logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Fizika
  4. Асинхрон машиналар

Асинхрон машиналар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

126.509765625 KB
Ko'chirib olish
Асинхрон машиналар Режа: 1. Асинхрон машиналарнинг тузилиши ва ишлаш принциплари. 2. Ротор ва статор чўлғамларининг электр юритувчи кучи ва токлари. 3. Асинхрон двигателнинг электромагнит қуввати ва айлантирувчи моменти. 4. Асинхрон двигателнинг тавсифлари. Асинхрон машиналарнинг тузилиши ва ишлаш принциплари Асинхрон машина ўзгарувчан ток машинаси бўлиб, унинг ишлаш принципи айланувчан магнит майдони ҳодисасига асослангандир. Асинхрон машиналар ҳам генератор, ҳам двигатель сифатида ишлатилиши мумкин. Асинхрон двигателлар (АД) нинг тузилиши оддий, ишлатиш қулай, энергетик ва механик тавсифлари яхши бўлгани учун саноатда ишлатилаётган электр двигателларининг 80% дан кўпроғини асинхрон двигателлар ташкил этади. Уларнинг қуввати ваттнинг бир неча улушидан, бир неча минг киловаттгача иш кучланиши эса 127 В дан 10 кВ гача бўлади. АД бир, икки, уч фазали қилиб ясалади. Уч фазали АД металл кесиш, ёғочни қайта ишлаш дастгоҳлари, кўтарма кранлар, лифтлар, экскалаторлар, вентиляторлар ва бошқа механизмларда ишлатилади. Бир фазали АД нинг қуввати, 0,5 кВт дан ошмайди. Ундан автоматик бошқариш тизимларида, турли асбобларнинг электр юритмаларида, уй- рўзғор машиналарида фойдаланилади. АД қўзғалмас қисм статор ва қўзғалувчан қисм ротордан иборат. Статор станина, пўлат ўзак ва статорнинг пазларига жойлаштирилган уч фазали чўлғамлардан иборат. Станина чўян ёки алюминийдан цилиндрсимон шаклда ясалган, унинг ичига статорнинг пўлат ўзаги маҳкамланган. Станинада статор чўлғамларининг учлари чиқарилган «клеммалар қутичаси» бор. Статорнинг цилиндрсимон пўлат ўзаги қалинлиги 0,35  0,5 ўзаро изоляцияланган электромеханик пўлат пластиналардан иборат. Статор пўлат ўзагининг ички сиртида статор узунлиги бўйича кетган пазларга статор чўлғамлари жойлаштирилган (13.1-расм). Статор чўлғами изоляцияланган мис симлардан ясалган бўлиб, статор пазларига 2 /3 бурчак остида жойлашган. Чўлғамларнинг бош ва охирги учлари юқорида айтилганидек, «клеммалар қутичаси» га чиқарилган бўлади. Чўлғам учларининг очиқ қолдирилиши уни тармоқ кучланишининг қийматига қараб «юлдуз» ёки «учбурчак» схемада улашга имкон беради. Ротор двигателнинг айланиш ўқига маҳкамланган бўлиб, унинг пўлат ўзаги ҳам статорники каби қалинлиги 0,35  0,5 мм электромеханик пўлат пластиналар тўпламидан иборат. Пўлат ўзак пластиналарнинг устки юзасига пазлар ўйилган бўлиб, уларнинг шакли турлича бўлиши мумкин (13.2-расм). Бу ерда 1-пазлар; 2-вентиляция тешиклари; 3-вал ва шпонка учун тешик. Пўлат ўзак двигателнинг ўқига маҳкамланган. АД ротор чўлғамининг тузилишига қараб иккига бўлинади, двигателнинг номига эса шу чўлғам номи қўшиб айтилади, жойлаштирилиб, уларнинг учлари алюминий халқалар билан бириктирилса, бундай ротор чўлғамлари қисқа туташтирилган ротор дейилади. Бундай двигателлар эса қисқа туташтирилган роторли асинхрон двигател p деб аталади. 