Жамият ривожида миллий истиқлол ғояси ва мафкуранинг ўрни - Falsafa - Referatlar

Жамият ривожида миллий истиқлол ғояси ва мафкуранинг ўрни

Yuklangan vaqt:

18.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

106.5 KB

Ko'chirib olish

Жамият ривожида миллий истиқлол ғояси ва мафкуранинг ўрни Режа: Кириш: 1. Ғоя мафкура тушунчаларининг мазмуни. 2. Жамиятнинг ижтимоий, сиёсий, маънавий ривожланишида мафкуранинг аҳамияти. 3. Миллий истиқлол мафкурасини халқимиз қалби ва онгига синдиришда таълим тарбия, фан ва муассасаларининг ўрни. Хулоса. Фойдаланилган адабиётлар руйхати.

Кириш Ўзининг ҳаётини, олдига қуйган мақсадларини аниқ тасаввур қила оладиган, ўз келажаги ҳақида қайғурадиган миллат ҳеч бир даврда миллий ғоя ва мафкурасиз яшамаган ва яшай олмайди. Мафкура бўлмаса, ҳар қайси давлат важамият, қолаверса, ҳар қайси инсон ўз йўлини йўқотиши муқаррар. Миллий мафкура халқнинг мақсад – муддаоларини ифодалайди, тарих синовларидан ўтишга унинг руҳини кўтариб, суянч ва таянч бўлади, шу миллат, шу жамият дуч келадиган кўплаб ҳаётий ва маънавий муаммоларга жавоб қилади. У инсонга фақат моддий бойликлар ва неъматлар учун эмас, аввало, Аллоҳ таоло ато этган ақл – заковат, иймон – эътиқод туфайли юксак маънавиятга эришиш учун интилиб яшаш лозимлигини англатадиган, бу мураккаб ва таҳликали дунёда унинг тараққиёт йўлини ёритадиган маёқдир. Истиқлол мафкураси кўпмиллат Ўзбекистон халқининг эзгу ғоя – озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт барпо этиш йўлидаги асрий орзу интилишлари, ҳаётий идеалларини ўзида акс эттиради. Бу мафкура халқни халқ, миллатни миллат этадиган, унинг шану – шарафи, ор – номуси, ишонч – эътиқодини ифодалайдиган, жамиятимизнинг ўзига хос тараққиёт йўли, турмуш тарзи, туб манфаатларига таянган ҳолда муттасил ривожланиб, такомиллашиб борадиган ғоялар тизимидир.

1. Инсоният тарихи- ғоялар тарихидир. Ғоя инсон тафаккури маҳсули, миллий ғоя эса миллат тафаккурининг маҳсулидир. Миллий ғоя – инсон ва жамият ҳаётига маъно, мазмун бахш этадиган, уни эзгу мақсад сари етаклайдиган фикрлар мажмуидир. Мафкура эса муайян ижтимоий гуруҳ, ижтимоий қатлам, миллат, давлат, халқ. Ва жамиятнинг эҳтиёжлари, мақсад - муддаолари, манфаатлари, орзу интилишлари ҳамда уларни амалга ошириш тамойилларини ўзида мужассам этадиган ғоялар тизимидир. Ҳар қандай тушунча, фикр ва қараш ҳам миллий ғоя бўла олмайди.Чунки шахсий фикр – ўзига хос бир қарашлар, ижтимоий фикр эса – воқеликка нисбатан ўзгариш ёки ҳаракатни тақазо этадиган фаол муносабатни ифодалайди. Ғоя ана шу муносабатни ҳаракатга, жараёнга, зарурат туғилганда эса, бутун бир давр тарихига айлантиради. Муайан бир ғоя дастлаб бирон бир шахснинг онгига пайдо бўлаиди. Айни пайдта у юксак ижтимоий мазмунга эга бўлгани,жамиятнинг тараққиёт йўлида эзгу интилишларини акс эттиргани боис умуминсоний ҳақиқатга айланади. Масалан, ўрта асрларда жаҳолат ва инквизиция шахснинг орзу интилишлари, эркинлиги ва ташаббускорлиги йўлида тўсиқ бўлиб турган пайтда Поляк олими Николо Коперник Ернинг Қуёш атрофида айланишига доир гелиоцентризм назарясини олға сурди. Бу ғоя ҳам бир жасоратли шахс қалбидаги интилишлар сифатида пайдо бўлган, кейинчалик эса бутун дунёда таъриф этилиб, илмий тафаккурнинг таркибий қисмига айланган. Жаҳон тажрибасига назар ташласак бутун дунё тараққиётига, таълумот ва мафкурани яратиш учун турли даврлврда катта ақл- заковат, истеъдот ва тафаккур эгалари мислсиз захмат чекканини кўрамиз. Сократ ва Платон, Конфуций ва Нажмиддин Кубро, Алишер Навоий ва Махатма Ганди каби мутафаккирлар фаолияти бунинг яққол тасдиғидир. Тарих тажрибаси шуни кўрсатадики, дунёда икки куч – бунёдкорлик ва буғунчилик ғоялари хамиша ўзаро курашади. Бунёдкор ғоя инсонни улуғлайди, унинг руҳига қанот бағишлайди. Сохибқирон Амир Темурнинг пароканда юртни

