Texnologik tizimlarning dinamik holatini eksperimental usulda tadqiqotlash - Fizika - Referatlar

Texnologik tizimlarning dinamik holatini eksperimental usulda tadqiqotlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

663.5 KB

Ko'chirib olish

Texnologik tizimlarning dinamik h olatini eksperimental usulda tadqiqotlash Reja: 1. Texnologik tizimlarning dinamik parametrlarini o’lchash uchun asbob-anjomlar 2. Texnologik tizimlarning tebranishga turg’unligini eksperimental usulda tadqiqotlash 3. Texnologik tizimlarni dinamik holatini AFCHX bo’yicha titrashga turg’unligini tadqiqotlash

Bu bob texnologik tizimlarni dinamik h olatini eksperimental tadqiqotlash va dinamik parametrlarni o’lchash uchun qo’llaniladigan asbob-anjomlar to’g’risida tushunchalar beradi. 1. Texnologik tizimlarning dinamik parametrlarini o’lchash uchun asbob- anjomlar Texnologik tizimlarning dinamik holatini o’lchash sxemasi tarkibiga (6.1- rasm) quyidagilar kiritilgan: rasm. Texnologik tizimlarning dinamik parametrlarini o’lchash sxemasi. Ma’lumotlarni o’zgartirib beruvchi (MUB), kuchaytirgich (K), malumotlarni h isobga oluvchi pribor (MX OP), ta’minot blogi (TB). Ma’lumotlarni o’zgartirib beruvchi (datchik) – o’lchab olingan ma’lumotlarni (signalni) o’zgartirib berishga, ya’ni noelektrik parametrlarni (uzunlikni, mexanik kuchni, temperaturani va boshqalarni) elektrik (kuchlanish, tok va boshqalar) parametrga aylantirib beradi. Bu MUB - ta’sir ko’rsatadi va kiruvchi parametr deb nom oladi. Keyingi ko’rsatilgan ta’sir natijasi hisoblanib, uni tashqariga uzatiladi va chiquvchi parametr deb ataladi. Datchikning yagona xarakteristikasi –uning sezish qobiliyatidir: S = h/N=∆I/ δ r yoki S= tg α (6.1) bu yerda: N- chiquvchi parametrning o’zgarishi; N- kiruvchi parametrning o’zgarishi; α – o’rinmaning og’ish burchagi.М UB К МХО P Т B

Yuqori sezishga ega bo’lgan datchik kichik ishchi diapazonida o’lchash ishlarini olib bora oladi, quyi sezishga ega bo’lganlari katta diapazonda o’lchay oladi. Datchiklarni asosiy texnik xarakteristikasiga: ishchi chastotalarning chastotasi, temperatura va har qanday qarshilik ko’rsatuvchi omillarni (elektrik va magnit maydoni, mexanik kuchlanish, akustik shovqin va shunga o’xshashlarni) kiritish mumkin. Eksperimental tadqiqot ishlarini olib borishda ikkita guru h dagi datchiklardan foydalaniladi. Ular elektr qarshilik ko’rsatuvchi uskuna va elektrogeneratordan iborat bo’ladi. 1. I va II guruhdatchiklarining asosiy xarakteristikasi I guru h dagi datchik, noelektrik ta’sir ko’rsatuvchi (N) (rasm) elektr qarshiligini (R) o’zgartirishga olib keladi. I a) b) 6.2-rasm. Datchikni ishlashini printsipial sxemasi: a) elektrik qarshilik ko’rsatuvchi guru h ; b) elektrik generator guru h i. Buning hisobiga kuchlanish Ye manbaidan bir tekisda chiqib kelayotgan zanjirdagi elektr toki – I o’zgaradi. Tokning o’zgarishini kuzatib borish uchun mA- milliampermetr priboridan foydalaniladi. м А Е Е мВ N R N

