Rеlеlаr va ulаrning turlаri - Fizika - Referatlar

Rеlеlаr va ulаrning turlаri

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

202.466796875 KB

Ko'chirib olish

R е l е l а r va ul а rning turl а ri R е j а : 1. Relelar haqida tushuncha va ularning klassifikatsiyasi 2. Relelarning asosiy ko’rsatkichlari . 3. Rele kontaktlarining ekspluatatsion kattaliklari . 4. Elektromagnitli relelar. 5. Mexanik, issiqlik, pnevmatik rele lar

Relelar haqida tushuncha va ularning klassifikatsiyasi А vt о m а tik b о shq а ruv sist е m а l а rid а b о shq а rish, r о stl а sh, him о ya, n а z о r а t v а ko’pl а b b о shq а diskr е t j а r а yonl а rni а m а lg а о shirish uchun x а r xil turd а gi r е l е l а r qo’ll а niladi. R е l е kirishig а b е rilg а n sign а l uzluksiz r а vishd а o’zg а rib, m а `lum qiym а tg а eg а bo’lg а nd а gin а und а s а kr а shsim о n t а vsifli sign а l h о sil bo’l а di. Endi, kiruvchi sign а l qiym а ti k а m а yib, m а `lum miqd о rg а е tg а nd а es а , chiqish sign а li s а kr а shsim о n t а rzd а uzil а di v а o’zining о ldingi x о l а tig а q а yt а di. Releli harakatlanadigan element yoki rele deb releli chiqish tavsifiga (6.1- rasm) ega elementni aytishadi. Uni xususiyati bo'lib, kirish x kattaligi uzluksiz o'zgarishida chiqish y miqdori sakrashsimon o'zgarishi hisoblanadi. Releni boshqa chiqish kattaligi silliq uzluksiz o'zgaradigan (kuchaytirgich, dvigatellar, transformatorlar va boshqalar) elementlardan farq qilishligi xuddi ana shu holatdir. Releni yana diskret element deb ham atashadi, chunki uni holati sakrash bilan, diskret o'zgaradi. Rele ikkita holatga ega. «Uzilgan» holatga y=y uz qiymat, «Ulangan» xolatga y=y ul qiymat to'g'ri keladi. Agar x=0 bo'lsa, unda rele toksizlantirilgan va y=y uz ( a - nuqta) x qiymatini orttirish bilan, chiqish y kattaligi ma'lum chegaragacha o'zgarmaydi. Agarda x=x ul etsa, rele ishlaydi va uning y kattaligi sakrab o'zgaradi va y ul ( b -nuqta) qiymatga erishadi. x ni yanada orttirsak ham uning qiymati o'zgarmaydi. Agarda x kattaligini kamaytirilsa hamda x=x uz qiymatga ( d -nuqtaga) etganida teskari sakrash bo'ladi, rele toksizlanadi va y=y uz ( d -nuqtadan f -nuqtaga sakraydi).

6.1 – rasm. Releli tavsif i. Ish prinsipi bo’yicha elektrik relelar o’z navbatida 9-turga bo’linadi (6.2- rasm). Avtomatikaning elektrik relelari Elektromagnit Magnitoelektrik Elektrodinamik Induksion Ferromagnit Elektron Ion Elektroissiklik Rezonans 6.2-rasm. Elektrik relelarning klassifikatsiyasi. Elektromagnit relelarida chulg’amdan o’tayotgan tok ta’sirida magnit maydon xosil bo’lib yakorning va kontaktlarning xolati o’zgartiriladi. Magnitoelektrik relelarda chulg’am ramka kurinishida bajarilib o’zgarmas magnit maydonida joylashtirilgan. Chulg’amdan tok utayotganda ramka prujinani kuchini yengib xarakatga keladi va kontaktlarning xolatini uzgartiradi. Elektrodinamik rele ish prinsipi buyicha magnitoelektrik relega o’xshash lekin undagi magnit maydoni maxsus uyg’otish cho’lg’ami bilan hosil etiladi. Induksion relening ish prinsipi relening cho’lg’ami hosil qiladigan o’zgaruvchan magnit oqimi va xarakatlanuvchan diskda hosil bo’ladigan tok o’zaro ta’siriga asoslangan.

