Milliy g`oyaning umumbashariy tamoyillari - Falsafa - Referatlar

Milliy g`oyaning umumbashariy tamoyillari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja : 1.Milliy g`oyaning milliy tamoyillari 2. Milliy g`oyaning umumbashariy tamoyillari.

www.arxiv.uz Milliy istiqlol g`oyasining ma`nomazmunini va uning millat hayotidagi o`rnini mukammal tushunib yetish uchun eng avvalo, unga zamin bo`ladigan nazariy va amaliy negizni aniqlab olish muhim ahamiyatga molik. Shu nuqtai nazardan, milliy istiqlol g`oyasining tarixiy, falsafiy ildizlari uning tamoyillari ham birbiri bilan uzviy bog`liqlikdadir. Ularning uzviy bogliqligi negizida umuminsoniy qadriyatlar ustuvorligi yotadi. Demak uning asosiy tamoyillaridan biri insonparvarlik g`oyasi bilan bogliqdir. Darhaqiqat, bugungi kunda bu so`zni juda ko`p ishlatamiz. Shu o`rinda nega insonparvarlik milliy g`oyaning asosiy tamoyillaridan biri bo`lib qolmoqda, degan savol tutiladi. Buning birinchi sababi mustaqillik tufayli insonparvar va demokratik jamiyat barpo etish imkoniyati paydo bo`ldi. Ana shu imkoniyatni voqyelikka aylantirishda ikkita muhim masalani hal etish zarurati vujudga keladi. Ulardan birinchisi — odamlarning ongi va tafakkuridagi mustabid tuzum asoratlaridan, uning g`ayriinsoniy g`oyalaridan, shuningdek yakka mafkurachilik tamoyilidan tozalashdir. Bunga eripshshning bir qator yo`nalishlari mavjud. Eng muhimi, yangi jamiyatda insonning tub manfaatlariga mos ijtimoiy munosabatlarni shakllantirishdan iboratdir. Bunda milliy g`oyaning insonparvarlik va demokratik tamoyillari inson va jamiyat manfaatlari uyg`ushshgini belgilab beruvchi tayanch nuqta va jipslashtiruvchi kuch hisoblanadi. Ikkinchi sababi — insonparvarlik tamoyilida umumbaShariy tamoyillar bilan bir qatorda millat tafakkuri, ruhiyati va fikrlash tarzi, qarashlar xilmaxilligi o`zaro uygunlashtiriladi. Bu jarayon mamlakatimiz taraqqiyotida barqarorlik xavfsizlik masalalari bilan hamjihatlikda tutashgan holda namoyon bo`ladi. Milliy g`oyaning umumbashariy tamoyillari haqida fikr yuritganda mustaqillik yillarida insonparvarlik masalasining ustuvor yo`nalishga ega bo`layotganligi tasodifiy h Ol emas. Ma`lumki, insonparvarlik haqida juda ko`plab Sharq va Garb mutafakkirlari o`z fikrlarini bayon etishgan. Masalan, qadimgi Xitoyda ilk insonparvarlik ROYASINING ijtimoiy fikrlari Konfusiy (e.o. 511-479 y.y.) ta`limotida, qadimgi Markaziy Osiyoda «Avesto» kitobida, buddizm dinida, Xristian dinining ajr g`oyasida, ya`ni jafokashlar va bechoralarga ilohiy

