Мустақиллик шароитида қадриятларимизни тикланиши - Falsafa - Referatlar

Мустақиллик шароитида қадриятларимизни тикланиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

107 KB

Ko'chirib olish

Мустақиллик шароитида қадриятларимизни тикланиши Режа: 1. Мустақиллик шароитида табиий – иқтисодий қадриятларнинг халқ фаровонлиги хизматида эканлиги. 2. Маънавий қадриятларнинг тикланиши. Ўзбек тилига давлат мақоми бериш ва уни аҳамияти. 3. Маданий меросни тикланиши. Миллий онг ва миллий ғурур. 4. Тарихий қадриятларни тикланиши. Тарихий хотира

Таянч тушунчалар: Табиий қадриятлар, бозор иқтисодиёти, ер бойликлари, иқтисодий қадрият, миллат маънавияти, она тил, ўзбек тили, тикланиш, янгиланиш, юксалиш. 1-масала . Инсон эҳтиёжларини қондиришда табиий қадриятлар катта аҳамият касб этади. Табиий қадриятлар ер ва ер ости бойликлари сув, ҳаво, ўрмонлар, ўсимликлар, ҳайвонот дунёси ва бошқалар киради. Иқтисодий аҳамиятга эга бўлган табиий хом- ашё фойдали қазилмалар Ўзбекистон Республикасининг бойлиги, унинг асосий қадриятларидир. Инсон меҳнати, ҳатти- ҳаракати, ақл- заковати билан яратилган “иккинчи бойликлар”, яъни турли – туман моддий бойликлар, завод ва фабрикалар, ишлаб чиқариш кучлари, транспорт воситалари, асбоб- ускуналар, турар жой, мол- мулк, ноз- неъмат ва шу кабилар моддий қадриятлар ҳисобланади. Моддий қадриятларнинг асосини жамиятмизнинг моддий- техника базаси ташкил қилади. Инсоният жамиятнинг ҳар бири ўзига хос моддий- техника базасига эга. Улар бир- биридан сифат жиҳатидангина эмас, балки миқдор жиҳатидан ҳам фарқ қилади. Моддий қадриятлар негизи- мулк ташкил этади. Ўзбекистоннинг ер ости бойликлари ичида газ катта ўринни эгаллайди. Ўтмишда у ҳам олтинимиз каби марказ эҳтиёжларини қондириш учун фойдаланиб келинган эди. Ҳар йили милион- милион куб, метр газимиз собиқ марказнинг буйруғига биноан республикалар ҳамда бир қатор Европа мамлакатларига юборилиб туриларди. Маҳаллий аҳоли эга газдан ўз эҳтиёжига яраша фойдаланиш имкониятидан маҳрум этиб қўйилган эди. Эндиликда эса бунга чек қўйилди. Ҳукуматимиз томонидан изчил равишда амалга оширилаётган инсонпарварлик сиёсати туфайли кейинли йилларда юзлаб қишлоқларга газ ва ичимлик сувлари етказиб берилди. Бундай хайирли ишлар ҳозир ҳам давом этиб келинмоқда. Истиқлол очиб берган имкониятлар туфайли биз нефть ва нефть махсулотларига бўлган эҳтиёжларимизни ҳам ўзимизнинг ички имкониятлардан келиб чиқиб қондиришга интилаяпмиз. Ўтмишда бошқа республикалар ҳар йили ўрта ҳисоб билан тўрт милион тонна нефть сотиб келинган бўлса, 1995 йили атиги 750 минг тонна нефть четдан харид қилинди. 1997 йили жумҳуриятимиз нефтга бўган барча эҳтиёжларимизни ўз имкониятларидан келиб чиқиб қондиришни режалаштирмоқда. Кўкдумалоқ, Мингбулоқ каби нефть конларида жадал суръатлар билан олиб борилаётган ишлар мазкур масаланинг узил- кесил ҳал этилишини таъминлайди, деб ўйлайман. Табиий қадриятларимиз ҳақида гап кетганда яна бир муҳим масала тўғрисида тўхталиб ўтишимиз ўринлидир. Бу ғалла мустақиллигини таъминлаш масаласидир маълумки, собиқ иттифоқ сиёсати туфайли республика иқтисодиёти фақат хом ашё,асосан пахта етказиб берадиган