бирлаштириш, марказлашган давлат барпо этиш, мамлакатни обод қилиш борасидаги фаолиятига ана шундай эзгу ғоялар асос бўлган. Бузғинчи ғоялар эса халқлар бошига сўнгсиз кулфатлар келтиради. Бунга тарихдан кўплаб мисоллар келтириш мумкин. Ўрта асрлардаги салб юришлари, диний фанатизм ва атеизм, фашизм ва большевизмга асос бўлган ғайриинсоний ғоялар, ишлар жумласидандир. Ёвуз ғоя ва мафкуранинг энг кўп тарқалган шакли ақидапарастликдир. Бундай мафкура муайян даврларда Ғарбда ҳам Шарқда ҳам ҳукмронлик қилган. Бу ижтимоий иллат инсоният ХХI асрга қадам қуяётган ҳозирги даврда ҳам дунёдаги тинчлик ва тараққиётга таҳдид солмоқда. Ўрта асрларда Ғарбдаги ақидапарастлик мафкураси бўлган инквизиция черковининг мутлоқ ҳукмронлигини ўрнатиб, хур фикр ривожига, жамият тараққиётига тўсиқ бўлди. Галилей ва Коперник каби юзлаб буюк ақл заковат сохибалари ақидапарастлик таъқибига учраган, Жордано Бруно илмий қарашлари учун жаҳолат қурбони бўлган. Шарқда эса Имом Бухорий, Ибн Сино каби буюк алломалар турли тазйиқларга дучор бўлган. Мансур Ҳаллоч, Насимий, Бобораҳим Машраб сингари ҳур фикрли зотлар эса қатл этилганлар. Токи дунёда тараққиётга интилиш бунёдкорлик ҳисси бор экан, жамиятида илқор ғоялар туғилаверади. Бузғунчи ғояларнинг вужудга келишига эса вайронлар интилишлар сабаб бўлади. Шундай экан, уларга қарши курашга тайёр туриш, яъни доим хушёр ва огоҳ бўлиб яшамоқ ҳаётнинг асосий зарурати бўлиб қолаверади. Президент Ислом Каримов ‹‹Юксак маънавият – енгилмас куч›› китобида ‹‹Милий ғоя деганда, аждодлардан авлодларга ўтиб, асрлар давомида эъзозлаб келинаётган, шу юртда яшаётган ҳар бир инсон ва бутун халқнинг қалбида чуқур илдиз отиб, унинг маънавий эҳтиёжи ва ҳаёт талабига айланиб кетган, таъбир жоиз бўлса, ҳар қайси миллатнинг энг эзгу орзу – интилиш ва умид – мақсадларини ўзимизга тасаввур қиладиган бўлсак, ўйлайманки, бундай кенг маъноли тушунчанинг мазмун – моҳиятини ифода қилган бўлмиз›› 1 деб такидлайди.

Ўзбекистон жамиятнинг миллий истиқлол мафкураси, ўз моҳитятига кўра, халқимизнинг асосий мақсад – муддаоларини ифодалайдиган, унинг ўтмиши ва келажагини бир – бири билан боғлайдиган, асрий орзу истакларни амалга оширишга хизмат қиладиган ғоялар тизимидир. Миллий истиқлол мафкураси: - Ўзбекистон Республикаси Конституцияси,миллий ва умуминсоний қадриятлар, демократия тамойилларига асосланади; - Ҳалқимизнинг асрлар давомида шаклланган юксак маънавияти, анъана ва удумлари, улуғ бобокалонларимизнинг ўлмас меросидан озиқланади; - Адолат ва ҳақиқат, эркинлик ва мустақиллик ғоялари ҳамда халқимизнинг ишонч ва эътиқодини акс эттиради; - Юрт тинчлиги, Ватан равнақи ва халқ фаровонлиги таъминлашга хизмат қилади; - Жамият аъзоларини, аҳолини барча қатламларини Ўзбекистоннинг буюк келажагини яратишга сафарбар этади; - Миллати, тили ва динидан қатъи назар, мамлакатимизнинг ҳар бир фуқароси қалбида она Ватанга муҳаббат, мустақиллик ғояларига садоқат ва ўзаро ҳурмат туйғусини қарор топтиради; - Жамоатчилик қалби ва онгига фикрлар хилма – хиллиги, виждон эркинлиги иамойилларига риоя қилган ҳолда маъифий йўл билан сингдирилади. Миллий мафкура фақат бугун эмас, балки ҳамма замонларда ҳам энг долзарб сиёсий – ижтимоий масала, жамиятни соғлом, эзгу мақсадлар сари бирлаштириб, унинг ўз муддаоларига эришиши учун маънавий куч – қувват берадиган пойдевор бўлиб келган. 1 Ислом Каримов. ‹‹ Юксак маънавият – енгилмас куч››. Тошкент ‹‹Маънавият›› 2008. 71 – бет.

У ҳар бир ватандошимизнинг оиласи, жамият, эл –юрт олдидаги бурж ва масъулятини қай даражада адо этаётганини белгилайдиган маънавий мезондир. 2. Шаклланаётган миллий истиқлол мафкураси миллатимизнинг асрий анъана ва урф – одатларини, ўзлигимизнинг асосий хусусиятларини мужассамлаштириб, жамиятимиз, мамлакатимиз ўз олдига қўйган вазифаларни аниқ акс эттирмоғи лозим. Токи ҳар бир ватандошимиз биз қандай жамият, давлат, тузум барпо этмоқдамиз, унинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маънавий асослари нимадан иборат, деган саволларга жавоб топа олсин. Давлатимиз рахбари Ислом Каримовнинг асарларида, хусусан ‹‹Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда›› 2 китобида бу масалалар чуқур илмий асода, атрофлича ёратилган. Бизнинг бош стратегик мақсадимиз – бозор иқтисодиётига асосланган эркин демократик жамият барпо этишдир. Бу – халқимизнинг асрий анъаналарига, муқаддас динимизнинг инсонпарварлик моҳиятига, миллий қадриятларимизга содиқ қолган холда, ривожланаётган давлатлар тажрибаларидан нусха кўчирмасдан, ўзимизга хос ва мос ривожланиш йўлини изчил давом эттириш демакдир. Ушбу стратегик мақсадлар жамият ҳаётининг барча соҳаларига дахлдор қуйидаги вазифаларни амалга оширишни тақозо этади. Сиёсий соҳада: Жамият ҳаётини демократлаштириш жараёнини чуқурлаштириб, унинг изчиллиги ва самарадорлигини таъминлаш – малакатимизда амалга оширилаётган сиёсий ислоҳотлрнинг энг асосий йўналишидир. Биринчидан, мамлакат сиёсий ҳаётини барча соҳаларини, давлат ва жамият қурилишини эркинлаштириш, аҳолини сиёсий фаоллигини ошириш, миллий ва умумбашарий қадриятларга асосланган сиёсий маданиятни шакллантириш: Иккинчидан,жамиятимизда мавжуд бўлган турли манфаатлар,карама-карши кучлар ва ҳаракатлар ўртасидаги мувозонатни шакллантириш, сиёсий ҳаётида ҳақиқий маънодаги куппартиявийликни қарор топтириш.