www.arxiv.uz saltanatda baxt va ozodlik berishni va`da qilganligi, islom dinida yetti aqidada o`z ifodasini topgan. Shuningdek xalqaro huquqdagi «Inronparvarlik huquqi» atamasi ham mavjudki, ushbu atama birinchi marta qurolli mojaro yuzaga kelgan holatda madaniy qadriyatlarni himoya qilish to`grisidagi konvensiyada ishlatilgan edi 1 . Millat taadiriga daxldor bo`lgan g`oyalar eng avvalo, milliy zamin bilan bogliq bo`ladi. Unga tayanmagan, undan bahra olmaydigan yoki undan uzilib qoladigan g`oyalar millat manfaatlariga ham xizmat qila olmaydi. Bu jarayonda ikki muhim qonuniyat amal qiladi: Birinchi qonuniyat millatning o`ziga xos xususiyatlar va mentalitetga ega ekanligi. Ular millat taraqqiyoti va istiqboli uchun asosiy manba hisoblanadi. O`z negizlari asosida rivojlanish yo`lidan bormaydigan millat istiqbolda, o`zligini yo`qotadi. Uni hisobga olish, amal qilishini millatning o`z negizlariga tayanib rivojlanish qonuniyati deb aytish mumkin bo`ladi. Ikkinchi qonuniyat har qanday jarayonda bo`lgani kabi milliy rivojlanishda ham vorislik qonuni amal qiladi. Uning mazmuni shundaki, barcha jarayonlar o`zo`zidan paydo bo`lmaydi, balki ular shu yo`nalishda mavjud bo`lgan oldingilari bilan bogliq bo`ladi. Uning negizida yuzaga keladi, undan keyingi taraqqiyot uchun xizmat qilishi mumkin bo`lgan elementlarni qabul qilish asosida, yangisi shakllana boshlaydi. Bu jarayon vorislik qonuni hisoblanadi. U millatning o`z negiziga asoslanib rivojlanishi shart bo`lgani uchungina emas, balki barcha jarayonlar uchun ham amal qiladi. Bu vorisiylik qonuniyatning xarakterli xususiyatidir. Uning milliy taraqqiyot uchun ahamiyati shundaki, u millatning o`z negizlari asosida rivojlanishi uchun imkoniyat la r salmog`ining mustahkam bo`lishiga xizmat qiladi. Milliy G ` OYA shakllanishida ana shu ikki qonuniyatning uyg`unligi asosiy hisoblanadi. Albatta, milliy g`oya negazlari faqat millatning tor doiradagi zaminlari bilan cheklanmaydi. Shuning bilan bir qatorda, umumbashariyat erishgan ilg`or yutuqlarga ham tayanadi.

www.arxiv.uz Shuning uchun ham Prezident Islom Karimov mamlakatimiz o`z mustaqilligini qo`lga kiritgandan keyin ijtimoiy rivojpanishning quyidagi to`rtta asosiy negizini belgilab bergan edi. Bular: — umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; — xalqimizning ma`naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish; — insonning o`z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi; — vatanparvarlik 1 kabilardir. Ko`rinib turibdiki, ularda milliy g`oya tamoyillari umuminsoniy qalriyatlar bilan o`zaro uyg`unlaishb ketgan. Ana shu negizlar asosida milliy g`oyamizning asosiy tamoyillari shakllanadi. Xo`sh, bu prinsip nima? Tamoyil biror bir ta`limopg, dunyokarash yoki faoliyatning kat`iy amal kiladigan koidasi va me`yorini anglatuvchi tushuncha xisoblanadi. Shu ma`noda ham milliy g`oyaning o`ziga xos tamoyillari mavjud bo`lib, ular asosida milliy rivojlanishning dolzarb vazifalari amalga oshirilmoqda. Milliy G ` OYANING asosiy tamoyillarini quyidagilar tashkil qiladi: — milliy ong, milliy tafakkurning va milliy o`zlikni shakllantirishga yo`naltirilganligi; — millatni birlashtirishga qaratilganligi; — millat manfaatini ifodalashi; — ilgor milliy urfodatlar, an`analar va qadriyatlarning mustahkamlanishi va rivojlanishiga asos bo`lishi; — milliy gurur, iftixor va mas`uliyatning shakllanishi va mustahkamlanishiga zamin bo`lishi; — ko`p millatli mamlakatimiz aholisida yagona Vatan ruhiyatining shakllanishiga asos bo`lishi; — milliy meros, tarixiy xotirani asrash, o`zlashtirish va keyingi avlodga yetkazishning ma`naviyruhiy manbasi bo`lishi; — yoshlarimizda Vatanparvarlik millatparvarlik xalqparvarlik va umuminsoniylik ma`naviy, ruhiy salohiyatini shakllantirishga qaratilganligi;