бўлиб қолган эди. Республикаа 4 милион гектардан зиёд суғориладиган ерлар асосан пахта ўстириш учун фойдаланиб келинган эди. Аҳолининг бошқа қишлоқ хўжалик махсулотларига, жумладан, ғалага бўлга эҳтиёжлари ўзга республикалар ҳисобидан қондириларди. Бозор иқтисодиётига ўтиш муносабати билан Ўзбекистонга четдан ғалла сотиб олиб келиш ниҳоятда қимматга тушадиган бўлиб қолди. Шуни эътиборга олиб, жумҳуриятимиз кейинги икки-уч йил ичида донли экин майдонларини кўпайтириб, аҳолининг ғаллага бўлганэҳтиёжларини асосан ўз имкониятларимиздан келиб чиқиб, қондиришга муяссар бўлмоқда. Кегўси икки- уч йил ичида биз нефть мустақиллиги каби ғалла мустақиллигига ҳам эришамиз деган умиддамиз. Жумҳуриятимиз заминидаги кўмир, мармар, ҳар хил рўдалар ва бошқа бойликлардан эндиликда халқимиз фаровон ҳаёт кечириши йўлида фойдаланиб келмоқда. Ер ости бойликларини Ўзбекистон халқининг манфаатига самарали хизимат қилдириш хусусида гап юритар эканмиз, фикримизча, иккита масалага алоҳида эътибор бермоғимиз лозим. Биринчидан, жумҳуриятимиз замида фойдали қазилмалар қанчалик мўл бўлишидан қатъи назар, уларга ниҳоята эҳтиёткорлик, тежамкорлик билан ёндашиб, келажак авлодимиз манфаатларини, республикамиз истиқболини ҳисобга олган ҳолда ишлатишимиз керак. Бу айниқса, нефть, газ, кўмир маўсулотларига даҳлдор, чунки, уларнинг заҳиралари чекланган, шунингдек булар ўрнини тўлдириб бўлмайдиган маҳсулотлар туркимига киради. Шу нуқтаи назардан қаралса газ маҳсулотларини четга чиқариш биз учун зарарми, ёки йўқми? деган савол ўз- ўзидан туғулади. Мазкур масала бўйича ривожланган ҳориж мамлакатларининг тажрибаси эътиборга лойиқдир. Масалан, АҚШ нинг заминида Менделеев жадвалидаги барча маҳсулотлар, жумладан, нефть, газ, кўмир, олтин ва ҳакозолар мавжуд. Уларнинг заҳираси бир неча юз йилга етарли. Лекин, шунча қарамасдан, АҚШ да юқорида тилга олинган маҳсулотларга бўлган эҳтиёжларни бошқа мамлакатлардан олиб келинганхом ашё ҳисобидан қондириб келинмоқда. Шундай экан, биз ҳам ўз заҳираларимиздан самарали фойдаланиш устида пухта ўйлаб кўришимиз керак. Иккинчидан, ўтмишда бир ер ости хазиналарини хом ашё сифатида бошқа республикаларга арзон баҳода бериб турган бўсак, эндиликда улардан халқ истемоли махсулотлари ишлаб чиқариб, даромат олишни кўзласак мақсадга мувофиқ бўлар эди. Халқимиз истиқболини кўзлаб, келажакда жумхуриятимизни хом ашё етказиб берувчи давлатлардан уни ўз еримизда қайта ишлаб халқ истемол молларини етказиб берадиган мамлакат даражасига кўтаришимиз даркор. Хидди шу мақаддда ер усти бойликларидан хом ашё сифатида эмас, балки улардан маҳсулот тайёрлаб самарали

фойдаланиш режаларини илмий ишлаб чиқишимиз керак, деб ўйлаймиз. Ҳозирча бу борада ечимини кутиб турган муаммолар оз эмас. Республикамиз ўзининг ноёб табиий иқлим шароити туфайли мева, сабзавод, шарбат ва винолар ишлаб чиқариш соҳасида катта имкониятлага эга. Шуни эътиборга олиб хориж мамлакатлари билан биргаликда янги замонавий технология асосида мазкур махсулотларни қайта ишлаб чиқиладиган қўшма корхоналар бунёд этишни йўлга қўйишимиз керак. Бу респуьлика иқтисодиётини ривожлантиришга ижобий таъсир этиш билан биргаликда аҳолининг юқори сифатди қишлоқ хўжалиги махсулотларига бўлган эҳтиёжларини қондириш имкониятини яратиб беради. Шунингдек, ғўзапояни қайта ишлаб чиқарадиган технологияни ҳам жорий этиб, ундан қоғоз, мебель ва бошқа истеъмол молларини ишлаб чиқаришни таъминласак мақсадга мувофиқ бўлар эди. Мустақиллик туфайли фақат табиий ва иқтисодий қадриятларимиз, балки маънавий- маданий қадриятларимиз ҳам эндиликда ҳалқимиз баркамолиги учун тўлақонли хизмат қилишга ўтди. 2-масала .Маънавият ҳар бир инсоннинг, миллатнинг, давлатнинг куч- қудрат манбаидир. Маънавият бўлмаган жойда бахт- саодат ҳам, иймон- эътиқод ҳам, Ватан ва эрк туйғуси ҳам, диёнату адолат ҳам, бўлмайди ва аксинча Таниқли қоғоқ шоири Мухтор Шаханов айтган бир ривоятини эслаб ўтмоқчиман. Қадим замонларда бизнинг еримизга босқинчилар кириб келади. Чегарага етгач, хон қўшинларини тўхтатиб олдида турган мамлакатдаги вазиятни билиб келиш учун жосусларни юборади. Маълум вақтдан кейин улар қайтиб келиб хонга шундай маълумот беришади. Биз катта тўйнинг гувоҳи бўлдик. Унда мамлакат подшоҳи ҳам бор экан. Тўй қизиб бораётган бир пайтда, даврага қўлида дўмбира ушлаган бир ёш йигит кириб келди. Подшоҳ дарҳол йигитни ёнига чорлаб, ўзи ўтирган ердан жой бўшатиб берди. Биз ажабланиб, “бу йигит ким?”, деб сўраганимизда, - “Бу бизнинг шоиримиз-ку” деган жавоб олдик, дейди. “Э, жаноб олийлари, менга ҳужум қилишга рухсат беринг, бундай ақли пас подшоҳи бор мамлакатни биз осонгина босиб оламиз”, дейди хоннинг лашкарбошиси. “Йўқ отни изимизга қараб ҳайдаймиз, чунки маънавий қадриятларни шунчалик зўр эъзозлайдиган мамлакатни асло енгиб бўлмайди” деб жавоб қайтарди хон. Мазкур ривоятдан чиқадиган хулоса шуки, маънавияти юксак халқнинг илдизи мустаҳкам бўлади, уни ҳеч қачон тиз чўктириш мумкин эмас. Чинакам цивилизациялашган демократик давлат ҳамда бозор муносабатлари, бозор воситалари фақат юксак маънавият негизида барпо этилиши мумкин. Юксак маданиятсиз буюк давлат қуриб бўлмайди. Шуни эътиборга олган холда ҳукуматимиз фан, маориф ва маданият соҳасига жиддий эътибор билан қарамоқда.