II guru h datchiklari noelektrik ta’sirlarni to’g’ridan–to’g’ri elektrik kuchlanishga aylantirib beradi (rasm). Bunda maxsus elektr energiya manbai yo’q. Zanjirdagi kuchlanish millivoltmetr (mV) pribori bilan o’lchanadi. I guru h datchiklarini asosiy xarakteristikasi va ularning tuzilishi. Bu guru h dagi «o’zgartirib beruvchilar» tarkibiga sim va folgadan tayyorlangan tenzodatchiklar kiritilgan. Ular R 1 va R 2 qarshilikdan iborat yassi element ko’rinishida bo’ladi (6.3-rasm). rasm. Simli tenzodatchik (akselerometr). Bu yassi elementlar : a) ikkita qatlamdan iborat kleylangan yupqa qog’ozdan tashkil topib, unga diametri d=15-30 mm teng bo’lgan sirtmoqsimon sim joylashtirilgan bo’ladi. Bunday usulda tayyorlangan «o’zgartirib beruvchilar» sinovdan o’tkaziluvchi, kuch bilan ta’sir etiladigan detalga kleylanadi va u bilan birgalikda defor-matsiyalanadi. Natijada, simni ko’ndalang kesimi, uzunligi va nisbiy karshiligi o’zgaradi. Demak, bu simni boshlang’ich qarshiligi R  R miqdorga o’zgaradi:  R= R  S 0   yoki S 0 =  R/R  (6.2) bu yerda: S 0 - sim materialini sezuvchanligi;  – sim uzunligining o’zgarishi.m R 2 вl 1 2 1а ) 2 0 1,8 S 0 1, 6 0 5 10 15 l 1 ммб)

Tenzodatchikdagi R va I metallga kleylangan joydagi kuchlanishga proportsional bo’ladi. SHuning uchun ham uni yordamida kuch, siljishlar, bosim, tezlanish va boshqalarni o’lchash mumkin. Akselerometrdagi R 1 va R 2 tenzoo’zgartiruvchilar yordamida detalning vertikal tezlanishi o’lchanadi (6.3, a –rasm). Inertsiya kuchi F= my prujina 2 egadi va uni m massaga va tezlanishga prooportsional holda kuchlantiradi (  ) :   F  ÿ Datchiklar R va l nisbatan farqlanadi va ularning sezuvchanligi uni uzunligini oshishi bilan oshib boradi (6.3, b -rasm). Simli datchiklarning uzunligini l =5÷20 mm oraliqda tayyorlash tavsiya etiladi. Materiallarning sezuvchanligi tanlab olingani uchun S 0 =const. Bu datchiklarni tarirovka qilishdan ozod qiladi. Datchiklar  va elastiklik moduli Ye - ni hisobga olinib (6.2) formuladan foydalanilgan holda tanlab olinadi:  =  E = Ye  R/ R  S 0 Keyingi vaqtlarda yarim o’tkazgichli datchiklardan foydalanilmo q- da, chunki ularning sezuvchanligi simli dastchiklarnikiga nisbatan 10 marotaba yuqori turadi. Kichik siljishlarni (kontaktsiz) tutashtirilmagan usulda o’lchash uchun induktiv datchiklar qo’llaniladi. Ularning ishlash printsipi magnit zanjiridagi havoli zazorni magnit o’tkazuvchanligiga yoki magnit zanjiri tarkibiga kiruvchi temir o’zakning magnit o’tkazuvchanligiga bog’li q bo’ladi. Elektromagnit tizimning induktivligi:2m 2б ж X ) R R( / L    bu yerda:  –o’ramlar (chulg’amlar) soni; R j –o’zakni magnitga qarshiligi; R b - havo zazorini magnitga karshiligi; X m = uyurma tok q a va gisterezis sirtmog’ida yo’qotilishi mumkin bo’lgan magnit qarshilikni reaktiv tashkil etuvchisi. Bu parametrlar induktiv datchiklarni tuzilishida a’amiyat berilishini talab etadi.

Ferrit o’ zakli kontaktsiz induktiv datchiklardan stollarni, supportalarni va aylanuvchi shpindellardagi tebranishlarni tadqiqotdan o’tkazishdan foydalanish tavsiya etiladi. Bularning konstruktsiyasi 5.4 a- rasmda tasvirlangan. rasm. Ferrit o’zakli induktiv kontaktsiz datchik. a) konstruktsiyasi; b) xarakteristikasi Magnitning o’tishi tebranuvchi detal 1 va ferrit o’zak orasida zazor  o’zgarishi bilan o’zgaradi. Katushka (3) 400 ta cho’lg’amdan iborat bo’lib, diametri d=0,1 mm bo’lgan PEL simidan tayyorlanadi. Induktiv datchiklarda kichik qismdan iborat chiziqli xarakteristikadagi – ishchi qism  4 (6.4,b - rasm) ega. Agar  =0 bo’lsa, sistemada qoldi q tok I 0 bor bo’ladi. SHuning uchun ham, sistemada  n boshlan g’ ich zazor bor bo’lsa, tadqiqotlarda buni hisobga olib chiziqli xarakteristikani (  a=  koordinata sistemasida) qurish shundan boshlanadi. Ferromagnitlarning tarkibi mexanik kuchlanish ta’sirida o’zini magnit o’tkazuvchanligini o’zgartirish qobiliyatiga ega. Ularning bu tabiati magnitoelastik induktiv datchiklarni tayyorlashga imkon yaratadi. Bu datchiklar asosan raqam dasturi bilan boshqariluvchi (RDB) texnologik tizimlarda, kichik siljishlar ta’sirida hosil bo’ladigan burovchi momentlarni o’lchash uchun qo’llaniladi.