Учунчидан, демократик институтларнтнг мустакил фаолият курсатиши учун кенгроқ шарт-шароит яратиш,хокимият тизимлари бўлинишининг конституциявий тамойилига қатъий амал қилиш. Тўртинчидан, маҳллий хокимият ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг фаолият доирасини кенгайтириш, уларга давлат ваколатларининг бир қисмини босқичма – босқич ўтказиб бориш, нодавлат ва жамоат тузилмалари ҳуқуқ ва мавқеини оширишни кўзда тутадиган ‹‹Кучли давлатдан – кучли жамият сари›› концепсияни ҳаётга жорий қилиш. Бешинчидан, давлатнинг ислоҳатчилик, вазифаларини демократик талаблар асосида, халқимиз ва жамиятимиз манфаатларига мос ҳолда амалга оширадиган истеъдодли, изланувчан, билимли ва малакали, Ватанга садоқатли ёки кадрларни танлаш ва янгилашга имкон берадиган тизимни такомиллаштириш. 2 Ислом Каримов ‹‹ Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда›› Тошкент, ‹‹Ўзбекистон›› нашриёти,1999 йил. Иқтисодий соҳада: Иқтисодиётнинг барча соҳаларида эркинлаштириш жараёнини амалга ошириш ва олиб борилаётган ислоҳотларни чуқурлаштириш, хўжалик юритувчи субъектлар мустақиллигини ошириш, тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш йўлидаги тўсиқларни бартараф этиш – бу соҳадаги ўзгаришларни асосой йўналишидир. Биринчидан, иқтисодиётни эркинлаштиришдаги бош вазифа – давлатнинг назоратчилик ва бошқарувчилик вазифаларини қисқартириш, унинг корхоналар хўжалик фаолиятига, биринчи галда хусусий бизнес фаолиятига аралашувини чеклаш. Иккинчидан, хусусийлаштириш жараёнини янада чуқурлаштириш ва шу аснода мулкдорлар синфини шакллантириш, бу жараёнга тармоқларнинг асосини ташкил қилувчи йирик корхоналарни жалб этиш.

Учинчидан, иқтисодиётга хориж сармоясини бевосита йўналтирилган сармоясини кенг жалб эттириш учун қулай ҳуқуқий шарт – шароит, кафолат ва иқтисодий омилларни кучайтириш. Тўртинчидан, мамлакат экспорт салоҳиятини ошириш, унинг халқаро меҳнат тақсимотида тенг хуқуқли ва ўзаро манфаатли шартлар асосида иштирок этиши, иқтисодиётимизнинг жаҳон иқтисодий тизимига кенг кўламда интеграциялашувини кучайтириш. Бешинчидан, иқтисодиётидаги таркибий ўзгаришларни изчил давом эттириш. Ижтимоий соҳада: Жамият ҳаётининг барча жабҳаларида туб ўзгаришларамалга оширилаётган, бозор муносабатлар устивор бўлиб бораётган шароитда кучли ичтимоий сиёсат юритиш тараққиётнинг асосий тамойилларидан бири бўлиб қолаверади. Биринчидан, халқ моддий фаровонлигини босқичма босқич ошириб боришни таъминлаш, юртдошларимизнинг муносиб ҳаёт кечириши учун зарур шароит яратиш, аҳолини ёрдамга мухтож қатламлари – болалар, қариялар, ногиронлар, ўқувчи ёшларни ижтимоий муҳофазалашни такомиллаштириш. Иккинчидан, халқимиз учун муқаддас қўрғон, маънавият бешиги бўлган оила, оналар ва аёлларнинг жамиятдаги ўрни ва мавқеини ошириш соҳасидаги ишларни давом эттириш. Учинчидан, фуқаролар ҳуқуқий тнглиги ва қонун устиворлигини, жамият манфаатлари ва аҳоли хавфсизлигини кафолатловчи давлат тузулмалари фаолиятини такомиллаштириш. Тўртинчидан, келажаги буюк давлатни соғлом мафкурали, комил инсонни тарбиялашдаги ишларни давлат сиёсати даражасида кучайтириб бориш. Маънавий соҳада: Маънавий қадриятларни илм – фан, тараққиёт ютуқлари билан бойитиш, ўзлигимизни чуқурроқ англаш, миллий ғоя ва истиқлол мафкурасини халқимиз онгига сингдириш - бу борадаги асосий вазифаларимиздир.

