Anomal zeyeman effekti - Fizika - Referatlar

Anomal zeyeman effekti

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

412.5 KB

Ko'chirib olish

Anomal zey e man effekti Reja: 1. Vodorod va vodorodsimon atomlarning nozik strukturasi 2. Ishqoriy metallar nozik strukturasi 3. Anfmal Zeyeman effekti 4. Pashen —Bak effekti

Biz oldin vodorod va vodorodsimon atomlar uchun termlar formulasini keltirgan edik. 2 2 n RZ Tn lekin bu h olda atom nurlanish chiziqlari elektronning xususiyatlari va tezligiga qanchalik bog’li q ligini bilmasdik. Natijada termlar ifodasi ma’lum cheklanishlarni inobatga olmaganda tajriba natijalarni qo’pol bo’lsada bayon qilar edi. Atomdagi elektron tezligi bilan bog’liq relyativstik tuzatma va uning spini mavjudligidan spin —orbital o’zaro ta’sirlashuv e’tiborga olinmagan edi. Endi yuqorida aytilgan tuzatmalarni e’tiborga olish uchun avvalo Shredinger tenglamasi relyativistik ko’rinishida yozilishi kerak. So’ngra esa spin — orbital o’zaro ta’sir ham hisobga olinishi kerak. Umuman termda paydo bo’ladigan tuzatmani ls r T T T    deb yozishimiz mumkin. Bu yerda rT — relyativistik tuzatma lsT — spin — orbital o’zaro ta’sir tuzatmasi. Bu y yerda oraliq hisoblashlarni keltirmagan holda birinchi tuzatma uchun ) 4 3 2 1 1 ( 3 4 2 n J n Z R Tr      ifodani yozamiz. Bu erda c e  2   — nozik struktura doimiysi deyiladi. 2e ning o’lchami energiya uzunlik,  niki esa energiya vaqt bo’lgani uchun o’lchamsiz kattalikdir.  Spin —orbital ta’sirni ham inobatga olganda umumiy tuzatma ) 4 3 2 1 1 ( 3 4 2 n J n Z R T T T lS r        (1) ko’rinishiga keladi. Bu formulaga vodorod va vodorodsimon atomlarning nozik strukturasi formulasi deyiladi. Nozik strukturani hisobga olgandagi term ifodasi esa ) 4 3 2 1 1 ( 3 4 2 2 2 n J n Z R n RZ Tn      ko’rinishiga keladi. T — tuzatma formulasidan S termlar uchun S l J   dan 2 1 S J bo’lgani uchun ) 4 3 2 1 1 ( 3 4 2 n J n Z R T      bo’ladi va bu tuzatma S —termlarni siljitadi lekin parchalamaydi. Boshqa —р, — d , — f ...,

—termlarda esa 2 1 l J bo’ladi. Shu sababli h ar bir sath 2 ta sat h ga parchalanadi. Bu y erda 2/1 3  S desak 2S+1=3, 0l va J=1/2 holatini bildiradi. Endi n= 2 da 2S va 2 P sat h lari mavjud )1,0 ( l n = 3 да эса 2,1,0 l dan 3S, 3P va 3d — 3 ta satx mavjud. Shu sababli n =2 da  T tuzatma ifodasiga ko’ra 1 ta S va 2 ta P sathlar n =3 da esa 1 ta S va 2 ta P va 2 ta d — sathlar hosil bo’ladi. Lekin bu sathlar orasida mos tushadiganlari mavjud. Chunki  T ifodasiga ko’ra bir xil n —bosh kvant sonli holatlar j ga bog’liq. Masalan n = 2 da S —term uchun J=1/2 , Р —term uchun h am J=1/2 bo’lgani uchun bu ikki sat h lar mos tushadi. n = 3 da esa 3P sat h da J=3/2 va 3d — sathda h am J=3/2 shu sababli bular ham mos tushadi. 3S-J=1/2, 3P-J=1/2 sat h lar h am mos tushadi. Shunday qilib, n = 2 da h olatda 3 ta sath emas, balki 2 ta, n = 3 da esa 5 ta sath emas, balki 3 ta sat h mavjud bo’ladi. (1) formulaga ko’ra n oshishi bilan tuzatma tez kamayadi. Shu sababli Balmer seriyasi nozik strukturasi asosan n = 2 holatining ikkilangani bilan xarakterlanadi. Shu o’rinda ishqoriy metall atomlari nozik strukturasiga ham to’xtalib o’tamiz. Ma’lumki ishqoriy metallarda Z—1 elektronlar maydonida valent elektronni qaragan edik va termlar 2 /n R kabi emas, balkim 2) /( n R -Ridberg formulasi bilan ifodalangan edi. Shu sababli ishqoriy metallar uchun tuzatmani maxrajda 2 2 ) /(  m RZ eff yoki suratda 2 2/ ) ( n Z R  kabi inobatga olsa bo’ladi. Bu y erda ) ( a Z  yadroning effektiv zaryadi va a yadro zaryadining boshqa elektronlar tomonidan ekranlanganini bildiradi. Ishqoriy metall atomlari nozik strukturasini ) 4 3 2 1 1 ( ) ( 3 2 2 n J n Z R T        kabi ifodalash mumkin. Bu formulada S,P,d termlar uchun  turlicha bo’lgani sababli vodorodsimon atomlarda bo’lgani kabi sathlarning mos tushishi kuzatilmaydi. 2/1 l J ifodaga ko’ra h ar bir sat h 2 ta sat h ta ajraladi. Bir elektronli atomlarda ... , , ,    Be Li He H anomal Zeyeman effekti kuzatiladi. Normal Zeyeman effekti nozik strukturaga ega bo’lmagan sathlarda kuzatiladi. Dublet, triplet sathlar esa tashqi magnit maydonida