Мустақиллик Ўзбекистон халқларининг бой маданияти, бебаҳо илми, фалсафий ва маънавий мероси, ноёб тарихининг тикланиши ва ривожланиши учун зарур бўлган бурча имкониятларни яратиб бермоқда. Маънавияти юксак миллатгина мустақиллик, порлоқ истиқбол учун курашга ўзида куч- қудрат топади, ўз- ўзини қадрлайди, қаддини тик тутади, қтмиши билан фахрланади, келажакка умидворлик билан қарайди. Маънавият халқларни бир-биридан ажратмайди, балки бирлаштиради, аҳилликни кучайтиради, дўстлик, қардошлик, ҳамжиҳатликка даъват этади. “Маънавият турлм халқлар ва мамлакатлар кишиларни қон- қардош қилади. Уларнинг тақдирини ўзаро ҳурмат асосида яқинлаштиради. Бизнинг маънасиятимиз асрлар давомида милион- милион кишилар тақдири билан шаклланган. Уни ўлчаб ҳам, паёнига етиб ҳам бўлмайди. У инсон учун бутун бир олам” 1 . Миллат маънавиятини юксалтиришда унинг тили маданияти, миллий онг, миллий ўз-ўзини ва қадр-қимматини англаш ҳиссини миллий ғурур ва ифтихорини ўстириш муҳимдир. Миллий мустақиллик ва ўзликни англаш ўзбек тили мавқеининг ошиши, унинг ривож топиши нечоғлиқ аҳамиятга эга эканлиги маълум. Тилмизнинг камолоти миллатимиз тараққиёти, миллий маданиятимиз ривожланишининг ҳал қилинувчи омилларидан бири эканлиги ўз- ўзидан тушунирлидир. Халқнинг маънавий бойлиги, ақл- идроки ва тафаккури, тарихи ва маданияти унинг тилида, маданиятида, урф- одатлари ва руҳиятида ўз ифодасини топади. Тил халқнинг қалби, халқнинг номусидир. Ҳар бир тил ўз халқи учун буюк ва бебаҳодир. Тилимиз онамиз сингари улуғ ва мўътабардир. “Она тилининг буюк аҳамияти шундаки, - дейди И. Каримов,- у маънавият белгиси сифатида кишиларни яқин қилиб жипслаштиради” 2 . Тил миллатнинг тарихи ва маданиятини ўрганиш учун калитдир. Кимки ана шу калитдан фойдалана билса, у ана шу тил эгасига бўлган халқнинг юрагига йўл топади. Фақат тилни билган тақдирдагина миллатнинг руҳини, кайфиятини, маданияти ва тарихини, миллий хусусиялатларини, унинг қадр- қимматини, ғурурини тўғри тушуниш ва баҳолаш мумкин. Тилга нисбатан беҳурматлик бу энг аввало, тил эгаси бўлган халққа нисбатан ҳурматсизлик, унинг қадр- қимматини ерга уриш, камситишдир. Биз ўзимизнинг яқин ва олис тарихимизда тилимизга нисбатан ошкора зўравонлик, беписандлик қилганлигини аввалги саҳифаларда қайд этган эдик. Бу ўринда шуни таъкидлаш керакки, айнан миллий истиқлол учун курашнинг муҳим жабҳаларидан бири халқимизнинг ўз тилининг обрў- эътибори, мавқеини кўтариш учун ҳаракат бўлади. Натижада 1989 йилнинг 21 октябрида “Давлат тили ҳақида” Қонун қабул қилинди. 1 И. А. Каримов Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. 71- бет. 2 И. А. Каримов Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. 71- бет.

