Ota - ona ibrati - farzanddir ziynati - Falsafa - Referatlar

Ota - ona ibrati - farzanddir ziynati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49 KB

Ko'chirib olish

Ota - ona ibrati - farzanddir ziynati Reja: 1. Ota-onaning burchi 2. Amur Temurning ayollarga xurmati 3. Rizouddin ibn Faxriddinning yoshlar xaqida 4. Sevgi 5. Muxabbat 6. Ishonch - oila tayanchi

1.O‘tgan davrlarda ota — onalarning xayotiy tajribasi, bir — biriga hurmati, sadoqati, muxabbati, hamfikrliligi, iymonliligi, insofliligi, mehnatsevarligi, oilaparvarligi farzandlar uchun kamolot maktabi bo‘lgan. Bu maktabda barcha bir umr unutilmaydigan, e’tiqodiga chuqur singadigan saboq olgan. O‘g‘il— qizlar uchun ahil, sadoqatli, halol, mehnatsevar, iymonli — insofli, ota —ona og‘ushida tarbilanishdan yuksak baxt bo‘lmaydi. Farzand oldin ota — ona ibrati mohiyatini ruxan, vijdonan, aql — idrok bilan anglaydi, keyin shu e’tiqoddan kelib chiqqan holda h,ayrli ishlarga qo‘l uradi. Hayotda og‘ir — yenshlliklarni ko‘p ko‘rgan halol mehnat qilib kun ko‘rishga o‘rgangan ota — ona o‘z farzandlariga yaxshi tarbiya berish imkoniyatiga ko‘proq ega bo‘ladi. Bir dono otaning uylanayotgan o‘g‘liga ! nasihati shunday va ibratli «Xotin kishi shirin so‘zning shaydosi, unga doim shirin muomalada bo‘l, lekin nazokat va iffatni talab qil. Nuqsoni bo‘lsa yotig‘i bilan tushuntir, uni hech qachon xdqorat va malomat qilma, aks holda chuvalchangday beozor xotin ajdarga aylanadi. Muloyimlik va shirin so‘z bilan xotin kishini abadiy do‘st qilsa bo‘ladi. Dunyoda xotindan sadoqatli do‘stni topib bo‘lmaydi». O‘zbeklar asrlar davomida ayol kishini qadrlashni, uni xurmat qilib, shirin muomalada bo‘lishni erkak uchun zarur bo‘lgan yuksak axloqiy fazilat deb qaraganlar. «Doimo kulib turadigan erlarning xotini dunyodagi eng baxtli ayoldir», — degan xikmatli so‘z yuqoridagi fikrimiz isbotidir. O‘g‘il bola o‘z umr yo‘ldoshini xurmat qilishni otasidan, qiz bola o‘z eriga qanday munosabatda bo‘lishni onasidan o‘rganadi. Xadislarda: «Iymon jihatidan mo‘minlarning komilrog‘i— xulqi yaxshi bo‘lgani, xotinlariga yaxshi muomala qilganidir». «Tangri ayollar bilan yaxshi muomalada bo‘lishingizni tavsiya etadi, chunki ular onalaringiz, qizlaringiz, xotinlaringizdir». Oilada er va xotin o‘rtasidagi munosabatg‘a asos bo‘lgan axloqiy qadriyatlarning mazmunini shu fikrlardan bilsa bo‘ladi. Oilada er bilan xotinning munosabatlariga farzandlari tarbiyasiga jamiyatda mavjud bo‘lgan ijtimoiy, iqtisodiy — siyosiy munosabatlar ham ta’sir o‘tkazadi. Faqat adolatli jamiyatgina er va xotin

