Ижтимоий билиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78 KB

Ko'chirib olish

Ижтимоий билиш Режа: 1. “Ижтимоий билиш” тушунчаси. 2. Ижтимоий билиш методологияси ва тарих фалсафаси. 3. Ижтимоий билиш методлари.

Ижтимоий билиш ҳақида сўз борар экан, энг аввало, масапанинг икки жиҳатига эътибор қаратиш керак: а) ҳар қандай билиш жами ятда пайдо бўлади, шаклланади ва маънавий-маданий асосларга таянади. Бу хар қандай билим ижтимоийдир, у инсоннииг одамлар орасидаги фаолияти билан боғлиқ, деган маънони англатади; б) ижтимоий билиш инсон фаолияти шаклларидан биридир, яъни жамиятни, ижтимоий жараён ва ҳодисаларни билишдир. У би лишнинг бошқа шакллари - табиатни билиш (табиатшунослик) ва тафаккурни билиш (гносеология, мантиқ)дан фарқ қилади. Қуйида биз билишнинг айнан ана шу жихатини кенгроқ ёритиш га ҳаракат қиламиз. Ҳозирги замон фалсафасида «ижтимоий билиш», «гуманитар билиш», «ижтимоий-гуманитар билиш» тушунчалари синонимлар сифатида қўлланилади. Моҳиятига кўра, ижтимоий билиш тари хий, ижтимоий- фалсафий, иқтисодий, социологик ва ҳоказоларга бўлинади. Уларни муайян мўлжаллар, турли қадриятлар, да лил, мақсад ва мазмунни акс эттиришига кўра, билишнинг бо шқа шаклларидан фарқлайдилар. Аввало, ижтимоий-гуманитар ва табиий-илмий билиш шакл лари ўзаро алоқадорлиги, боғлиқлигини таъкидлаш лозим. Асли да, улар инсониятга хос умумий билишнинг бир-бири билан уз вий боғлиқ икки томонидир. Билишнинг шакллари орасида чега ра йўқ. Зеро, улар асосида иш кўрадиган, фаолияти билишнинг мазкур шакллари билаи боглиқ бўлган мутахассисларнинг онги ва дунёкарашида фарқ бор. Ижтимоий билиш асос бўлган гуманитар дунёқараш сохибла рининг онги, фикри, фаолиятида ўзига хослик борлигини инкор этиб булмайди. Худди шундай технократик онг ва дунёқарашга эга бўлган кишиларда хам шу тарздан ўзига хослик кузга ташла нади. Баъзан онгида технократик фикрлаш устувор бўлган одам лар эришилаётган ютуқ, кашфиёт инсон учун, унинг камолоти учун эканлигини унутиб қўядилар. Иккинчи томондан эса, аксарият гуманитар

