Kuchаytirgichlar va ulаrning tаvsifi - Fizika - Referatlar

Kuchаytirgichlar va ulаrning tаvsifi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

119.8583984375 KB

Ko'chirib olish

Kuch а ytirgichlar va ul а rning t а vsifi Reja: 1. Kuchаytirgichlar haqida umumiy ma'lumotlar 2. Magnit, elektron, yarim o'tkazgichli kuchaytirgichlar. 3. Elektr mashinali kuchaytirgichlar. 4. Gidravlik kuchay т irgichlar

Kuchаytirgichlar haqida umumiy ma'lumotlar. Avtomatika tizimlarining datchiklari beradigan signallar quvvati odatda rostlovchi organni boshqarish uchun yetarli bo’lmaydi. Datchiklarning chiqish quvvati ko’pchilik hollarda vattning mingdan bir ulushlarini tashkil etadi, vaxolanki, rostlovchi organ uchun zarur bo’lgan quvvat o’nlab va yuzlab kilovattni tashkil etishi mumkin. Rostlovchi organni boshqarish uchun yetarli quvvatga ega bo’lish va quvvatli datchiklar ishlatmaslik uchun avtomatika tizimlarida kuchaytirgichlardan foydalaniladi. Kuchaytirgich – deb, kirish signali uni ko’rinishi va fizik tabiatini o'zgartirmagan holda, kuchaytirish uchun qo'llaniladigan qurilmaga aytiladi. Quvvat bo'yicha signalni kuchaytirish tashqi manbaa energiyasi evaziga boshqariladi. Kuchaytirgichlar chiqish quvvatining qiymatiga; kuchaytirgichga keltiriladigan yordamchi energiyaning turiga kuchaytirish koeffitsiyentiga; ishlash prinsipiga; chiqish va kirish miqdorlari o’rtasidagi bog’lanishni ko’rsatuvchi xarakteristikaning shakliga ko’ra bir-biridan farq qiladi. Avtomatika tizimlarida ishlatiladigan xozirgi kuchaytirgichlarning chiqish quvvati vattning bir necha ulushidan o’nlab va undan ortiq kilovattgacha boradi. Kuchaytirgichlarga keltiriladi gap yordamchi energiyaning turiga qapab elektrik, elektromexanikaviy, magnitli, elektron, gidravlik, pnevmatik va kombinatsiyalashgan kuchaytirgichlar bo’ladi. Kuchaytirgichlarni asosiy tavsiflaridan biri, ularni kuchaytirish koeffisentidir. Kuchaytirgichni quvvat bo'yicha kuchaytirish koeffisenti –deb uni chiqish quvvati (R chiq )ni, kirish quvvati (R kir )ga nisbatiga aytiladi, u K = R chiq / R kir ; formula bo'yicha topiladi. Kuchaytirgichlarni tok va kuchlanishlar bo'yicha kuchaytirish koeffisentlari: Ki=I chiq / I kir , Ku=U chiq / U kir bo'ladi. Magnit, elektron, yarim o'tkazgichli kuchaytirgichlar. Magnit signal kuchaytirigichlarni ishlashi ishchi cho’lg'am induktivligining o'zakni o'zgarmas tok orqali magnitlashga bog'liqligiga asoslangan. Quyida 7.1-rasmda soddalashtirilgan magnit kuchaytirgich sxemasi

berilgan. U uch sterjenli po’lat o’zakdan, boshqarish cho’lg’ami W b hamda ishchi cho’lg’ami W ish dan iborat. 7.1 – rasm . Magnit kuchaytirgich sxemasi 7.1 -rasm. (a) Magnit kuchaytirgich sxemasi va (b) yuklama tokini boshqarish tokiga bog'liqligi. 7.1 b-rasmda yuklamadagi tok kuchi (I yuk )ni boshqaruv cho’lg'amidagi toki (I b )ga bog'liqligi aks ettirilgan. Boshqaruv cho’lg'amidagi tok I b ni o'zgarishi yuklamadan tok I yuk ni o'zgarishiga olib keladi. Tok I b ni ortib borishi esa magnitlovchi maydonni kuchaytiradi, magnit o'tkazuvchanlik va induktivlik esa kamayadi. Natijada yuklama zanjirida to'la qarshilik kamayib tok I yuk ni ortishiga sabab bo'ladi. Boshqarish chulg'ami o'zgarmas tok manbasiga ulanadi va u o'zakni magnitlash uchun kerak. Ishchi cho’lgamlar va yuklama o'zgaruvchi tok tarmogiga ketma-ket qilib ulanadi. O’zgaruvchan tok kuchlanishi va aktiv qarshilik R o'zgarmaganda yuklamadagi tok zanjirini induktiv qarshiligi X L ga bog'liq bo'ladi, ya'ni I y= U √ R 2+ X L 2 Induktiv qarshilik esa o'zgaruvchan tok burchak chastotasi (w) hamda cho’lgam induktivligi Lga bog’liq, ya'ni X=W*L. Induktivlikni quyidagi formuladan topish mumkin: L=4π10 -7 W 2 S/Lμ Bunda: W – ch o’ lgamlar soni; S - o'zak kesim yuzasi, m 2 ; L - po'lat o'zakni o'rtacha uzunligi, m;