Datchiklarni ulash sxemasi. Birinchi guru h dagi datchiklarning sezuvchanligini oshirish maqsadda ko’priksimon sxema bilan ulanadi (6.5-rasm). Datchiklar o’z qarshiliklarini kiruvchi parametrlar hisobiga o’zgartirsa, ular aktiv (+R i , -R i ) va agar ular qarshiligini o’zgartirmasa –passiv (R 0 ) deb nomlanadi. а) б) в) rasm. Ko’priksimon ko’rinishda yig’ilgan ferritli o’zakdan iborat datchiklarning eksperimental sxemasi: a) bitta aktiv datchikli R i ; b) ikkti aktiv datchikli –R i ,+R i ; v) ikkita aktiv noto’g’ri yig’ilgan datchikli sxema. Ko’priksimon sxemada yig’ilgan (6.5-rasm) datchiklardagi tok miqdorini quyidagi formula orqali aniqlaymiz: 1 2 4 1 4 3 4 3 2 3 2 1 3 2 4 1 0 R R R R R R R R R R R R R R R R U I      Ko’prik balans holga keltirilganda undagi tok o’lchash diagonalida nolga teng bo’lib, quyidagicha ifodalanadi. R 1 R 4 =R 2 R 3 (6.4) Aktiv datchiklarda qarshilikni o’zgartirish uchun qo’llanilayotgan bir xil ishoralilari qarama-qarshi yelkalarga joylashtirilishlari shart. Unda ko’prikning hamma yelkalarida bir xil qarshilikka ega bo’lamiz va 5.5 formuladan foydalangan holda tokni aktiv datchiklarni soniga (i=1,2,3,4) bog’li q ligini aniqlaymiz:

I 0(1) =U  R/4R 2 ; I 0(2) = U  R/2R 2 ; I 0(4) =U  R/R 2 (6.5) Demak, datchiklarning sezuvchanligi ularning soniga proportsional ravishda oshib boradi, masalan: 2 - ta o’zgartirgich (datchik) bo’lsa, ko’priksimon sxemalarning sezuvchanligi ikki marotaba oshadi. II guru h datchiklarini asosiy xarakteristikasi va ularning tuzilishi. P’ezoelektrik datchik. Bu datchiklarning p’ezoeffektini to’g’ridan-to’g’ri qo’llash bilan ulardan kuchlarni, bosimni, tezlanishni o’lchashda keng foydalaniladi. Quyidagi 6.6, a - rasmda akselerometrning tipik konstruktsiyasi tasvirlangan. rasm. Elektr generatorlar guru h iga kiruvchi datchiklar. a) p’ezoelektrik; b) termoelektrik; v) induktiv. Akselerometr qobig’i 1 inertsion massasi m-ga teng va uning tezlanishi y, F=my kuchga ega bo’lgan mexanik tebranish ta’siri natijasida poezokeramik element 2 deformatsiyalanadi. Deformatsiya ta’sirida sodir bo’ladigan elektr zaryadi q, F kuchga va ÿ tezlanishga proportsional ravishda o’zgaradi va uni sezuvchanligi quyidagi formula orqali aniqlanadi: S= U/ÿ , yoki S=q/ÿ (6.6)