соҳа вакиллари учун техник ва табиий йўналиш даги қонун-қоидаларнинг мазмуни тушунарсиз, уларнинг моҳияти қоронғулигича қолаверади. Ижтимоий (гуманитар) ва табиий (илмий) билимнинг мута носиблиги ёки фарқини ҳал қилишда икки йўналиш мавжуд. Биринчи йўналиш тарафдорлари табиий-илмий ва ижтимоий би лиш ўртасида, унинг шакл ва методлари орасида фарқ йўқ, деб ҳисоблайдилар. Масалан, шу йўналиш тарафдори, поляк олими Е. Топольский ижтимоий билиш шакли бўлган тарихий били ни инкор қилади. У тарихий билишга хос муаммолар бир вақт нннг ўзида билишнинг бошқа шаклларида ҳам мавжуд, деб хисоб лайди. Натижада, ижтимоий ва табиий-илмий билиш ягона бир тизим сифатида бирлаштирилади. Бу табиий фанлар аҳамиятини мутлақлаштиришга олиб келади. Бундан фақат табиий фан соҳа сига тегишли билимларгина илмий бўлиши мумкин, фалсафа, социология, политология, маданиятшунослик ва бошқалар илмий билим бўла олмайди, деган хулоса келиб чиқади. Ижтимоий билишнинг моҳиятини тушунишда уни ижтимо ий сифат, ижтимоий зиддият, ижтимоий-тарихий далил, иж тимоий назария каби тушунчалар билан аралаштириб юбормас лик керак. Албатта, ижтимоий билиш учун билишга тегишли бўлган барча жараёнлар хосдир. Далилларни изоҳлаш ва умум лаштириш (эмпирик босқич), тадқиқ қилинадиган ҳодисалар ни тушунтириш, уларнинг қонун ва сабабларини аниқлаш, на зарий ва мантиқий таҳлил, башорат қилиш ва бошқалар ижтимоий билиш учун ҳам умумий жиҳатлардир. Бу, бир томондан билишнинг барча шакл ва турларининг ўзаро алоқадорлигини, иккинчи томондан эса уларнинг ҳар бирида алоҳида хусусият лар, турлича намоён бўлувчи ички фарқлар мавжудлигини ифо далайди. Бундай хусусиятлар ижтимоий ҳодисаларни билишда ҳам кўринади. Гуманитар билим соҳасидаги методо логиянинг шаклланиши икки асосий йўналишга эга: I) тарих фалсафаси соҳасидаги билимлар доирасида; 2) ижтимоий-гуманитар фан лар доирасида. Бу икки йўналишнинг такомили XVII асрга, яъни фалсафа ва табиий фанларнинг ажралиш даврига тўгри келади.

Мазкур йўналишларнинг мазмуни, характери ва муаммолари та рихий тараққиёт жараёнида ўзгариб боради. XVII асрда механика тўлиқ шаклланган бўлиб, унинг асосида табиий фанлар жадал ривожланган эди. Ижтимоий билим соҳаси ва фалсафанинг махсус бўлими ҳисобланмиш тараққиёт жараёни ва тарихий воқеаларни илмий билишни акс эттирувчи тарих фалсафаси ҳам шу даврда юқори босқичга кўтарилди. Ҳозирги кунда «Тарих фалсафаси» атамаси қуйидаги мазмунларга эга: а) тарихий воқелик, унинг бир бутунлиги ва тараққиёти ҳақидаги таълимот; б) ўтмиш, ҳозирги замон ва келажакнинг узвий бирлигини умумий тарихий жараён сифатида қарайдиган назария; в) тарихий жараёнларни рационал восита ва методлари билан тадқиқ қилувчи фан фалсафасининг таркибий қисми. яъни та рихий эпистемология; г) тарихий воқеликни билиш ҳақидаги фалсафий концепция лар мажмуи. Ушбу фан «давр», «тарихий босқич», «тараққиёт», «ижтимоий фаолият», «қадрият», «инсон» ва шу каби категория лари билан тарихни фалсафий талқин қилади. Энг умумий тарих ни бир бутун ҳолда тасаввур қилиш бу соҳадаги тарихий билим нинг мақсади бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун ҳам фалсафий жиҳатдан ўрганишдан унинг яхлитлиги масаласи энг асосий муаммо сифатида қаралади. Тарих фалсафасининг илдизларини «Авесто ва «Таврот»да, Веда ва Упанишадаларда, Геродот ва Плугарх асарларидаёқ учратиш мум кин. Беруний ва Ибн Холдун, Хондамир ва Мирхондлар меросида ҳам тарихга фалсафий ёндашув тамойиллари бор. Кейинроқ тарих фалсафаси, билимнинг бир бутун тизими сифатида XVIII асрда Вико, Гердер, Сен-Симон ва бошқа мутафаккирлар асарларида ўрганилган. Француз файласуфи Сен-Симон (1760- 1825) жамиятга механистик, аммо қонуний ривожланувчи бир бутун организм си фатида қараган ва ҳар қандай ижтимоий ҳолатни умумий тарихий жараёндаўз ўрнига эга бўлган тарихий ўзгарувчан ҳодиса сифати да ўрганишга