Ўзбек тилига давлат мақоми берилиши ҳаётимиздаги, ҳатто тарихимиздаги ниҳоятда катта воқеа эди. Ўзбекистон ўзбек тилининг чинакамига гуркираб ривожланиши, чуқур илдиз отиши учун зарур бўлган барча шарт- шароитларни яратадиган бирдан бир маскандир. Ўзбекистон заминида тилга оид ҳар қандай масалани мустақил ҳал қилиш ҳуқуқига эга. Конститутциямизнинг 4- бандида қайд этилганидек, “Ўзбекитстон республикасининг давлат тили ўзбек тилидир”. Шундай бўлсада республикамиз худудида яшовчи миллат ва элатлар тилларининг ҳурмат қилиниши ва ривожланиги учун шароит яратиб берилади. Тилимизни кўз қорачиғидек, авайлаб авраш, эъзозлаш, уни ривожлантиришга, қаддини тиклаб олишга, ундаги бурча имкониятларни тўла юзага чиқариш ва намоён бўлишига кўмаклашиш жамиятимиз, давлатимиз халқимиз зиммасидаги асосий мақсадлардан бўлиб ҳисобланади. Тилни асраш бу энг аввало, мустақилликимизни авайлаш қўллаб қувватлашдир. Мустақиллик эса ўз нивбатида тилимиз маданиятимиз ривожланишининг асосидир. Ҳозирги пайтда жумхуриятимиз раҳбарлари сиёсатида ёшлар орасида энг иқтидорли, солоҳиятлиларни танлаб, саралаб олиб, уларнинг илмий, маданий- маънавий жиҳатдан камолтга эришишлари, замонавий фан- техника асосларини чуқур ўзлаштириб олишлари учун ғамхўрлик қилиш катта ўрин тутади. Ўзбекистон республикасининг эртанги ҳаёти, порлоқ, истиқболи назарда тутилиб кўплаб ёшларимиз Туркия, Хитой, Япония, АҚШ, Олмония ва бошқа ҳорижий мамлакатларга таҳсил олиш учун юборилди. Бу иш тўхтовсиз давом этаяпти, ёшларимиз сафида инглиз, немис, француз, араб ва форс тилларини биладиган, улардан амалда фойдалана оладиган кишиларнинг кўпайиб бораётганлиги истиқболимиз, маданий-маънавий тараққиётимиз учун катта ютуқдир. Жумҳуриятимиз “Таълим тўғрисида қонун” ни ҳаётга жорий этиш, таълим- тарбияни замонавий талаблар даражасида олиб бориш, мактабларни милийлаштириш, ўрта махсус билим юртлари ва олий ўқув юртларига кириш имтиҳонларини тест усулида ўтказиш борасидаги ишлар ҳам маданий- маънавий тараққиётимизда ўзининг ижобий таъсирини кўрсатмоқда. 3-масала .Миллий истиқлол туфайли кўпқиррали бой миллий аданий меросимиз тикланмоқда. Маданий- маънавий мерос авлод- аждодларимиздан қолган буюк хазинадир. “Бу хазина инсон ҳаётида барқарорлик бағишлайди, унинг қарашлари шунчаки бойлик ортириш йўлида кун кўришга йўл қўймайди, фожеалар вақтида омон сақлаб қолади ва модий қийинчилик кунларида иродани мустаҳкамлайди” 1 . 1 И. А. Каримов Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. 72- бет.

Маданий меросга ҳурмат бу, биринчи навбатда, унинг яратувчиси, авайлаб- асровчи, ривожлантирувчи бўлган халв оммасига, миллатга, унинг ўтмишига чексиз ҳурмат, меҳр- оқибатдир. Ўзининг ўтмиши маданий меросини чуқур билмаган ва эъзозламаган одам ўзининг илдизини, авлод- аждодлари босиб ўтган йўлини билмайди ва билолмайди. Ундай одамнинг, ўшандай миллатнинг келажаги бўлмайди. Ўз имкониятини бойитиб, юксак даражага кўтаришга интилмаслик миллат ва унинг истиқболи учун катта фожеадир. Маданий меросимизнинг тикланиб халқимиз учун хизмат қилаётганлиги энг катта ютуқларимиздандир. Эндиликда 20-30 ва 40 йилларда, 50 йиларнинг бошларида ўзбек халқининг кўп асрлик маданий мероси, анъана ва урф- одатларини сақлаш ва бойитишга ҳаракат килганликлари учун миллатчиликда, панисломзм ва пантуркизмда айбланиб қатағон қилинган фанимиз ва маданиятимизнинг бир қанча таниқли арбоблари тўла оқланди. Наҳақдан- ноҳақ қамалиб, ҳукм қилинган Чўлпон, Фитрат, Абдулла Қодирий, Усмон Носир сингари адибларимизнинг ижодий мерослари ҳозирги пайтда халқимиз томонидан катта қизиқиш билан ўрганилаяпти. Уларнинг асарлари одамларни ўзаро ҳамкорликка, ижтимоий адолат учун курашга, наҳақликка нисбатан муросасизликка, миллий истиқлолимиз, эркимиз ва озодлигимиз учун дадил кураш олиб боришга даъват этади. Маънавиятимизнинг юксалиши, маданиятимизни бойитиш ривожлантиришда халқ оғзаки ижодиёти, адабиёт ва санъати, рассомлик, бадиий графика, соҳалари муҳим аҳамият касб этади. Мустақиллик яратиб берган беқиёс имкониятлар, президентимизнинг алоҳида эътибори ва ғамҳурлиги бўлмаганда қисқа муддат ичида халқимизнинг Тошкент, Самарқан, Бухоро, Хива, Шахрисабз ва бошқа шаҳарлардаги ноёб тарихий – маданий ёдгорликлари таъминланмаган бўларди. Ўзбек халқининг буюк алломалари яратган, лекин ҳозирда Шарқ ва Ғарб мамлакатларининг кутубхоналарида, музейларида сақланиб келинаётган нодир қўлёзмаларни излаб топиш, илмий таҳлил қилиш соҳасида бу қадар ҳайрли ишлар қилинмаган бўларди. Мустақилликнинг муҳим омилларидан яна бири ўз эркинлигини қўлга киритган мамлакат халқи ва миллатида миллий онг, миллий бирдамлик туйғусини шакллантириш ва ривожлантиришдан иборатдир. Мустақил давлатнинг асосий ишлаб чиқарувчи кучи бўлган халқда етук миллий онг бқлмаса, озодлик, эркинлик, хуррият ҳақидаги гап бўлиши мумкин эмас. Миллий онг- бу миллий маданиятнинг таркибий қисми, миллий маданият чўққисидир. Миллий онг миллий маданиятнинг миллат манфати билан, миллат истиқболи билан, тараққиёт билан боғлиқ бўлган муамоларнинг инсон онгидаги ифодасибир.