Биринчидан, юртдошларимизни маънавий янгиланиш ва ислоҳотлар жараёнининг фаол иштирокчисига айлантириш. Уларнинг салоҳиятларини хамкорлик ва тотувлик, диний бағрикенглик каби эзгу мақсадларга хизмат қилдириш. Иккинчидан, турли фикрга эга бўлган ижтимоий қатламлар, харакатларнинг ўзига хос интилишини уйғунлаштирувчи ғоя – Ватан равнақи, юрт тинчлиги, халқ фаровонлиги – барча юртдошлар учун мақсадга айланишига эришиш. Учинчидан, ота – боболаримиз динининг гуманистик моҳиятини кенг жамоатчиликка тушунтиришдаги ишларни давом эттириш. Тўртинчидан, Кадрлар тайёрлаш миллий дастурини амалга ошириш борасидаги ишларни давом еттириш, таълим – тарбия тизимини замон талаблари асосида муттасил такомиллаштириш. Ўзбекистоннинг мустақил тараққиёт стратегияси, буюк давлат барпо этишдаги мақсадларини, миллий истиқлол мафкурасининг моҳиятини жамоатчиликка тушунтириш долзарб вазифалардан биридир. 3. Ўзбекистоннинг мустақил тараққиёт стратегиясини, ўзбек халқининг буюк давлат барпо этиш борасидаги мақсад – муддаоларини, миллий истиқлол мафкурасининг моҳиятини кенг жамоатчиликка ҳар томонлама тушунтириш долзарб вазифалардан биридир. Истиқлол мафкурасини одамлар қалби ва онгига сингдиришда жамият ҳаётининг барча соҳаларини қамраб олиш, таълим – тарбия, тарғибот ва ташқиқотнинг самарали усул ва воситаларидан оқилона фойдаланиш тақозо этилади. Таълим тарбия. Миллий истиқлол мафкурасини ёшлар онгига сингдириш таълим – тарбиянинг турли шакллари орқали амалга оширилади. Бунда – қуйидаги вазифаларини бажариш лозим: - таълим муассасаларида болалар ва талабалар ёшига мос равишда миллий истиқлол мафкурасини сингдирашни педагогик – психологик дастур яратиш. - Кадрлар тайёрлаш миллий дастури асосида талабалар онгида миллий ғоя ва мафкурани шакллантириш.

- Ўқув дастурлари, дарслик қўлланмаларда миллий истиқлол мафкурасини акс эттириш. - Мактаб, лицей, коллеж, институт ва университетларда мафкуравий тарбияни бугунги кун талаблари даражасига кўтариш. - Педагог кадрларнинг мафкура борасидаги билимларини чуқурлаштириш. Фан ва илмий муассасалар миллий истиқлол мафкурасини шакллантиришда муҳим ўрин тутади. Бунда қуйидаги масалаларга эътиборқаратиш зарур: - аҳоли ижтимоий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, миллий истиқлол мафкурасини шакллантириш. - Миллий истиқлол мафкурасининг миллий, умуминсоний, фалсафий, диний, хуқуқий, сиёсий, ижтимоий, иқтисодий асосларини, урф – одатлар, қадриятларини мафкурани шакллантиришдаги ўрнига бағишланган тадқиқот ишларини ўтказиш. - Мафкуравий таҳдидлар ва уларга қарши курашнинг самарали йўли ҳақида илмий тавсиялар ишлаб чиқиш. Маданият ва маданий муассасалар . Мафкурани шакллантириш ва халқ онгига сингдиришда катта имкониятга эга. Бунда кутубхона, театр, клуб, маданият уйлари, истироҳат боғлари, музейлар фаолиятидан фойдаланиш, кишилар дунёқарашини юксалтирадиган тадбирлар мазмуни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш лозим. Маданий – маърифий муассасалар ёшларни ҳақиқий санъат, бадиий гўзаллик руҳида тарбиялаш масканлари бўлмоғи, бахс – мунозаралар, турли хил анжуманлар ўтказадиган маскан бўлмоғи лозим. Адабиёт ва санъат. Бу соҳада ижод аҳлининг салоҳиятини комил инсон тарбиясига йўналтириш устивор йўналиши бўлиши даркор. Ижодкорларни

мураккаб тарихнинг ёрқин сахитфаларини, бугунги ҳаёт воқейлигини, орзу – умидларимизни акс эттирадиган адабиёт, кино, мусиқа ва тасвирий санъат асрлари яратишга ҳар томонлама рағбатлантириш зарур. Жисмоний тарбия ва спорт соҳасини инсоннинг нафақат жисмоний, балки маънавий камолотга эришишада улкан омилдир. Спорт иродани тоблайди, одамни аниқ мақсад сари интилиши, қийинчиликларни бардош ва чидам билан енгишга ўргатади. Инсон қалбида ғалабага ишонч, ғурур ва ифтихор туйғуларини тарбиялайди. Оила – мафкуравий тарбиянинг энг муҳим ижтимоий омилларидан биридир. Чунки оила – жамият негизи бўлиб, кўп асрлик мустаҳкам маънавий таянчларга эга. Миллий мафкурамизга хос бўлган илк тушунчалар, оила муҳитида сингади. Бу жараён боболар ўгити, ота ибрати, она меҳри орқали амлга ошади. Оиладаги соғлом муҳит – соғлом мафкурани шакллантириш манбаидир. Жамиятда ҳар бир оила мустаҳкамлиги, ўзаро ҳурмат ва аҳлликни таъминлаш – миллий мафкурани амалга оширишда таянч бўлади. 1. Мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб жамиятимизда маънавий покланиш зарурати сезилади. Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов шундай шароитда биринчи бўлиб жамиятда маънавий покланиш учун эски ақидалардан халос бўлиш лозимлигини кўрсатиб берди, кейинчалик эса миллий истиқлол мафкурасини яратиш заруратини асослади ва жамиятимиз эътиборини унга қаратди. Шўролар мафкурасини кишилар онгига ижтимоий тенглик, бугунги таъсир билан айтганда, боқимандачилик тушунчасини сингдириб кетган эди. Бундай кайфият одамнинг ташаббусига йўл бермас эди. Чунки инсон ўз меҳнат маҳсулидан манфаатдор бўлмаса, унда ҳалол ишлаш, маъсулият туйғуси йўқолади. Бундай иллатдан эса миллий истиқлол мафкураси воситасида холос бўлиш мумкин. Ўзбекистонда озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт барпо этиш ғояси асосида миллий истиқлол мафкураси ишлаб чиқилди. Миллий истиқлол ғоясининг асосий тушунча ва тамойиллари Ислом Каримов асарлари асосида шаклланиб, халқимиз қалби ва онгига сингдирилмоқда. Миллий ғоя,