2. Poezoelektrik datchik Poezolektrik datchiklar kichik o’lchamda bo’lishi bilan xarakterlanadi. Ularning ba’zi bir xarakterli o’lchamlari quyidagi jadvalda keltirilgan. 6.1-jadval Massa, gramm Tebranish, kGts Tezlanish, m/s 2 Sezuvchanlik mVs 2 /m 5-60 0,1-10 0,01-40000 0,1-100 Tadqiqotlar o’tkazishda poezometrik datchiklardan foydalanish uchun masla h atlar: - tebranish ishchi chastotasi f u  2 kGts bo’lgan datchiklar detalga ma’kam qilib biriktirib qo’yilishi mumkin; - tebranish ishchi chastotasi f u  2 kGts bo’lgan datchiklar detalga kavsharlab yoki kleylab biriktirib qo’yiladi; - datchikning massasi, detal massasini 10 % dan oshmasligi kerak; - datchikning ishchi chastotasi diapazoni, rezonans chastotasini 30-20 % orali g’ ida tanlanishi kerak; - datchikning (ko’ndalang) sezuvchanlik imkoni umumiy sezuvchanlikni 2-20 % tashkil etadigan bo’lishi kerak. Demak, tadqiqot olib borish uchun tanlab olinadigan datchikning parametri yuqoridagi talablarga javob bergan taqdirda tadqiqotchi sinovdan o’tkaziluvchi detal to’g’risida yetarli ma’lumotlarni yig’a olishi mumkin. Termoelektrik datchik Tizimda metallarga mexanik ishlov berish mobaynida, ularning tarkibi har xil materiallardan tashkil topganligi sababli, termoelektrik tok zanjiri hosil bo’ladi (6.6, b - rasm). Bunda kichik inertsiyaga ega bo’lgan katta tok miqdori kesish jarayoni yoki barcha ko’rinishdagi mexanik ishlov berish to’g’risida tadqiqotlar

olib borishga imkon beradi va kesish kuchi yoki mexanik ishlov berish kuchi, temperatura, asosiy texnologik vaqtni aniq belgilash kabilarni oddiy qurollar bilan diagnostika (tashxis) qo’yish ishlarni bajaradi. Zanjirdagi hosil bo’lgan termoelektrik tokni milliampermetr (mA) 1 yoki ostsillograf 2 yordamida, h ech qanday kuchaytirgichdan foydalanmasdan o’lchash mumkin. Induktsion datchik Induktsion datchiklarda EYuK quyidagi formula orqali aniqlanadi: E= BℓvW (6.7) bu yerda: V- induktiv magnit maydoni; ℓ- elektr o’tkazgichning uzunligi; v- tezlik; W- o’ramlar (chulg’amlar) soni. 6.6, v - rasmda chiziqli tezliklarni o’lchash uchun qo’llaniladigan induktiv datchiklarning sxemasi tasvirlangan. Magnitning N va S qutblari orasida o’rnatilgan g’altak 2-ga o’rnatilgan o’zak 1-ni harakatlantiradi. Bu harakatlanish natijasida hosil bo’ladigan EYuK o’zakka mahkamlangan konstruktsiya 3 - qo’zg’aluvchi qismi tezligiga proportsional bo’ladi. Induktiv datchiklar bilan ta’minlangan o’zgaruvchan va o’zgarmas tok orqali ishlaydigan taxogeneratorlardan aylanishlar tezligini o’lchashda keng ko’lamda foydalaniladi.

Ma’lumotlarni yozib boruvchi o’lchov asboblar Elektromagnitli, nur tarqatuvchi ostsillograflardan texnologik tizimlarni dinamik holatining o’zgaruvchi va o’zgarmas parametrlarni yozib olishda foydalaniladi. Nur taratuvchi ostsillografni sezuvchanligini ta’minlovchi elementi bo’lib, u tebratgich 2 hisoblanadi (6.7, a-rasm). U qutblar orasiga joylashtirilgan sirtmoqsimon o’kazgich 6- ga kleylangan ko’zgu 1- dan iborat bo’ladi. Datchik orqali o’tuvchi uyg’ongan tok o’tkazgichdan o’tib, magnit maydonga ta’sir ko’rsatadi. O’zidan sinib qaytayotgan yorug’ nurni siljitib ko’zgu aylanadi. Natijada nur oqimining bir qismi jarayonni yozib oluvchi fotoplyonka 3 - ga yo’nalsa, ikkinchi bir qismi esa, ko’z bilan kuzatish imkonini beruvchi yaltiroq baraban 4 - ga, so’ng ekran 5-ga yo’naltiriladi. Ma’lumotlarni yozib boruvchi ostsillograflarning chastotasini yuqori chegaraviy qiymatlari, uni tarkibidagi tebratgichning o’z chastotasi orqali aniqlanadi va f u.ch = 500-7000 Gts bilan solishtiriladi. Laboratoriya sharoitida fotoplyonkaga yoki yorug’likka tez ta’sir eta oladigan qog’ozga yozib oluvchi N –700, N – 102 va N – 115 kanalli ostsillograflardan foydalaniladi. UF –67 ultrafiolet qog’ozga yozib va yorug’lik ta’sirida tez qora tasvirni oqlab beruvchi moslamadan foydalaniladi. 6.7 b - rasmda elektron nur bilan ishlaydigan ostsillografning printsipial sxemasi tasvirlangan. Bunday ostsillograflarni asosiy qismi bo’lib, elektron nurni yo’naltiruvchi trubka –ENYT hisoblanadi.

