Bosh sahifa
Referatlar
Fizika
Ферментлар
Ферментлар
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
1334 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Энзимология мухандислиги
Мураккаб эфирлар. Ёглар
Оқсилларнинг бирламчи тузилиши
Оқсиллар
Углеводлар
![Ферментнинг самарали таъсири учун кислота-асос катализи, шунингдек, реакцион қобилиятга эга бўлган оралиқ бирикма ҳосил бўлиши билан борадиган нуклеофил катализ катта аҳамиятга эга бўлиши мумкин. Ферментатив реакциялар кинетикаси. Ферментатив реакцияларнинг тезликларини аниқлаш ва уларга ҳар хил омилларнинг таъсирини тадқиқ этиш ферментатив кинетиканинг мазмунини ташкил этади. Кинетик тадқиқотлар субстратлар ва ингибиторларни ферментларга мойиллигини аниқлашда, уларни таъсир механизмини ўрганишда кенг қўлланилади. Ферментатив реакциялар тезлигига турли омиллар таъсир кўрсатади. Бу омиллардан энг муҳимлари фермент концентрацияси, субстрат концентрацияси, ингибитор ёки активаторларнинг мавжудлиги, муҳитнинг рНи ва ҳарорат ҳисобланади. Аксарият ҳолатларда ферментатив реакция тезлиги ( v ) фермент концентрациясига (Е) тўғри пропорционал- v = k [ E ]. Ферментатив реакция тезлигига таъсир этувчи муҳим омиллардан бири–субстрат концентрацияси [ S ]дир. [ S ]нинг унча катта бўлмаган қийматларида v [ S ] га тўғри пропорционал (график). Km [S]Vmax/2 Vmax 1-расм [ S ]нинг юқори қийматларида v максимал тезлик v max деб аталувчи энг юқори доимий қийматга яқинлашади. v нинг [ S ] га боғлиқлигини таҳлил қилиш асосида Л.Михаэлис ва М.Ментен 1913 йилда ферментлар](/data/documents/99d22b52-1423-42b9-8f1c-debf0e305b86/page-9.png)
![таъсири кинетикасининг умумий назариясини ишлаб чиқдилар. Улар ферментатив реакцияларни икки босқичли деб фараз қилдилар. Биринчи босқичда фермент субстрат билан тезда қайтар таъсирлашади; натижада фермент-субстрат комплекси ҳосил бўлади : E + S [ ES ]. Иккинчи босқичда [ ES ] комплекс реакция маҳсулотига ва ферментга парчаланади: [ ES ] P + E . Иккинчи босқич реакция тезлигини ҳал қилувчи босқич ҳисобланади ва [ ES ] комплекснинг концентрациясига, ҳамда парчаланиш константасига боғлиқ. Бундан келиб чиқиб v ва S ни боғлайдиган Михаэлис тенгламаси деб аталувчи формула келтириб чиқарилган; V max [S] v = --------------- K M + [S] v- реакциянинг бошлан ғ ич тезлиги , яъни субстратнинг камайиши тахминан 10 % бўлган дастлабки ва қ т мобайнида ўлчанган тезлик . Бу ва қ т давомида реакция тезлигини тахминан доимий деб ҳисоблаш мумкин , чунки биринчидан субстратнинг камайиши унчалик катта эмас , иккинчидан баъзан ингибирловчи таъсир этувчи маҳсулоти концентрацияси ҳам оз . Тенгламага иккита доимий катталик - максимал тезлик V max , яъни реакциянинг ферментни субстрат билан тўйинтирилган шароитдаги тезлиги , ҳамда текширилаётган фермент - субстрат жуфти учун Михаэлис константаси К М киради . Битта субстратли реакция учун реакция схемаси умумий тарзда қуйидаги кўринишга эга бўлади : K = 1 k = 2 E +S ES E + P k –1 k =1 - ES комплекс ҳосил бўлиши тезлик константаси;](/data/documents/99d22b52-1423-42b9-8f1c-debf0e305b86/page-10.png)