ҳаракат қилган. У яратган инсон ҳақидаги фан (иж тимоий физиология) тарих фалсафасига асосланган бўлиб, Сен- Симон уни ҳам назарий, ҳам амалий фаолият тамойили сифатида тахлил қилган. У жамият тарихини чуқур тадқиқ қилиш инсоният ни цивилизацияли тараққиётда асрлар давомида рўй берган турли сиёсий иллюзиялардан асрайди, деб таъкидлайди. У тарихийлик тамойилини амалда қўллар экан. Жамиятнинг асосий жиҳатларини кишиларнинг реал фаолияти сифатида тадқиқ қилган, инсоният нинг оддийдан мураккабга, қуйидан юқорига қараб, аста-секиилик билан тараққий қилишини эътироф этган. Айни пайтда Сен- Симоннинг ижтимоий концепцияси ўз даврида табиатшунослик ва фалсафада ҳукмрон методологик доктрина бўлган механицизмдан холи бўла олмади. Унинг фикрича, И. Ньютон кашф этган дунё нинг ўзаро тортилиш қонуни янги фалсафанинг асоси, ўз навбати да, сиёсий фанларнинг пойдевори бўлиши мумкин. Сен-Симонда утопик ғоялар ҳам кўп. Айнан жамият ривожини механистик тушуниш уни шундай ғояларга олиб келган эди. Ушбу иллюзия асо сида у механистик тарзда шакллантирган ташкилотлар, яъни ком муналар фаолияти самарасиз бўлиб чиқди. Алалоқибат, уларга сар фланган куч ва маблаглар бекор кетган, машҳур файласуф хона вайрон бўлган эди. Мумтоз тарих фалсафасининг якуни Гегелнинг ижтимоий-тарихий концепцияси бўлиб, у диалектик методга асос ланган. Гегель табиий, тарихий ва маънавий дунёни ягона жараён сифатида тасаввур қилади. Уларнинг доимо ўзгаришдалигини таъ кидлаб, табиий-тарихий ва ижтимоий тараққиётни ички алоқа дорликка эгалигини исботлашга ҳаракат қилган. Гегель инсон фа олияти асосини иқтисодий фаолият ташкил қилади, яъни, меҳнат — табиатни меҳнат қуроллари билан ўзгартириш, деб ҳисоблайди. Шунга кўра, у инсон ўз меҳнат қуроллари билан табиат устидан ҳукмронлик қилади ва айни пайтда, ўз мақсадига кўра, барибир табиатга бўйсунади, дея уқтиради. Гегель фикрича, жаҳон тарихи ягона объектив қонуниятли жараён сифатида намоён бўлади. Бу жараёндаги ҳар бир давр бетакрор хусусиятга эга бўлиб, инсониятнинг умумий тараққиётида қонуний босқич ҳисобланади. Шу билан бирга, Гегелнииг тарихий концепцияси муайян даражада чекланган эди. Бу чекланганлик унинг