murakkab Zeyeman effektiga olib keladi, va ajralgan komponentlar ko’p va juft bo’ladi. Zeyemanning murakkab effektini tushunish uchun 1 ta valent elektronli atomni qaraymiz. Oldin bu atomni kuchsiz magnit maydonida qaraymiz. Agar Zeyeman siljishi atomidagi tabiiy multipol siljishiga qaraganda kichik bo’lsa tashqi maydon kuchsiz deb qaraladi. Qaralayotgan atomga qarab kuchsiz maydon qiymati turlicha bo’ladi. Demak, kuchsiz maydonda l va S vektorlari orasidagi ta’sir ularning maydon bilan bo’ladigan ta’siriga qaraganda kuchli bo’ladi. Shu sababli S l J      vektorini qarash maqsadiga muvofiq bo’ladi. Atom to’la impuls J momentiga mos magnit momentiga ega bo’ladi. Tashqi maydon o’z yo’nalishi bo’yicha atomni yo’naltirishga xarakat qiladi. Lekin atomning giroskopik xususiyati bunga qarshilik qiladi. Shu sababli tashqi maydonda atom o’zini ham pirildoq va ham magnit kabi tutadi . 10 —rasm. To’la impuls momenti J ning qiymati va uning maydon yo’nalishidagi proyeksiyasi saqlanadi. Va atom pressession h arakat qiladi. Endi to’la impulsga mos keluvchi magnit momentini aniqlaymiz. 1 M M M II J   desak II J M M  bo’ladi. Chunki J vektorning pressiyasi (tashqi maydonga nisbatan)

kichikligidan l va S ning J ga nisbatan pressissiyasidan M 1 ning shu vaqt mobaynidagi o’rtacha qiymati nolga teng bo’ldi. (aylanish vaqti mobaynida M 1 ning qarama — qarshi ishoraliqiymatlari hisobiga) gJc m e M e II 2   bu erda )1 ( 2 )1 ( )1 ( )1 (         J J ll S S J J II g Linde koeff it senti deyiladi. Shunday qilib, Mb J g g M M II J )1 (     g — Linde koeffitsenti murakkab Zeyeman effektida asosiy rolni o’ynaydi . Endi tashqi maydon ta’sirida energetik sath o’zgarishini topsak gmMbH H J H M H M E II J     ) , cos( (     , m=J…-J magnit kvant soni. Demak har bir sath magnit maydonida 2 j+ 1sathga ajraladi. Ya’ni 2 S 1/2 holat 2 ta sathga, 2 P 3/2 - holat 4 ta sathga ajraladi. Endi tashqi maydon ta’sirida nurlanish chastotasining o’zgarishini topsak ,2 2 1 1 g m g m      1   sm  bo’ladi. Bu anomal Zeyeman effektida chastota o’zgari sh i formulasidir. Bu jarayonda magnit kvant sonini tanlash qoidasi 1 ,0  m bo’ladi. 11 — rasm. Na elementi dubletining ajralishini ko’ramiz. Endi ajralish qiymatlarini topsak. 1) D 1 — chizig’i uchun 2 P 1/2 – 2 P 1/2 : (bu yerda 2—dublet h olatini bildiradi) Boshlang’ich h olat: m=1/2, -1/2; mg=+1/3, -1/3. Oxirgi h olat mg=+1, -1. Silji sh i 3/4 ,3/2 ,3/2 ,3/4       yoki 3 4 ,2 ,2 ,4      