истиқлол мафкураси ижтимоий тараққиёт ривожига қараб такомиллашиб, янгиланиб боради.давр талаби билан ўртага ташланган муайян қоидалар ўз вазифасини ўтаб бўлиб, ўрнини янада долзарброқ бошқа тамойилларга бўшатиб беради. Миллий истиқлол ғояси айнан ана шундай доимий янгиланиш маҳсули, онг ва тафаккур ҳосиласи ҳисобланади. Миллий истиқлол ғояси Ўзбекистон мстақиллигини мустаҳкамлаш ва уни буюк давлатга айлантириш ҳақидаги сиёсий, ҳуқуқий, ахлоқий, эстетик, фалсафий, илмий, экологик, диний, демографик тарихий қарашлар йиғиндиси бўлиб, Ўзбекистон халқини истиқболга юксак ишонч, иймон – эътиқод руҳида тарбияловчи ғоят қудратли маънавий қурол, ғоявий омил ҳисобланади. Ана шу сабабдан ҳам мамлакатимиз ҳудудини ёш мафкуралар полигонига айланишига йўл қўймай, Ўзбекистон халқининг онги, дунёқараши, ҳаётга ижтимоий муносабати ва хатти – ҳаракатларида мафкуравий иммунитетни шакллантириб, миллий истиқлол мафкурасини юртдошларимиз қалби ва онгига сингдириш, бугунги кундаги муҳим вазифадир.‹‹Бунинг йўли – одамларимиз, аввалам бор, ёшларимизнинг иймон – эътиқодини мустаҳкамлаш, иродасини бақувват қилиш, уларни ўз мустақил фикрига эга бўлган баркамол инсонлар этиб тарбиялаш. Уларнинг тафаккурида ўзлигининг унутмаслик, ота – боболарининг муқаддас қадриятларини асраб – авайлаш ва ҳурмат қилиш фазилатини қарор топтириш. Уларнинг, мен Ўзбек фарзандиман, деб ғурур ва ифтихор билан яшашига эришишдир›› 3 . Мафкуравий курашлар кучайган бугунги кунда аҳоли, айниқса ёшлар қалбида она – Ватанимизга, бой тарихимизга, миллитй қадриятларимизга, миллатнинг ўлмас руҳи бўлган она тилимизга, ота – боболаримиздан мерос муқаддас динга соғлом муносабатни қарор топтиришимиз мақсадга мувофиқдир. Зеро, юртибошимиз айтганларидек, бирор бир касалликни даволашдан олдин инсон организмида аввало унга қарши иммунитьет ҳосил қилинади. Биз ҳам ёшларимиз қалби ҳамда онгида зарарли ғояларга қарши мафкуравий иммунитетни шакллантира олсак, турли хил ‹‹даъватчи›› ларнинг авлодларига учмайдиган, ўз юрти, Ватани ва халқи учун фидоий инсонларни тарбиялай оламиз.

Миллий истиқлол ғоясининг шаклланишига салбий таъсир кўрсатиб, уни фуқаролар онгига сингдиришни қийинлаштирувчи омилларни назардан кочирмаслик лозим, улар қуйидагилардир: - миллатчилик, миллий биқиқлик; - маҳаллийчилик ва уруғ аймоқчилик; - этник ва миллатаро зиддиятлар; - маънавий маҳдудлик, тарихий хотирасизлик; - бегона ва зарарли ғояларнинг таъсирига берилиш; - боқибеғамлик, боқимандалик кайфиятлари. 3 Ислом Каримов ‹‹Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура››, 1 – жилд, Тошкент, ‹‹Ўзбекистон›› 1996 йил. Ана шу санаб ўтилганларнинг ҳар бири барқарорликка муайян таҳдид солиши мумкинлиги Ўзбекистон Президенти И. А. Каримов томонидан кўрсатиб берилган. Бундай иллатлар юртимизда миллий истиқлол ғоясининг самарали шаклланиши ва мустақил одамларининг янада унумли бўлиши зарур омилга айланишига асло хизмат қилмайди. Миллатчилик ва миллий биқиқлик ва муаммоси ниҳоятда серқиррадир, ҳолбуки, дунёда анъаналари, тарихи, ўзига хослиги, удум, одоб ва бошқа миллий хусусиятларига эга бўлмаган, улардан фахрланмайдиган миллай йўқ. Аммо гап фахрланиш хиссининг табиийлигида эмас, балки асосий масала бу борадаги хатти – харакат, мақсад ва фаолиятларининг ўзга миллат вакилларининг туйғулари, ўзига хос миллий қадриятларини тақдирлайдиган, камситадиган бўлишининг зарарли эканлигидир. Бунда миллатпарварлик ва миллатчилик ўртасидаги алоқадорликдаги нозик, серқирра жиҳатларини чуқур ва хар томонлама ўрганиш ниҳоятда муҳим.