Ferromagnit relelar magnit kattaliklari (magnit oqimi, magnit maydoni kuchlanganligi) yoki ferrodinamik materiallarining magnit tavsifnomalari o’zgarilishi ta’sirida ishlaydi. Elektron va ion relelari bevosita kuchlanish yoki tok kuchi natijasida hosil bo’ladigan sakrashsimon o’zgarishlar ta’sirida ishlaydi. Elektroissiqlik relelari xarorat ta’sirida ishlaydi. Ularning ish prinsipi yuqorida ko’rib chiqilgan bimetalik va bilatomitrik datchiklarning ish prinsipiga o’xshash bo’ladi. Rezonans relelari ish prinsipi elektrik tebranish tizimlarda hosil bo’ladigan rezonasga asoslangan. Relelarning asosiy ko’rsatkichlari 1. Ishga tushish ko’rsatkichi - relelar ishga tushish paytidagi kirish kattaligining eng kichik qiymati - Х i.t. 2. Qo’yib yuborish ko’rsatkichi-relening oldingi holatiga qaytishi uchun zarur bo’lgan kirish kattaligining eng katta qiymati - Х k.yu. 3. Qaytish koeffitsiyenti- Kk= Х k.yu./ Х i.t. nisbati. 4. Ishchi parametri - rele uzoq vaqt ishlashi uchun zarur bo’lgan kirish kattaligining qiymati (nominal) rejimidagi - Х ish. Zahira (zapas) koeffitsiyenti: ishga tushishi Κ.з.и.т.= Хиш Хи .т1,5 qo’yib yuborish Κ.зк.ю.=Хк .ю. Хи .ш 1,5 6. Kuchaytirish koeffitsiyenti - kontaktlardagi quvvatning kirish signalidagi quvvatga nisbati Кк = Рконт Риш Relelarning yana bir muxim parametrlaridan (6.3- rasm) biri - ularning ishga tushish va qo’yib yuborish vaqtlari. Cho’lg’amga kuchlanish berilganda u shu vaqtning o’zida ishga tushmasdan, balki bir oz vaqtdan keyin ishga tushadi. Ushbu

Т i.t vaqt ishga tushish vaqti deb ataladi. Kuchlanish cho’lg’amidan ajratilganda ham qo’yib yuborish ma’lum bir vaqt ichida amalga oshadi - Т k 10. Bu vaqt quyib yuborish vaqti deyiladi. Ushbu inersionlik chulg’amning katta induktivlik bilan tushuntiriladi. Grafikdagi 0 nuqtasi chulg’amni manbaga ulanishiga to’g’ri keladi. Т siljish vaqti mobaynida relening xarakatlanuvchi qismlari tinch xolatda bo’ladi. Т ok esa I toki qiymatigacha o’sadi. Т = Т vaqt mobaynida relening xarakatlanuvchi qismlari bir turg’un holatdan ikkinchi turg’un holatga o’tishadi. Shundan keyin tok o’zining nominal ko’rsatkichi – I n gacha oshadi . Kuchlanish ajratilishi bilan relening toki Т gacha kamayadi. Bu vaqtda yakor o’zining eski holatiga qaytadi. Demak relening ajralishi Т vaqt mobaynida amalga oshadi. Ishga tushish vaqtiga qarab relelar tez xarakatlanuvchi ( Т =50-150 ms), o’rta xarakatlanuvchi ( Т =1-50 ms) va sekin xarakatlanuvchi ( Т =0,15-1 s). Agar Т = 1 sek bo’lsa bunday rele vaqt relesi deyiladi. Rele kontaktlarining ekspluatatsion kattaliklari Relelarning puxtaligi va kontaktlarining kommutatsion xususiyatlari asosan kontaktlarga bog’lik. Relelarning kontaktlari quyidagi ekspluatatsion ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi. Ruxsat etilgan chegaraviy tok – I r.e. Bu ko’rsatkich kontaktlar qizib o’zining fiziko-mexanikaviy xususiyatlarini yo’qotmaydigan xarorat bilan aniqlanadi. Ruxsat etilgan chegaraviy tokni oshirish uchun kontaktlarning qarshiligini kamaytirib, ularning sovitish yuzasini oshirish kerak. Ruxsat etilgan chegaraviy kuchlanish- U r.e. Kontaktlar o’rtasidagi izolyatsiyani va kontaktlararo masofada teshib o’tish kuchlanishi bilan aniqlanadi. Ruxsat etilgan chegaraviy quvvat – R r.e. Bu ko’rsatkich kontaktlar ajralish jarayonida turg’un - yoyni (dugani) hosil qilmaydigan zanjirning quvvati bilan aniqlanadi. Kontaktlarning ish rejimini yengillashtirish maqsadida kontaktlarga (3.2 - rasm, a, b) yoki cho’lg’amga (6.3 - rasm, c, d, e) shunt sifatida qo’shimcha elementlar ulash maqsadga muvofiqdir.