www.arxiv.uz — millatimizning mustaqil subyekt sifatida maqomini aks ettirish; — millatimizning ozodligi, mustaqilligi va taraqqiyotiga ma`naviyruhiy tayanch bo`lish; — millatimiziing o`zi bilan yonmayon yashayotgan millat va elat vakillarini o`z atrofiga uyushtirish, ular bilan tinchtotuv yashash, ularga hurmat, ehtirom bilan qarash, yordam ko`rsatish, hamkorlikni mustaxdsamlash va ular asosida yagona o`zbekiston xalqi tuyg`ularining shakllanishiga manba bo`lishi; — millatimizning zamonaviy sivilizasiyalariga munosib hissa qo`shishiga ma`naviyruhiy kuchqudrat va ilhom bagishlashi; — O`zbekiston xalqida milliy xavfsizlik va milliy taraqqiyot ruhiyatini shakllantirish va mustaxkamlashning nazariy asosi bo`lish; — komil inson g`oyasini o`zida aks ettirish kabilarni tashkil qiladi. Milliy g`oya milliy ong va tafakkur mahsuli hisoblanadi. Ularning rivojlanishi natijasida milliy o`zlikni anglash yuzaga keladi. Milliy tafakkur millat hayot tarzi, xususiyatlari va faoliyati, uning maqsadlari va manfaatlari negizlarining milliy ongda namoyon bo`lishidir. Milliy ong millatning o`ziga xosligi asosida rivojlanib borishidagi ko`rsatkichi bo`lsa, milliy o`zo`zini anglash manfaatlarni himoya qilishda harakatga keltiruvchi ichki ma`naviyruhiy salohiyatidir 1 . 1 Aslida, milliy ong, milliy tafakkur va milliy o`zlikni anglashdan iborat bo`lgan uchlikka amal qilmagan, uni o`zida aks ettirmagan yoxud uni rivojlantirishga va mustahkamlanishga yo`nalmagan g`oya o`ziga milliy g`oya maqomini ham olaolmaydi. Chunki, ana shu uchlikning millat mavjudligining ham real ifodasi hisoblanadi. Milliy g`oya milliy ong va milliy tafakkurning oliy ko`rinishi, uning reallikka aylanishining belgisi hisoblanadi. Ularning o`zaro ta`siri natijasidagina milliy o`zlikni anglash omili shakllanadi va millatning «men»i yuzaga keladi. Millat o`zo`zidan shakllanmaydi, balki u jamiyat tarixiy taraqqiyotining mevasidir. Uning to`laqonli millat maqomiga yetishi uchun har bir etnik birlik milliy tilning, madaniyat, urfodat, an`analar, qadriyatlardagi o`ziga xosligini ya`ni, milliy o`zligini anglashi lozim 1 .

