Oilaviy munosabatlar madaniyatining diniy va milliy jihatlari - Falsafa - Referatlar

Oilaviy munosabatlar madaniyatining diniy va milliy jihatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

44.5 KB

Ko'chirib olish

Oilaviy munosabatlar madaniyatining diniy va milliy jihatlari Reja: 1. Fitratning oila xakidagi fikrlari. 2. O‘zbekistonning mustakillikka erishgandan keyingi oilaviy munosabatlar. 3. Oilaviy munosabatlarda farzandlarning burchi. 4. Jamoatchilikning oila xakidagi fikrlari. 5. Diniy an’analarda oila masalasi 6. Sog‘lom avlod dasturi.

1.Sovetlar davrida oila va oilaviy munosabatlardagi milliy va diniy an’analar xuravat sifatida, koralandi. Bunday munosabat oila va oilaviy munosabatlarning xayotiy ildizlarini ancha zaiflashtirdi. Bular oila xuquqi, ayolning oiladagi mavqei, bola tarbiyasiga oid an’analarga qarab talqin etishda kuzga ancharok tashlanadi. Ayol kishilarning obru-e’tiborini, oilaviy munosabatlarning jamiyat xayotidagi taraqqiyotidagi o‘rni masalasidagi islomiy aqidalar o‘z davri uchun nixoyatda axamiyatli edi. Xozir xam ularning aksaryati axamyatini yo‘kotgani yuk. Islom davrida oilaviy munosabatlarning adolat va insonparvarlik bilan bog‘langan mezonlarini yaratdi, oldin ayollarning hak- xukuklari cheklangan darajada kamsitish, yosh qizlarni gudakligidayok kumib yuborishgan, urf- odatlarga chek kuydi. Arab kabilalari o‘rtasida keng tarqalgan bunday odatlar koralandi. Ularga amal kilish katta gunox sifatida koralandi. Fitrat "Oila" asaridagi ko‘p xotinlilik ma’lum ijtimoiy va tabiiy extiyojlar bilan bog‘lik ekanligini ko‘rsatadi. Uning salbiy va ijobiy tomonlarini ham ochib beradi. Ko‘p xotinlilik ya’ni ikkita xotinga uylanish, deb yozadi u bevafolik fasadu zulm va insofsizlikka olib kelishi ma’lum. Bu shariat xukmiga xam, aql va vijdon xukmiga xam to‘gri kelmaydi. Lekin xayot murakkab, bizlarga bog‘lik emas, biz uylaganday bo‘lavermaydi. Ba’zan urush ko‘plab erkaklarning qirilib ketishiga, bolalarning yetim kolishiga, beva ayollarning ko‘payishiga sabab bo‘ladi. Ayollarning xam muayyan extiyojlari bor. U ayollar ma’naviyatiga kuchli ta’sir etadi. Bundan tashkari inson o‘zidan keyin nasl koldirishi kerak. Zurriyot bo‘lmasa ayollar erlari oldidagi burchini bajara olmasa, Fitratning fikricha, islom ko‘p xotinlikni man etmaydi, chunki uning foydasi xam bor. Bu din zulm xavfi bo‘lmasa ko‘p xotinlilik joiz deb buyuradi. Zulm xavfi nima? Bu xavf ayollar xaqiga xiyonat kilishlar, ularni kamsitish, kadr kimmatini yerga urishdir. Fitratning fikricha erkaklar, agarda adolat kila olmasligi extimoli ko‘prok bo‘lsa, ikkinchi xotinga uylanmok fikridan kaytmog‘i kerak. Oila 19-bet. Uz navbatida xotin xam shunday, ikki xotini bor erkak yosh xotinini ko‘proq, sevadigan xotiningizga kamroq mayl kiling, toki boshka xotiningiz xafa

