Bosim o’lchash asboblari - Fizika - Referatlar

Bosim o’lchash asboblari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

792.5 KB

Ko'chirib olish

Bosim o’lchash asboblari Reja: 1.Asosiy tushunchalar va tasnifi. 2.Suyuqlikli bosim o’lchash asboblari. 3.Deformatsion bosim o’lchash asboblari. 4.Yuk - porshenli asboblar.

Tayanch iboralar : Ortiqcha bosim, barometrik bosim, manometr, vakuummetr, deformatsion bosim o’lchash asboblari, manovakuummetr, naporomer, tyagomer, tyagonaporomer, qalqovichli difmanometr, silfon, membranali asboblar. 1. Asosiy tushunchalar va tasnifi Tekis sirtga normal ta‘sir ko’rsatuvchi ravon taqsimlangan kuch bosim deyiladi. S F P  (1) bu еrda: S – tekislik yuza; F – teng ta‘sir kiluvchi bosim kuchi. Bosim Xalqaro birliklar sistemasida Pa bilan o’lchanadi. Undan tashqari bosim o’lchashda (n/m 2 ), kPa, MPa, KGk/sm 2 , bar, kgk/m 2 (mm.suv.ust), mm.sim.ust. kabi birliklardan keng foydalaniladi. O’lchashda absolyut ortiqcha atmosfera va vakuum bosim mavjud. Absolyut bosim – modda holatining parametri bo’lib, atmosfera va ortiqcha bosimlar yig’indisidan iborat: орт атм абс P P P   (2) bu еrda, P атм – а tmosfera, P орт – ortiqcha bosimlar. Ortiqcha bosim absolyut va atmosfera bosimlari oralaridagi farqdan iborat:

атм абс орт P P P   (3) Atmosfera bosimi – er atmosferasidagi xavo ustunining bosimi, uning qiymati barometrlar bilan o’lchanadi, shuning uchun bu bosim ko’pincha barometrik bosim ham deb ataladi. . абс атм в P P P   (4) Bosim o’lchaydigan asboblar ishlash prinsipiga ko’ra suyuqlikli, deformatsion (prujinali), yuk-porshenli, elektr, ionizatsion va issiqlik turlariga bo’linadi. O’lchanayotgan kattalikning turiga ko’ra bosim o’lchaydigan asboblar quyidagilardan iborat: Manometr – mutlo q va ortiqcha bosimni o’lchaydigan asbob. Barometr – atmosferada havoning barometrik bosimini o’lchash uchun ishlatiladigan asbob. Vakkumetr – siyraklanishni o’lchash uchun ishlatiladigan asbob. Manovakuummetr – ortiqcha bosim va vakkumni o’lchaydigan asbob. Naporomer (mikromanometr) – kichik miqdordagi ortiqcha bosimni o’lchaydigan asbob. Tyagomer – kichik miqdordagi siyraklanishlarni o’lchaydigan asbob. Tyagonaporomer – kichik qiymatli bosim va siyraklanishlarni o’lchash uchun ishlatiladigan asbob. Differensial manometrlar – ikki bosim ayirmasini o’lchaydigan asbob.

Ishlash prinsipi jihatidan bosimni o’lchaydigan asboblar quyidagi guruhlarga bo’linadi: 1) o’lchanayotgan bosimni suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi bilan muvozanatlashga asoslangan suyuqlikli asboblar; 2) yuk-porshenli monometrlar - bo’larda o’lchanadigan bosim porshenga ko’rsatiladigan tashki kuch orqali muvozanatlanadi; 3) deformatsion manometrlar – ularda o’lchanadigan bosim turli elastik unsurlarning deformatsiyasi yoki ularning kuchi bo’yicha aniqlanadi; 4) elektrik asboblarda bosim elektr kattalikka aylanadi. 2.Suyuqlikli bosim o’lchash asboblari S uyuqlikli asboblar o’zining to’zilishi va ishlatilishining soddaligi hamda o’lchashining deyarli aniqligi bilan tavsiflanadi. Bu asboblar tajriba va texnikaviy o’lchovlarda keng qo’llanadi. Asbob turli ishchi suyuqliklar, ko’pincha simob, suv va spirt bilan to’ldiriladi. Ikki naychali (U simon) manometr va manovakkummetrlar U harfi shaklidagi shisha naychadan iborat. Naycha to’g’ri chizilgan shkalali taxtachaga biriktirilgan (1-rasm). Bu turdagi asboblarning ishlash prinsipi tutash idishlar qonuniga asoslangan. Naychalarning biri ortiqcha bosimi o’lchanayotgan hajmga ulanadi. Agar

