Лазер нурларининг қутбланиши - Fizika - Referatlar

Лазер нурларининг қутбланиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

497 KB

Ko'chirib olish

Лазер нурларининг қутбланиши Режа: 1. Лазер нурини фокуслаш 2. Газоразрядли плазмадаги асосий жараёнлар. 3. Газ разрядли лазерлар 2 CO .

Лазер нурланишининг қутбланиши электромагнит тўлқинда электр майдони векторини (E ) йўналишини белгилаб беради. Ёруғлик тўпламининг ҳар бир нуқтада ( E ) нур тарқалиш йўналишига перпендикуляр текисликда бир чизиқ бўйлаб тебранаётган бўлса, бу чизиқ (ясси) қутбланиш дейилади. Икки қутбланиш текисликлари ўзаро перпендикуляр бўлган чизиғи қутбланган ва муайян белгиланган фазалар фарқига эга. Икки нур тўпламини қўшилишидан электрик қутбланган ёруғлик ҳосил бўлади. Агар иккала нур тўпламининг амплутудалари тенг ва фазалари фарқи π /2 ёки 3 π /2 бўлса бундай нур тўплами доиравий қутбланган дейилади. Ёруғлик қутбланмаган бўлса ( E ) вектор хаотик холда ҳар хил йўналишларга эга бўлади. Ўз-ўзидан нурланишдан ҳосил бўлган тўлқинлар – қутбланмаган, мажбурий нурланиш тўлқинлари эса қутбланган ёруғликка мисол бўла олади. Лазер тўпламларини қутблаш учун лазерга ҳар хил оптик қурилмалар киритиш мумкин. Ёруғликни синдириш коэффициенти ҳар хил бўлган 2 муҳим шароитда ҳар хил қутбланган тўлқинлар ҳар хил синади. Эркин йўналишли ни 2 та ўзаро перпендикуляр қисмга ажратиш мумкин. S – E расм майдонига перпендикуляр Р – E расм текислигида ётади.

1-расм. Қутбланишнинг S– ва Р таркиблари ва қайтиш коэффициентини икки мухит генерациясига боғлиқлиги. Ёруғлик акс этиш коэффициентини тушиш бурчаги φ га боғланишидан кўринишига ҳар хил қутбланган тўлқин 2 муҳим чегарасида ҳар хил синар экан. Тушиш бурчаги Брюцер бурчаги B га тенг бўлганда Р-қутбланган тўлқинни қайтиши 0-га тенг бўлиб қолмоқда. φ 1 ва φ 2 бурчалар ёруғликни синиш қонунларига асосан 0 2 1sin sin n   эканини ва 0n tg B  эканликларини эътиборга олсак қайтган ва синган нурлар орасидаги бурчак 90 0 эканини кўриш мумкин. (n o – қаттиқ муҳит синдириш коефаисиенти). Демак φ 1 Брюцер бурчаги олдида тушаётган нурнинг Р-қисмини қайтиши 0 га тенг. Бу демак қайтган тўлқинлар манбаи бўлиш диполлар тебранишлари қайтарувчи муҳитда ўзларининг ҳусусий тебранишлари йўналишида электромагнит тўлқинлар чиқмайди. Шунинг учун бу нуқтада фақат S -тўлқинларгина мавжуд. Мана шу эффектдан фойдаланиб, резонаторга ҳар хил селектив синдиришга эга бўлган хаотик элементлар киритиб, зарурий йўналишда қутбланган ёруғлик тўлқинлари ҳосил қилиш мумкин. Лазер нурининг қутбланган бўлиши кўплаб амалий масалаларида яна бири нур интенсивлигини тўпламдаги тақсимоти ва уни тарқалишидан