rasm. Ostsillografni printsipial sxemasi: a) yoru g’ lik nuri bilan; b) elektron nur bilan. Nur taratuvchi katod 1 orqali elektrod 2- ni boshqaruvchi elektron oqimi va 3-4 anodlar nur 7- ni zich holga yig’ib beradi. O’z navbatida u ekran 8 - da yorug’ (yorqin) dog’ hosil q iladi. Tadqiqot jarayonni ostsillograf ekranidagi tasviri og’uvchi plastina yordamida olinadi. O’lchov olib boruvchi datchikdan chiqib kelayotgan kuchlanish kuchaytirgich orqali vertikal tekislikda nurni qorishtirib beruvchi plastina 5 - ga yo’naltiriladi. Ikkinchi plastina jufti 6 kuchlanishni generator G - dan kuchaytirgich –K g orqali oladi va chiziqdan iborat yoyilma hosil qiladi- bu chiziqdan iborat dog’ yoyilmasi ekranni chapdan o’ng tomonga bir tekislikda siljitib boradi. Ekranda q o’zg’almas tasvir olish uchun generator yoyilmasini tadqiqotda paydo bo’ladigan kuchlanishga sinxronlashtirish (moslashtirish) zarur bo’ladi. Elektron ostsillograflarning afzalliklari – yuqori darajada sezuvchanligi, inertsiyasizligi, impulsliligi va davriy jarayonlarning chastotalarini yuqoriligi (f  10000000Gts) kabilardan iborat. Bunday ostsillograflarning kamchiligi bir vaqtning o’zida bitta yoki ikkita parametrlarni yozib olishi yoki tasvirlab berishidir. Kuchaytirgichlar. Kuchaytirgichlar tok o’tkazib beruvchi zanjirdagi past signallarni (tokni) kuchaytirib berish uchun xizmat qiladi. Yorug’lik nuri bilan ishlaydigan ostsillograflar komplektidagi kuchaytirgichlarning tebratgichi kichik qarshiliklarni hisoblashga moslangan bo’lib, tenzodatchikdan chiqib kelayotgan

signallarning ishorasini o’zgarishi kutilgan hol bo’lganligi sababli, manfiy va musbat kuchlanishlarni bir chiziqda kuchaytirib berishi uchun tanlanadi va chastota xarakteristikasi ostsilograf tebratgichi chastotasini tarkibiga mos tushishi kerak. 2.Texnologik tizimlarning tebranishga turg’unligini eksperimental usulda tadqiqotlash Texnologik tizimlarning tebranishga turg’unligini tekshirish bir necha usulda olib borilib, ulardan laboratoriya va ishlab chiqarish sharoitida keng ko’lamda qo’llaniladiganini ko’rib chiqamiz. 2.1. Texnologik tizimlarning tebranishga turg’unligini qirindining maksimal miqdori bo’yicha tadqiqotlash Bu kesish jarayonida olib boriladi va bunda : - uni ma’lum maksimal o’lchamida tebranish sodir bo’lmasa qirindini kesim eni maksimal deb qabul qilinadi va u o’zgarishsiz bo’ladi; - maksimal qirindini ko’ndalang kesim eni har bir konstruktsiyadagi dastgoh uchun aniqlanadi. Bu qirindining ko’ndalang kesim enini sekin-asta oshirib borilishi tebranishni intensiv ravishda o’sishi ko’zatilmagunga qadar davom ettiriladi. Tebranishni o’lchashda qo’llaniladigan yorug’ nur tarqatuvchi ostsilografning sxemasi 6.8, a- rasmda tasvirlangan. Bunda detal 1- ni tsilindrik yuzasiga o’tuvchi yoki keng tig’li keskich bilan ishlov beriladi. Sodir bo’lgan tebranish induktiv datchik 2 bilan hisobga olinadi. Datchiklar detalga nisbatan  =0,4 mm zazor bilan simmetrik ravishda o’rnatilgan bo’lib, bu aktiv datchiklardan chiqib kelayotgan signallar kuchaytirgich orqali ostsilograf bilan bog’langan. 5.8,b-rasmda ostsilogramma tasvirlangan. Bunda A v amplitudaga ega bo’lgan detalning tebranishi va uning «fon»ida eng past chastotadagi A b amplituda