naychaning ochiq qismidagi suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi ikkinchi qismidagi bosim bilan mos kelsa, tizim muvozanat holatda bo’ladi. Shunday qilib, quyidagi ifodani yozish mumkin. ) ( 1      HSg S P S P атм абс (5) bu еrda Р мут - o’lchanayotgan bosim, N/m 2 ; Р атм -atmosfera bosim, N/m 2 ; S – naycha kesimining yuzasi, m 2 ; Н – suyuqlik sathining (ustun uzunligining)farqi, m; р – suyuqlikning zichligi, kg/m 3 ; р 1 - manometrning suyuqlik ustidagi muhit zichligi, kg/m 2 ; g – tezlanish kuchim, m/s 2 ; Demak, ) ( 1    Hg P P атм абс (6) Yoki ) ( 1     Hg P P P атм абс орт (7) Agar manometrdagi suyuqlik ustida gaz bo’lsa, u holda:  Hg P P P атм абс орт    Sathlar farqi naychaning ung va chap tomonidagi shkala bo’yicha ko’rsatkichlari yigindisi kabi aniqlanadi, ya‘ni

2 1 h h H   (8) Bosimlar farqini o’lchashda suyuqlikli differensial ikki naychali manometrining bir tomoniga (musbat) katta bosim, ikkinchi tomoniga esa (manfiy) kichik bosim beriladim. Musbat va manfiy tomonlardagi suyuqlik sathining farqi o’lchanayotgan bosimlar farqiga proporsional. ) ( 1 2 1       Hg P P P (9) Ikki naychali manometrlarga bir qator hatolar xosdir. Bunga sabab sayuklik meniskining holatini noaniq hisoblanishi, atrof muhit haroratining o’zgarishi, kapillyarlik hodisalari va hokazo. Hatolarning ko’pchiligi tuzatishlar orqali e‘tiborga olinishi mumkin. Suyuqlikli ikki naychali asboblarning kamchiligi – ikki marta hisob olib borishning zarurligidadir, buning natijasida o’lchashning hatosi ko’payadi. Bir naychali (kosali) asboblar. Bu asboblar ikki naychali asboblarning bir turi bo’lib, ikkinchi naycha o’rniga keng idish (kosa) ishlatiladi. Ortiqcha bosim ta‘sirida kosadagi suyuqlik sathi pasayib, naychadagi sath oshadi. Bu hol uchun quyidagini yozish mumkin: ) ( ) ( 1      g H h Pорт (10) Kosali manometrning afzalligi shundaki, naychadagi suyuqlik meniskining holati bir marta hisoblanadi. Bu asbobning kamchiligi idishdagi suyuqlik sathining pasayishi natijasida N ga teng hato sodir bo’lishidadir. Aniq, asboblar uchun quyidagi munosabat urinli:

,s S H h  (11) bunda S – idish kesimining yuzasi, m 2 ; s – naycha kesimining yuzasi, m 2 ; (9) va (10) tenglamalardan quyidagi kelib chiqdi: ), )( 1( 1    S s hg Pорт (12) Agar s/S – nisbat 1/400 dan ortiq bo’lmasa, N kattalikni e‘tiborga olmasa bo’ladi: ) ( 1  hg Pорт (13) Suyuqlikli manometrlar bilan o’lchanadigan bosimning yuqori chegarasi asbobning katta-kichikligiga bog’liq. Tajribada asboblar 0,196 MN/m2 (2 kgk/sm2) dan oshmaydigan bosimni o’lchash uchchun ishlatiladi. Mikromanometrlar. Juda kichik bosimlarni o’lchash uchun og’ma naychali mikromanometrlar ishlatiladi. Naychaning holati og’ma bo’lgani sababli o’lchanayotgan bosimni muvozanatlaydigan suyuqlik ustunining uzunligi: sina n h   , (14) bunda n- suyuqlik meniskining shkala bo’yicha siljishi, m.