Афсуски, собиқ иттифоқ даврида масаланинг бу жиҳатини ўртганишга рағбат йўқ эди. Чунки у даврларда миллатларни тезроқ яқинлаштириш,‹‹совет халқи›› деган соҳта тушунчани мазмун билан тўлдиришга зўр бериб уруниш устивор эди. Мустақиллик шароитида миллатлар ва миллий муносабатлар назаряси, миллатлараро муносабатлар маданияти, миллатпарварлик ғоялари кенг чуқур ишланишга зарур шароитлар яратилмоқда ва натижада миллатчиликка, яъни миллий манфаатларига тор ва бир томонлама қарашга ўрин қолмаяпти. Бу эса ўз новбатида мамлакатимизда яшаётган барча халқлар учун умуммиллий ғояни шакллантиришга ёрдам беради. Миллий биқиқлик ҳозирги даврдаги этник жараёнларнинг моҳиятини тушунмаслик, уларни юзаки талқин этиш маҳсули бўлиб ҳисобланади. Ҳолбуки мамлакатимизнинг гуллаб яшнашини кўзлайдиган ҳар бир фуқаро юртимизнинг жаҳон ҳамжамияти билан алоқалари кенгайиши, миллий биқиқлик асоратларидан қутилишига хизмат қилиши ҳзирги куннинг талабларидан бўлиб қолди. Маҳаллийчилик, уруғ – аймоқчилик, баъзи қатлам ёки гуруҳ манфаатларини умумхалқ мақсадларидан юқари қўйиш ҳоллари миллий ғоя шаклланишига салбий таъсир қилувчи иллатлардан яна биридир. Бу тшғрида Ўзбекистон Президенти И. А. Каримов 1993 – йил апрель ойида бир гуруҳ ёзувчи ва шоирлар билан ўтказган учрашувида қуйидаги фикрларни айтган эдилар: ‹‹Биз махаллитйчиликка, гуруҳбозликка чек қуйишимиз зарур. Бундай нарсаларни орамиздан кўтариб ташлашимиз керак. Бу ишимизга халақит беради. Дунёда ўзбек миллати битта. У Хоразмликми, Фарғоналикми, Сурхандарёликми фарқи йўқ - ўзбекдир››. Ўша учрашувда Президентимиз яна қуйидагича уқтирганлар: ‹‹Тарихимизга назар солсангиз, шу нарса аён ўладики, амал талашиш, мансаб талашиш ёмон офат бўлган. Бу жуда хунук иллат демоқчиман. Шу нуқтаи назардан қараганда бизни бирлаштирадиган битта ғоя бўлиши керак. У ҳам бўлса шу Ватаннинг, шу тупроқнинг, юртнинг манфаатидир››. Ана шу умумий манфаат ва унга асосланадиган масъулият туйғуси умумий ғояга олиб келувчи маънавий асослардан биридир. Маънавий маҳдудлик ва тарихий хотирасизлик ҳам миллий ғояни сингдиришга халақит беради. Маънавий худбинликнинг этник соҳадаги кўриниши

бўлган миллий маҳдудлик миллий биқиқлик билан эгизак ва чамбарчас алоқалар тушунчадир. У миллий биқиқликдан озиқланади унга асосланади. Шу билан бирга, миллий маҳдудликда ўзи мансуб бўлган миллатга хос хусусиятларни мутлоқлаштириш, бошқа эл, халқ, қадриятларини назар – писанд қилмаслик унсурлари ҳам учрайди. Миллий ғояни шакллантириш ва фуқароларга сингдириш жараёнида бундай иллатларга қарши доимо ва узлуксиз кураш олиб бориш зарур. Бу айниқса тарихий хотирасизлик ва манқуртлик иллатларини барҳам топтиришида ниҳоятда муҳим. Собиқ иттифоқ даврида тарихий хотирасизлик ва манқуртлик ҳолатлари вужудга келди. Миллий тарихга эътиборсизлик, ўтмишни ҳукмрон мафкура нуқтаи назаридан бир томонлама тушунтириш, мос келмайдиган томонларини кўр – кўрона қоралаш бу иллатларнинг номоён бўлиши эди. 80 – йилларга келганда айнан манқуртлик ва тарихий хотирасизлик ўша давр кишилари маънавиятидаги бўшлиқлардан бири эканлиги кўзга ташланиб қолди, тарихий хотирасиз кишиларни сохта шиорлари билан алдаш, бу шиорларга ишонтириш осон. Тарихий хотираси кучли кишилар ўзлари яшаб турган ҳудудва минтақада олис мовзейдан ҳозирги кунгача қанчадан – қанча халқ ва миллат вакиллари яшагани, этник бағрикенглик ҳамда миллатлараро ҳамжиҳатлик барқарорликнинг доимий асосларидан бири бўлганлигини яхши билади,теран англайди. Ўзбекистон Президенти И. А. Каримов бир гуруҳ тариҳчи олимлар билан суҳбатида ‹‹Тарихий хотирасиз келажак йўқ›› 4 - деб бежиз айтмаганлар. Демак, ҳозирги даврда тарихий хотираси бутун, узоқ ва яқин ўтмишни чуқур биладиган авлодга, ана шундай кишиларни тарбиялашга эҳтиёж кучайганлиги тасодифий эмас. Бу тарихий зарурият, ҳаётнинг қонуний талабига айланиб қолди. Шуни таъкидлаш лозимки, Ғарб мамлакатларида асримизнинг ўрталаридан кенг тарқала бошлаган ‹‹деидеологизация››, яъни ‹‹мафкурасизлик назаряси›› ўз моҳиятига кўра умуман мафкура бўлмасин, деган қарашни илгари сурмайди. Бу собиқ – иттифоқ маънавий ҳаётнинг асосий шартига айланган, аммо Ғарбдаги демократик тамойилларга мос келмайдиган ҳукмрон мафкура бўлмасин, мафкура ўз йўлига, сиёсий ёки иқтисодий ҳаёт ўз йўлига, деган қарашлардир. Биз бу назаряни чуқур таҳлил эьтиш, ёки уни фойдали, деган фикрдан йироқмиз. Аслида ягона мафкурани мутлоқлаштириш қанчалик салбий