иборат. Турғун резонаторда бир моддали тўлқин генерацияси учун бу Гаусс тақсимотига яқин бўлган ) 2 exp( ) ( 2 2 0 G I I      тенглама билан ифодаланади. Бунда I o – тўплам ўқидаги интенсивлик, G  - чиқаётган Гаусс тўпламини инертли радиуси – нурланиш интенсивлиги e² марта камаядиган масофа. Лазер қутбланишининг тўла қуввати Р 2/ ) ( 2 0 2I d I P G           Ёруғлик нури интенсивлиги тўпламни кўндаланг кесими бўйича тақсимоти уни моделлари сонига қараб айлана, тўртбурчак рамка ва бошқа шаклларда бўлади. Лазер нурланиши ҳеч қачон параллел нурлар тўплами каби чиқмайди ва тарқалиш (кенгайиш) ҳусусиятига эга ва 2 θ билан аниқланувчи тўла тарқалиш бурчагига эга. θ га дифракция ҳодисасини ҳиссаси: d d d b A    b d – дифракцияни белгиловчи тўплам ўлчами, А d – тўплам интенсивлигини резонатордан чиқишдаги шаклини белгиловчи коэффициенти. Ҳуллас нур тўпламининг интенсивлиги e² марта камайишининг ярим бурчаги  0 2 / ) (     eI Шулардан ҳулоса қилиб, 0 2 db , 63.0 2    dA деб ёзиш мумкин. Шу ҳолда бу бурчак ичида лазер нурининг 86,5% қолади ) 86.0( ) ( 2 P Ie     Одатда резонатордан (ёки лазердан) чиқишда бу бурчакни ўлчаш ёки ҳисоблаш жуда мураккаб. Шунинг учун тўпламда нур интенсивлигининг тақсимоти узоқроқ масофада фокусланган фокала текисликдаги тақсимотдан

аниқлаш қулайроқ нурни тарқалишини (кенгайишини) тўплам ўлчамини катталаштириш мумкин. Лазер нурини фокуслаш Кўп ҳолларда лазерни чиқишидаги нурланиш қуввати маълум бир технологик вазифани бажариш учун етарли бўлмай қолади. Узлуксиз лазерларда бу қувват 2min  P S атрофида бўлади. Юзага тушаётган қувватни орттириш учун уни фокуслаш талаб қилинади. Фокуслашган нур тўпламининг 2 мин радиусли юзадаги ўртача қуввати 2min  P S Бу юза радиуси деганда лазер нурланиши қуввати Р ни ёки уни максимал интенсивлиги S o ни асосий φ қисми ) ( p мужассамлашган ёки ) ( s ўлчамларни тушунилади. Одатда ) 84.0(p , ) 86.0( ) ( 2 p se     ёки ) 63.0( ) ( 1 p se     шартларни бажарилганда фокуслаш қўлланилади. Баъзан фокусланган нур тўпламини таърифлаш учун ҳақиқий юзидаги максимал зичликни таъминловчан бир жинсли Ro радиусли нур тўпламининг равшанлиги (яркос) дан фойдаланиш қулай 21 0 0       S p   Бу таърифлар нур тўпламини энергетик тақсимотинигина таърифлаб, унинг фазовий таркиби ҳақида маълумот бермайди. Шунинг учун лазер нурининг энергияси ва интенсивлигини тўласи билан таърифлаш учун контрасмлик   (кескин фарқланиш) ва тўланганлик даражасини   билиш зарур. ) ( /0     з   , ) ( /0    p S S 

S -локал интенсивлик. Амалдаги лазерлар учун ва фокусланган нур тўпламларининг хисобланган ва ўлчанган айрим характеристикалари қуйидаги жадвалда келтирилган. жадвал-1 Фокусланаётган нур тавсифи Фокуслаш шартлари П ψ Ω ψ Ψ=0,63 Ψ=0,84 Ψ=0,63 Ψ=0,84 Гаусс дастаси хисобланган Бир жинсли айлана (хисобланган) Бир жинсли доира (хисобланган) CO 2 - лазерни номувозанатий резонаторидан чиқаётган нур дастаси D k 7см a k 1,2 см Абберацияси з ∆х=0 1,00 0,74 2,70 6,24 ∆х=0 0,91 0,50 2,70 ∞ ∆х=0 F=13 см 0,74 0,46 7,70 25,0 ∆х= 1 мм 0,77 0,59 5,00 6,70 F=13 см 0,64 0,46 8,40 17,0 ∆х= 4 мм 0,37 0,28 20,0 33,0 Лазерни технологик имкониятлари фокусланган нурнинг энг кичик ўлчами билан белгиланади. Аберрациясиз линзалар қўлланилганда бу ўлчам аввал кўрганимиздек

F  F – линза фокус масофаси, θ – нурни лазердан чиққанда кейин тарқалиш бурчаги. Дифраксион тарқалиш ҳолатида d d d b FA    A d – линзани дифраксиялаш коэффициенти b d – аберрациялаш коэффициенти дифраксия ва аберрация бир вақтда мавжуд бўлганда уни фокал текисликдаги қиймати 2 2 F b A F d d F    кўринишида ёзилиши мумкин. Бунда A d – линзани аберрацион ҳусусиятларини белгиловчи коэффициенти                                     1 / 1 1 1 2 / 1 1 1 2 1 1 64 1 0 2 1 0 20 22 1 0 2 0 n R R n n R R n n Ad n 0 – линза материали синдириш кўрсаткичи, R 1 , R 2 -линзани олд ва орқа томони сиртлари радиуслари. Буни ҳисобга олган ҳолда 2 2 F b A a d a  Расмда кўринишича фокус масофа F opt бўлиши учун d ва s ларни маълум бир қийматлари зарур экан 31 2      a opt A F ва агар 4 2 10 10      рад., 2 10  aA бўлса a opt b F ) 10 3(   бўлади.