bilan shpindelning urishi aniq ko’rinib turibdi. Ikkinchi bir tekislikda ishchi amplitudadagi ostsilogramma orqali 50 Gts chastotali o’zgaruvchi tok yozib olingan. Bundan vaqtni belgilab borish uchun foydalaniladi. rasm. Detal va shpindeldagi tebranishlarni tadqiqotlash sxemalari: a) o’lchash; b) detal va shpindelni tebranish ostsilogrammasining yozuvi. Zagotovkaning tebranishdagi chastotasi ℓ n , ℓ m kesmalarda aniqlanadi. Ular mos ravishda n va m tebranish davriga to’g’ri keladi: F = 50ℓ m n/ℓ n m (6.8) Tebranish amplitudasi f b ni δ zazorni o’zgartirib borish orqali tarirovka qilish yo’li bilan aniqlanadi. Kesish eni b max =  (i) deb qarab, o’lchangan tebranish A v amplitudasini sekin asta ruxsat etilgan A d – ga yetib borgunga qadar davom ettiriladi. Lekin bunda, A v /A d =1 shart qanoatlantirilishi kerak. b max = f(v) – ligini hisobga olib va v-b max koordinata o’qlarida (6.9-rasm) turg’unlik chegarasini qurish mumkin, ya’ni: v 1 uchun b 1 ,b 2 ,b 3 ,…,b max qatorlar beriladi; v 2 uchun b 21 ,b 22 ,b 23 ,…,b 2max qatorlar beriladi; …………………………. v n uchun b n1 , b n2 ,….,b nmax qatorlar beriladi.

rasm. v max =f(v) funktsiya uchun turg’unlik chegarasi grafigi Texnologik tizimlarning titrashga turg’unligining pastligini o’rganib chiqish, uning umumiy deformatsiyasini xarakterlovchi tebranish shaklini aniqlash bilan bog’liq. Texnologik tizimning (dastgoh, moslama, kesuvchi asbob va detal) tebranish shakli deb elastik sistemadagi o’rinlari siljib almashib turuvchi nuqtalar to’plamini ma’lum bir vaqt ichida alo’ida olingan u yoki bu nuqta nisbatiga aytiladi. Tebranish shaklini tasvirini olish uchun tayanch nuqta tanlab olinib, qolgan nuqtalarni shu nuqtaga nisbatan joylashtiriladi. Tebranishni qo’zg’otish uchun titrashning eng yuqori holga olib keluvchi kesish jarayonidan foydalaniladi. Uni o’lchash uchun induktiv yoki simli datchiklardan foydalaniladi. Tebranish amplitudasi texnologik tizim konturiga olib chiqiladi va qaysi element uchun og’ish katta bo’lsa, shu qism uchun tad - qiqot olib boriladi. Bu tadqiqot natijasini olishni tezlashtiradi. Texnologik tizimlarni dinamik holatini AFCHX bo’yicha titrashga turg’unligini tadqiqotlash AFCHX ning eng yuqori aniqligiga eksperimental yo’l bilan erishiladi. Ekvivalent elastik texnologik tizimning xarakteristikasi, uning tashkil etuvchilaridan asosiysi bo’lgan dastgohni ishchi yoki salt harakati davomida aniqlanadi. Texnologik tizimlarni statik va dinamik holatini eksperimental yo’l