bo‘lmasin. Sevmaydigan xotinini xurmat, muxabbat tutib turingiz, aslida sevmasangiz xam zoxirda shunday muomala kilingki, U sevadi deb uylasin. (19-bet) Islom dini Fitratning fikriga shunday va boshka adolatli inson kadr- kiymatini yerga urmaydigan bilan ikkinchi xotinga uylanishga ruxsat beradi, lekin zamonlar o‘zgaradi. 2. O‘zbekiston mustakillikka erishdi. Mustaxkam, axil oila ma’naviyat va tarbiya uchog‘i bo‘lib koldi. Oiladagi muxabbat, turmush qurish, turmush borasidagi an’analar sog‘lom, ma’naviyatli avlodni tarbiyalashga xizmat kilmokda. Oilada bolalarni mexnat sevarlikka, kasb-xunarga, bir-birini ko‘llab-kuvvatlashga, ota- onani, quni- qo‘shnilarni,keksalarni, jamoatchilikni, xurmat kilishga o‘rgatganlar. Oiladagi sog‘lom ma’naviy muxit yangi oilalarning ham zamini ancha mustaxkam bo‘lishini ta’minlaydi. Prezidentimiz Islom Karimov "Oila bizning xalqimiz uchun millatning ko‘p asrlik an’analari va ruxiyatiga mos bo‘lgan muxim xayotiy kadriyatlardan biridir. Respublikada oilalar ko‘p sonli bo‘lib, ularda turli avlod vakillari birgalikda yashaydi va birga xo‘jalik yuritadi, bu esa bolalarni tarbiyalash, ularni umuminsoniy ma’naviy kadriyatlar an’analardan bahramand kilishiga bilim darajasini oshirish uchun kulay sharoitlar yaratadi. Xuddi ana shunday an’analardan, odamlar bolalik chog‘laridanoq mexnatsevarlik kattalarga xurmat, bilimga intilishni urganadilar." (O‘zbekiston XXI asr busagasida 256- bet.) Uzbek oilalari ma’naviy poydevorining mustaxkam bo‘lganiga sabab bo‘lgan an’analar bor. Ulardan kuyidagilarga tuxtalamiz. Maxallalarda "Oilasini og‘ritgan, el ichida xor buladi, onasining dilini og‘ritgan parcha nonga zor buladi." ,Kush uyasida kurganini kiladi", " Xar kim ekkanini uradi," " Uz ota-onaga kilganingni farzandlaringdan kurasan," Milliy kadriyatlardan yana biri farzandlar ota-onaga mexribon bo‘lishi ularning barcha xojatlarini chikarishdir. 3. Farzandlik burchi yoshlikdan bilim olib, xunar o‘rganib, mexnat kilib uzini, oilasini, bola chaqasini, karigan ota-onasini ta’minlashdir. Ota- ona dunyoda abadiy yashamaydi, ota-onadan qolgan meros qancha ko‘p bo‘lsa xam bir umr ishlamay, tekinxurlik bilan xayot kechirishga yetmaydi. Xayotda eng ko‘p kadrlanadigan narsa

xalol mexnat bilan topilgan boylikdir. Ota-onaning xurmatini joyiga quyib obrusini baland tutish xam milliy ma’naviy kadriyatlarimizdan biridir. Axil oilada xal kiluvchi suzni ota aytadi. Ota albatta oila a’zolarining fikrini va manfaatini e’tiborga oladi. Shu sababli xam milliy an’analarimizda xam otadan oldin yoki ota urnida suzlash, suzini bulish xam beodoblik xisoblangan. Ota-ona qilgan pandu nasixatlarning faqat bitta maqsadi bor. Bu -farzandlar xaqida g‘amxurlik, ularning kelajagini uylashdir. Otaning suziga qulok solish katta xayot maktabidir. Bu maktabda farzandlargina emas, ularning bolalari xam ta’lim oladi. Ota-onani xurmat kilish barcha farzandlar ularning gapiga suzsiz quloq soladi, irodasiga tula buysunish degani emas. Oilada farzadlarining xam fikr muloxazasi katta axamiyatga ega O‘zbeklarda "Yaxshi o‘g‘il-jon o‘rtoq, yomon o‘g‘il mol o‘rtok " degan xikmatli so‘zlar bor. Bu xam millat ma’naviyatimizning moxiyatidan kelib chikadi. Ota-ona umid bilan farzand tarbiyalaydi, ularni boqadi, kiyintiradi, farzandlarimga deb mol dunyo orttiradi. Milliy an’anaga ko‘ra ota-ona uyiga odsiy ignasi bo‘lsa xam farzandlariga beradi. Yoshlar ma’naviyatining birinchi poydevorini quyadigan me’mor ota-onadir, oiladagi muxit va tarbiyadir. Yoshlar tarbiyasiga karindosh urug‘lar, maxalla kuy, quni-qo‘shnilar xam katta ta’sir o‘tkazadi. Jamoatchilik fikrining oilaviy xayot va yoshlar tarbiyasiga ta’siri 1.Farzand tarbiyasiga qo‘ni-qo‘shnilar ta’siri, maxalladagi muhit ta’siriga xam bog‘likligi sababli o‘zbeklar barcha davrlar jamoatchilik fikriga befarq qaramagan. ! Xovli olma qushni ol..." " Qushning tinch bo‘lea sen xam tinchsan." " Qiyomat kuni qushnilardan..." maqollar ijtimoiy muxitning insonlar jamiyat xayotidagi urnini ifodalaydigan xikmatlardir. Xar bir oilaning tinchligi yonma-yon yashayotgan qushnining xam tinchligidir. Qo‘shnilar qo‘shnilarning ikir -chikirigacha biladi. " Qo‘shnilaringiz yaxshi odam deyishayotgan bulsa, demak sen yaxshi odamsiz. Ammo ular sizni ... Bu xam jamoatchilik fikri, oila barqarorligi farzandlar tarbiyasi uchun katta