![k –1 - ES нинг қайтар парчаланиш тезлик константаси; k =2 - ES нинг рекция маҳсулотига парчаланиш тезлик константаси; Михаэлис тенгламаси ES ҳосил бўлиши босқичида мувозанат қарор топиши ва ES ни реакция маҳсулотига парчаланиш босқичи асосий (лимитловчи) деб ҳисобланмаса ҳам ҳақиқийдир. Бунда К М ни алоҳида босқичларнинг тезлик константалари орқали қуйидагича ифодаланиши мумкин: k –1 + k = 2 К М = --------------- K = 1 V max ва К М катталикларини v ни [ S ] га боғлиқлик графигидан топиш мумкин: V max графикда [ S ] ни ортиши давомида v интиладиган чегара-ҳад сифатида топилади. Михаэлис тенгламасидан келиб чиқадики, субстратнинг нисбатан юқори концентрациясида ([ S ] ≥ К М ) v = V max бўлади, яъни реакция тезлиги доимий ва максимал. Реакция нолинчи тартибли кинетик қонун бўйича боради. Субстратнинг қуйи концентрацияларида v [ S ] га тўғри пропорционал бўлиб Михаэлис тенгламаси бунда ([ S ]≤К М ) қуйидагича ифодаланади: V max [ S ] v = --------------- K M Бундай шароитларда реакция биринчи тартибли кинетик қонун бўйича боради. Графикда бу бошланғич тўғри чизиқли қисмга мувофиқ келади. К М ни топиш учун яна Михаэлис тенгламасига мурожаат қиламиз; ундан кўринадики, К м реакция тезлиги V max нинг ярмида субстрат концентрациясига сон жиҳатдан тенг. Ҳақиқатда v = V max : 2 бўлганда](/data/documents/99d22b52-1423-42b9-8f1c-debf0e305b86/page-11.png)
![V max [S] V max _ 2 = --------------- K M + [S] ва K M = [S] К М ни графикдан топиш учун аввал v = V max : 2 катталигини , кейин ордината ў қ идаги тегишли ну қ тадан абцисса ў қ ига параллел равишда график билан кесишадиган қ илиб тў ғ ри чизи қ ўтказилади . Кесишиш нуктасидан абциссага туширилган перпендикуляр К М га сон жиҳатдан тенг бўлган [S] нинг қ ийматини беради (1- расм ). V max ва К М нинг қ ийматларини топиш учун Михаэлис тенгламасининг чизи қ ли шаклларидан фойдаланиш қ улайро қ. Шундай шакллардан бири Михаэлиснинг тескари тенгламаси ҳисобланади . 1/v = 1/ V max + K M / V max 1/ [S] Бу тенглама Лайнуивер-Берк тенгламаси дейилади. 1/ v нинг 1/[ S ] га боғлиқлиги K M / V max қиялигига эга бўлган ва ордината ўқида 1/ V max га тенг қисмни кесиб ўтадиган, абцисса ўқида 1/ K M ни кесиб ўтадиган тўғри чизиқдан иборат. Аксарият ферментлар иккита ва ундан ортиқ субстрат иштирокидаги реакцияларни катализлайди. Бундай реакцияларнинг кинетикасини ўрганиш ҳар бир субстрат учун K M ва V max катталикларини аниқлаш имконини беради. Бунинг учун реакциялар тезликларини субстратларнинг бирини, иккинчисини концентрацияси фиксацияланган ҳолда концентрациясига боғлиқлик графиги тузилади. Фермент препаратларнинг активлиги одатда халқаро бирликларда ифодаланади. Стандарт (оптимал) шароитда 1 минут давомида 1 мкмол](/data/documents/99d22b52-1423-42b9-8f1c-debf0e305b86/page-12.png)
![ДФФ бир қ атор гидролазаларни ( химотрипсин , трипсин , АХЭ ва б .) ушбу ферментларнинг активлиги учун зарур бўлган серин қ олди қ лари бўйича модификациялаб активлигини йў қ отади ( инактивациялайди ). Иодацетамид эса функционал муҳим қолдиқлари цистеин бўлган ферментларни инактивацияга учратади . -NH-CH-CO- + ICH 2 CONH 2 -NH-CH-CO- + HI CH 2 -SH CH 2 -S-CH 2 -CONH 2 Қайтар ингибиторлар ферментлар билан ковалент боғ ҳосил қилмасдан таъсирлашади . Ингибитор қилингандан кейин ферментнинг активлиги яна тикланади . Тегишли система учун хос бўлган ингибирлаш даражасига нисбатан тезда эришилади ва у кейин вақтга боғлиқ эмас . Бу нарса ингибитор билан