μ - magnit o'tkazuvchanlik. Bu formuladan ko'rinib turibdiki, induktivlik magnit o'tkazuvchanlikka to'g’ri proporsional ekan. 7.1b-rasmda yuklamadagi tok kuchi (I yuk )ni boshqaruv cho'lgamidagi tok (I b )ga bog’liqligi aks ettirilgan. Boshqaruv cho’lgamidagi tok I b ni o'zgarishi yuklamadan tok I yuk ni o'zgarishiga olib keladi. Tok I b ni ortib borishi esa magnitlovchi maydonni kuchaytiradi, magnit o'tkazuvchanlik va induktivlik esa kamayadi. Natijada yuklama zanjiridagi to'la qarshilik kamayib tok I yuk ni ortishiga sabab bo’ladi. Magnitli kuchaytirgichlarni afzalligi ularni sodda tuzilishiga ega ekanligidir. Elektron kuchaytirgichlar sifatida triodlar ishlatiladi. 7.2-rasmda soddalashtirilgan elektron kuchaytirgich ko'rsatilgan bo'lib, setka zanjiriga qo’yilgan kuchsiz signal (U kir ) anod zanjiridan kuchaytirilgan holda olinadi (U chiq ). Anod zanjiriga qo'yilgan manbaa YEa anod tokini hosil qiladi va u yuklama qarshiligida chiqish kuchlanishini kuchaytiradi. U chiq =I a *R yu bunda U chiq - kuchaytirgich chiqishidagi kuchlanish, V Ia- anod toki, A R yu - yuklama qarshiligi, Om. 7.2 -rasm. Elektron kuchaytirgich sxemasi Yarimo’tkazgichli kuchaytirgichlar elektron kuchaytirgichlarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega bo'lganligi tufayli ular ko'p holatlarda elektron kuchaytirgichlarni siqib chiqaradi. Tranzistorli kuchaytirgich sxemasi umumiy elektrod belgilari bo’yicha, ya'ni bir vaqtda kirish va chiqish elektrodlari hisoblanganligi bo’yicha turlanadilar. 7.3-rasmda umumiy bazali (a), umumiy emitterli (b) va umumiy kolektorli (c) tranzistorli kuchaytirgichlar berilgan.

а ) b) c) 7.3-rasm Yarimo’tkazgichli kuchaytirgichlar Tranzistorli kuchaytirgichlarni kamchiligi ularni parametrlarini va ish qobilyatini tashqi muhit haroratiga bog’liqligidir. Elektr mashinali kuchaytirgichlar. Elektr mashinali kuchaytirgichlar maxsus o’zgarmas tok mashinasi bo’lib, quvvatini kuchaytirish uchun qo'llaniladi. Kollektorda asosiy shetkalar 1-1dan tashqari qo’shimcha 2-2 qisqa tutashtirilgan shetkalar joylashtirilgan va ular asosiy shetkalarga nisbatan 900 burchakka burilgan bo’ladi (7.4-rasm). 7.4 – rasm. Elektr mashinali kuchaytirgich sxemasi. Mashinada F 1 magnit oqimi qo’zgatish (QCh) va (BCh) boshqarish cho’lg’ami orqali hosil qilinadi. Yakor aylanganda oqim F 1 uni cho’lg’amida EYuK induksiyalaydi. Natijada yakor zanjirda qisqa tutashgan shetkalar orqali tok oqadi. Bu tok fazoda qo’zg’almas magnit oqimini hosil qiladi va bu oqim ta’sirida yakor cho’lg’amida miqdor jihatdan katta bo’lgan ikkinchi EYuK induksiyalanadi. Bu EYuK kuchaytirgichni chiqish kuchlanishini hosil qiladi. Mashinadagi yakor reaksiyasini so’ndirish uchun esa kompensiya cho’lg’ami (KCh) dan foydalaniladi. Qo'zgatish yoki boshqarish cho’lg’amlaridagi tokni ozgina o'zgarishi ham qisqa