axamyatga egaligini kursatadi." Er va xotin, farzandlar jamoatchilik fikrini xurmat kilishlari uchun xam oiladagi ikir- chikirlarni ovoza kilmay kelishmovchiliklarni tinch yul bilan xal etishga xarakat kilganlar, jamoatchilikdan, quni-qo‘shnilardan uyalishi... arzimas baxonalar bilan yosh oilalar buzilib ketishlarini oldi olingan. Maxalla jamoatchillikning ta’siri munosabatlari yaxshilanib, axil turmush kechirayotgan oilalar xozir xam mavjud. Jamoatchilik bola tarbiyasiga xam befark karashmagan. Yoshlar axloqiy poklikka yul quyganlari birinchi galda ota- onasiga tanbex berganlar, foyda bermasa noqobil farzandlarining uzi bilan suxbatlashilgan. Ota- ona noqobil farzandi uchun jamoatchilik oldida xijolat chekkanlar. O‘zbeklar bir qizga sovchi quyishsa, uning yurish turishini yaqin qo‘ni-qo‘shnilaridan surishtirilgan. Farzandlarining uz ota- onasiga munosabatlari xam jamoatchilik e’tiboridan chetda qolmagan. Noaxil oilalar, noqobil farzandlarga kursatiladigan, jamoatchilik ta’sirida nixoyatda murakkab, ma’sulyatli, ijtimoiy tarbiyaviy psoxologik jarayondir.Agar yoshlar, noqobil farzandlarga nisbatan jamoatchilik fikri yuzaki bulsa, uning xech kanday ta’siri bulmaydi... yana shunday davom etaveradi. Odamzotda kizik bir xususiyat bor. Xamma boshqalarga nasixat kilishga kiladiyu, ammo uziga-uzi xolis baxo berishga ojizlik kiladi. "Domlaning aytganini qil..."Inson uzini- uzi aldasa xam jamoatchilikni aldashi qiyin. Xayotdagi xato kamchilikni bizdan kura boshqalar yaxshi sezadi, shu sababli ota-onalar farzandlariga quni-qo‘shnilarning jamoatchilikning fikrini xisobga olib yondashadi. Ota- ona uchun dunyoda farzandidan shirin narsa yo‘q. "Kunduz xam bolasini oppog‘im deydi." Shu sababli xam ota-onalar kupincha o‘gil-qizlarning axloqsizligiga, jinoiy ishlariga tug‘ri baxo berolmaydi. Oilalardagi kelishmovchiliklar, janjallar, axloqsizliklar, mayda bezoriliklarga baxo berishlarni aqlli, obru- e’tiborli, katta xayot tajribasiga ega oilalarga topshirish ma’kuldir. Ularning fikr tug‘ri yechishni topadilar. Biz oiladagi yomon vaziyatga nisbatan jamoatchilik fikrini bildirishdan maksad axloq, odob ba’zan qonun chegarasidan chiqqan kishilarga nasixat kilish

ularni tug‘ri yo‘lga solishdir. Shaxsni vijdoniga murojaat qilishga urgatishdir. Kishilarni uz vijdoniga qulok solishga da’vat etishlar ayniqsa murosaga kelmayotgan ota- onalar, aka-ukalar, opa-singillarni yarashtirib quyishda ancha qul keladi. Jamoatchilik fikri ota-onalar va boshqalarning jamiyat jamoatchilik oldidagi mas’uliyatini kuchaytiradigan katta ijtimoyy ma’naviy omildir. 1. Milliy va diniy an’analarimizga kura, qo‘ni- qo‘shnilarning yoshlarga ma’naviy ta’sir etishi, oilasi buzilgan er va xotin yoki ikki oilaning urtasiga tushib yarashtirib quyishlar sababliligi jixatidan ruza, namoz va sadaka kilishdan xam afzalrok turadi. O‘zbek oilalarining qarindosh- urug‘, quni- qo‘shnilar maxalla kuy bilan munosabatlariga asos bulgan ma’naviy omillar orasida xamdardlik, maslaxatguylik,g‘amxurlik, yelkadosh bulish va boshka fazilatlar xam kiradi. Bunday milliy boyligimiz kadriyatimiz, ma’naviyatimiz ravnaqining sinalgan yulidir. O‘zbeklarda bitta bolaga yetti quni- qo‘shni ota-onadir, degan gap bor. Bu xam bizning buyuk milliy kadriyatimiz. Odatda o‘zbeklarda biror xanodonda tuy deb kolsa yoshlar xech kimlarning da’vatisiz ertadan kechgacha xizmat kiladi. Bular juda katta ma’naviy muxit, ma’naviy kadriyatlardir. Jamoatchilik fikri ta’sirida shakllangan kadriyatlardir. Bularni asramok uchun o‘zbekona qalb kerak. Oilalarni mustaxkamlash, yoshlarni tarbiyalashda jamoatchilik fikrining kuchi va ta’siridan xam foydalanish xozirgi kunda xam katta axamiyat kasb etmokda.Bu boradagi tajriba va an’analardan samarali foydalanish mustaqillik sharoitida amalga oshiriladigan ma’naviy, tarbiyaviy ishlarni yaxshilash muxim shartidir. O‘zbekistonda 2000 yilda sog‘lom avlodni tarbiyalash dasturida belgilangan yunalish buyicha quyidagi ishlar olib borildi. 1. Sog‘lom avlodni tarbiyalash uchun " Onalik maktabi ", Tibbiy ishlar asosi ", Balog‘at davri " kabi yangi dasturlar " joriy etildi " Oila kodeksi tadbiriga kura yangi oila kurayotganlar bugun dastlabki besh yil davomida dispanser nazoratini tashkil etish bilan bog‘liq keng kulamli ishlar tashkil etildi. Unga 170 million sumlik mablag‘ sarflandi . Oila dorilfunun " lari ochildi 20000 ortik o‘gil-qizlar katnashdi. 2. Davlat, jamiyat va oilaning sog‘lom zurriyotini tarbiyalashdagi