o‘rtasidagi munosabat tenglik va tenghuquqlilikka tayanishi mumkin. Ayrim ota — onalar farzandlarini halol mehnat qilib pul topishga, tinch, osoyishta turmush kechirishga o‘rgatmay, jinoyat yo‘liga boshlaydilar,... Ba’zi onalar o‘z farzandlariga nisbatan shunday bemehr bo‘ladilarki, ularda itssoniy qalb, vijdon bormikan, deb o‘ylab qolasan, Ayrim xollarda yosh bolalarni ota —onasiga tashlab, maishat, molu —dunyo izlab boshqa joylarga ketib qolayotgan ayollar ham kam emas. Ota — ona farzandini xaddan tashqari erkalatib, bir kun borib pushaymon bo‘ladi. Ko‘p xotin kishi yigitning baxti emas. XIV asr arab sayyoxi Ibn Baruta. Xorazmshohlarning xotinlari. Erkaklarning o‘z umr yo‘ldoshiga xurmati, ayollarning sadoqati, vafodorligi, andishaligi, sharmu — hayoliligi milliy ma’naviyatimiz va ruhiyatimizga singib ketgan qadriyatdir. 2, Temurning ayollariga hurmati «Saroymulkxonim», «Bibixonim», Bobur. Shox; Jaxon Jamna daryosi bo‘yiga o‘z umr yo‘ldoshi Arjumandbonu begimga Tojmaxal maqbarasini buyuk insoniy muxabbat, sadoqatga1 qo‘yilgan xaykaldir. Shox Jaxon shu maqbaralarni tiklaganda jon bergan... Ko‘zi yumilmay ochiq qolgan. Erkaklar, ayollar o‘z umr yo‘ldoshiga mehribon, oqibatli, sadoqatli bo‘lgan, sevgini o‘z qalbida beg‘ubor saqlashi shikast yetkazmay, ma’naviy kamoloti darajasining ko‘rsatkichidir. O‘zbeklar hamma vaqt farzand ko‘rishni, baxt, farzandsizlikni baxtsizlik deb kdraganlar. «Bolali uy bozor». Bolalar tashvishi bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarni ham ota —onalar ichki bir mas’uliyat sifatida quvonch bilan, quvonch aralash tashvish bilan bajaradilar. Bolalarining tashvishi qanchalik ko‘p bo‘lsa ham ota —onalar hech vaqt buni o‘zlari uchun og‘ir yuk deb bilmaydilar. Ba’zan ishdan charchab yoki biror narsadan ranjib qolganlarida bolalarning g‘alvasi ortiqcha... Ota —ona uchun ko‘p farzandd_ari o‘ynab yurgan uy hech vaqt tor bo‘lmaydi. Bolalarsiz xuvillab qolgan, baxaybat xonadon tor ko‘rinadi. Bolalar oiladagi

ma’naviy muxitnigina emas, balki er bilan xotin o‘rtasidagi munosabatni ham mustaxkamlaydi. Farzandl_i oilalarda er bilan xotinlarning bir-biriga bo‘lgan xurmati oshadi. Bolalarning ko‘pchiligi ulg‘aygani sari ota — onaning bir — biriga kerakliligi yanada oshadi. Farzand bo‘lmasa har qanday kuchli muxabbat xam darz keta boshlaydi, farzandsiz turmush bo‘lmaydi. U har qanday oila uchun ham fojeadir. Ota —ona hamda farzandlar o‘rtasidagi ishonch, xurmatga asoslangan munosabatlar — oila mustaxkamlanganligining yana bir zaminidir. Z.Shariatda oilaviy turmushning ma’naviy, xuquqiy asoslari keng yoritib borilgan. Ulardan biri — har' bir yigit o‘zi uylanadigan qizni, qiz esa yigitni ko‘rib, bilib olmog‘idir. Rizouddin ibn Faxriddin: «Oila qiluvchi qizu —yigit xulqu —tarbiyada bir —biriga muvofiq bo‘lishi kerak». (Rizouddin ibn Faxriddin. Ilmu — axloq. «Sharq yulduzi» 10 —son. 1991. 91 — bet). Kelin bo‘lmishni qizning o‘zinigina emas, balki axloq va odobiniozodaligi va pokizaligi, uy — ro‘zg‘or ishlariga qobiliyatini, ota —onasini, oilaviy sharoitini surishtirish ham bo‘lajak farzanddar salomatligini, oilaviy totuvligi va baxtini o‘ylash bilan bog‘langan. Shariatda turmushga chiqayotgan qizyning- xohish — irodasini to‘la hisobga olish, baxtinm- oila qurishning asosiy shartlaridan biri. Shariatda «qiz bolani o‘zi xohlagan kishiga turmushga chiqaring», degan dav’at bor. Bu diniy va milliy ma’naviyatimizning asosiy nuqtasidir. Shariat qudrati bo‘la turib sababsiz uylanmay yurishni, sababsiz xotinini taloq qilishni ham oilaviy munosabatlar borasidagi diniylikka, milliylikka xilofligini ko‘rsatadi. Bular hammasi oilaviy hayot borasidagi diniyg milliy qadriyatlarning insonparvarlik va adolat bilan bog‘langan mohiyatini to‘g‘ri tushunishga imkon beradi. Hayotda zararli, ayollarning onalik va insonlik qadr — qiymatini kamsituvchi, urf — odatlarni islomiy an’ana sifatida ko‘rsatishga urinishlar ham xatodir. Bu masalalarda qadimiy an’analarga amal qilish ham gunoxdir,