Cho’lg’amning induktivligi hisobiga yig’ilgan magnit energiyasi kontaktlararo masofada sarflanmasdan, rezistor va kondensator yoki cho’lg’amning o’zida sarflanadi. Rezistor qarshiligi cho’lg’amning aktiv qarshiligidan 5-10 barobar katta bo’lishi kerak. Kondensatorning sig’imi esa S= 0,5 - 2,0 mkf. 6.3-rasm. Rele kontaktlari ishini yengillashtiruvchi sxemalar. Elektromagnitli relelar Yuqorida aytilgan relelarning orasida qiishloq xo’jaligi avtomatikasida eng keng qo’llaniladigani elektromagnit relelaridir. Eng oddiy elektromagnit relesining sxemasi 6.4 - rasmda ko’rsatilgan. 6.4- rasm . Elektromagnitli relening sxemasi Cho ’ lg ’ amdagi 3 kuchlanish ta ’ sirida hosil bo ’ lgan magnit maydon xarakatlanuvchi yakorni 1 qo ’ zg ’ almas o ’ zakka 2 tortadi . Yakorning xarakati natijasida kontaktlar 5 ulanadi . Kuchlanish ajratilsa prujina 4 ta ’ sirida kontaktlar eski holatiga qaytadi . Qoldiq magnit oqimi ta ’ sirida yakor tez ajratish maqsadida uzoqqa nomagnitik materialdan bajarilgan shtift qotiriladi . Cho ’ lg ’ amdagi tokning ko ’ rinishi bo ’ yicha elektromagnit relelar o ’ zgarmas hamda o ’ zgaruvchan tok

sanoat va yuqori chastotali relelarga ajratiladi . Relelarning to’g’ri va puxta ishi ularning tortish va mexanik tavsifnomalari o’zaro moslanganlikka bog’liq. Т ortma tavsifnoma - bu cho’lg’amning elektromagnit kuchlanganligi va yakor bilan o’zak o’rtasidagi havo oralig’i oralaridagi bog’liqlik. Mexanik, issiqlik va pnevmatik rele lar Mexanik relelarda kirish x kattaligi sifatida: tezlik, tezlanish, fazodagi siljish yoki deformasiya ishlatiladi. Markazdan qochirma rele (6.5,a-rasm) valni aylanish chastotasiga javob qaytaradi. Aylanish chastotasi ortganda markazdan qochirma kuchlar ta'siridan yukchalar Yu uzoqlashadi va harakatchi mufta HM o'ngga siljiydi, bu esa K kontaktni tutashishiga olib keladi. 6.5 -rasm. Mexanik, issiqlik, pnevmatik rele. Issiqlik yoki termorele, atrof muhitni harorati ta'siridan yoki cho'lg'amdan oqadigan tokning qizdirishidan ishlaydi. Bimetalli (ikki xil metalli) termoreleni (6.5,b-rasm) vaqt relesi sifatida yoki elektr zanjir iste'molchilarni tok bo'yicha o'ta yuklanishdan himoya qilishlikka ishlatiladi. Rele, ikkita yassi bimetalli plastinadan (taxtacha) iborat bo'lib, bir uchini harakatsiz qilib mustahkamlashadi, ikkinchi uchini kontakt bilan bog'lashadi. Bimetalli plastina, issiqlikdan turli chiziqli kengayishi koeffisentiga ega, o'zaro yopishtirilgan ikkita qatlam metallardan yaratilgan. Cho'lg'amdan o'tayotgan tok bilan qizdirilganda, ikki qatlam turlicha kengayishadi va natijada plastina issiqlikdan kichikroq kengayish koeffisentiga ega metall tomonga egiladi. Egilish natijasida kontakt tutashadi (yoki ajraladi). Pnevmatik (6.5,c-rasm) va gidravlik rele siqilgan havo yoki suyuqlik ta'siridan ishlaydi. Ularni kompressorli qurilma bor joyda ishlatishlik qulay.

Pnevmatik relega, havo magistrali 5 dan siqilgan havo silindr 4 ga kelganida kontakt tizimi bilan bog'langan shtok 1, porshen 3 ni siljitadi va kontaktlar tutashadi. Havo magistralida bosim kamayganida, prujina 2 ta'siridan porshen o'ngga siljiydi va kontaktlar ajraladi.

Adabiyotlar: 1. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., G’ulomov Sh.M. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O‘qituvchi, 2011. 2. Vaxidov A.X., Abdullaеv D.A. Avtomatikaning tеxnik vositalari. Toshkent , 2012 . 3. Aripov N.M. “Avtomatik boshqarish nazariyasi va avtomatika elеmеntlari” ma'ruzalar matni. Toshkеnt, 2010. 4. Ismoilov A.I., Nazarov O.K. “Avtomatika va avtomatlashtirish asoslari” fanidan ma'ruzalar matni. Andijon, 2006.

O'xshashlar

Tаqsimlаgich qurilmаlаr ulаrning vаzifаlаri guruhlаnishi ishlаsh prinsipi vа аsоsiy turlаri

Kuchаytirgichlar va ulаrning tаvsifi

Elеktrоtехnikа fаni hаqidа tushunchа. Elеktr zаnjiri, zаnjir elеmеntlаri vа ulаrning хаrаktеristikаlаri

Gidropnevmo yuritmalar bo’limi

Elеktr zаnjirining chiziqli bo`lmаgаn elеmеntlаri. Yarim o`tkаzgichli diоdlаr. Nuqtаviy yassi diоdlаr