ma’suliyatini oshirish yulidagi tadbirlar bo‘ldi. „Sog‘lom avlod uchun xalkaro xayriya jamg‘armasi tashabbusi bilan 20 ming oila, 30 mingdan ortiq turmush qurayotgan yigit-kizlarga xomiylik yordam ko‘rsatildi. Bir yil davomida 5 milliondan ortik farzand kurish yoshidagi ayollar, 6 yoshgacha bulgan bolalarning 98% tibbiy kurikdan utkazildi. 6 million AKSH dollari mikdoridagi asbob -uskunalar keltirildi. Farg‘ona, Buxora, Termiz shaxarlarida yangi uskunalar bilan jixozlangan. „Ona-bola tibbiy markazi faoliyat kursata boshladi. 2000 yilda 440 ming AKSH dollari mikdorida mablag‘ sarflandi. 3. Dasturning bolalar salomatligini mustaxkamlash ularning ta’lim olish, jismoniy va ma’naviy kamol topishiga bog‘liq vazifalarga xam e’tibrr qaratildi. 4 . Bolalarning tug‘ma kasalliklarini davolash buyicha xam e’tiborga loyiq ishlar kilindi. Toshkentda 12 million AKSH dollariga teng bulgan "O‘zbekiston bolalar maxallasi"qurildi. 5 .Boshlang‘ich maktabga boradigan bolalarga e’tibor birinchi sinf, mexribonlik uylarida tarbiyalanuvchilarga darslik, uquv anjomlari 2 milliard 508 million kuproq mablag‘ sarflandi. 6 .Respublika qishloq ,shaxarlarida qurilayotgan kolej, litseylar xam sog‘lom avlodni tarbiyalash masalasga taqaladi. T.Sog‘lom avlod ma’naviy kamolotining jismoniy salomatlik bilan bir, shular sababli jismoniy tarbiyaga katta e’tibor karatildi. Islom Karimov "Sog‘lom avlod dasturida belgilangan tadbirlarni amalga oshirish natijasida mana shu xayrli va savobli ishlar tufayli keng jamoatchilik ongida, xalkimiz dunyoqarashida sog‘lom avlod masalasiga bulgan munosabat tubdan uzgarib bormokda." Prezident Islom Karimov taklifi bilan 2001 yil "Onalar va bolalar " yili deb e’lon kilindi. "Milliy mafkura xalkning maqsad- muddaolarini ifodalashda, tarix sinovlaridan utishda uning ruxiyatini kutarib suyanch va tayanch bulishdir. Shu millat, shu jamiyat duch keladigan kuplab xayotiy va ma’naviy muammolarga javob izlandi. U insonga faqat moddiy boyliklar, ne’matlar uchun emas avvalo, Ollox taolo ato etgan akl-zakovat, iymon e’tikod tufayli yuksak ma’naviyatga erishish uchun intilib yashash

lozimligini anglatadigan bu murakkab taxlikani dunyoda uning taraqqiyot yulini yoritgan mulkdir. Inson tarbiyaga bir umr muxtojdir. Tarbiya oiladan boshlanadi. Ota- bobodagi meros bulib qoladi.

O'xshashlar

Oilaviy munosabatlar madaniyatining diniy va milliy jihatlari

Diniy ong

Diniy ong

Qadriyatlar falsafasi

Globallashuv va global muammolarning falsafiy jihatlari