tutashgan cho’lg’amdan o'tadigan katta tokni hosil bo'lishiga sabab bo'ladi. Natijada oqim o'zgarib chiqishdagi tok va kuchlanish ortib ketadi. Shunday qilib, bunday kuchaytirgichlarda kuchaytirish ikki pog’onada o’tadi: qo’zg’atish va boshqarish cho’lg’ami yakorni qisqa tutushgan zanjiri va qisqa tutashgan zanjir tashqi zanjir. Umumiy kuchaytirish koeffisenti birinchi va ikkinchi pog’ona kuchaytirish koeffisentlari ko'paytmasiga teng. Bu xil kuchaytirgichlarni kuchaytirish koeffisenti 1000 va undan ortiq bo’ladi. Gidravlik kuchay т irgichlar Gidravlik kuchaytirgichlar avtomatika tizimlarida keng ishlatilmoqda. Ayniqsa, zolotnik bilan boshqariladigan porshenli gidravlik kuchaytirgichlar eng ko’p tarqalgan. Ishlab chiqarishdagi avtomatika tizimlarida gidravlik kuchaytirgichlar pnevmatik kuchaytirgichlarda nisbatan ko’proq ishlatiladi. Ular mobil mashinalarning avtomatika tizimlarida (o’rnatma agregatlarni boshqarish uchun) va traktorlar hamda kombaylarni avtomatik xaydash (boshqarib borish) tizimlarida ishlatilmoqda. Zolotnik bilan boshqariladigan porshenli gidravlik kuchaytirgichning prinsipial sxemasi 7.5-rasmda ko’rsatilgan (odatda porshenli nasoslar ishlatiladi). Ish suyuqligi yoki temperaturali qovushoqlik koeffitsiyenti kichik bo’lgan maxsus suyuqliklarning bosimini hosil qiladi va bu bosimni saqlaydi. Bosim o’tkazib yuborish klapani bilan rostlanadi. Kuch silindri 4 ga birlashtirilgan kanallar neytral vaziyatda to’liq yopilgan bo’ladi. Porshen 5 xarakatlanmaydi. Agar zolotnik 3 ga yuqoriga yo’nalgan kirish ta’siri x berilsa, u holda zolotnik yuqoriga xarakatlanib, teshiklarni ochadi, shunda kuch silindrining yuqori bo’shlig’iga bosim ostidagi moy kiradi, pastki bushlik esa ayni vaqtda kaytarib tukish trubasiga tutashadi. Nasos 1 ishlab, bak 6 dagi moyni kuch silindri ichiga xaydagani uchun yuqori bushlikdagi bosim oshadi va porshen 5 pastga siljiydi. Porshenning xarakati tezligi - silindrga kelayotgan va undan ketayotgan moy miqdoriga bog’lik, bu esa o’z navbatida teshiklarning ochilish qiymatiga bog’lik. Gidravlik kuchaytirgichlarnig statikaviy xarakteristikasi 6,9 b-rasmda ko’rsatilgan.

7.5-rasm. Zolotnikli gidravlik kuchaytirgichning sxemasi va uning statik tavsifnomasi. Х arakteristikada quyidagi zonalar bor: 2a ga teng nosezgirlar zonasi. Bu zonaning paydo bo’lishiga sabab shuki, zolotnik belbog’ining kengligi teshikning kengligidan bir oz katta - to’yinish zonasi. Bu zona zolotnik teshiklarning to’liq ochilishiga mos bo’ladi, shuning uchun porshening xarakatlanish tezligi bu yerda endi kattalasha olmaydi. Agar zolotnik siljiganda (6.9-rasm) topshiriqlar to’liq ochiladigan holatga ( Х max) yeta olmasa va nosezgirlik zonasi e’tiborga olinmasa, statik xarakteristkasini taxminan chiziqli deb hisoblash mumkin (rasmda punktir bilan ko’rsatilgan). Gidrokuchaytirgichlar teskari aloqasiz va gidrotsilindr porshenning vaziyati bo’yicha bikr teskari aloqali qilib ishlab chiqariladi. Gidrokuchaytirgichlarning chiqishida katta quvvatlarni olish uchun kaskadli birlashtirish usuli qo’llaniladi, shunda birinchi kuchaytirgichning ijrochi organi navbatdagisining rostlovchi organiga ta’sir etadi. Gidrokuchaytirgichlarning chiqish quvvati bir, o’n, yuz va bundan ortiq kilovattni tashkil etishi mumkin, kuchaytirish koeffitsenti juda katta (3.10. --- 3.10. ) bo’lib, kuchaytirgichi juda tezkor.

Adabiyotlar: 1. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., G’ulomov Sh.M. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O‘qituvchi, 2011. 2. Vaxidov A.X., Abdullaеv D.A. Avtomatikaning tеxnik vositalari. Toshkent , 2012 . 3. Aripov N.M. “Avtomatik boshqarish nazariyasi va avtomatika elеmеntlari” ma'ruzalar matni. Toshkеnt, 2010. 4. Ismoilov A.I., Nazarov O.K. “Avtomatika va avtomatlashtirish asoslari” fanidan ma'ruzalar matni. Andijon, 2006.

O'xshashlar

Rеlеlаr va ulаrning turlаri

Tаqsimlаgich qurilmаlаr ulаrning vаzifаlаri guruhlаnishi ishlаsh prinsipi vа аsоsiy turlаri

Elеktrоtехnikа fаni hаqidа tushunchа. Elеktr zаnjiri, zаnjir elеmеntlаri vа ulаrning хаrаktеristikаlаri

Parametrik datchik va ularning turlari

Gidropnevmo yuritmalar bo’limi