Миллий онгнинг шаклланиши мураккаб жараён. У миллий маданият заминида шаклланиши, ривожланиши мумкин. Миллий маданият ривожланмаган, миллий бирлик, миллий бирдамлик ва миллий ҳамкорлик туйғулари заиф бўлган халқларда юксак миллий онг бўлиши мумкин эмас. Миллий маданиятнинг бирлик ва ҳамкорликка, миллат тарихини холисона англашга, миллий тил ва маданиятни қадрлашга, милий ахлоқ- одоб ва бошқа маънавий хислатларни сақлашга хизмат қилувчи томонлари милий онгнинг негизини ташкил этади. Ўз навбатида миллий онг миллий истиқлол мақкураси учун ҳам таг-замин ҳисобланади. Миллий истиқлол мафкураси эса ҳозир ҳам, келажак ҳам ҳамжиҳатлик, тенглк, тенгҳуқуқликка, ижтимоий адолат ва инсонпарварликка чорловчи бўлмоғи зарур. Мансабпарастлик, тарафкашлик, гуруҳбозлик, маҳалиийчилик буларнинг ҳаммаси ижтимоий- иқтисодий, маданий, сиёсий тараққиётимиз, мустақиллигимиз учун ниҳоятда хатарлидир. Булар миллий онги, маданияти, миллий ғурури заиф бўлган кишиларга хос хусусиятдир. Дўстлик, ҳамжиҳатлик, миллий ҳамкорлик, бир- бирини қўллаб- қувватлаш, дардига дармон бўлиш- булар ҳар бир халқ ва миллат куч- қудратининг асоси, ижтимоий – иқтисодий, сиёсий тараққиётнинг негизидир. Миллий аҳиллик бўлган жойда тинчлик, осойишталик бўлади. Маҳаллийчилик миллий бирлик ва бирдамликка путур етказади, миллатни бўлиб, парчалаб, милий низоларни газак олдириб юборади. Бунда бизнинг ғанимларимиз ўта усталик билан фойдаланишлари мумкин. Ўтмишда ана шу қуср бошимизга не-не бало-ю кулфатларни олиб келмаган. Миллий бирдамлик, миллий ҳамкорлик бўлган жойда ҳеч ким ўзини “мен фалон уруғданман, фалон вилоятданман” демайди. Балки у ўзини ўзбек миллатининг вакилиман деб хисоблайди. Миллий бирлик, миллий ҳамкорликнинг ахамияти шу қадар каттаки, уни айтиб адо қилиб бўлмайди. Қизил империядан бизга мерос бўлиб қолган иқтисодий қийинчиликларни бартараф этиш, саноат ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш соҳасида шаклланган бирёқламаликларни тугатиш, маънавият билан боғлиқ масалаларни ғҳал қилиш, жаҳоний миқиёсда фикрлайдиган миллий қадриятни тартиялаб вояга етказиш сингари ўта долзарб муаммолар ечим миллий тотувлигимизга бевосита боғлиқ. Ҳозирги қийинчиликлар мустақиллик йўлида танлаганимиз сабали эмас, балки муайян кучлар олиб борган ижтимоий, иқтисодий, ғоявий сиёсатнинг оқибати сифатида юзага келди. Аҳиллик, осойишталик, ҳамжиҳатлик, барқарор бўлса, бу қийинчиликларни, албатта бигаликда енгиб ўтамиз. Миллий уюшқоқлик бўлмаса истиқлол бўлмайди. Истиқлолсиз миллий бирлик ҳам, миллий ҳамкорлик ҳам бқлмайди. Истиқлол миллий бирликка олиб боради ва уни таъминлайди.