www.arxiv.uz Ana shu o`ziga xoslik orqali milliy g`oya namoyon bo`ladi. Milliy g`oya o`ziga xoslikni mustahkamlaydi, va uning millat vakillari dunyoqarashiga aylanishida asosiy omil bo`lib xizmat qiladi. Bu jarayon, o`z navbatida, milliy totuvlik hamjihatlikning vujudga kelishiga olib keladi. Shu ma`noda uning eng muhim tamoyili millatni birlashtirishga qaratilganligi hisoblanadi. Milliy manfaatlar milliy g`oyada mustahkam ifodalangan bo`lsagina milliy hamjihatlik mustahkam bo`ladi. Shu ma`noda ham milliy g`oyaning qudrati milliy manfaatlarni to`laqonli ifodalashi bilan belgilanadi. Milliy ROYANING yana bir tamoyili, uning milliy urfodat, an`ana va qadriyatlarni mustahkamlash va rivojlanishiga asos bo`lishi hisoblanadi. Ular millatgogag o`ziga xosligini eng yuksak darajada ifoda etadi. Uning mustahkamlanishi va rivojlanishi milliy g`oyaga bog`liq bo`ladi. Milliy gurur, iftixor va mas`uliyat kabi tuyg`ularning shakllanishi ham milliy g`oya bilan bogliqdir. Milliy gurur har bir insonning millat vakili sifatida o`zo`zini anglaish natijasida sodir bo`ladigan ichki ruHiy holat hisoblanadi. Bu tuyg`u o`z ona zamini, avlodajDodlari tomonidan qoldirilgan moddiy, ma`naviy merosDan, o`z millatining jahon sivilizasiyasiga qo`shgan hissasidan, o`z Vatanining taraqqiyotda erishgan yutuqlaridan, Millatining o`zga millatlar oldidagi qadrqimmati, obro`e`tiboridan ruhining ko`tarilish hissiyotidir. Milliy iftixor har bir millat vakilining o`z millatining, taraqqiyotning barcha yo`nalishlarida erishgan yutuqlaridan faxrlanish, shodlanish kayfiyati hisoblanadi. Milliy mas`uliyat esa har bir millat vakilining o`z millati bugungi, ertangi kuni va istiqboli uchun o`zini dahldor ekanligini his qila bilishdir. Bu tuyg`ular negizida milliy g`oya turadi. Uning asosiy vazifasi ham ana shu tuygularni shakllantirishga yo`nalganligi bilan belgilanadi. Chunki, ular har bir millatning taraqqiyotga erishish va yuksalishida asosiy omil bo`ladi. Insoniyat aql zakovati yuksalib borayotgan, uning oldida yechish murakkab bo`lgan global muammolar ko`lami kengayib borayotgan butungi kunda milliy

www.arxiv.uz g`oya tor manfaatlar emas, balki mamlakatda yashayotgan barcha halqlarning manfaatlarini ifoda etib yagona Vatan tuyg`usini shakllantirishga xizmat qiladi. Albatta, umumiy Vatan tuyg`usini shakllantirish bu har bir millatga xos bo`lgan xususiyatlarning barbod bo`lishiga emas, balki umumxalq ruhiyatining shakllanishiga olib keladi. Yagona Vatan rux^shti nafaqat mamlakat nomi bilan ataluvchi millat vakilida, xuddi shuningdek unda yashayotgan o`zga millat va elat vakillarida ham vatanparvarlik unga egalik qilish, uning istiqboli oldida mas`ullik kabi hissiyotning shakllanishiga olib keladi. Shuning uchun ham milliy g`oya bugungi kunda bir millat doirasidan umumxalq doirasigacha bo`lgan manfaatlarni uygunlashtirishga asos bo`lmoqsa. Milliy meros, tarixiy xotirani asrash, o`zlashtirish va ularni keyingi avlodga yetkazishda milliy g`oya ma`naviyruhiy manba hisoblanadi. U ana shu ma`naviyruhiy salohiyatdagi milliylikni «asrash», ularga kuchquvvat bagishlab turish vazifasini amalga oshiradi. Shuning bilan bir qatorda, millat vakillarini milliyma`naviy boyliklar bilan oziqlantiradi, ularda o`z merosini asrash va uni keyingi avlodga yetkazish ruhiyatini ham shakllantiradi. Bu jarayonda milliy g`oya bir tomondan milliyma`naviy boyliklarni asrash omili bo`lsa, ikkinchi tomondan, millat avlodlarini o`zaro bog`lab turish vazifasini ham bazkaradi. Undagi mavjud milliylik omili avlodlarni o`zaro ma`naviyruhiy jihatdan boglab turadi va shu tariqa milliy meros va tarixiy xotiraga umrboqiylikning baxsh etylishida milliy g`oya asosiy omildir. Milliy g`oyaning milliy meros va tarixiy xotiraning asosi bo`lishi nafaqat milliy o`ziga xoslikni, shuningdek millat vakilida yuksak iroda, e`tiqod kabi fazilatlarni shakllanishida manba rolini bajaradi. Prezident Islom Karimov ta`kidlaganidek «Tarixiy xotirasi bor inson — irodali inson... Kim bo`lishidan qat`iy nazar, jamiyatning har bir a`zosi o`z o`tmishini yaxshi bilsa, bunday odamlarni yo`ldan urish, har xil aqidalar ta`siriga olish mumkin emas. Tarix saboqlari insonni hushyorlikka o`rgatadi, irodasini mustahkamlaydi» *. Mamlakat yoshlarida vatanparvarlik millatparvarlik xalqparvarlik va umuminsoniylik kabi tuygularni shakllantirish ham milliy g`oyaning muhim