тарихий жараён фақат руҳ иродасидан иборат, тараққиёт Прусс монархияси тимсолида ўз ниҳоясига етди, жаҳон маданий тараққиётида яккаю ягона мар каздир, деган ғоялари яққол кўринади. Билишнинг шакл ва турларининг узвий бирлиги уларнинг ҳар бирида акс этадиган ўзига хос хусусият ҳамда улар орасидаги фарқ мавжудлигига ҳалал бермайди. Ижтимоий билишнинг асосий ху сусият ва уни билишнинг бошқа шаклларидан фарқи қуйидагилардан намоён бўлади: 1. Кенг маънода ижтимоий билишнинг предмети турли шакл ларда намоён бўладиган инсон фаолиятидир. Гегель объектив жа раёнининг иккита асосий шакли мавжуд: табиат ва инсоннинг мақсадли фаолиятидир, деган эди. Инсон фаолияти доимо объек тивлик (ижтимоий қонунлар) ва субъективлик (индивилуал маъ рифат, мақсад ва ҳ.к.) бирлигидан иборат. Бошқача қилиб айт ганда, маданиятни яратувчи инсондир, объектпв жараёнларнинг иккинчи шакли (инсоннинг мақсадли фаолияти) биринчисидан фаркли ўлароқ, табиатшуносликнинг предмети сифатидати та биатдир. Бинобарин, гуманитар билим — инсонга зарур қадрият лар ҳақидаги билим, маданий қадриятларни яратувчи, тарқатувчи ва асровчи шахснинг ички бойлигини ташкил қилувчи субъектив реалликнинг яхлит ифодасидир. 2. Гуманитар билим ижтимоий жараёнларга яъни ижтимоий ҳодисалар ривожланиши, тараққиёти қонунлари, сабаб ва манба ларини аниқлашга қаратилган бшшмдир. Билишга хос бўлган қуй идаги икки вариантпи эътиборга олиш даркор: а) предметнинг ўзи, маълум маънода, ўзгармайди, балки унинг назарияси, яъни, билиш ўзгаради, такомиллашади. Бу табиий фанларда ёрқинроқ намоён бўлади. Масалан, галактикалар эволюцияси ўз ҳолича рўй беравсради, бу эволюциянинг инсон то монидан билиш муддати ииҳоятда чекли на тез содир бўлади; б) предмет тараққиётининг муддати билиш тараққиёти муддати билан тенг бўлиши мумкин. Бундай ҳолда билим, фан эволюцияси ўз-ўзидан объект эволюциясини акс эттиради. Бу ижтимоий ҳодиса

ва жараёнларни билишнинг алохида хусусиятидир. Ана шу жиҳатд ан ҳодисалар пайдо бўлувчи, ривожланувчи ва ўзгарувчи жараён сифатида таҳлил қилишга асосланган тарихийлик тамойили алоҳида аҳамиятга эга. Тарихийликнинг ижтимоий ҳодисаларни билиш даги роли шундаки, бунда жамияг стандарт ҳолатда эмас, балки унинг содир бўладиган ҳодисалар чексиз такрорланиш, баъзида қай тарилмас, турли-туман ҳолатда талқин қилинади. Тарихийликнинг ижгимоий билишдаги ўрнини таъкидлар экан миз, бу тамойилнинг табиатшуносликка ҳам хос эканлигини тан олиш зарур. Чунки ҳар қайси фан тараққиётнинг пайдо бўлиши, яхлит тизимларнинг ўз-ўзини ташкил қилиши, ўзгариши ва бош калар тарзида ўрганади. Ижтимоий тизимлар тараққиётнинг хусусиятларини ўрганар экан, баъзи муаллифлар жамият қонунлари мураккаблиги учун кўп ҳолларда сирли бўлиб туюлади, деб ҳисоблайдилар. Агар ижти моий тизим ривожланиши унинг ички, конкрет босқичлари структураси билан боғлиқ бўлса, унда структуравий ўзгаришдаги ҳолатлар муқаррар тарзда ўз ифодасипи топади. 3. Ижтимоий билишда қонунийлик, умумийлик, яккалик, ин дивидуаллик муносабатлари ниҳоятда муҳим: а) гуманитар соҳада табиатдагидек объектив қонунлар мав жуд бўлиб, уларни аниклаш ва фойдаланиш ижтимоий билиш нинг асосий мақсадларидан биридир. Бу қонунлар асосида ижти моий билишнинг предметини ажратиб олиш мураккаб вазифадир. Шу туфайли бу соҳада умумлаштириш қийин кечади; б) ижтимоий-тарихий ҳодисалариинг тез ўзгарувчанлиги, уни каллиги, такрорланувчанлиги умумий қонуииятларни аниқлаш зарурлигини мутлақо инкор қилмайди. Биринчидан, ҳар қандай яккалик маълум даражадаги умумийлик бўлиб, унда умумий то монлар намоён бўлади. Ҳар қандай уникаллик ўзида универсаллик элементларини мужассамлаштиради. Иккиичидан, жамиятда соф яккалик, уникаллик мавжуд бўлмайди. Улар доимо бошқа якка ликлар билан ўзаро таъсир тизимида бўлади;