2) D 2 —chizig’i 2 P 3/2 , - 2 P 1/2 Boshlang’ich h olat : m=+3/2,+1/2,-1/2,-3/2; mg=+6/3,+2/3,-2/3,-6/3. Oxi r gi h olat mg=+1,-1 Siljishi 3 5 ,3 ,1 ,1 ,3 ,5         D 1 va D 2 —chiziqlar 4 + 6= 10 ta komponenta beradi. Spektral chiziqlarning tashqi elektr maydoni ta’sirida parchalanishiga Shtark Effekti deyiladi. 1912 yili Pashen va Bak juda kuchli magnit maydonida anomal Zeyeman effekti yana normal Zeyeman effektiga aylanib oddiy Lorens tripletini berishini kuzatishdi. Bu hodisa Pashen — Bak effekti deb ataladi. Bu yerda juda kuchli maydon deb shunday maydonga aytiladiki, bunda maydon ta’sirida sathlarniig ajralishi sathlarning tabiiy ajralishidan ancha kuchli bo’ladi. Bunday maydonda l va S larning tashqi maydon bilan ta’siri ularning o’zaro ta’siridan kuchli bo’ladi. Shu sababli J — to’la impuls to’g’risida gapirmasak ham bo’ladi. Chunki l va S bir —biriga bog’liq bo’lmagan holda tashqi maydon bilan ta’sirlashadilar. Shu sababli sat h o’zgarishi  ) ( ) ( H M H M E S l    ko’rinishda bo’ladi. Bu yerda b l l l M m M M   %  ; b S S M m M M 2 % 1    . O’rtacha qiymat g’alayonlanmagan holat uchun hisobla ni shini hisobga olsak H M m H M H M b e l l     ) ( ) (    ; H M m H M H M b S S S 2 ) ( ) (        bo’ladi. Bundan H M m m E b S e ) 1 (    bo’ladi. Magnit kvant soni l ll ml    ,...1 , qiymatlar qabul qiladi. Spin kvant soni esa 2/1Sm yoki -1/2 ga teng. Oxirgi tenglamadan sm -1 o’lchamdagi siljish 1 ) 2 (         Hsm M m m c E b S e   ga teng bo’ladi. Endi 1 ,0   em va 0  Sm tanlash qoidalarini inobatga olsak siljish )0 ( 0    L ; L     ,0 ga teng bo’ladi. Bu biz aytgan oddiy Lorens tripletining o’zidir.

ADABIYOTLAR 1. A.A.Detlaf, B.M.Yavorskiy. Kurs fiziki. M.: Visshaya shkola", 2000, gl. 46. 2. A.I.Naumov. Fizika atomnogo yadra i elementarnix chastits. M.: Prosveùeniya 1984, gl. VIII. 3. Fundamentalnaya struktura materii. M.: "Mir", 1984. 173-204. 4. I.V.Savelev. Kurs obshey fiziki, kniga 5. Kvantovaya optika, atomnaya fizika, fizika tverdogo tela, fizika atomnogo yadra i elementarnix chastits. 1998. 5. O.Axmadjonov. Fizika kursi. IIIq. T.1989, 6. R.Bekjonov. Yadro fizikasi. T. "O'qituvchi", 1975. IX bob, 213-260 b. 7. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Operatorlar nazariyasidan qisqacha ma’lumot vodorod atomining kvant nazariyasi zeyeman effekti

Operatorlar nazariyasidan qisqacha ma’lumot vodorod atomining kvant nazariyasi zeyeman effekti

Kompton effekti

Vavilov –Cherenkov effekti

Yorug’lik bosimi va kompton effekti