logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Fizika
  4. Signallar

Signallar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74 KB
Ko'chirib olish
Signallar Reja: a) Elektr signallari va ularning turlari. b) Signal spektri. Spektral diagrammalar. v) Signalni uzlukli (diskret) signallarga aylantirish. g) Raqamli signallar. Xulosa Voqiya hodisa yoki narsa (predmet) haqidagi ma‘lumot - axborotni tashuvchi har qanday fizik kattalik signal deb ataladi. Axborotlar turli xil bo’lishi mumkin. Masalan, odamni tovushi, musiqa sadosi, tasvirlar, kosmik nurlanishlar va boshqalar. Radioelektron qurilmalar ularni elektr toki, kuchlanishi yoki quvvati ko’rinishida ifodalanadigan elektr tebranishlariga aylantirib beradi. Shunga ko’ra bunday tebranishlar ifodalash signali- videosignallar deb ataladi. Videosignallar bevosita yuqori chastotali tebranishga aylantirilgach (modulyatsiyalangach) uzatilishi mumkin. Yuqori chastotali modulyatsiyalangan signallar– radiosignal , qolganlari esa boshqaruvchi signal deyiladi. Signal vaqt bo’yicha tasodifiy qonun bo’yicha o’zgaradigan funktsiya orqali ifodalanadigan kattalikdir. Signallar, odatda aniqlangan (ma‘lum) va tasodifiy signallarga ajaratiladi. O’zgarishi vaqt bo’yicha analitik funktsiya ko’rinishida ifodalanishi mumkin bo’lgan signallar analitik aniqlangan signal deb qolgani esa, tasodifiy signal deb yuritiladi. Aniqlangan signallarga tok kuchi, kuchlanishi, elektr zaryadi va boshqalarning garmonik yoki impuls ko’rinishidagi o’zgarishi misol bo’ladi. Chunki ularning shakli, kattaligi vaqt bo’yicha aniq qonun bo’yicha o’zgaradi. Nutq, musiqa, telegraf va boshqalarni ifodalaydigan elektr tebranishlari tasodifiy signaldir. Signallar davriy va davriy emas – uzlukli bo’ladi. Agar signalning) ( )( mT tf tf   funksiyasi -   t   oraliqda uzluksiz o’zgarsa bunday signal davriy signal aks holda u davriy bo’lmaydi. Sof garmonik qonun bo’yicha o’zgaradigan aniqlangan signal monoxromatik signal deb ataladi. Signallarning uzatishda ularning vaqt oralig’i yoki amplituda qiymatlari bo’yicha bulaklarga ajratish – darajalashdan foydalaniladi. Ham vaqt ham qiymat bo’yicha sathlarga ajratilgan (darajalangan) diskrit signal raqamli signal deb ataladi. Signalning ta‘siri mavjud bo’lgan vaqt oralig’i signalning davom etish vaqti deb ataladi. Signal oniy quvvatining eng katta qiymati uning eng kichik qiymatiga nisbati dinamik diapazon deyiladi. Uning uchinchi parametri spektr kengligi – signalning o’zgarish tezligini xarakterlovchi kattalikdir. Signal real radioelektron qurilmalardan o’tishda albatta o’zgarishga uchrayd, signalni qabul qilishni qiyinlashtiradigan har qanday zararli ta‘sir halaqit deb ataladi. Halaqitga qo’shni radiositansiyalarning atmosferadagi elektr jarayonlar (chaqmoq) fluktatsiyalardan hosil bo’ladigan halaqitlar. Signalni uzlukli signalga aylantirish. Kotelnikov teoremasi. Radioelektron sistema orqali informatsiya uzluksiz yoki uzlukli-diskret signal ko’rinishida uzatilishi mumkin. Uzluksiz signalda informatsiya miqdori cheksiz, diskret signalda esa chekli bo’ladi. Ularni aloqa sistemasidan o’tishida informatsiya yo’qolishi uzluksiz signal uzatilgandagidan kamroq bo’ladi. Shuning uchun signalning uzlukli holidan informatsiya uzatishda keng foydalaniladi. Uzluksiz signal ikki xil - vaqt yoki sath bo’yicha uzlukli signalga aylantiriladi. Uzluksiz signalni vaqt bo’yicha uzlukli bo’laklarga ajratib uzatishda  t vaqt oralig’i bir xil qilib olinganda bo’lakchalar impulslarining amplitudalari turli qiymatli, amplituda sathlari bir xil qilib olinganda esa vaqt oraliqlari turlicha kattalikka ega bo’ladi (1- rasm). 