bilan tadqiqotlashda, ularni bikrlikka tekshirishda qo’llaniladigan priborlardan va usullardan foydalanish tavsiya etiladi. Statik holda xarakteristika K ett =const. Agar dastgohning oxirgi zvenosiga ta’sir etuvchi, detal va instrument tutib turuvchisini sirpantiruvchi R 0 kuchni kesuvchi kuchlarning teng ta’sir etuvchisi bo’ylab yo’naltirilib, y 0 siljishni ishlov beriladigan yuzaga yo’naltirilgan normal bo’ylab o’lchab, chiziqli statik xarakteristikani quyidagi nisbatdan aniqlash mumkin: K eett =u 0 /R 0 Ikki koordinatali o’zi yozib beruvchi PDS–021 yordamida xarakteristikani avtomatik ravishda qurish mumkin bo’ladi. EETT ning dinamik xarakteristikasini aniqlashda unga vaqt davomida o’zgaruvchan kuch-kiruvchi koordinat ta’sir etadi. Bunda chiquvchi koordinat sifatida, o’sha konstruktsiyani (texnologik tizimni) nisbatan siljishi olinadi. Dinamik xarakteristikani olishda ham statik xarakteristikani olishdagiday ta’sir etuvchi kuchni va elastik siljishni o’lchashni o’shandagiday o’zgarishsiz saqlab qolinadi. Texnologik tizimlarning ekvivalent elastik holati (EEX) AFCHX ni qurish uchun qurilmani blok – sxemasi 6.10-rasmda tasvirlangan. Elektromagnitli tebratgich V yordamida oboektning elastik sistemasiga sinusoida qonuni bo’yicha kuch bilan ta’sir etadi. Bu PS datchik orqali hisobga kiritiladi. Konstruktsiyadagi nisbiy siljishlar esa siljishni nazoratdan o’tkazuvchi PP orqali hisobga olinadi. ТК

rasm. Texnologik tizimlarining EEX AFCHX-ni aniqlash uchun qurilmasini blok- sxemasi. Tebratkich va siljish datchigi sxemada ko’rsatilgan tartibda (statik holatini xarakteristikasini aniqlaganday) texnologik tizim dastgohi supportiga va shpindeliga o’rnatilgan 1 opravkaga ma’kam qilib o’rnatiladi. Tebratkich o’zgaruvchan va o’zgarmas tok bilan ishlashi uchun ikkita cho’lg’am bilan ta’minlangan. CHo’lg’am o’zgarmas tokni IPT manbadan oladi va uni miqdori oldindan qo’yilgan natyagga, kesish kuchiga teng bo’lgan, o’zgarmas tashkil etuvchi kuchni hosil qiladi. O’zgaruvchi tokni qabul qiluvchi cho’lg’am CHP chastota datchigidan ta’minlanadi va o’zgaruvchi tashkil etuvchi kuchni hosil qiladi, bu esa o’z navbatida majburiy tebranish qo’zg’atadi. O’zgaruvchi kuchning amplitudasi minimal holda bo’lib, u apparatlarning sezuvchanligi bilan aniqlanadi. Vazni yengil va o’rtacha bo’lgan texnologik tizimlarda 20-600 Gts diapazondagi chastotani ta’minlaydigan datchiklardan foydalanish tavsiya qilinadi, kuchlanish shakli sinusoida ko’rinishida bo’lib, uning chastotasini diskret holda boshqarilishi 0,5 Gts teng keladi. Berilgan sxemada (6.10-rasm) chastotani ovoz chiqaruvchi generator GZ-33 bilan boshqariladi va bu signal uzatuvchi kuchaytirgich TU-600 yordamida kuchaytiriladi. Signal PP va PS dan chiqib kuchaytirgich U orqali, F tozalagich (filtr) va I integrator orqali FV fazosezgir voltmetrga va undan so’ng ostsilografga uzatiladi. Voltmetr indikatorini ko’rsatkichlari tadqiqot o’tkazilayotgan oboektning AFCHX R EETT va I mEETT lariga mos keladi. Tadqiqot o’tkazilayotgan oboektlarga ta’sir etuvchi kuch miqdorini va shu kuch ta’sirida sodir bo’layotgan siljishlarni induktiv va tezlatgichlar yordamida o’lchab olinadi. Kuch miqdori tebratkichni o’lchash cho’lg’ami orqali o’lchanadi. Signallarning shakllari kuzatish va nazoratdan o’tkazish ostsilografi ekrani orqali amalga oshiriladi. Texnologik tizimlarning AFCHX sini olishda kontaktli (tutashtiruvchi) va kontaktsiz (tutashmovchi) tebratkichdan foydalaniladi. Kontaktli tebratkich h arakatda bo’lmagan texnologik tizim elementlari uchun qo’llaniladi. Kontaktsiz tebratkichdan texnologik tizimning h arakatdagi