нитижаларга олиб келса, умуман мафкурасизлик ҳам шунчалик номақбул натижаларни келтириб чиқаради. Бунда энг асосий умуминсоний талаб Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида қуйидагича белгилаб қуйилган: ‹‹Ўзбекистон Республикасида ижтимоий ҳаёт сиёсий институтлар, мафкуралар ва фикрларнинг хилма – хиллиги асосида ривожланади. Ҳеч қайси мафкура давлат мафкураси сифатида ўрнатилиши мумкин эмас››. Мафкурасизлик кучли мафкуравий полигонлар таъсирига тушиб қолиш, ғояга қарши ғоя билан кураш олиб бориш имконини йўқотиб қуйишга олиб келади. Ана шу сабабдан ҳам Ўзбекистон Президенти И. А. Каримов қуйидагиларни таъкидлаган: 4 Ислом Каримов ‹‹Тарихий хотирасиз келажак йўқ›› ‹‹Мулоқот›› журнали 1998 йил., 5 – сон. ‹‹Мафкура ҳар қандай жамият ҳаётида зарур. Мафкура бшлмаса одам, жамият, давлат ўз йўлини йўқотиши муқаррар. Иккинчидан, қаердаги мафкуравий бўшлиқ вужудга келса, ўша ерда бегона мафкура ҳукмронлик қилиши ҳам тайин. Бунинг исботи учун хоҳ тарихдан, хоҳ замонамиздан кўплаб мисоллар келтириш қийин эмас››. ‹‹Жамиятимиз мафкураси халқни – халқ миллатни – миллат қилишга хизмат этсин›› 5 номли асарида мамлакатимиз Президенти ҳозирги даврда одамзод маълум бир давлатлар ва сиёсий кучларнинг манфаатларига хизмат қиладиган, олис – яқин манбалардан тарқаладиган турли маъно – мазмундаги мафкуравий кучларнинг таъсирини доимий равишда сезиб яшайди, дея алоҳида эътироф этган. Қолаверса Президент фикрича, ахборот асри, электроника асри деб аталган ХХ асрнинг ниҳоясида, бугунги давримизда ҳам, бу таъсирлардан ҳоли бўлиш деярли имконсиздир. Таъбир жоиз блса, айтиш мумкинки, бугунги замонда мафкура полигонлари ядро полигонларига нисбатан ҳам кўпроқ кучга эга.

Айнан ана шундай полигонлар ёш, эндигина мустақиллик йўлига ўтган мамлакатларга таъсирини қаратади. Мақсад – ўз ғоясини ўтказиш, ўз тамойилларини таъсирига тушуриш. Айниқса, бу тақлид полигонлар эскидан тайёрланган, тарихий илдизга эга бўлган ва ниҳоятда империяпараст кучларга хизмат қиладиган бўлса, унда мустақилликка яқинда эришган давлатлар учун доимий ҳушёрлик, огоҳлик ҳаётнинг зарурати бўлиб қолади. Миллий ғояни шакллантириш жараёнининг янада самаралироқ бўлишига собиқ иттифоқдан мерос қолган боқибеғамлик, бамайлихотирлик, бқимандалик иллатлари муайян даражада халақит беради. Гап улар айрим кишиларнинг онгида ҳалигача яшаб келаётганида, баъзи одамларнинг ўз турмуш тарзининг бир қисмига айланган бу қусрлардан қутилишлари қийин бўлаётганлигида, юртимиздаги тинчлик, осойишталик, барқарорликни сақлаш ва мустаҳкамлаш манфаатлари ҳам бу тахлит салбий ҳоллардан тезроқ қутилиш заруратини тақозо қилади. Огоҳлик ҳар доим бамайлихотирлик, боқибеғамлик ва ўта хотиржамлик кайфиятларига имкон қолдирмайди, кишиларни хушёртликка чорлайди, ижодий ва омилкор ишлаш, яшашга ундайди. Ана шундай кишиларгина фидокор бўла олишлари, эл – юрт манфаати учун ёниб яшашлари, буюк келажакнинг қуриш йўлида ягона ғоя атрофида бирлашишлари ва омилкор фаолият кўрсатишлари мумкин. Мазкур фикр – мулоҳазалардан эса қуйидаги хулосаларга келиш мумкин: Ўзбекистоннинг мустақил тараққиётини давридаги мафкуравий муаммоларни ҳал қилиш ва миллий истиқлол ғоясининг шаклланиши муайян давр, назарий, илмий ва амалий фаолиятларини ўз ичига оладиган муракаб ҳамда серқирра жараёндир. Бу жараён мамлакатдаги барча ижтимоий бирликлар, ташкилотлар, рахбарлар, масъул ходимлар, аҳоли қатламларининг онги, қарашлари, иҳтиёж, мақсадларининг истиқлол манфаатларига уйғун тарзда ўзгаришини, камолга етишини, умумий мезонга айланишини заруриятга айлантиради.

