Erkin zaryad tashuvchilar - Fizika - Referatlar

Erkin zaryad tashuvchilar

Yuklangan vaqt:

18.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

226.171875 KB

Ko'chirib olish

Erkin zaryad tashuvchilar Yarim o‘tkazgichlarda erkin zaryad tashuvchi gazning xususiyatlarini belgilovchi asosiy parametrlardan biri m –ximiyaviy potensialdir. Elektron va kovakli gazlar uchun, ximiyaviy potensial oddiygina qilib Fermi sathi deb ataladi. Ma’lumki, metallarda Fermi sathi o‘tkazuvchanlik sohasidagi elektronlar bilan to‘lgan oxirgi energetik sathni belgilaydi. T = 0 K da Fermi sathidan pastdagi barcha energetik sathlar elektronlar bilan to‘lgan, undan yuqoridagi energetik sathlarning barchasi bo‘shdir. Metallarda elektron gazning kontsentratsiyasi o‘tkazuvchanlik sohasidagi holatlar soni bilan bir xil bo‘ladi, shuning uchun bu gaz aynigan gaz hisoblanadi va elektronlarning holatlar bo‘yicha taqsimoti Fermi – Dirak statistikasi bilan ifodalanadi. Bunday gazdagi elektronlar kontsentratsiyasi temperaturaga deyarli bog‘liq emas. Xususiy va kam aralashmali yarim o‘tkazgichlarda elektron yoki kovak gazlari aynimagan gazlardir va ularning holatlar bo‘yicha taqsimlanishi Maksvell– Boltsman klassik statistikasi bilan ifodalanadi. Bundan yarim o‘tkazgichlarda erkin zaryad tashuvchilar kontsentratsiyasi Fermi sathi va temperaturaga bog‘liqdir.

4-rasm. Xususiy yarim o‘tkazgichning energetik diagrammasi Temperatura absolyut noldan sezilarli farqli bo‘lganda T = 0 K , bu yarim o‘tkazgichning o‘tkazuvchanlik sohasida erkin elektronlar va valent sohasida kovaklar hosil bo‘ladi. Ularning kontsentratsiyasini n va p deb belgilaymiz. Elektronlar kinetik energiyasining hisob boshi qilib o‘tkazuvchanlik sohasining tubini qabul qilamiz. SHu sathga yaqin masofada, o‘tkazuvchanlik sohasida dE energiya oralig‘ini ajratib olamiz. Rasmda xususiy yarim o‘tkazgich keltirilgani va elektron gaz aynimagan bo‘lganligi sababli, dE energiya oralig‘idagi dn elektronlar kontsentratsiyasini Maksvell – Boltsman taqsimotiga asoslanib hisoblashga urinib ko‘ramiz:dE E g E f dE E N ) ( ) ( ) (  kT E МБ e E f    ) ( , kT E МБ e mkT h V N E f 2/3 2 2 ) (         ,

dE E m h V dE E g 2/3 3 ) 2( 4 ) (   , dE E e m h dn kT E    2/3 3 ) 2( 4 Aynimagan yarim o‘tkazgichlarda m – manfiy qiymatga ega bo‘ladi va Fermi sathi o‘tkazuvchanlik sohasining tubidan pastda joylashadi. O‘tkazuvchanlik sohasidan Fermi sathigacha bo‘lgan energetik masofani m va valent sohasi shipidan bu sathgacha bo‘lgan energetik masofani m ¢ deb belgilaymiz va ular taqiqlangan soha kengligi bilan quyidagicha bog‘lanadi: ( ) g gE E     ¢ ¢      bu erda e g – taqiqlangan sohaning kengligi. T temperaturada o‘tkazuvchanlik sohasidagi elektronlarning kontsentratsiyasini 0 dan e ng yuqori energetik sath - e yu gacha energiya oralig‘ida integrallash bilan topamiz : 3 / 2 2 0 2 4 yuE n kT kT m n e e E dE h             , E ortishi bilan kT e  funktsiyasi juda tez kamayib borishini e’tiborga olsak, integrallash chegarasini 0 dan ¥ gacha deb olish mumkin dE E e e h m n kT kT n  ¥         0 2/3 2 2 4    ,

Bu funktsiyaning echimi xususiy yarim o‘tkazgichning o‘tkazuvchanlik sohasidagi elektronlar kontsentratsiyasining ifodasini beradi:kT n e h kT m n   2/3 2 2 2        , Xuddi shu amallarni valent sohasidagi kovaklar uchun qo‘llab ularning kontsentratsiyasi uchun quyidagi munosabatga ega bo‘lamiz: 3 / 2 2 2 2 gE p kT m kT p e h            , (71.9) va (71.10) – ifodalarda m n va m p elektron va kovaklarning effektiv massalaridir. SHu ifodalardan ko‘rinib turibdiki, Fermi sathi bilan sohalar o‘rtasidagi energetik masofa kengayishi bilan shu sohaga tegishli zaryad tashuvchilar kontsentratsiyalari ( n va p ) kamayib boradi. Aynimagan yarim o‘tkazgichlarda, belgilangan biror T – temperatura uchun, elektronlar bilan kovaklar kontsentratsiyalarining ko‘paytmasi o‘zgarmas kattalikdir.