(masalan, aylanayotgan dastgoh shpindeli, stoli va b.) elementlari uchun qo’llaniladi. Kontaktsiz tebratkich 1 o’rnatilgan qurilmaning umumiy ko’rinishi va uni KR-450 mod. koordinatalararo teshik kengaytiruvchi dastgoh stoliga o’rnatilgan tasviri 6.11, a - rasmda tasvirlangan. Opravka 2 va tebratkich o’zagi orasidagi boshlang’ich zazor 0,5-1,5 mm qilib o’rnatilgan. Kuchni o’zgarib turishini o’lchovchi cho’lg’am orqali hisobga olib boriladi, induktiv datchik 3 orqali esa elastik siljish o’lchanadi. rasm. Texnologik tizim elementlarini va uni o’zini davriy g’alayonchi kuch bilan yuklash uchun tebratkich: a) kontaktsiz b) kontaktli Kontaktli tebratkichning printsipial sxemasi 6.11-rasmda tasvirlangan. Bunda yakor 1 elastik tirgak vazifasini bajaruvchi osmalar 2 ga qattiq ma’kamlangan. Yakorni bitta uchiga tenzometrik nakonechnik 3 o’rnatilgan bo’lib, bu orqali texnologik tizim kuch bilan yuklanadi va bir vaqtning o’zida datchik 4 yordamida yuklanish kuch miqdori hisobga olinib boriladi. Yakorni o’rta qismida, erkin holda o’zgaruvchi va o’zgarmas tok cho’lg’ami h arakat qiladi. CHo’lg’amlarga kuchlanish kiritilganda yakor surilib texnologik tizim elementlari yuklanadi. Bu

tipdagi elektromagnitli tebratkichlar tokni tipiga qarab quyidagi parametrlarni ta’minlay olishi mumkin (6.2-jadval): jadval Tok tipi Yuklovchi kuch Tebratkich chastotasi O’zgaruvchi 50-150 20-550 O’zgarmas 75-1000 20-550 Demak, bu jadval texnologik tizim elementlarini va uni o’zini g’alayonchi kuch bilan yuklash uchun tebratkichni tok tipiga nisbatan tanlash imkonini beradi.

Adabiyotlar : 1. T.T. To’raev, R.S.Ulug’xojaev, E.T. Mamurov. Vliyanie metodov obrabotki poverxnostnqm plasticheskim deformirovaniem na kachestvennqe xarakteristiki detaley mashin. Materialq nauchno - teoriticheskoy i texnicheskoy konferentsii « Istiqlol -5» chastg’ 1, Novoi – 1996. 57-59s. 2. Ravshanov R (Tash.DTU), To’raev T.T., To’rabaeva V.Ya. Metrologiya, standartlash va sertifikatsiyalash» (Ma’ruzalar matni). Tashkent – Fergana, 2000. y.131 b. 3. Turaev T.T. i dr. Otchet NIR №14-85. GOS reg. 01850013605 «Issledovanie i povqshenie dolgovechnosti detaley tipa vtulok i gilg’z kompressornogo oborudovaniya» Fergana: FerPI, 1987. 77 s. kl. 4. L.V. Pergudov, M.K.Saidov, D.E. Aliqulov. Ilmiy ijod metodologiyasi. Toshkent: «Moliya» nashriyoti, 2002 y. 124 b. 5. Kudinov V.A. Dinamika stankov . M.: Mashinostroeniya, 1967, 359 s. 6. Kedrov S.S. Kolebaniya metallorejuo’ix stankov. M. Mashinostroenie, 1978, 200s. 7. T.T.Turaev, E.T.Mamurov, R.S.Ulug’xojaev. Parametrq mexanicheskoy obrabotki pri PPD obespechivayuo’ie prochnostnqe svoystva detali. Materialq nauchno - teoreticheskoy i texnicheskoy konferentsii «Istiqlol- 5» chastg’ 1, Navoi-1996. 80 - 82s.

O'xshashlar

Texnologik tizimlarning dinamikasi va ularning ko’rsatkichlari

Texnologik tizimlarning yot jarayonlar ta’siriga turg’unligi

Modda xosalarini o‘rganishda dinamik, statik va termodinamik usullar. Mikroskopik tizimlarning xarakterli tomonlari

Texnologik tizimlar to’g’risida umumiy tushunchalar va ularga berilgan ta’riflar

Texnologik tizimlarni identifikatsiyalash