2-расм. Фокусланган лазер нуpи ўлчамининг линзали фокус масофасига боғланиши. Газоразрядли плазмадаги асосий жараёнлар. Кўпчилик газоразрядли лазерларни ишчи актив қисми газ зарядининг плазмаси ҳисобланади. Плазма – қисман ёки тўла ионлашган квазинейтрал газсимон модда. Бу соҳани ўлчамлари Дебай радиусидан катта. Дебай радиуси плазманинг электронлари температураси T e ва зичлиги n e орқали белгиланади. e e e e D n T en kT r 2 21 2 10 5,7 4          Газ заряди деганда газсимон модда орқали электр токи ўтганида вужудга келадиган жараёнлар тушунилади. Газ лазерларда қўзғотиш энергияси ишчи жисмда газдан электр токи ўтганда вужудга келади. Бу энергия қуввати jE , j ва Е газоразряд оралиқдаги ток зичлиги ва электромагнит майдон кучланганлиги. Газда 3 16 8 10 10    sm ne , нейтрал атомлар темперетураси k Te 5 2 10 10   , электронларнинг ўртача энергияси 10 1.0  nE eV ларга етишиши мумкин.

Плазманинг ҳар хил ҳусусиятларини газдаги атомлар ва ионларнинг ўзаро таъсирлашув механизимлари ва тўқнашиш харакерлари (эластиc ёки ноэластик) белгилайди. Бу жараёнларда электронлар ажратиб чиқиш ютилиши ва ёпишиб туриш ҳолатлари юз бериши мумкин. Газли лазерларни актив моддаларнинг заряди, таркиби, энергетик сатҳларнинг тузилиши уларда мажбурий нурланиш ҳосил қиладиган инверс тўлдиришни механизмлари хилма–хил бўлишини актив сатхни қўзғатиш усуллари ҳар хил бўлишини тақазо этади. Газ разрядли лазерлар 2 CO . 2 CO -лазерлар инверс тўлдириши молекулаларнинг тебраниш сатҳлари ўртасида ҳосил қилинади. 3-расм. Тебранишлар турлари ва CO 2 хамда N 2 молекулаларининг асосий сатҳлари схемаси. 2 CO чизиқли бўлган О-C-О тузилишига эга. Кислород атамлари V 1 ОО- симметрик ва ОО V -носимметрик тебранишда бўлиши мумкин. Улар яна О VО кўндаланг(диформацион) тебранишларда иштирок этиш мумкин (l - деформацион тебранишлар қутубланиши мумкинлигини билдиради). ν 1 , ν 2 , ν 3 мос ҳолдаги системаларга хос бўлиши тебранишлар квант сонини билдиради.

Юқори 000 1ва 10 0 0 вa 02 0 0 сатҳлар ўртасидаги мажбурий ўтишларда 10,6 ва 9,4 мкм ли нурланишлар пайдо бўлади. Нурланишли оптикал шароитларни ҳосил қилиш учун 2 CO га азот ва гелий ҳам қўшилади ва улар 001 да инверсион тўлдирилган сатҳ ҳосил қилишга ҳизмат қилади. Бу ҳолда сатҳлараро барча ўтишлар соддалаштирилган тарзда расмда берилган 2 CO молекулани юқори сатҳдаги яшаш вақти ўз –ўзидан ўтишлар учун ~0,2 s (A 21 ~5,1c 1 ). Шунинг учун лазерни уйғонган малекулалар уғонмаганлари билан тўқнашишлари натижасида пастки ва юқори лазерли сатҳлар (2,1) нурланишсиз тўлади.Бу сатҳлар релаксацияси вақти τ сo 2 -i ни I таркибга нисбатан         i i i CO i i CO CO P P 2 2 2 ) ( 1 1    кўринишида аниқлаш мумкин . Бунда Р- порциал босим. 2 CO лазерларда инверс тўлдириш ҳосил қилишни катта самарали бўлишини асосий сабабларидан бири 2 CO молекулани 001 ва N 2 ни V=1 сатҳларини электронлар зарбаси билан қўзғатиш резонанс характерга эга ва бу жараёнларни ҳосил бўлиш қисми юзасини максимум қиймати 2 CO , N 2 ,He лардан иборат аралашмада мустақил биқсима (гелютсий) разрядни таъминловчи электронлар энергиясига яқин эканлиги иккинчи сабаб - 2 CO молекулали 00 0 1сатҳни N 2 ни V=1 сатҳи билан мос келиши 001 ва V=1 сатҳлар орасида ўзаро алмашиш осон бўлади ва лазерни юқориги уйғонган ҳолатини тўлдиришда катта самара беради. Бундан ташқари азот молекулалари электронлар билан тўқнашиши орқали юқори сатҳни тўлдирса, сув малекулалари H 2 О ва идиш деворлари билан тўқнашиб юқори сатҳларда жойлашиб олади ва уларда қўзғатувчи тўлқинлар сифатида тўпланиб, нисбатан узоқ вақт яшайди 2 2 2 2 2 ) ( CO CO N CO CO e P P P      