Bunday asboblar 157…980 N/m2 (16…100 mm suv. ust.) chegaradagi bosimlarni o’lchashga muljallangan. Bu asboblarning hatosi ±1,0% dan oshmaydi. Qalqovichli difmanometrlar. Qalqovichli difmanometrlarning ishlash prinsipi kosali manometrlarnikiga uxshash, ammo ularda bosimni o’lchashda kosadagi suyuqlik sathining o’zgarishi natijasida qalqovichning siljishidan foydalaniladi. Uzatish qo’rilmasi yordamida qalqovichining siljishi strelkaga uzatiladi. Bu asboblar ko’pincha bosimning o’zgarishini o’lchash uchun ishlatiladi. 2-rasmda qalqovichli difmanometr chizmasi ko’rsatilgan. Katta bosim beriladigan idish musbat, kichik bosim beriladigan idish manfiy deyiladi. Musbat idishga Р 1 > Р 2 bosim berilganda undagi suyuqlik sathi h 2 ga pasayib, manfiy idishdagi sath h 1 ga kutariladi. Р 1 - Р 2 bosimlar ayirmasi suyuqlik ustunining h uzunligi orqali muvozanatlashadi: .... h h h 2 1  (15)

tizimning muvozanat sharti quyidagi formula orqali ifodalanadi: ) - ( hg P- P 1 2 1      P (16) bunda ∆ Р – bosimlarning o’zgarishi, N/m 2 ;  – difmanometr ichidagi suyuqlikning zichligi, kg/m 3 . Silindr shaklidagi idishlar uchun bu shart quyidagi tenglama orqali ifodalanadi. 2 2 11 h S h S  (17) bunda S 1 – manfiy idish kesimining yuzasi, m 2 ; S 2 – musbat idish kesimining yuzasi, m 2 ; yoki 4/ 4/ 2 2 2 D h d    (18) bu еrda d va D – manfiy va musbat idishlarning diametri, m. 2 2 2 1 /d D h h  (19) (9) tenglamani (5) ga qo’ysak. quyidagiga ega bo’lamiz ) / 1( 2 2 2 d D h h   (20)

(9) ni (6) ga qo’yamiz: ) / 1( 2 2 2 2 1 d D g h P P P     (21) Ma‘lumki asbob uchun ) / 1( 2 2 d D va ) ( 1P P  kattaliklar doimiy bo’lgani uchun ularni K va K 1 orqali ifodalaymiz. 2 1 2 1 h KK P P P    (22) Shunday qilib, difmanometr idishlaridagi bosimlar ayirmasi qalqovichning siljishi bilan ta‘riflanadi. Agar musbat idishning hajmi o’zgarmas bo’lib, manfiy idishning diametri va uzunligi o’zgartirilsa. Bosimlar farqini o’lchash chegaralarini o’zgartirish mumkin. (4) va (8) tenglamalarni birgalikda Еchamiz 2 2 h h h D d   (23) (23) tenglamadan D, h va h 2 larning berilgan qiymatlaridagi ingichka idishning kerakli diametri aniqlanadi. Qung’iroqli asboblar kichik bosim va siyraklanishni o’lchashda tyagometr va naporometrlar hamda differensial manometrlar sifatida qo’llaniladi.

Ferrodinmaik datchik bilan ta‘minlangan qung’iroqli asbob chizmasi 3- rasmda keltirilgan. Asbobning sezgir unsuri qung’iroq, 4 ning ochiq, tarafi bilan qisman moyga chuktirilgan. Asbobga ikkita naycha ulangan katta bosim qung’iroq ustida, kichik bosim esa uning ichiga beriladi qung’iroq, quzg’almas bachok 3 da joylashgan burchakli richag 1 ga ilinadi qung’iroq hosil qilgan zuriqish prujina 5 orqali muvozanatlanadi. Qung’iroq siljishi bilan bosimning o’zgarishi natijasida richag 1 va ferrodinamik datchik 7 ning ramka o’qi 9 da joylashgan maxsus shesterenka 8 bilan qattiq bog’langan sektori 2 buriladi. Shunday qilib, datchik ramkasining burilish burchagi, binobarin, uning EYK qung’iroqqa ta‘sir ko’rsatuvchi bosimlar farqiga proporsional. Prujina 5 ning tarangligi vint 6 orqali rostlanadi. Н ozirgi paytda bosimning siyraklanishini va bosim o’zgarishlarini o’lchash uchun qung’iroqli asboblarning katta nomenklaturasi chiqariladi. Ko’rsatishlarni masofaga uzatish elektr hamda pnevmatik tizimlar orqali bajariladi. Bosimni o’lchashning chegarasi 98,1 dan 392,4 N/m 2 gacha, aniqlik sinfi esa 1,5. Asbobning ikkilamchi asbob shkalasi bo’yicha yo’l quyiladigan asosiy hatosi ±2%. Xalqali asboblar. Xalqali asboblar kichik bosim, siyraklanish va bosimlar farqini o’lchash uchun muljallangan. Bu asboblarning ishlashi «xalqali tarozi» prinsipiga asoslangan. Asbobning prinsipial chizmasi 4-rasmda keltirilgan. Bu asboblarning asosiy qismi kovakli metall xalqa 1 dan iborat. Uning prizma uchi harakatsiz tayanchga o’rnatilgan va yarimgacha suyuqlik (suv, moy yoki simob) bilan to’ldirilgan. Xalqaning pastiga 6 og’irlikdagi yuk biriktirilgan. Tusiq 2 va xalqadagi suyuqlik bush joyni 1 va 11 bushliqlarga bo’ladi. Bosim yoki siyraklanishni o’lchaganda xalqa bushliqlaridan biriga elastik naycha ulanadi, ikkinchi bushliq atmosferaga chiqdi. Bosimlar farqini o’lchash kerak