Маъсулиятли даврларда, мустақиллигимиз учун кураш жараёнида бир- биримиз билан қовушиб, қўлни қўлга бериб эл бўлмасак, шоир Азим Суюн “Қадимги Нурота қўшиқлари” шеърида айтганидек, бир куни қора ер бўламиз. Миллатимизни, халқимизни бирлаштиришга халақит берадиган, истиқлолимизга тўғаноқ бўладиган ҳар қандай гуруҳбозликлардан, мансаб алашишлардан, маҳалийчилик офатларидан озод бўлишимиз керак. Миллий онг, миллий ғурур ўз халқини тарихи, маънавий қадриятларини, она замининг имкониятлари ва истиқболини билиш ва қалрлаш, фахрланиш, миллат манфаатларини амалга оширишга ҳаракат қилиш, бошқа халқлар ва миллатларнинг ҳам қадр- қиммати, удумлари, тарихи, адабиёти ва санъатини адолатли равишда ҳимоя қилиш билан боғлиқ бўлган фазилатдир. Миллий ғурур милий онгнинг шундай муҳим томоники, у кишиларнинг ўз кучи, қобилияти ва истеъдодини миллий манфаатлар йўлида сарфлашга чақиради. Ўз халқини, миллий қадриятларини, тилини, истиқбол манфаатларини, билмаган, қадрламаган, миллат учун жонини адо қилишга тайёр турмаган кишиларда миллий ғурур ҳам, ўз миллати билан фахрланиш ҳисси ҳам миллатпарварлик ҳам бўлмайди. Эл- юрт ғамини, ватан манфаатларини, мустақиллик туйғусини ўзи учун мутлоқл бегона деб билаган, шахсий ҳузур-ҳаловатини устун қўядиган, мансаб учун ҳеч нарсадан тоймайдиган, шамол қаёққа эсса ўша томонга юз ўгирадиган эътиқодсиз, иродаси, сиёсий бебурд, эски тузимни қўмсаб юрган кишилар ана шу тоифага киради. Улар фақат ўз чўнтагини ўйлайди. “Бундайлар- дейди президент- шамол қаёқдан эсишини пойлаб туради. Ўз фикрига эга эмас. Бирор – бир оғирюмишни зиммасига олмай, маъсулимтдан қочади. Булар ҳар қандай одам, ҳар қандай тузумда ишлайверади” 1 . Бу гапларга қўшимча қилиш қийин. 4-масала . Мустақиллик шарофати билан бой ва кўҳна тарихимизни тиклаб олиш имкониятига эга бўлдик. Маълумки, “биз қарийиб 130 йил мобайнида чоризм ва большевизм асоратида яшадик. Ўлкамизни босиб олган истилочилар бизларнинг тарихимизни унуттириш учун қўлларидан келган ҳамма нарсани қилди” 2 . Натижада биз ҳаттаки ўзбек халқнинг келиб чиқиши ҳақида ҳам аниқ маълумотларга эга бўлмай қолдик. Академик Бўрибой Аҳмедовнинг келтирган маълумотларига кўра баъзи олимлар “ўзбек” деган этнонимнинг пайдо бўган давридан келиб чиқиб ўзбеклар халқ сифатида XV-XVII аср бошида шаклланган деб ҳисоблайдилар. Айрим тарихчи олимлар (И. Н. Иванов, А. Ю. Якубовский, Чапличка, Хилда Хукэм) “ўзбек” этномини машҳур Олтин Ўрда хони Ўзбекхон (1312-1342) нинг номи билан боғлаб кўрсатадилар. Бошқа бир 1 И. А. Каримов Истиқлол ва маънавият. Т.. 1994, 85-86 - бет. 2 Б. Аҳмедов Тарихдан сабоқлар. Т., “Ўқитувчи”, 1994; 370- бет.

гуруҳ олимлари (Г. Вамбери, Г. Ховром, М.П. Педьо) фикрича Дашти қипчоқда кўчиб юрган турк-ммўғил қабилаларининг бир қисми ўзларини эркин тутганлари сари шу ном (ўзбек, яъни ўз-ўзига бек) билан аталган. Бўрибой Аҳмедов, А. В. Григорьев, А. А. Семеновлар эса ўзбеклар Оқ Ўрда (Дашти қипчоқнинг шарқий қисми) да кўчиб юрган турк-мўғул қабилаларига тааллуқли, ўзбекхон эса Олтин- ўрда (Ёйиқ ва Волганинг Ғарбий тарифидаги ерлар) га ҳукмронлик қилган деган фикрни билдирдилар” 3 . 1994 йил Бўрибой Аҳмедовнинг “Ўзбеклар” деган асари чоп этилди. Асарда муаллиф ўзбекларнинг келиб чиқиши ҳақида ўзининг фикр- мулоҳазаларини батафсил баён этади. Мазкур мавзу бўйича кейинги вақтда бошқа илмий асарлар, рисолалар ва мақолалар ҳам чоп этилади. Ўзбек халқининг келиб чиқиши ҳақида олимларимиз томонидан олиб борилаётган изланишлар, бу албатта дастлабки қадамлардир. Келажакда тарихчилар араб, форс, хитой ва бошқа шарқ ва ғарб тилларида ёзилган тарихий манбаларни атрофлича ўрганиб, мазкур масалани узлил- кесил ҳал қилади, деган умиддамиз. Мустақиллик шарофати билан мустамлакачилар мафкураси таъсири остида қора бўёқ чаплаган тарихиимиз саҳифалари ҳам қайтадан кўриб чиқилмоқда. Буни биз улуғ боболаримиз Амир Темурнинг тарихдаги ҳақиқий ўрнини холисона ёритишдан яққол кўришимиз мумкин. Маълумки, узоқ йиллар мобайнида чоризм ва большевизм мафкураларининг таъсири остида халқимиз Амир Темурнинг тарихий мавқеини муносиб ўринга қўйиш имкониятидан маҳрум эди. Расмий ҳужжатларда ҳамда шу даврларда чоп этилган адабиётларнинг аксариятида Амир Темур босқинчилик сиёсатини олиб борганқонхўр сифатида таърифланиб, унинг босқинчилик фаолияти Ўрта Осиё халқларининг тақдирига салбий таъсир кўрсатади, деб уқтирдилар. Собиқ СССР Фанлар академияси томонидан тайёрланиб, 1957 йилда Москвада нашр қилинган “Жаҳон тарихи” (Всемирная история) нинг учинчи жилдида Амир Темур ҳақида шундай дейилган “Темур ҳукмдорлиги Ўрта Осиё халқларига ҳам ўзининг салбий таъсирини кўрсатди, чунки унинг бурча оманат ютуқлари Моворауннаҳрда ҳуқуқсиликни, бўйсундирилган мамлакатларда қашшоқликни қарор топтириш ҳисобига қўлга киритилган эди” 1 . Ўша пайтда бундан бошқача фикр юритган киши миллатчиликда айбланиб турли жазоларга тортиларди. Шундай аҳвол таниқли файласуф олим академик Иброҳим Мўминовнинг ҳам бошига тушгани ҳаммамизга аён. Аслида эса Амир Темур шарқда тенги йўқ саркарда эди. У “ёшлик чоғларида мард, довюрак, ғурурли, ўткир зеҳн ва ақлу идрок эгаси бўлиб ўсди, турли дунёвий илмларни, ҳарбий санъатни эгаллади. Қуръони Каримни 3 Б. Аҳмедов Тарихдан сабоқлар. Т., “Ўқитувчи”, 1994; 195-216 - бет. 1 Всемирная история. Т., Ш.М., 1957. стр. 574.