τэ -юқориги лазер сатҳининг N 2 мавжуд бўлгандаги релаксион вақти, Pi - порсиал босим . Юқориги сатҳни тўлдириш тезлиги 001 2 2 E jE M CO k   ва генерация бўлмаганда тўдириш даражаси 001 001 2 E jE N CO k   ή к - атом ва ионларни сарфланган энергияни умумий сарфланган энергиядаги ҳиссаси. Энди пастки лазер сатҳини молекулалардан бўлишини озод бўлишни кўрайлик. Генерация бўлмаганда Е сатҳ асосий сатҳ 000 билан иссиқлик мувозанатида бўлади. Одатда газ температураси Т-500К бўлса Nm3*10 2 бўлади. Пастки сатҳларни доимий равишда бўшатиб туриш учун газ аралашмасига гелий (Не) қўшилади. Гелий 100 сатҳли бўлиши билан бирга иссиқликни ҳам олиб кетади ва газ ҳажми температурасини турғунлаштириб туради. Уч элементдан иборат газ аралашмаси асосидаги 2 CO лазер самарали ишлаши учун бу газларни қандай нисбатда олиниши уни қўғатиш ва совутиш ҳамда , генерация шароитларига боғлиқ бўлади. Бу анчайин мураккаб масала бўлгани учун ҳар бир лазер учун алаҳида очилади. 2 CO малекуланинг кўрганимиздек тебранишлари билан бирга айланишини ҳам ҳисобга олсак, унинг тебранишлар спектири яна ҳам мукаммаллашади ва асосий тебраниш сатҳи яна кичик (козик) структураларга ажралади. Бу айланма ҳаракат сатҳлари бир- бирдан катталиклар билан фариқ қилувчи j квант сони билан белгиланади. 2 CO лазердаги мажбурий ўтишлар кўндаланг кесими j, аралашма таркиби газ босими температурасига боғлиқ бўлади ва бўлиши мумкин. Молекулаларнинг айланма ва илгарлама айланишлари ўртасидаги интевсив энергия алмашиши туфайли 2 CO газда бу ҳолатлардаги заррачалар тақсимоти Болцман тақсимотига мос бўлиб қолади.

          2 2 . )1 ( exp )1 2(22 kT j j B kT B j N N CO CO v jv Бундаги N v , N vj - тебранма v ва айланма j- сатҳлардаги қўзғалган заррачалар; 1 39.0 2   sm BCO айланиш доимийси. Бу функция помотои ўзгаради ва унинг энг катта қиймати 2 2 2 2 1 2 2 2 max CO CO B kT B kT j    Молекулалардаги танланиш қоидасига асосан 2 CO даги ҳар хил тебраниш сатҳлари орасидаги ўтишлар айланиш квант сони ўзгариши ёки бўлгандагина мумкин бўлади. Шундай қилиб лазерни ишчи муҳитини кучайтириш чизиғи ҳар хил j га мос келувчи Доплер эффекти ҳисобига ∆ ν р ва тўқнанишлар туфайли ∆ ν l катталикларга кенгайган чизиқлардан иборат бўлади. 2 CO лазерлар учун 0 7 10 7   T p     ва   T P P P v He N CO L 300 6.0 73.0 10 6.7 2 2 6      лардан аниқланади -  -молярки вес, Р- парсиолний давления. Мажбурий ўтишлар кесими юзаси ( 2 CO - лазерларда) газ аралашмаси таркиби, босими, температураси, j - ларга боғлиқ бўлади ва (2-5) 2 19 10 sm  га тенг бўлиши мумкин. Максимал тўлдирилган j=20 бўлган айланувчи сатхлар учун кесим юзасини   He N CO P P P T T 6.0 73.0 ) 215 exp( 10 9,8 2 2 2 2 16        ифода ёрдамида ҳисоблаш мумкин. Келтирилган ифодалар ёрдамида ҳисобланган K(j) боғланиш расмда келтирилган.