Ma’naviyatsizlikdir. Bunday masalalarda ota — ona farzandlariga namuna bo‘lishlari darkor. Sevgi, muxabbatning ma’naviy ildizlari 1. Xayotning lazzati xam, quvonchi xam muxabbat bilan bog‘liq, kimki birovni sevmasa yoki sevilmasa u yorug dunyoga bekordan bekorga kelib ketadi, deb aytaverishga "ishq libosini 1siyishdan or qilish va muxabbat lazzatidan bebaxra bulish tabiatning og‘ir jafosi" deb aytaman. Ishq, muxabbat Ollox inson qalbiga, ruxiyatiga joylagan eng muxim va nozik fazilatdir. Ishq uti inson qalbida yona boshlagandan keyin uni uchirish mushkul. Rivoyat....." Bir odam jinni bulib qolibdi, uni qul oyog‘ini bog‘lab davolash kerak , toki bu shunda uni yaxshilaydi, nomaqbul qiliqsan qutulush deydi... Oshiqqa na zanjir va na band pisand unga ta’sir qilmas, na ta’na.na pand " deb javob beribdi. Ishq utida qovirilayotgan odam uz dardiga uzi davo izlaydi. Uni topishga xarakat kiladi. Xayot xaqiqati shunday, bir odamni sevib qolgan kishiga, bu qiliqlarni quy, boshqasini sevsang bulmaydimi desang, u yana xam kuchli ichki tuyg‘u, umid bilan uz sevgisiga intila beradi. Sof sevgi beg‘araz buladi, mansab, manfaat bilan bog‘lanmaydi. Rivoyat Shirindan Xisravning shuncha shonu- shuxrati, boyligi bulsa, uni sevmay nega kambag‘al Farxodni sevasan, deb surashganda u Xisravni menga bulgan sevgi da’vosi tilining uchida, Farxodniki esa qalbidadir, deydi. Sevgi, sevilish, uzini unitib, uylamay netmay sevgan kishisining ixtiyoriga butunlay topshirish, ibo, xayo, andisha, or-nomus chegarasini poymol etish xam emas. Sevgi ichki tuyg‘u, xissiyotdir. Insonning qadr-qiymati esa undan yukori turadi. Sevgi utida yonganida xamma narsani unitadiganlar kup narsani quldan boy berib, keyin bir umr pushaymon bulib yurishlari xam mumkin. Sevgi dardiga mubtalo bulgan yoshlarga ota-onaning yul- yuriqlari, pand- nasixatlari xuddi shunday vaqtlarda asqotadi. Sevgiga mubtalo bulgan farzand balog‘at yoshiga yetgan bulsa xam uning xayotiy tajribasi yuqligi, ba’zan