ёд олди, хадис илмини ўрганди. Иймон- эътиқодли, ҳалол пок инсон бўлиб етишди”. У ёшликдан бошалаб ўз олдига она юртини мўғил босқинчиларидан озод қилиш мақсадини қўйди, ер юзида буюк салтанат соҳиби сифатида эл ва элатларнинг бошини қовуштирди. Мамлакат қудратини ҳар соҳада кўтариб, дунёга машҳур қилди. Амир Темур давлати қурилиши, ҳарбий санъати кўп асрлар давомида Шарқу Ғарб давлатларига ўрнак ва андоза бўлди. Унинг замонида маданият, илму фан, меъморчилик, тасвирий санъат, мусиқа, шаърият беқиёс равнақ топди, халқимизнинг кўп анъаналари такомилга етди. Амир Темурнинг маданият ва дин аҳлларига кўрсатган чексиз меҳр- муруввати айниқса ибратлидир” 2 . “Темур тузуклари”нинг чоп этилиши, шунингдек соҳибқирон ҳайкалининг Тошкент шаҳри марказида қад кўтариши халқимизнинг буюк бобомизга чексиз ихлоси ва муҳаббатининг ёрқин ифодасидир. Эндиликда минтақамизда содир бўлган тарихий жараёнлар истиқлол ғояларидан келиб чиқиб, янгича ўрганилмоқда ва баҳоланмоқда. Маълумки, ХIХ асрнинг биринчи яримида Марказий Осиё ҳудудида учта мустақил давлат мавжуд эди: Бухоро амирлиги, Қўқон ва Хива хонликлари. Қишлоқ хўжалик хом ашёларига бой ўлкани ўзига қарам қилиш, босиб олиш чор ҳукуматини азалдан визиқтириб келган. Шу ниятни амалга ошириш мақсадида 1839-1840 йиллар руссия Англия билан келишган ҳолда Марказий Осиёга босқинчилик юришини бошлайди. Лекин турли сабабалар туфайли мазкур ҳаракат натижа бермайди. 1864 йили марказий Осиёга иккинчи ҳарбий ҳаракатлар бошладилар. Олма –ота ва Оренбург шаҳарларидан чиққан яхши қуролланган рус ҳарбий қисмлари 1865 йили Тошкент шаҳрини босиб олишга муяссар бўлдилар. Вояга етказган юртга, халққа ва унинг тарихига самимий ҳурмат деб биламиз” 1 . Ўз тарихи ва аждодларни билган халқнинг келажаги албатта порлоқ бўлади. Шунинг учун ҳам буюк аждодлар сиймоларини эъзозлаш бизнинг мамлакатимизда давлат сиёсатига айланиб кетган. Бунга мисол сифатида Тошкентда 1991 йил 28 сентябрда А. Навоий ҳайкади ва унинг номидаги милий боғнинг очилишини эслатиб, президентимизнинг қуйидаги сўзларини келтиришимиз мумкин: “Бугун биз бобомиз руҳи олдида чуқур таъзим бажо келтирар эканмиз, ундан олдин ва ундан кейин ўтган улуғ зотларнинг руҳлари ҳам шод бўлади, деб умид қиламиз” 2 . Буюк давлат пойдеворларини қуриш, дунёда ўзлигимизни муносиб ўринни эгалаш Ал Беруний, Ибн Сино, Муҳаммад Хоразмий, Аҳмад Фарғоний, Ал-Бахорий, Ат-Термизий, Амир Темур, Мирзо Улуғбек, 2 И. Каримов Биздан озод ва обод ватан қолсин. Т., “Ўзбекистон”, 1994. 91-92 бетлар 1 И. Каримов истиқлол ва маънавият, 102 бет 2 Ўша асар 102 бет