4 -расм. CO 2 -лазерни 00 0 1-10 0 0 ўтишини кучайтириш коэффициентини Т=450 К да Р- ва R-шахобчалари учун айлантирувчи сон j га боғланиши Бундан кўринишича 001 N ва 100 N сатҳлар тўлдирилганликларининг нисбатига қараб Р- ва R- ўтишларнинг ) (0 j K лардан Р – ўтишлар каттароқ кучайишига эга ва уни қийматини                    100 001 2 2 2 2 21 0 1 2 1 2 )1 ( exp 2 2 2 N j j N j j kT hcB kT v j hcB A K CO L CO   ифодалар орқали аниқлаш мумкин. 001 N ва 100 N лар 001 ва 100 айланиш сатҳларини тўла тўлдирилишини коэффициентлари. Актив соҳанинг кучайтириш коэффиценти ишчи аралашманинг температурасига боғлиқ генерация бўлмаганда jE T N   2 001 (1-чизиқ). Лекин Т ни ортириш билан заррачалар тўқнашувининг ортиши N 001 ни кўпайишига олиб келиши мумкин (3-чизиқ) 2 CO -лазерни пастки 100 сатҳли тўлдирилиши Болцман қонунига асосан содир бўлади ва экспоненциал кўринишга эга (2-чизиқ). Шунинг учун

маълум бир температурада лазерни инверс тўлдирилиш йўқолади. Лазер актив соҳасининг самарадорлиги температура билан белгиланади. Одатдаk T 800 700 max   ва k Tопт 500 400   бўлади. 5 -расм. CO 2 -лазерни ишчи аралашмасининг оптимал температураси расмини аниқлаш Шунинг учун 2 CO лазерларда аралашма температурасини ушлаб туриш муҳим аҳамиятга эга. 2 CO -лазерларда ортиқча иссиқлик резонатор деворлари орқали (диффузион усул) ёки иссиқ газни алмаштириш (конвектив усул) олиб кетилади. Мана шу усулларга қараб газ разряди 2 CO -лазерлар секин ва тез алмаштирувчи (прокачка) лазерларга бўлинади. 2 CO -лазерлар Ф.И.К разр k B     каби белгиланади, бунда k  - тўлдириш (прокачка)ни заррачаларини тебраниш орқали амалга ошириш Ф.И.К (001 ва v=1 сатҳларни қўзғотиш учун сарфланган энергия қисми) разр  - лазер схемаси разрядланиш ФИК (газ разряди пайтида муҳитда ажралаётган энергияни электр манбаи умумий қувватига нисбатан). Буларни эътиборга олиб газ разрядли 2 CO -лазерни умумий қуввати қуйидагича ёзиш мумкин.

СО р разр к кв        ёки р к кв эо      Одатда 2 CO - лазерларда 4,0 кв , 9,0 6,0  к , 8,0 5,0  р бўлса, 3,0 1,0   эо бўлади

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Отахўжаев А.К., Жўраев Б.С. Молекуляр оптика. Самарқанд, Университет. 1992. 2. Волькенштейн М.В. Молекулярная оптика. М., Наука. 1958. 3. Фабелинский И.Л., Молекулярное рассеяние света. М. Наука. 1982. 4. Вебер А., Спектроскопия КРС в газах и жидкостях. М. Наука.1982. 5. Атахаджаев А.К., Тухватуллин Ф.Х. Спектралыное распределение интасивности в крыле линии рассеяния жидкостей и растворов. Ташкент, Фан. 1981. 6. Вкус М.Ф. Электрические и оптические свойства молекул и конденсированнх сред. Л.,1984. 7. Отажонов Ш. Молекуляр оптика. Тошкент, Университет. 1994. 8. Волькенштейн М.В., Строение и физические свойство молекул. М., Л., 1955.

O'xshashlar

Лазер технологияси

Яримўтказгичли лазер

Рентген нурларининг дифракцияси

Лазерларнинг асосий тавсифлари

Диэлектрик мухитда электростатик майдон