bo’lsa xalqa bushliqlarining ikkalasiga ham naychalar ulanadi. Agar 1 va 11 bushliqlaridagi bosim bir xil ( Р 1 = Р 2 ) bo’lsa, tusiqqa ikki tomondan ko’rsatiladigan kuch ham teng bo’ladi. Unda xalqa muvozanat holatda bo’ladi (4-rasm, a) Masalan, 1-bushliqdagi bosim, 2-bushliqdagi bosimdan kattaroq, ( Р 1 > Р 2 ) bo’lsa, bosimlar farqi ( Р 1 - Р 2 ) ning tusiq yuzasi 5 ga ko’rsatadigan ta‘siri natijasida aylantiruvchi moment hosil bo’ladi: SR P P M айл ) ( 2 1  (24) bu еrda S – tusiq yuzasi; R- xalqaning urtacha radiusi. Shu aylantiruvchi moment tufayli xalqa tayanch nuqtasi atrofida soat strelkasi yo’nalishida aylanadi. Xalqaning burilishi teskari ta‘sirli moment hosil qiladi:  sin Ga M tes  (25) bu еrda G – yukning og’irlik kuchi; a- yukning og’irlik markazi va tayanch nuqtasi orasidagi masofa, φ – xalqaning burilish burchagi Xalqa muvozanat holatida tuxtaganda ikkala moment ham muvozanatlashadi ( tes айл M M  )  sin ) ( 2 1 Ga SR P P   (26) Bundan xalqaning burilish burchagi va bosimlar farqi urtasidagi nisbat kelib chiqdi:

) ( sin 2 1 P P a G R S       (27) Og’irlik kuchi va xalqaning geometrik hajmi o’zgarmas bo’lgani uchun (27) tenglamani quyidagi shaklda yozish mumkin: Р 1 -Р 2 =К sinφ (28) Xalqali difmanometrlar 250 Pa dan 1,6 kPa gacha bo’lgan bosimlar farqi va muhitdagi 25 kPa dan 0,1 Mpa gacha bo’lgan bosimlarni o’lchashga muljallangan. Asboblarning aniqlik sinfi 1 va 1,5. Xalqali asboblarning qalqovichli va qung’iroqli asboblardan afzalligi – uzatish mexanizmidagi zichlantiruvchi qo’rilmalarning yo’qlig’i va asbobning sezgir unsuri suyuqlik zichligiga bog’liq emasligidadir. Xalqali asboblarning