3 / 2 3 / 2 2 2 4 ( ) gE kT i i n p kT n p n p m m e h           , Xususiy yarim o‘tkazgichlarda o‘tkazuvchanlik sohasidagi elektronlar kontsentratsiyasi n i valent sohadagi kovaklar kontsentratsiyasi p i ga tengdir: ii p n  chunki, valent sohadan o‘tkazuvchanlik sohasiga qancha elektron o‘tsa, shuncha bo‘sh energetik o‘rinlar, ya’ni kovaklar hosil bo‘ladi. SHuning uchun (71.9) – va (71.10) – ifodalarning o‘ng tomonlarini tenglashtirsak, quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz: 3 / 2 3 / 2 2 2 2 2 2 2 gE p n kT kT m kT m kT e e h h                    Bu ifodani m ga nisbatan echib, xususiy yarim o‘tkazgichning Fermi sathi holatini aniqlaymiz: 3 2 4 g p n E m kT ln m    T = 0 K bo‘lgan holda 2 g E    ga teng, ya’ni Fermi sathi taqiqlangan sohaning qoq o‘rtasida joylashgan. Temperatura ortishi bilan, agar m p > m n bo‘lsa,

Fermi sathi o‘tkazuvchanlik sohasi tubi tomon siljiydi, m n > m p bo‘lsa, valent sohasi shipi tomon siljiydi. Lekin bu siljishlar shunchalik kichikki, ularni ayrim hollarda e’tiborga olmasa ham bo‘ladi. Fermi sathining qiymatini (, xususiy yarim o‘tkazgichlardagi elektron va kovaklar kontsentratsiyasini aniqlashimiz mumkin: 3 / 2 2 22 2 g E n p kT i i m m kT n p e h             ular taqiqlangan soha kengligi va temperaturaga bog‘liqdir. Xususiy yarim o‘tkazgichlarda belgilangan T – temperatura uchun elektronlar va kovaklar kontsentratsiyalarining ko‘paytmasi o‘zgarmas kattalikdir: 2 i p n n  Kirishmali yarim o‘tkazgichlarda Fermi sathi holati va zaryad tashuvchilar kontsentratsiyasi Past temperaturalar sohasi Past temperaturalarda kristall panjaraning issiqlikdan tebranishi o‘rtacha energiyasi e g taqiqlangan soha kengligidan juda sezilarli kichikdir, natijada bu

tebranishlar valent elektronlarini qo‘zg‘ata olmaydi va o‘tkazuvchanlik sohasiga uzata olmaydi. energiyasi e d ~ 0,01 e V bo‘lgan donor sathlaridan elektronlarni o‘tkazuvchanlik sohasiga uzatish uchun zarur bo‘lgan temperatura deyarli bir necha Kelvin graduslaridan boshlanadi. Bu past temperaturalar sohasida n – tipli yarim o‘tkazgichda, Fermi sathi holatini aniqlovchi ifoda quyidagi shart orqali topiladi n = N d :1 2 c d E d kT c E kT N N e e          bu erda 2/3 2 2 2        h kT m N n c  ga tengdir, e s = 0. (133.1) –ifodani m ga nisbatan echsak, quyidagiga ega bo‘lamiz: 8 1 1 1 4 d dE E d kT kT cN kT ln e e N                       Juda past temperaturalarda quyidagi holat kuzatiladi: 8 1 dE d kT c N e N   , bu holda Fermi sathi holati quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

2 2 2 d d c E N kT ln N   Xuddi shunga o‘xshash, r – tipli yarim o‘tkazgichda Fermi sathi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: 2 2 2 a d VE N kT ln N ¢   bu erda 2/3 2 2 2        h kT m N p V  ga teng, e a – aktseptor energetik sathi, N a – aktseptorlar kontsentratsiyasi. ( 133 .3) – ifodadagi Fermi sathining temperaturaga bog‘liq. Elektronli va aktseptorli yarim o‘tkazgichlardagi Fermi sathi ifodalaridan foydalanib, shu yarim o‘tkazgichlardagi elektron va kovaklar kontsentratsiyalari ifodalariga ega bo‘lamiz: 3 / 4 2 2 2 2 dE n kT d m kT n N e h          3 / 4 2 2 2 2 aE p kT a m kT p N e h         

5-rasm. Kirishmali yarim o‘tkazgich Fermi sathining temperaturaga bog‘liq o‘zgarishi

O'xshashlar

O‘zgarmas elektr toki qonunlari

Erkin tushish tezlanishini aniqlash metodlari

To’la tok qonuni. Solenoid va toroidning magnit maydoni induksiyasini bisoblash

Gaz razryadlarinining amaliy tadbiqlarini o'rganish

Yarim o'tkazgichlarning xususiy elektr o'tkazuvchanligi