www.arxiv.uz tamoyili hisoblanadi. Chunki, boshqa har qanday g`oyalarga qaraganda ham unda o`zini anglaran har qanday inson qalbi, yuragi va ongiga ta`sir etuvchi nozik tuygular mujassamlashgan. Xususan, inson o`zinio`zi anglab, men kimman, mening avlodajdodlarim kim, qaysi millatga mansubman, mening ona zaminim qayerda, — degan savollarni o`ziga berish va unga javob topishni milliy g`oyadan, uning ulkan negizlaridan izlaydi. U savollarga boshqa bironta g`oya javob bera olmaydi. Milliy g`oyaning yana bir tamoyili, birining ikkinchisiga o`xshamaydigan xususiyatlarga ega ekanligi, o`zgalarning ma`naviyruhiy holatini aynan qabul qilaolmasligi bilan bogliqdir. Bir millatning ma`naviyruhiy salohiyati shakl va mazmun jihatdan ikkinchisida takrorlanmasligi ularning har biriga o`ziga xos individuallik baxsh etadi. Ana shu individuallik milliy g`oyada o`z ifodasini topadi. Bu har bir millatning mustaqil subyekt sifatidagi maqomini ta`minlab turadi. O`ziga xos individuallik milliyma`naviy taraqqiyot go`zalligini ifodalaydi va ularning ilgor qirralari orqali umumbashariylikka daxldor bo`lgan ma`naviy boylik vujudga keladi. Milliy g`oyaning asosiy tamoyillaridan yana biri millatning ozodligi, uning mustaqilligini ta`minlashda ma`naviy-ruhiy manba bo`lishidir. Millatning mustaqil bo`lishi, uning o`z taqdirini o`zi hal etish imkoniyatiga ega bo`lishida milliy g`oya asosiy manba bo`ladi. Chunki, u nafaqat millatga mustaqil subyekt maqomini baxsh etadi, shuning bilan birga, uning mustaqil taraqqiy qilishini zaruriyat va ehtiyojga aylanishini ham ta`minlaydi. Chinakam milliy taraqqiyot g`oyalari, har doim o`zida adolat, tenglik tinchlik va demokratiya tamoyillarini aks ettiradi. Ular har bir millat uchun eng zarur ehtiyoj hisoblanadi. Chunki, adolat buzilgan joyda ziddiyat, tenseizlik mavjud bo`lgan sharoitda ishonchsizlik tinchlik bo`lmagan joyda parokandalik demokratiya bo`lmagan joyda insonning erkin nafas olishi imkoniyatini yuzaga chiqarish mumkin bo`lmaydi.