kamchiligi – bosimni keltiruvchi naychalarning mavjudligidadir. Bu naychalar o’lchash paytida qushimcha hatolar paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. 3.Deformatsion prujinali bosim o’lchash asboblari Prujina, manometr, vakuummetr, tyagometr, naporomer, differensial manometr va barometr asboblarning bosimini siyraklanishini va bosim o’zgarishini o’lchash uchun keng qo’llaniladi. Prujina asboblarning ishlash prinsipi turli elastik unsurlarning deformatsiyasi miqdorini o’lchashga asoslangan. Sezgir unso’rning deformatsiyasi ta‘sirida uzatish mexanizmlari yordamida asbob shkalasi burchakli yoki chiziqli o’zgaradi. Asbobda qo’llanilgan sezgir unsurning turiga ko’ra naychasimon, membranali va silfonli manometrlar mavjud. Prujina asboblar namunali va ishlovchi, ya‘ni turli ishlab chiqarish jarayonlaridagi bosim va siyraklanishni o’lchash uchun ishlatiladi. Naychasimon prujinali asboblar. Sezgir unsur sifatida naychasimon manometrik prujina ishlatilgan deformatsion asboblar tajriba va ishlab chiqarish amaliyotida keng tarkalgan. Ayniqsa bir uramli naychasimon prujina asbob – manometr, vakuummetr, manovakuummetr va difmanometrlar juda ko’p qo’llaniladi. Naychasimon prujinali asboblarning ishlash prinsipi o’lchanayotgan bosimni bir uramli yoki ko’p uramli naychasimon prujinaning elastik deformatsiya kuchi bilan muvozanatlashga asoslangan. Aylana yoyi bo’yicha bukilgan elliptik yoki yassi oval kesimli naychasimon bir uramli prujina naycha ichidagi ortiqcha bosim yoki

siyraklanishning o’zgarishi natijasida o’zining bukilishini o’zgartiradi (5- rasm). Prujina burilishidagi burchak o’zgarishi Δ j ni quyidagi formuladan aniqlanadi: Δ j=J b b b    (29) bunda b – prujina ellipsining kichik yarim uqi. M. Naycha uchining siljish yo’nalishini ko’rsatuvchi τ burchak quyidagicha ta‘riflanadi: J J J arctg sin cos 1    (30) Naycha ichidagi ortiqcha bosim oshirilganda elliptik yoki yassi oval

kesim doiraviy kesimga yaqinlashadi, ya‘ni ellips yoki ovalning kichik o’qi kattalashib, katta o’qi kichiklashadi va naycha teskari yo’nalishda buriladi. Naychada siyraklanish hosil bo’lganda u buriladi. Naycha tavsiflari va erkin uchining siljish kattaligi bir qator omillarga bog’liq, ulardan eng muhimlari: naycha o’qlarining nisbati, devorlarining qalinligi, materialning elastiklik moduli va naycha yoyining egilish radiusidir. 6-rasmda bir o’ramli prujinali umumiy ishlab chiqarish manometrlarining kinematik chizmasi keltirilgan. Bosim o’zgarishi natijasida prujina 3 uchining siljishi tortqi 5 orqali o’q 6 aylanayotgan sektor 1 ga uzatiladi. Sektorning burchakli siljishi tishli ilashma yordamida tribka 2 ning aylanishiga olib keladi. Tribkaning o’qiga ko’rsatuvchi strelka 4 biriktirilgan. Yuqori bosimli (98 mN/m 2 dan oshiq) manometrlarda doiraviy kesimli po’lat naychalar ishlatiladi. Naychaning bo’sh uchida siljish uncha katta bo’lmagan sababli, ko’pincha, ko’p o’ramli naychasimon prujinalar ishlatiladi. Ko’p o’ramli (gelikoidal) naychasimon prujinali manometrlarning ishlovchi organi olti – tuqqiz o’ramli yassi naychadan hosil qilingan silindrik spiral shakliga ega. 7-rasm. Gelikoidal naychasimon prujinali manometrlar o’ziyozar va ko’rsatishlarni masofaga uzatuvchi bo’ladi. Bu manometrlarning tuzilishi 7- rasmda ko’rsatilgan. Shtutser 2 ga ga ko’rsatilgan (o’lchanayotgan) bosim kapillyar naycha 1 orqali gelikoidal prujina 5 ga ta‘sir qiladi. Prujinaning bir uchi asbob korpusiga biriktirilgan burchakli lineykaga, ikkinchisi esa o’q 6 bilan ulangan. Bosim ko’tarilishi bilan prujinaning erkin uchi suriladi va o’q 6 ni aylantiradi. O’qning aylanishi richag 7 va tortqi 10 orqali richag 4 ga uzatiladi hamda strelka 3 ni siljitadi. Shunday qilib, bosimning o’zgarishi uchiga pero 7 biriktirilgan strelka 3 ni proporsional burchakka buradi. Pero