xissiyotda akl-idrokdan ustun kelib yokolishi mumkinligini unitmaslik kerak. Kupincha, sevgi deb yengil-yelpi xayotga kirib ketgan yoshlar xatoga yul quyadi, uning azobini esa ota-ona, qarindosh- urug‘lar chekadi. Sof sevgi or-nomus, qadr- qimmatni xam unitmaslikdir. Rivoyat Laylidan, Majnunni sevasan, nega kelganida yuzingni yashirib olasan, deb suraganlarida, u shunday javob bergan ekan: Xar kuni unga yuzimni kursata bersam, uning qalbida menga nisbatan muxabbat sovib ketishidan qurqaman. Bu fikrda ba’zi yoshlar payqamaydigan xaqiqat bor. Muxabbat uti kuchli bulganida sevgilisining nuqsonlari butunlay soyada qolib ketishi xam mumkin. Layli xunuk bulsa xam unga Majnun kuzi bilan qarash kerak, degan gap bor. Yigit va qizning xusnu-chiroyini emas, balki axloqi-odobini bilishga asoslangan muxabbat kuchli va barqaror buladi. Vaqti kelib, xusn, chiroy utib ketadi, muxabbat esa er va xotinni umr buyi bir- biriga maxkamroq boglab turishi kerak. Shu boisdan donolar: " Shunday kizga sovchi quymok kerakki, bu qiz chexrasi ochik, yuzidan olijanoblik va iffat namoyon bulsin, poklik va pokizalik pardasi, orkasida tarbiyalangan va chiroyli ish, odamlarga urgangan bulsin! Bunday qiz eng yaxshi xadya bulib, yoshlik va xayot dasturxonining lazzati ziyoda bulishiga olib keladi. Barkudar ibn Maxmud. 2. Muxabbat ikki yoshni muayyan maqsad va manfaat asosida bir umr bog‘laydigan yurak rishtasidir. Bu rishtalarni turmush qurish, farzand qurish va tarbiyalash extiyoji bilan belgilangan ijtimoiy irsiy tomonlari bor. Yigitlar guzal qizlar, qizlar esa baquvvat, sog‘lom yigitlar bilan oila kurishga xarakat kilish asosida chiroyli va sog‘lom avlod koldirishga intilish bilan bog‘lik extiyoj yetadi. Muxabbat oila qurish, farzand qurish niyatida bir umr davomida birga yashashga xarakat kilayotgan yoshlar urtasidagi ijtimoiy, ma’naviy, biologik extiyoj tuyg‘ularining birligidir. Muxabbat- samimiy ishonchdir. Ishonch bulmasa oila mustaxkam bulmaydi.

Insonda sevgidan oldin uning ideali, maksadi shakllanadi. Sevgi shu maqsadga, idealga mos keluvchi fazilatlarni boshqa bir shaxsda kurish, u bilan byrlashib, orzularini amalga oshirishga intilishdir. Lekin bu intilish jarayonida xam shaxs uz ichki dunyosi extiyojlarini yanada yaxshiroq qondirishga xarakat kilish yetadi. Sevgan kishi uz baxtini boshqalarning xam baxti orqali tanishga xarakat kiladi. Bu baxt- shirin oilaviy xayot, ikki jinsga mansub yoshlarning birlashuvi natijasida dunyoga keladigan farzandlardir. Ba’zan ishq- muxabbat tabiiy, irsiy extiyojlar kuchayib oilaviy xayot xaqida jamiyat yaratgan axloqiy va xuquqiy mezonlardan xam ustunlik kilib qoladi. Oilaviy xayot xakidagi axloqiy, xukukiy mezonlar asrlar davomida shaklllanib, rivojlanib kelgan. Bu mezonlarni mensimaslik yoki ularni chetlab utish xam ba’zan xaqiqiy sevgiga asoslangan oila qurishga imkon bermaydi. Sevgi- muxabbatni oddiy xissiy emas, balki ijtimoiy ma’sulyat deb qaramok kerak. Oila baxtini jamoatchilik tan olgandagina xaqiqiy baxt bula oladi. Biz o‘zbeklar xech kachon bu ijtimoiy, ma’naviy omilning urni va axamiyatini inkor kila olmaymiz. Oila baxtining o‘zbekona mezonlari-yoshlarning shirin turmushidan ota-onalar, qarindosh urug‘lar, maxalla- kuy butun jamoatchilik xam rozi bulishidir. Inson uzini baxtli deb xisoblaganidagina emas, balki boshqalar xam bu baxtni tan olgandagina xaqikiy baxtga erishgan buladi. Muxabbat- eng yetuk e’tikod, xar bir shaxs uchun shakllanish jarayondir. (Aflotun). Ishq utida yonish xamma narsani unitish emas, balki boshqalardan ibrat olib, uzida yaxshi fazilatlarni shakllantirish xamdir. Yaxshi, pokiza kiyinishga, me’yor darajasida uziga zeb berishga, uy- ruzg‘or ishlarini ozoda va pokiza olib borishga, axloq, odob borasida xam kuzga tashlanishga xarakat kiladi. Sevgan kishisining e’tiboriga sazovar bulishga intilish insonni ma’naviy poklanish yuliga chorlaydi... Uzi guzal bulsa xam farosatsiz, axloq xam odobi tuban, ishyokmas, erkatoy qizni xech kim umr yuldosh tanlashga botina olmaydi. O‘zbekiston xalk artisti Gavxarxon Matekubova