в) ижтимоий воқелик маълум маънода индивидуаллашгани учун уни структуралаштириш ҳамда типлаштириш қийин, бу унинг аниқ ифодаси ва моделини яратишни мураккаблаштиради. Бу усуллар қийин булсада, гуманитар соҳада ҳам қўлланилади. Баъзи мутахассисларнинг фикрича, ижтимоий билимнинг тили икки хил тарзда намоён бўлади. Биринчиси — жамиятшунослик да ишлатиладиган сўзлар кўп учрайдиган жамоа тили бўлиб, ма салалар моҳиятини содда тушунтиришга мўлжалланган. Иккин чиси эса фалсафа, социология, маданият назарияси, антропо логия, психология ва бошқа соҳаларга оид тадқиқотларнинг мураккаб терминологик фондини мужассамлаштириб, илмий-назарий ва герменевтик фаолиятга мўлжалланган. Шу билан бирга, жамиятшуносликда аниқ тушунчалар, мисоллар кенг қўлланила диган табиатшуиослик тили ҳам талқин қилинади. 4. Ижтимоий билиш предмети доимо субъективдир, яъни бунда ҳар қандай ҳолатда ҳам инсон ўрганилади. Шунинг учун, бу нафа қат «субъект-объект» муносабати, балки «субъект-субъект» му носабати ҳамдир. Қадимги замон мутафаккири Софокл мажозий маънода ифодалаганидек, одамлар ҳаётда ўзлари яратадиган дра манинг ҳам муаллифи, ҳам актёрларидир. Оламда ўзи учун ҳам, ўз заволи учун ҳам куч ва мураккаб нарсаларни моҳирона яра тииши инсонга тенг жонзот йўқ. Биринчи камондан атом бомбасигача, биринчи сиртмоқдан компьютергача, биринчи тузоқдан космик кемаларгача бўлган йўлни фақат инсон босиб ўтган. Хул лас, ҳар қандай ижтимоий билим предметида субъект мавжудлиги ни инкор қилиш мумкин эмас. Шунинг учун ижтимоий билиш нинг асосий вазифаси — ўзига ўхшаган бошка «мен»ни, яъни, одамни объект сифатида эмас, балки бошқа субъектни, унинг субъектив фаолиятани, ўзга одамлар, ижтимоий бирликлар (субъектлар) фа олиятини реаллик сифатида тушунмокдан иборат. Субъектиинг иж тимоий билим предметига киритилиши бу предметнинг ниҳоятда мураккаблигининг ифодасидир. Бунга моддийлик ва маънавийлик, стихиялилик ва онглилик, эмоционаллик, рационаллик ва ирра ционаллик ўзаро алоқадорликда намоён бўлади. Бу соҳада турли манфаат ва эҳтиёжлар,