ko’rsatishlarni diagrammali qog’oz 12 ga yozadi. Qog’oz soat mexanizmi va elektr yuritgich orqali strelka 3 ni u yoki bu tomonga surish mumkin. Naychasimon prujinali manometrlar ko’rsatishlarni hisoblash, yozish, signalizatsiya qilish va ko’rsatishlarni masofaga uzatish mo’ljallangan. Memranali asboblar. Sunggi yillarda membranali asboblar tobora keng qo’llanilmokda. Bu asboblarda sezgir unsur sifatida elastik materiallardan tayyorlangan yumshoq, shuningdek, gofirlangan plastikasimon membranalar yoki gofirlangan membrana kutichalar ishlatiladi. Membranli asboblar, uncha katta bo’lmagan ortiqcha bosimlar va siyraklanishlarni o’lchash uchun (manometrlar, naporometrlar va tyagometrlar) hamda bosimlar farqini o’lchash uchun (deformanometrlar) qo’llaniladi. Bunday membranali asboblar turli modifikatsiyalarda ishlanadi hamda +250 Pa dan + 25 kPa gacha bo’lgan o’lchash chegaralariga muljallangan. Ularning aniqlik sinfi 1,5 va 2.5. Membranali asboblarning kamchiligi – sezgir unsur harakatchan markazining sust yurishi. Membrana qattiqligining hisobdan chetlanishi va uni rostlash murakkabligidadir. Sezgir unsurlarning bu kamchiligi elektrik va pnevmatik kuch kompensatsiyasi chizmasi bo’yicha ko’rilgan asboblarda bartaraf etiladi. Silfonli asboblar. Hozirgi paytda sezgir unsur sifatida devorlari gofirlangan metall silindrdan iborat silfonli asboblar keng qo’llanilmokda. Silfonlar jez, zanglamas pulat (X 189T) va boshqalardan tayyorlanadi. Silfonlarni ba‘zi turlari vint prujinali qilib tayyorlanadi, buning natijasida gistirezis va nochiziqlik ta‘siri kamayib, asbobning qo’llanilish diapazoni kengayadi. Silfonlar bir qatlamli va ko’p qatlamli bo’ladi. Silfonlar turli diametr, uzunlik va turli gofirlar soni bilan chiqariladi.

Odatda, silfonlarning diametri 12…100 mm, uzunligi 13…100 mm, gofirlar soni 4…24 atrofida bo’ladi. Silfonlarning ish yurishi 2,8…21 mm. Ularning ish yurish miqdorining nisbatan kattaligi silfonlarni o’ziyozar asboblarda qo’llashga imkon beradi. Silfonlar naporomer va tyagomerlarda kichik bosimlarni (40000 Pa (4000 kgk/m 2 ) gacha) o’lchash uchun, vakkummetrik bosimni (0,1 mPagacha), mutloq bosimni (2,5 MPa gacha), ortiqcha bosimni (60 MPa gacha), bosimlar farqini (0,25 MPa gacha) o’lchash uchun qo’llaniladi. Pnevmatik signalni 300 m masofaga uzatish mumkin. Bunday silfonli asboblar turli xilda va modifikatsiyada chiqariladi hamda turli chegarali o’lchovlarga muljallanadi. Ularning aniqlik sinfi 1 va 1,5. Silfonlarning asosiy kamchiliklari gisterezis mavjudligi va tavsifning bir muncha nochiziqligidir. Gisterezis ta‘sirini kamaytirish va kattiklikni oshirish maqsadida, ko’pincha silfon ichiga vintli silindr prujina o’rnatiladi. 4.Yuk porshenli asboblar Bu asboblarning ko’pchiligi tajriba sharoitida turli manometrlarni tekshirish va darajalash uchun muljallangan. 8-rasmda yuk-porshenli manometrning prinsipial chizmasi tasvirlangan.