13.2 – расм. Агар роторнинг пўлат ўзаги ариқчаларига, статор чўлғамлари каби, мисдан ясалган уч фазали чўлғам жойлаштирилса, бундай ротор фаза чўлғамли ротор, двигател p эса фаза роторли асинхрон двигател p деб аталади. Ротор чўлғами «юлдуз» схемада уланиб, чўлғамнинг бош учлари АД нинг ўқига маҳкамланган контакт халқалар билан туташтирилади. Контакт халқалар эса графит чўткалар ёрдамида двигателдан ташқарига ўрнатилган уч фазали юргизиш реостати билан бириктирилади. Юргизиш реостати R юр13.1 – расм. двигател p ишлаганда ротор чўлғамининг қаршилигини ва иш билан биргаликда ротор токини бошқариш учун хизмат қилади (13.3-расм). Бу ерда 1-вал; 2-ротор чўлғамли қисми; 3-халқалар; 4-чўткалар. Статор n 1 тезлик билан айланаётган айланувчан магнит майдонининг оқими Ф , ротор чўлғамларини кесиб ўтиб, электромагнит индукция қонунига асосан ротор чўлғамларида ЭЮК индукциялайди. ЭЮК ўз навба-тида ротор токини ҳосил қилади. Агар статор магнит майдонининг айланиш тезли-ги ва роторнинг айланиш тезлигига ўзаро тенглашди ( n 1 = n 2 ), у ҳолда айланувчи магнит майдонининг куч чизиқлари ротор чўлғамларини кесиб ўтмайди ва натижада роторда ЭЮК индукцияланмайди. Бунда ротор токи i 2 нолга тенг бўлади. Айланувчан магнит майдони тезлигининг роторнинг айланиш тезлигига тенг бўлмаслиги туфайли ( n 1 > n 2 ) бундай электр машиналар асинхрон (тезликлари бир хил эмас) машиналар деб номланган. Ротор айланиш тезлигининг статор магнит майдонининг айланиш тезлигидан орқада қолиши роторнинг сирпаниши дейилади ва фоизларда ифодаланади.S=n1−n2 n1 100 % (13.1) (13.1) ифодадан двигател p роторининг айланиш тезлиги n2=n1(1−S) ни аниқлаш мумкин. Тезликлар фарқига роторнинг сирпаниш тезлиги дейилиб, қуйидагича ифодаланади: nS=n1−n2 Двигателнинг ишлаш жараёнида сирпаниш қиймати 0 дан 1 гача ўзгаради, двигателни ишга тушириш пайтида роторнинг айланиш тезлиги n2=0 бўлгани учун S =1 бўлади. Двигателларнинг номинал сирпаниши Sном =0,02÷0,06 ёки (2  6)% ни ташкил этади. Ротор ва статор чўлғамларининг электр юритувчи кучи ва токлари13.3 – расм. Қўзғалмас ротор чўлғамида индукцияланган ЭЮК нинг частотаси айланувчан магнит майдонининг айланишлар тезлиги билан аниқланади:f2=n1p 60 . (13.2) Айланувчи магнит майдонининг айланишлар сони n1=60f1 p эканлигини ҳисобга олсак, f2=f1 бўлади, яҳни қўзғалмас ротор чўлғамида индукцияланган ЭЮК нинг частотаси электр энергия манбаининг частотасига тенг бўлар экан. Айланувчан магнит майдоннинг статор ва ротор чўлғамларида индукциялаган ЭЮК лари E1=4,44 w1f1Kr1Фm , (13.3) E2=4,44 w2f2Kr2Фm . (13.4) Агар f2= f1 ҳисобга олинса, E2=4,44 w2f1Kr2Фm бўлади. Айланаётган роторнинг чўлғамларида индукцияланган ЭЮК нинг частотаси f2r роторнинг сирпаниш тезлиги nS га боғлиқ бўлади: f 2 S = pn S 60 = p ( n 1 − n 2 ) 60 . (13.5) (13.5) га қуйидагича ўзгартириш киритсак: f 2 S = p ( n 1 − n 2 ) 60 ⋅ n 1 n 1 = f 1 S . (13.6) Айланувчан ротор ЭЮК частотасининг сирпанишга боғлиқлигини ҳосил қиламиз. Двигател p саноат частотаси (f1=50 Гц ) ва номинал нагрузкада ишлаганда