"Ba’zi tuy va ziyofatlarda pul ketidan quvib, uzlariga rakkosa nomini olgan yosh qizlarimizning uy xarakatlarida va bexayoliklarini kurib, raqqosa kasbini tanlaganligi uchun afsuslanasan kishi.... Eng yomon tomoni shundaki, davradagi shilqim qizlarni kurgan ota-ona uz qizlarining raqqosa bulishi uchun xech qachon rozilik berishmaydi. Natijada bu soxada uta ishtiyoqmand, talantli yoshlar orzusi g‘unchalik chog‘idayok sunadi." "Oila va jamiyat" 1995Y 6 iyul Erkak va ayol Allox baxsh etgan extiyoj asosida bir-biriga intiladi. Bu intilish asosida ruxiy, jismoniy lazzat xam yotadi. Bulmasa inson avlodi davom etmas edi. Lekin avlod insonga lazzatlanishdan tashqari uz xatti-xarakatlarini boshqarish uchun unga aql, idrok, ong, idora xam bergan. Insonning insoniyligi uzini boshqara bilishda bilinadi. Sevgida biologik extiyojlaridan ma’naviy omil va ma’suliyat ustunlik kilish baxtli oila kurishning asosiy shartlaridandir. Bu ikki omil mushtarak bulsa muxabbat xaqikiy, xayotiy axamiyat kasb etadi, uzoq mustaxkam shirin turmushga ma’naviy asos bulib qoladi. Xayotning ma’naviy omillarini unutib, bir-birini chiroyiga uchib turmush qurish xar doim xam kutilgandek natija bermaydi. Ishqning birinchi uchquni tashqi qiyofani qurishdan boshlanadi. Ichki ruxiy olamni chuqurroq bilish asosidagina bu birinchi xis, tuyg‘u xaqiqiy muxabbatga aylanadi. Xaqikiy muxabbat asosidagina yoshlar bir-biriga xamdard, xamkor, mexribon, okibatli bulib qoladilar. Fransuz yozuvchisi A Sent-Ekzyuneri: " Sevish- ikki yoshning bir-biriga qarshi emas, balki birgalikda bir tomonga qarashidir", degan edi. .....Xamma ayol xam xotin zotiga mansub, lekin ba’zilar bir umrlik vafodor umr yuldosh bula olmaydi. Erkayutar tug‘risida xam shunday firkni aytish mumkin.

.....Ma’naviy omillar xisobga olinmay tug‘ilgan sevgi oddiy xis-tuygudir. .....Muxabbatning yozilmagan qonunlari kup. Lekin bu borada minglab yillar davomida tuplangan tajriba va an’analar borki, ularni paymol etib xam bulmaydi. Muxabbat- ikki yosh urtasidagi axloq, xayo, andisha, uyat, oru-nomus iffatdan tukilgan ma’naviyat pardasidir. Ma’naviyatsizlik tufayli baxt qushini qulidan uchirgan bir umr baxtsiz bulib koladi. " Osonlikcha qulga kiritilgan amal, boylik, zebu-ziynat baxtlilik belgisi emas. Xaqikiy baxt fakat xalol mexnat, mashakat, azob-ukubat bilan qulga kiritiladi." F.M. Dostovskiy Dunyoda sevgisiz yashaganlar xam bor. Lekin ular xayot lazzatlaridan tula baxramand bulmagan bulsa kerak. Yashash kun kurish emas, balki undan orom olishdir, xushnud bulishdir, kanoat xosil kilishdir. Dunyodagi xech kanday boylik, mansab insonga bergan roxat-farog‘atnie kutarinkilik kayfiyatini bera olmaydi. Sof muxabbat tuygusi barcha butun insoniyatda bor. Insoniyatning guzal umumiy ma’naviy jixatlaridan biri xam shudir. Sevgi, oila munosabatlarida ma’naviyatsizlikka yuz tutish umuminsoniy qadriyatlardan xam yuz ugirishdir. Sevgi, muxabbat bobida xam ota-onalarning ibrati farzandlar uchun katta xayotiy maktabdir.

O'xshashlar

Ota - ona ibrati - farzanddir ziynati

Oilada ota sarbon

Oilada ota sarbon

Ona mehri - ma`naviyat bulog`i

Ona mehri - ma`naviyat bulog`i