1-rasm. Signalni vaqt bo’yicha uzlukli signalga aylantirish: a) amplituda o’zgaruvchan b) vaqt oralig’i o’zgaruvchan. Bu ikki hol o’zaro ekvivalentdir, chunki har bir ajratilgan impuls bo’lagining yuzalari o’zaro teng bo’ladi. Signalni amplituda qiymati bo’yicha sathlarga ajratib bo’laklash kvantlash deb ataladi. Darajadagi har bir bo’lak oralig’i kvantlash qadami deb ataladi. Uzluksiz signalni uzlukli-diskret signalga aylantirish natijasida maxsus signal- raqamli signal hosil qilinadi. Buning uchun signalning har bir bo’lagi biror son qo’sh son- «0» yoki «1» raqamlari bilan belgilanadi. Masalan «+» qutblanish «1» bilan belgilansa, manfiy qutblisi esa «0»deb belgilanadi va h.k Mikroelektronikaning rivojlanishi integral mikrosxemalarda raqamli signallardan keng foydalanish imkoniyatini yaratmoqda. Signalni diskeretlashtirishda  t vaqt oralig’ini qanday tanlash lozimligi Kotelnikov teoremasi orqali belgilanadi. Bu teoremaga asosan qisqartirilgan spektrli signal (  ’  m ) o’zining fm t 2 1   ga teng vaqt oraliqlarida olingan qiymatlari orqali to’liq ifodalanadi. Buning ma‘nosi shuki uzatilishi kerak bo’lgan y(t) signal spektri  m yuqori chastota bilan chegaralangan bo’lsa, uning barcha qiymatlarini uzatish shart emas. Qabul qilish joyida boshlang’ich signalni tiklash uchun y(t) signalning  t vaqt oraliqlarida uzatilgan oniy qiymatlarini qabul qilish yetarli bo’ladi. Har bir elektr zanjiri o’zining o’tkazish sohasiga ega. Ideal zanjir uchun signalning spektral funktsiyasi o’tkazish sohasidan tashqarida nolga teng bo’ladi; (S(  )=0) Shunga binoan     d e s t y tj       ) ( 2 1 )( Furening integralini quydagicha yozish mumkin (bu Furening teskari almashtirishi, t e t y S t g         )( ) ( bu esa to’g’ri almashtirishi; ) ( S spektral funktsiya yoki amplitudalarning spektral zichligi deb ataladt.     d e S t y tj       ) ( 2 1 )( (1) undagi   ) ( S ning o’zgarish intervali uchun quydagi qatorga teng..            jn ne C S 2 1 ) ( (2) Agar (2) ni (1)ga qo’yib matematik almashtirishlar o’tkazilsa, signalning qisqartirilgan spektri uchun quyidagi ifoda hosil bo’ladi. ) ( 2 ) ( 2 sin) ( )( t n t f t n t f t n y t y m m n            (3) Bu ifoda spektri qisqartirilgan ) 2 ( mf   y(t) funktsiyali signalni aniqlash uchun uning o’zaro teng mf t 2 1      vaqt oraliqlarida olingan qiymatlarini bilish etarli ekanini ko’rsatadi. Demak y(t) funktsiyaning hisob olinadigan nuqtalaridagi ) ( t n y  qiymati vaqt oraliqlari orasida x x/ sin ko’rinishidagi qonun bo’yicha o’zgarar ekan. x x/ sin ifoda   n ti nuqtalarda 1 ga, kit qiymatlarda esa 0 ga teng bo’lgani uchun u funktsiyaning hisob olish nuqtalaridagi qiymatiga ta‘sir etmaydi, chunki t i nuqtalarda (3) qator faqat bitta tashkil etuvchiga ega bo’ladi.. Shunday qilib, biror zanjirning chiqishida uzlukli qilib uzatilgan signalni tiklash uchun uning turli vaqt momentlarida olingan qiymatlaridan tashqari x x/ sin ko’rinishdagi funksiyasini ham bilish kerak. S A V O L L A R: 1. Signal deb nimaga aytiladi va uning turlari to’g’risida tushuncha bering? 2. Aniqlangan signal bilan tasodifiy signal bir-biridan qanday farq qiladi? 3. Raqamli signalni tushuntiring. 4. Dinamik diapozon nima? 5. Informasiyani uzatishda qanday signallardan ko’proq foydalaniladi? 6. Uzluksiz signalni vaqt bo’yicha uzlukli signalga aylantirishni tushuntiring. 7. Kotelnikov teoremasini tushuntirib bering. 8. Kvantlash qadami nima? 9. Radio va vedio signalni tushuntiring? 10. Raqamli signaldan qanday foydalaniladi? Adabiyotlar: 1. Ma’ruzalar matni. 2. Nigmatov K. Radioelektronika asoslari. T., 1994. 3. Qo‘yliyev B.T. Tabiatning fizik xossalari bitmas-tuganmasdir. Qarshi, 2005. 4. Гершунский Б.С. Основи электроники и микроэлектроники. М., 1990. 5. Манаев Э.И. Основи радиоэлектроники. М., 1989. 6. Молчанов А.П., Занадворов П.Н. Курс электроники и радиотехники. М., Наука, 1976 . 7. Степаненко И.П. Основи теории транзисторов и транзисторних схем. М., Энергия, 1977 . Qо‘shimcha adabiyotlar : 1. Жеребсов И.П. Основи электроники. М. Энергоатомиздат 1989 г. 2. Гусев В.Г., Гусев Ю .М Электроника. М.1991 г.

O'xshashlar

Signallar va tizimlar haqida umumiy tushunchalar va ularni turlarga ajratish
Signallarni vaqt diskrеt funksiyаsi sifatida ifodalash
Signallarga uzluksiz va raqamli ishlov berish
Tizimlarni ta’riflash va tizimli tahlil
Signallarni diskret almashtirish