Yuk kolonkasi 9 ning markazida silliqlangan silindrik kanal bo’lib, bu kanalning ichida yuk tarelka 8 li siljuvchi porshen 6 joylashgan. Kolonkaning kanali porshen 11 ga ega bo’lgan press bilan ulangan. Bundan tashqari u tekshirilayotgan manometr 10 bilan bog’lovchi shtutserlar 5 ga ulangan. Kolonka va shtutser kanallari ninasimon ventil 4 lar bilan ta‘minlangan. Ventil 1 yordamida ishchi suyuqlik tukiladi. Ishni boshlashdan avval ventil 3 ochilib, sig’im 2 dan asbobning gidravlik tizimi ishchi suyuqlik bilan to’ldiriladi. Tizimni to’ldirish bilan bir vaqtda maxovik 12 ni soat strelkasining yo’nalishiga qarshi burab porshen 11 aylantiriladi. Porshen 11 oxirigacha aylantirilgan holda sig’im 2 da ishchi suyuqlik qisman qolishi kerak. Ishchi suyuqlik sifatida o’rtacha qovushqoqlikka ega bo’lgan mineral moy ishlatiladi. Asbob tulganidan sung ventil 3 biriktiriladi. Keyin maxovik 12 moy bosimi natijasida kutarilgan yuk tarelkasi ko’rsatkichi 7 to’g’risiga kelguncha buraladi. Porshenli manometrning to’zilishiga ko’ra uning ishlash prinsipi gidravlik tizimdagi o’lchanayotgan bosimning yuklar kuchini muvozanatlashiga asoslangan.

O’lchanayotgan bosimning kattaligi haqida muvozanatlovchi yuklar kattaligiga ko’ra fikr yuritish mumkin. Porshen va silindr diametrlari bir- biriga moslangan va ularning sirtlari o’rtasidagi oraliq bir necha mikrondan oshmaydi. Ishqalanish kuchlarini e‘tiborga olmagan holda, quyidagi muvozanat shartini yozish mumkin: ;ef ort S P Gg   (31) bu еrda G – юк tarlekasi bilan porshenning og’irlik kuchi, kg; g – erkin tushish tezlanishi, m/s 2 ; ortP - silindr kanalidagi ortiqcha bosim, Pa; efS - porshenning effektiv yuzasi, m 2 . Kanal va porshen sirtlari urtasida kichik bo’lsa ham oraliq borligi natijasida moy porshen ustiga utib uni asta-sekin pastga tushiradi. Ishqalanish ta‘sirini kamaytirish uchun porshen qul bilan yoki maxsus qo’rilma yordamida aylantiriladi. Porshenli manometrlar eng aniq ishlaydigan aboblar qatoriga kirib, ular aniqlik darajasiga ko’ra ikki razryadga ajratiladi: 1 – razryadli porshenli asboblarining hatosi 0,01…0,02% ni tashkil qiladi va faqat porshenli manometrlarni tekshirish uchun ishlatiladi. 2-razryadli porshenli manometrlar 0,05% aniqlikka ega va namunali prujinali manometrlarni tekshirish uchun qo’llaniladi. ADABIY O TLAR 1. Islom Karimov. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida. Toshkent, O’zbekiston, 1997.

2. B.E.Muhamedov Metrologiya. Texnologik ko’rsatkichlarini o’lchash usullari va asboblari Toshkent, - O’qituvchi. 1991. 3. Г.М.Иванов, Н.Д.Кузнецов, В.С.Чистяков. Теплотехнические измерения и приборы. М: Энергоатомиздат. 1984. 4. В.С.Чистяков. краткий справочник по теплотехническим измерениям. –М: Энергоатомиздат. 1990. 5. Н.Д.Кузнецов В.С.Чистяков. Сборник задач и вопросов по теплотехническим измерениям и приборам. . –М: Энергоатомиздат. 1986. 6. Гольцман В.А. Приборы контроля и средств автоматизации тепловых процессов. М.: Высшая школа. 1980. 7. SHoyunusov Sh.SH. Issiqlik texnika o’lchovlari fanidan ma‘ruza matnlari. ToshDTU. 2000. 8. SHoyunusov Sh.SH., Raximdjanov R.T. Issiqlik texnika o’lchovlari fanidan tajriba ishlari uchun-uslubiy qo’llanma. ToshDTU. 1999. 9. Рахимджанов Р.Т., Шоюнусов Ш.Ш., Алимов Х.А. Теплотехнические измерения. Учебное пособие для бакалавров обучаюшихся по направлению «Теплоэнергетика» ТашГТУ 2002.

O'xshashlar

Modda miqdori va sarfini o’lchash asboblari

Harorat o’lchash asboblari haqida asosiy ma‘lumotlar va ularning tasnifi

Elektr ulchash asboblari

Kosmik astrofizik tekshirish asboblari

Ho’llash. Egri sirt ostidagi bosim kapillyarlik