фермент комплекси ҳосил бўлишида мувозанат мавжудлигини кўрсатади : E + I EI. Қайтар ингибирлашдаги ингибирлаш константаси K I фермент - ингибитор комплексининг диссоцияланиш константасидир ва ингибиторни ферментга мойиллигига тескари катталик ҳисобланади . [E] [I] K I =------------- [EI] Қайтар ингибиторларнинг икки хил тури мавжуд - рақобатлашувчи ва рақобатлашмайдиган . Биринчи тур ингибиторлар субстрат билан ўхшаш тузилишга эга : улар фермент билан боғланиш учун субстрат билан рақобатлашади . Рақобатлашувчи ингибитор иштирокида борадиган реакциянинг тезлиги қуйидагича ифодаланади : V max [S] v = --------------------------- K M (1 + [I] / K I ) + [S]](/data/documents/99d22b52-1423-42b9-8f1c-debf0e305b86/page-14.png)
![Рақобатлашувчи ингибирлашнинг ўзига хос белгиси шундаки , ингибирлаш самарадорлиги субстрат ва ингибитор концентрацияларининг нисбатига боғлиқ . Рақобатлашмайдиган ( қайтар ) ингибиторлар субстратга тузилиш жиҳатдан ўхшаш эмас . Улар эркин фермент билан ҳам , ES- комплекс билан ҳам қайтар бирикиши мумкин ва субстрат билан рақобатлашмайди , яъни субстратни комплексдан сиқиб чиқармайди . Бундай ингибитор иштирокида борадиган реакция тезлиги қуйидагича ифодаланади: V max [ S ] v = ----------------------------- (K M + [S]) (1 + [I] / K I ) Рақобатлашмайиган ингибирлашнинг самарадорлиги ингибиторнинг концентрациясига боғлиқ , ингибитор ва субстрат концентрацияларининг нисбатига боғлиқ эмас . Ингибирлаш тури рақобатлашувчи ёки рақобатлашмайдиган ферментатив реакция тезлигини ингибитор иштирокида субстрат концентрациясига боғлиқлигини аниқлаш билан топилади . Ингибирлаш турини ва К I катталигини топиш учун реакциянинг акс тезлигини субстратнинг акс концентрациясига боғлиқлик графигидан фойдаланилади : қайтар ингибиторли системалар учун график тўғри чизиқли бўлади . Рақобатлашувчи ингибирлаш учун реакциянинг акс тезлиги қуйидагича ифодаланади : 1 1 К М [I] 1 --- = --- + ----- 1 + ---- ---](/data/documents/99d22b52-1423-42b9-8f1c-debf0e305b86/page-15.png)
![v V max V max K I S 1/v ни 1/S га ингибитор иштирокида ва ингибиторсиз боғлиқлиги қуйидаги 3- тасвирда келтирилган . Системада конкурент ( рақобатлашувчи ) ингибитор мавжуд бўлганда 1/V max қисмнинг катталиги ўзгармайди , балки абцисса ўқидаги қисмнинг катталиги ўзгаради . Рақобатсиз ингибирлашда реакциянинг акс тезлиги 1/v қуйидагича ифодаланади : 1 1 К М [I] --- = ----- + ----------- 1 + ---- v V max V max S K I Ра қ обатлашмайдиган ингибитор мавжуд бўлганда ордината ў қ идаги 1/V max нинг қ иймати ўзгаради , абцисса ў қ идаги – 1/K M нинг қ иймати ўзгаришсиз қ олади (4- тасвир ). Ферментларнинг активлигига рН нинг таъсири. Ферментлар бошқа оқсиллар каби кўп сонли ионланган гуруҳларга эга. Ионланиш ҳолатининг ўзгариши муҳит рН ининг ўзгаришида фермент активлигига кучли таъсир кўрсатади. Биринчи навбатда бундай ўзгариш субстратни катализида ёки богланишида иштирок этадиган гуруҳларга таъсир этади. Ҳар бир фермент учун рН нинг маълум қиймати бўлиб, унда фермент иштирокидаги реакция тезлиги максимал бўлади. Қуйидаги жадвалда айрим гидролитик ферментларнинг оптимум рН қийматлари кўрсатилган. Ундан кўринадики, қийматлар бир-биридан кучли фарқ қилади.](/data/documents/99d22b52-1423-42b9-8f1c-debf0e305b86/page-16.png)