Sном=0,02÷0,06 лигини ҳисобга олсак, f2S=(1÷3)Гц ни ташкил этади. Двигателни ишга туширишда, S =1 бўлганлиги учун f2S=f1 , идеал салт ишлаш режимида яҳни S =0 да f2S= 0 бўлади. (13.6) ифодани ҳисобга олсак ротор ЭЮК сининг ифодаси: E2S=4,44 w2Kr2f2SФm=4,44 w2Kr2f1SФ m=E2S . (13.7) У ҳолда ротор токи қуйидагича аниқланади I2S= E2S Z2= E2S √R22+X2S2 , (13.8) бу ерда X2S=X2S - айланувчан ротор чўлғамининг индуктив қаршилиги. Асинхрон двигателнинг электромагнит қуввати ва айлантирувчи моменти Айлантирувчи моментнинг бурчак тезлигига кўпайтмаси қувватга тенг P=Mω . АД да электромагнит моментни статор магнит майдонининг бурчак тезлигига кўпайтмаси электромагнит қувватга тенг: PЭM =MЭM ω0 , (13.9) бу ерда, ω0 - айланувчан магнит оқимининг бурчак тезлиги. Двигателни валидаги механик қувват қуйидагича ифодаланади: PMX =MЭM ω , (13.10) бунда ω - роторнинг айланишини бурчак тезлиги. Агар роторнинг пўлат ўзагида магнитлаш учун сарф бўлаётган қувват исрофи ротор чўлғамларидаги қувват исрофидан анча кичик бўлганлиги учун ҳисобга олинмаса ротор чўлғамини қизиши учун қувват исрофи: PЭМ −Pмех =ΔP чулг =3I22R2 (13.11) ёки MЭМ (ω0−ω)=3I22R2 . Бундан электромагнит момент MЭМ=3I22R2 Sω 0 , (13.12) бу ерда I 2 – ротор токи; R 2 – ротор чўлғамининг қаршилиги. У ҳолда электромагнит қувват PЭМ=3I22R2 S (13.13) Агар 3I22R2=3E2I2cos (^E2I2)=3E2I2cos ψ2 эканлигини ҳисобга олсак, у ҳолда ишқаланиш моментини ҳисобга олмаганда MЭМ=3E2I2cos ψ2 ω0S , ёкиMЭМ =3⋅4,44 w2f2Kr2AmI2cos ψ2 ω0S =CФ mI2cos ψ2 , (13.14) бу ерда C=3⋅4,44 f2w2 Kr2 ω0 - ўзгармас коэффициент. Асинхрон двигателнинг айлантирувчи моменти. Агар механик ишқаланишлар туфайли вужудга келадиган қаршилик моментини ҳисобга олмасак, М ЭМ = М дейиш мумкин, у ҳолда М=СФ m I 2 c о s ϕ 2 . (13.15) Агар, Ф m = E1 4,44w1f1Kr1 ; I2= E1S K√R22+(X2S)2 ; cos ψ2= R2 √R22+(X2S)2 эканлигини ҳисобга олсак ва (13.15) ифодага қўйсак M = C 1 E 12 S = R 2 √ R 22 + ( X 2 S ) 2 . (13.16) Баҳзи ҳолларда двигателнинг айлантирувчи моментининг қуйидаги соддалаштирилган ифодасидан фойдланилади: M= 2MKP SSKP+SKPS . Бу ифодадан сирпанишнинг номинал қийматини ҳисобга олган ҳолда критик сирпанишни аниқлаш мумкин: Sкр=Sном (λ+√λ2−1) , бу ерда Sном =n1−nном n1 - сирпанишнинг номинал қиймати; λ= Mкр Mном - юклаш коэффициенти. Асинхрон двигателнинг тавсифлари Асинхрон двигателларнинг иш тавсифи деганда сирпаниш S роторнинг айланиш частотаси n 2 , ҳосил қилинадиган момент M , истеъмол қилинадиган ток I 1 13.4 – расм. сарфланадиган қувват Р , қувват коэффициенти c ҳ s ва ФИК  нинг машина валидаги қувват Р 2 га боғлиқлиги тавсифи тушуни-лади (13.4-расм). Асинхрон двигателларнинг механик тавсифи U = c о nst бўлганда ротор айланишлар сони ( n 2 ) нинг айлантирувчи моментга боғлиқлик эгри чизиғи n2=f(M) АД ларнинг механик тавсифи дейилади (13.5-расм). Механик тавсиф ҳар қандай двигателнинг асосий тавсифларидан бири бўлиб, двигателнинг иш қобилиятини белгилайди. Механик тавсифда қуйидагиларни белгилаш мумкин: максимал момент М max , ишга тушириш моменти М ит , номинал момент М ном . 