5 Ислом Каримов ‹‹Жамиятимиз мафкураси халқни халқ, миллатни – миллат қилишга хизмат этсин›› ‹‹Тафаккур›› журнали бош муҳаррир саволига жавоб 1998 йил., 2 – сон. Бу даврда мафкуравий вазифаларни ечишнинг объектив ва субъектив асослари, иқтисодий, сиёсий, ижтимоий, маданий ва маънавий соҳалардаги ўзгаришларни тақозо қиладиган шарт – шароитлари, ўзига хос ҳусусиятлари мавжуд. Бу шарт – шароитларнинг барчаси ҳам бир вақтнинг ўзида етилавермайди ва бир – бири билан ўз – ўзича уйғунлашавермайди. Бунинг учун вақт, шунга йўналтириллган фаолиятлар, дастур ва режаларни бажариш лозим бўлади. Уларнинг уйғунлиги бу жараённинг самарадорлигини, истиқболларини белгилайди, ана шу соҳадаги вазифаларни ҳал қилишни кун тартибига қуяди. Миллий истиқлол ғоясининг шаклланишига ўтиш даврида хос бўльган, собиқ иттифоқдан қолган ва барҳам топаётган баъзи иллатлар, жойларда йўл қуйилаётган камчиликлар, мамлакатимиз атрофидаги давлатлар ваминтақадаги нотинчликлар, барқарорликка нисбатан хавфлар ҳам муайян таъсир кўрсатади. Бу борадаги илмий тадқиқотлар, назарий изланишдар ва амалий фаолиятларда ана шу жиҳатларга алоҳида эътибор бериш, муаммоларни ҳал қилиш йўлларини излаб топиш муҳим аҳамият касб этади. Хуллас, миллий истиқлол ғоясини юртдошларимиз қалби ва онгига сингдириш орқали уларда мафкуравий иммунитет ҳосил қилиш замон амри, давр талаби. Бу бир зумда, бирпасда амалга ошириладиган жараён эмас. бунда ҳар бир кишининг фаоллиги, омилкорлиги талаб этилади. Унинг амлга оширилиши эса Ўзбекистонимизнинг салоҳиятини янада оширади, келажаги буюк давлат барпо этишга ёрдам беради, одамларимиз эътиқодини мустаҳкамлайди.

Хулоса Миллий истиқлол мафкураси дунё ҳамжамиятидан муносиб ўрин эгаллаб бораётган мамлакатимиз халқининг истиқлол йилларида орттирган тажрибалари, босиб ўтган мураккаб йўли, миллий тафаккури ва маънавиятидаги юксалишларининг мантиқий натижаси сифатида шаклланади. Истиқлол мафкурасининг илғор ғоялари асосида ҳар бир авлод дунёга ўз сўзини айтади, тарих китобада ўзининг шонли саҳифасини яратади. Мафкура – инсон руҳияти, тафаккур ва дунёқарашини ўзгартирадиган кучли восита. Унинг ғоялари халқнинг ишонч эътиқоди, интилиш ва манфаатлари ифодасига айлансагина самара беради. Шунинг учун ҳам мафкура соҳасидаги тарғибот ва ташвиқот ишларини маърифий йўл ва усуллар орқали амалга ошириш керак. Миллий истиқлол мафкураси ўз моҳият ва эътиборига кўра, жамият ҳаётининг маънавий мезони бўлиб, тафаккур ўзгариши, одамлар онгида янгича дунёқарашнинг шаклланиши ва ижтимоий фикр ривожи учун дастуриамал бўлиб хизмат қилади.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Ислом Каримов ‹‹Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура››, 1 – жилд, Тошкент, ‹‹Ўзбекистон›› 1996 йил. 2. Ислом Каримов ‹‹Биздан озод ва обод ватан қолсин›› 2 – жилд, Тошкент, ‹‹Ўзбекистон›› 1996 йил. 3. Ислом Каримов ‹‹Ватан саждагоҳ каби муқаддас›› 3 – жилд Тошкент, ‹‹Ўзбекистон›› 1996 йил. 4. Ислом Каримов ‹‹Бунёдкорлик йўлида›› 4 – жилд Тошкент, ‹‹Ўзбекистон›› нашриёти, 1996 йил. 5. Ислом Каримов ‹‹Янгича фикрлаш ваишлаш давр талаби›› 5 – жилд Тошкент, ‹‹Ўзбекистон›› нашриёти,1997 йил. 6. Ислом Каримов ‹‹ Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавсизлика таҳдид, барқарорлик шартлари, тараққиёт кафолатлари›› Тошкент, ‹‹Ўзбекистон›› нашриёти, 1997 йил. 7. Ислом Каримов ‹‹Маънавий юксалиш йўлида›› Тошкент, ‹‹Ўзбекистон›› 1998 йил. 8. Ислом Каримов ‹‹Жамиятимиз мафкураси халқни халқ, миллатни – миллат қилишга хизмат этсин›› ‹‹Тафаккур›› журнали бош муҳаррир саволига жавоб 1998 йил., 2 – сон. 9. Ислом Каримов ‹‹Тарихий хотирасиз келажак йўқ›› ‹‹Мулоқот›› журнали 1998 йил., 5 – сон. 10. Ислом Каримов ‹‹Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз›› 7 – жилд, Тошкент, ‹‹Ўзбекистон›› 1999 йил.

O'xshashlar

Миллий ғоя ва мафкуранинг дунёвий характери

Жамият ривожида диний ва дунёвий мафкураларнинг ўзаро таъсири

Тарихий тараққиёт ва унинг ғоявий - мафкуравий мезонлари

Миллий гоя ва мафкуранинг дунёвий мазмуни ва уни такомиллаштириш кафолатлари

Миллий истиклол гояси ва мафкурасининг дунёвий мазмуни