. Birlamchi chulg‘amdagi I 1 tok juda kichik, I 2 tok esa O ga teng bo‘ladi Shuning uchun tajribada chulg‘amlardagi isrofni xisobga olmaslik mumkin U holda P C = Р ПУЛ + Р Ч . Н = Р ПУЛ Tajribalar asosida IH 1 ,IH 2 nominal toklarda va UH 1 kuchlanishda

ishlayotgan transformatordagi isroflarni aniqlash mumkin :  P = Р ПУЛ + Р Ч . Н Transformator berayotgan P 2 quvvatning u olayotgan P 2 quvvatga nisbati transformatorning foydali ish koeffitsiyenti deb ataladi va ( harfi bilan belgilanadi:  = Kuch transformatorlarining f.i.k. 95-99%ni tashkil etadi. Amalda transformatorlarning f.i.k. ni xisoblash uchun quyidagi ifodadan foydalaniladi:  = = =

O'xshashlar

Elektromagnit induksiya hodisasi va uning qo`llanilishi

Moddalardagi magnit maydoni

O’zgaruvchan tok quvvati. Quvvat koeffitsenti

Rеlеlаr va ulаrning turlаri

Bir kaskadli past chastotali rezistorli kuchlanish kuchaytirgichi