13.5 – расм. Юкланиш остидаги АД ишга тушириш учун унинг ишга тушириш моменти иш механизмининг қаршилик моменти М қ дан катта бўлиши керак М ит > М қ , акс ҳолда АД ҳаракатга келтириб бўлмайди. АД айланишлар сонининг ўзгариши механик тавсифининг С нуқтасидан бошланиб, В нуқта орқали ўтади. Тавсифнинг А-В қисмидаги М ном = М қ нуқтада двигателнинг вали n 2ном тезлик билан айлана бошлайди. Тавсифнинг С-В қисми тезланиш қисми, А-В эса иш қисми ҳисобланади. АД иш қисмида барқарор тезлик билан айлана бошлайди. АД ни ишга туширишда қуйидаги талаблар бажарилиши керак: ишга тушириш моменти қаршилик моментидан катта бўлиши, ишга тушириш токининг кичик бўлиши, ишга тушириш вақти қисқа бўлиши учун қуйидаги ишга тушириш усулларидан фойдаланилади. Ротор чўлғамига юргизиш реостатларини улаш; статор чўлғамини электр тармоғига (бевосита) улаш; ишга тушириш пайтида статор чўлғамларига пасайтирилган кучланиш бериш. АД айланиш тезлигини созлаш. АД айланиш тезлиги n2=60f1 p (1−S) бўлгани учун унинг тезлиги статор токининг частотаси f1 , жуфт қутблар сони р ёки сирпаниш S ни ўзгартириш билан ростлаш мумкин. Статор токининг частотасини ўзгартириш билан тезликни ростлаш статор айланувчи магнит майдонининг айланиш тезлигини ўзгартиришга асосланган. Бу усул АД тезлигини бир текис ва кенг доирада ростлаш имконини беради, аммо бунда махсус частота ўзгартиргич бўлиши керак. Статор чўлғамининг жуфт қутблар сонини ўзгартириш билан двигателнинг тезлигини ростлаш усули, асосан қисқа туташтирилган роторли двигателларда қўлланилади. Сирпанишни ўзгартириш орқали двигател p тезлигини бошқариш усули фақат фаза роторли АД ишлатилади. Бунда ротор занжирига уч фазали реостат уланади. Бу реостатлар бошқариш реостатлари дейилади. АД фойдали иш коэффициенти қуйидагича аниқланади:η=P2P1=P1−∑ ΔP P1 , бу ерда Р 1 – асинхрон двигателга тармоқдан берилаётган қувват; Р 2 – двигателнинг валидаги фойдали қувват (фойдали механик қувват); ∑ ΔP =ΔP n+ΔP Э1+ΔP Э2+ΔP мех +ΔP R - двигателдаги қувват исрофлар йиғиндиси; Δ Р п - статор пўлат ўзагидаги исрофлар; Р Э1 - статор чўлғамларининг қизиши сабабли бўлган исрофлар; Р Э2 - ротор чўлғамидаги электр қувват исрофлари; Р мех - механик исрофлар; Δ Р қ - қўшимча исрофлар. Кичик ва ўрта қувватли АД ФИК 70 ¿ 90% ни, катта қувватли АД ники 90  94% ни ташкил этади. Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов А.С. ва бошқ. Электротехника ва электроника асослари: Олий ўқув юрти талабалари учун дарслик. – Т.: Ўқитувчи, 1995. 2. Касаткин А.С., Немцов М.В. Электротехника: Учебник для вузов. – М.: Вусш. шк., 2000. 3. Электротехника: Учебник для неэлектротех. спец. вузов / Под ред. В.Г.Герасимова. – М.: Вусш.шк. 1985. 4. Иванов И.Н., Равдоник В.С. Электротехника. Учеб. пособие для неэлектротех. спец. вузов. – М.: Вусш. шк., 1984.

O'xshashlar

Синхрон машиналар
Бир фазали ўзгарувчан ток занжирларининг актив ва реактив қувватини ўлчаш
Уч фазали уч симли реактив қувватини ваттметр ва ватметр билан ўлчаш
Электр юритма асослари
Ўзгармас ток машиналари