www.arxiv.uz Ko`rinib turibdiki, ularning har biri millatning istiqboli uchun zarur bo`lgan omillardir. Milliy g`oya shu ma`noda ham ularni o`zida mujassamlashtirishi hamda milliy taraqqiyotning asosiy ko`rsatkichlariga aylanishiga xizmat qilishi zarur. Ular har qanday ilgor milliy g`oyaning umumbashariylikka daxldor bo`lgan qirralari hisoblanadi. Ulardan mahrum bo`lgan milliy g`oya, chinakam umummilliy g`oya darajasiga ko`tarila olmaydi. Milliy g`oyaning umumbashariy tamoyillari Milliy g`oya millatning manfaatlari va ehtiyojlarini umuminsoniy tamoyillarni o`zida uygun holda aks ettirishi bilan xarakterlanadi. U umuminsoniy tamoyillarga zid emas, balki uning negizida, shakllanadi. Ya`ni, millyy g`oyaning tamoyillari umuminsoniy tamoyillar negizida shakllanmaydi, aksincha milliy tamoyillarning ilgor, barcha xalqlar manfaatlari va ehtiyojlariga javob beradigan jihatlari hisobiga umuminsoniy tamoyillar shakllanadi. Ana shu xulosaga muvofiq milliy g`oyaning umuminsoniy tamoyillarini quyidagilar tashkil qiladi: — milliy mahdudlik agressiv millatchilik va shovinizmdan xoli bo`lish; urush olovini yoqish, o`zga millatlarga zulm o`tkaziShdan xoli bo`lish, mamlakatlararo beqarorlikni vujudga keltirish vositasiga aylanmaslik; adolat, tenglik tinchlik bunyodkorlik va demokratiya g`oyalarini o`zida ifoda ettirish; — jahon xalqlari yaratgan sivilizasiya yutuqlarini asrash va keyingi avlodga yetkazishda ma`naviyruhiy omil bo`lish; — insoniyatga xavf solayotgan global muammolarning tahdidini keng tashviqot qilish va unga qarshi kurashda jahon xalqlari birligini vujudga keltirishga xizmat qilish; — diniy bagrikenglik toyalarini o`zida ifodalash; — inson xaqhuquqlari, shaxs erkinligi va hur fikrlilikni himoya qilish; — qonun ustuvorligini, millatlararo hamjihatlshshkni va siyosiy barqarorlikni vujudga keltirish va mustahkamlashga asos bo`lish;

www.arxiv.uz har bir millatning urfodatlari, an`analari va qadriyatlarini hurmat qllish, ilgor tajribalarini o`rganish va o`z millati erishgan yutuqlarini ularga yetkazish; — vayronkor va turli garazli g`oyalarga qarshi kurash va bunyodkor g`oyalar rivojlanishining omili bo`lish kabilardir. Ular o`z mazmun va mohiyati jihatdan har bir milliy g`oya uchun xos bo`lgan umuminsoniy tamoyillardir.

www.arxiv.uz Adabiyotlar 1. Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy xususiyatlari, falsafiy va tarixiy ildizlari. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 2. G`oya va mafkura. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 3. Milliy istiqlol g`oyasini xalqimiz ongiga singdirish omillari va vositalari. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 4. Markaziy Osiyo: G ` OYAVIY jarayonlar va mafkuraviy tahdid. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 5. Milliy istiqlol g`oyasining amal qilish tamoyillari. Toshkent 2001 y. 6. Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 7. Milliy g`oya inson va zamon. mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 8. Milliy istiqlol g`oyasi: nazariya va amaliyot. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 9. O`zbekistonning mustaqil taraqqiyoti va mafkuraviy jarayonlar. mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 10. Insoniyat tarixi g`oya va mafkuralar tarixidir. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 11. Q.Nazarov. Milliy istiqlol royasining asosiy maqsad va vazifalari. Toshkent — 2001 y. 12. Bunyodkor g`oya. Mas`ul muharrir K.Nazarov. Toshkent— 2001 y. 13. Bugungi dunyoning mafkuraviy manzarasi. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 14. Yeoya, tarix va milliy tafakkur. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2002 y. 15. Taraqqiyotning o`zbek modeli. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 16. L.Levitin. O`zbekiston tarixiy burilish pallasida.— T.: O`zbekiston, 2001. 17. M.Sharifxo`jayev. O`zbekiston yangi royalar, yangi yutuqlar. — T.: 2002 y. 18. M.Sharifxo`jayev, F.Rahimov. Davrni belgilab bergan inson. — T.: 2004 y.

O'xshashlar

O`zbekiston mustaqilligini mustahkamlashda milliy g`oyaning zarurligi va ahamiyati

Milliy g`oya-o`zlikni anglash

Milliy g`oya-o`zlikni anglash

Milliy g`oya va ma`naviy qadriyatlar

Milliy g`oya - xalqning ishonchi va e`tiqodi