хилма-хил мақсад ва идеаллар шаклланади, амалга ошади ёки бир-бирига зид келиб қолади. Демак, табиий билишда инсон (субъект), асосан, моддий дунё, хусусан жонсиз табиат элементлари (объектлар)ни ўрганса, ижтимо ий билишда ўзи ва ўзига ўхшаш субъектларни кўпроқ ўрганади. Жамият тахлил қилинар экан, у бир вақтнинг ўзида ҳам объект, ҳам субъектни мужассамлаштириши, улар орасидаги фарқ, баъзида зиддият реаллик эканлигини унутмаслик керак. Т. Адорно нинг таъкидлашича, «Зиддият энг юқори даражадаги реаллик бўлиб, у ижтимоий предменинг ўзидадир. Ули билиш жараёни дан ёки реал ижтимоий дунёдан ажратиш мумкин эмас». Бунда билиш субъекти фаолиятининг ижтимоий характерга эга бўлган объектларга нисбатан татбиқ этилиши синергетикада кўп учрайдиган вазият билан ифодаланиши мумкин. Ижтимоий муҳитнинг барқарорлиги ёки беқарорлигида ҳар бир кишининг ҳаракати ўз ўрнига эга, у қай тарзда бўлмасин барибир макроижтимоий жараё нларга таъсир этади. Бу, ўз навбатвда, ҳар бир кишининг ягона ижтимоий тизим, яъни умумий фаолиятда ўз ўрни борлигини анг латиб, унинг жамият такдирига масъул эканлигини билдиради. 5. Ижтимоий-гуманитар билим - инсон борлиги, ҳаёти мазму нини, унинг ишлаб чиқариш билан боғлиқ жиҳатлари ва қадрия тли мазмунини англашга қаратилган. Агар инсон учун бирор нар санинг моддий ёки маънавий қадри ва аҳамияти бўлмаганида эди, одамзот ҳеч қачон уни ўрганмаган бўлар эди. Мазмун ва қадрият категориялари ижтимоий билиш хусусия тини - тушунишда муҳим аҳамиятга эга. Инсон ҳаёти оигли фаоли ятдир. Унинг мазмуни инсон борлигининг маънавий йўналиши, унинг асоси, олий маданий-тарихий қадриятларни амалга оши рувчи ҳақиқат, яхшилик ва гўзаллик сифатида намоён бўлади. Гуманитар билим айнан шу мазмунни аниқлаш ва асослашга қара тилган. 6. Ижтимоий билишда тушуниш ҳам муҳим аҳамиятга эгадир. Тушунишнинг оддийлиги, тўхтовсиз жараён эканлиги ҳақидаги тасаввурлар узоқ вақт мобайнида унинг мураккаб ва серқирра ҳодиса эканлигини тан

олишга ҳалақит берган. Одатда, бу ту шунчага таъриф берилмайди, аксарият ҳолларда унинг гарме невтика учун асосий манба эканлиги таъкидланади. 7. Ижтимоий-гуманитар билимда объект ва субъектнинг мураккаб, вақт ва давр билан боглиқ алоқаси мавжуд. Бу Баден мак таби намояндалари томонидан тавсифлаб берилган. Улар ижти моий фанларда, хусусан, тарих фанида ижтимоий воқелик, унинг тарихий босқичларини ёзма матнлар — ҳужжат, хатлар алоҳида ўрин эгаллашини, бу реаллик археологик ва тарихий манбалар орқали намоён бўлишига эътиборни қаратганлар. Тарихий реал лик тарихчилардан мислсиз вақт оралиғи билан ажралганлиги учун тарих соҳасидаги тадқиқотларнинг объектлари юқоридаги манбалар ҳисобланади. 8. Ижтимоий билиш ва гуманитар фанларда семиотика муам молари алоҳида ўрин тутади. Семиотика (юнонча — белги) белги ва белгилар тизими хоссаларини ўрганувчи фандир. 9. Ижтимоий билишда диалог ҳам муҳим аҳамиятга эгадир. Ди алог - икки ёки ундан ортиқ кишиларнинг суҳбати ёхуд улар орасидаги оғзаки мулоқотнинг ёзма тарзда мустахкамланиши. Ди алог иккм ёки бир неча кишининг ўзаро тушуниш ва тушунти ришга табиий интилиши тарзида намоён бўлади. 10. Ижтимоий билишда фалсафа ва унииг методлари алоҳида ўрин эгаллайди. Диалектика диалог натижасида пайдо бўлиб, унинг олий даражаси — шахслар, ғоялар ва таълимотлараро диалог дара жасига кўтарилади. Шу тариқа умумфалсафий, умумилмий ме тодга айланади. Фалсафий тафаккур ва ижтимоий билишда, на фақат онтологик, балки дунёқарашлик, мантиқий гносеологик жиҳатлар ҳам муҳим аҳамиятга эга. 11. Ижтимоий билиш ўрганилаётган воқеликнинг сифатига бе восита эътибор қаратади. Бунда ҳодиса ва жараёнлар, энг аввало, сон ва рақам, аниқ натижалар нуқтаи назаридан эмас, балки сифат ва индивидуал аҳамият, қадр нуқтаи назаридан ўрганилади. Шу нинг учун ижтимоий назарияларда сон ва рақамлар табиий матема так фанларга нисбатан кам. Бироқ, бу ерда ҳам