Баҳовуддин Нақшбанд, Алишер Навоий, Бобур Мирзо каби боболаримизнинг тик қиладиган, халқимизнинг кучига- куч, ғайратига- ғайрат, ишончига- ишонч қўшади. Абу Исо Муҳаммад ибн Исо ат- Термизий таваллудининг 1200 йиллигига бағишланган халқаро илмий анжуман иштирокчиларига (1990 йил 14 сентябр) юборилган табрикномасида Президентимиз улуғ аллома, хадис илмнинг мўътабар номоёндаларидан бири бўлган фатандошимиз ат – термизийнинг жаҳон илму зиёси тарихига қўшган ҳиссасини юксак баҳолаб шундай дейди: “Бугунги кунда Термизийниннг маънавий мерослари нафақат аҳли дин орасида, балки дунёвий илм соҳиблари, кенг миқиёсида аҳли жамоа орасида ҳам ўз қадрини топаётир. У кишининг шоҳ асарларидлан “Китоб ал жомеъ ал Сахих”, ҳозирга қадар ҳадис илмининг асосий манбаларидан бири ҳисобланади. Алломанинг асрлар давомида фозилу фузалоларга дастур бўлиб келган ақлу одоб, инсофу диёнат, адолату инсонпарварликни тарғиб этувчи ғоялари сердолға давримизнинг муаккаб ва зиддиятли вхлоқий маънавий масалаларини хал этишда замонавий аҳамият касб этади” 3 . Демак, тарихни ўрганишдан асосий мақсад халқимизнинг илғор анъаналаридан бугунги кун учун зурур собоқ олишдир. Буюк аждодларимиз сиймоларини эсламай, тарихий адолатни ва буюк қадриятларимизни қайтадан тикламай туриб кўнгилларни ифтихорга тўлдирмоқ моҳолдир. “Биз,- дейди И. Каримов,-бошқаларни камситиш ниятидан йироқмиз. Аммо бугунги айрим салтанатлар аҳли қабила- қабила бўлиб яшаган замонларда бизнинг муборак заминларимизда илму-фан барқ уриб яшнагани табиий илмлар, хусусан, тиббиёт, математика, астраномия каби фанлар мадрасаларда ўқитилгани, илмий академиялар ташкил этилиб, Мағрибу Машриққа ном таратганини эсласак ва бундан ҳар қанча ғурурлансак арзийди” 1 . Бобокалонларимиз таваллудларни нишонлаш билан бир қатода уларнинг илмий мероси ўзбек тилида нашр қилиниб, халқимизга етиб бормоқда. Фаробийнинг ижтимоий- фалсафий фикрларини ўрганишда Абдулла Қодирий халқ мероси нашриёти томонидан 1993 йили чоп этилган “Абу наср Фаробий. Фозил одавлар шаҳри” (222 бет) китоби катта аҳамият касб этади.мазкур китобда улуғ олимларнинг “Арасту фалсафаси”, “Фозил одамлар шаҳри”, “Илмларнинг келиб чиқиши тўғрисида” каби асарларидан фалсафий муаммолар қаторида оқилона давлат тузуми, инсоният жамияти ҳақидаги нодир фактлар ҳам ифодаланга. 1991 – 1997 йилар ичида Қомуслар бош таҳририятиМуҳаммад ибн исмоил ал- Бухорий “Ҳадис”ининг 4 жилдини нашрдан чиқарди. 3 Ўша асар 96 бет 1 И. Каримов истиқлол ва маънавият, 105 бет

Имом Бухорийнинг ислом оламида Қуръони Каримдан кейинги мўътабар китоб ҳисобланмиш мазкур “Ал- Жомеъ ас- Саҳиҳ” ларнинг ўзбек тилида халқимизга етказилиши катта воқеа бўлиб, у дину эътиқодимизни ҳамда маънавий қадриятларимизни тиклашда, кишиларда ахлоқ-одоб, ҳалолик, ростгўйлик, поклик сингари умуминсоний фазилатларни қарор топтириш ва мустаҳкамлашда муҳим аҳамиятга эгадир.

Адабиётлар: 1. И. А. Каримов. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Т., “Ўзбекистон” 1996. 2. Ж. Туленов, Қодиров Б., З. Ғофуров. “Маънавий юксалиш сари”. Т., 2000 3. Ф. Темиров, С. Назарова. Жамият ва қадрият. Т., “Ўзбекистон” 1992. 4. Ж. Туленов. Қадриятлар фалсафаси. Т., 2000 5. А. Жалолов. Мустақиллик маъсулияти. Т., 1994.

O'xshashlar

Мустабидлик шароитида қадриятларимизнинг қадрсизланиши

Мустақиллик мафкураси методика фанининг методологик асослари

Мустақиллик ва янги ғоялар тизимининг шаклланиш жараёни

Мустақиллик шароитларидаги табиий ва техник фанларнинг фалсафий муаммолари

Мустақиллик шароитларидаги табиий ва техник фанларнинг фалсафий муаммолари