билишни математикалаштириш, компьютерлаштириш, формаллаштириш ҳар бир жараённи кенгроқ ёритишга ёрдам беради. 12. Ижтимоий билишда эмпирик ва назарий компонентларнинг ўзига хос бирлиги мавжуд. Эмпирик методларнинг ижтимоий би лшидаги чекланганлиги аниқ бўлсада, улардан кеиг фойдалани лади. Булар сўровномалар, тестлар, моделли эксперимент ва бош қалардан иборат бўлиб, улар ўрганилаёттан ҳодисаларнинг таби ий-объектив хоссаларига эмас, балки, инсонийлик тавсифи, қадри, аҳамиятини аниқлашда қўлланилади. Улардан фойдаланишда воқеа ва жараёнларда иштирок этишнинг ахамияти катта. 13. Ижтимоий билишда тан олинган умумий парадигмалар нинг йўқлиги ёки ўзгарувчанлиги қийинчилик туғдиради. Ижти моий билишнинг бу хусусиятини ҳозирги замон мантиқшуноси ва файласуфи Г.Х. Фон Вритт алоҳида таъкидлайди. Унинг фик рича, жамиятшуносликда умумий олинган парадигмалар мавжуд эмас, шу билан у табиатшуносликдан фарқ қилади. Бироқ, тарихий тараққиётнинг маълум бир босқичида муайян назариялар нинг ҳукмрон парадигмага айланади.

$Адабиётлар: 1. Ислом Каримов “Илму фан мамлакат тараққиётига хизмат қилсин”. Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси умумий йиғилишида сўзлаган нутқ – Халқ сўзи, 1994 йил 8 июль. 2. Ислом Каримов. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт – пировард мақсадимиз. Т. 8. Т.: Ўзбекистон, 2000. 3. Ислом Каримов. “Мактаб – тараққиёт, маданият ва саодат калити”. \\ Тинчлик ва хавфсизлигимиз ўз куч-қудратимизга, ҳамжиҳатлигимиз ва қатъий иродамизга боғлиқ. Т. 12. Т.: “Ўзбекистон”, 2004, 276-бет. 4. Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмий. Танланган асарлар. Т.: Фан, 1983. 5. Абу Райхон Беруний. Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар. Танланган асарлар. 1-том. Т.: Фан, 1972. 6. Абу Али ибн Сино. Тиб қонунлари. Т: Мерос, 1993. 7. Аҳмад Яссавий. Ҳикматлар. Т.: Фан, 1993. 8. Алишер Навоий. Хожа Баҳоуддин Нақшбанд. \\ “Шарқ юлдузи”, 1993. 9. Машраб. Девон. Т: Ғулом нашриёти, 1980. 10. Қиссаи Машраб. Т.: Ёзувчи, 1992. 11. Аҳмад Дониш. Наводир ул вақое. Т. Фан, 1964. 12. Авлоний А. Туркий гулистон ёҳуд ахлоқ. Т.: Ёзувчи, 1992. 13. Фалсафа: қисқа изоҳли луғат. Т.: Шарқ, 2003. 14. Фалсафа: қомусий луғат. Т.: Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти нашриёти, 2004. 15. Фалсафа асослари. Т.: Ўзбекистон, 2005.$

O'xshashlar

Ижтимоий билиш

Ижтимоий билиш. Жамиятни илмий билиш ва бошқариш

Ҳиссий билиш

Ақлий билиш

Ҳиссий билиш