Insonning yaralishi bo’yicha diniy nazariya - Falsafa - Referatlar

Insonning yaralishi bo’yicha diniy nazariya

Yuklangan vaqt:

01.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47.6865234375 KB

Ko'chirib olish

Insonning yaralishi bo’yicha diniy nazariya REJA: 1. Kirish. insonning yaratilishi haqida 2. Asosiy qism. a) Kreatsionizm g`oyasi b) Diniy guruhlar tomonidan evolutsiyani rad etish-yaratilish munozarasi d) Insonning yaratilishi haqida dinlar va afsonalarda. 3. Xulosa.

’’INSON – BU MO`JIZA, YER YUZIDAGI YAGONA MO`JIZA, INSON - BU HAQIQAT, INSON - BU G`URUR BILAN ESHITILADI 1 Insonning kelib chiqishi haqidagi turli nazariyalar bo'yicha qizg'in munozaralar bugungi kunga qadar to'xtamadi: Darvinistlar insonning maymundan kelib chiqqanligini isbotlaydilar; dindor odamlar hamma narsa, shu jumladan, inson Xudo tomonidan yaratilganligiga ishonishadi; ammo odamlar begona ongning faoliyati tufayli paydo bo'lgan degan fikr mavjud. Ulardan qaysi biri to'g'ri? Har bir inson unga eng yaqin bo'lgan nazariyani tanlaydi. Odamlarni yaratish nazariyalarini batafsil ko'rib chiqaylik. Dunyoning kelib chiqishi, uning kelib chiqish xususiyatlari va tabiati haqidagi savol eng zamonaviy jamiyatda fan va din o`rtasidagi muloqotda eng asosiy va ahamiyatli masalalardan biridir. Ilm-fan rivojlanishi bilan odamlar yer yuzida sodir bo`layotgan jarayonlarni ancha yaxshi tushuna boshladilar. Evolutsiya nazariyasi juda qulay va eng muhimi, ba’zi turlarning kelib chiqishini ishonchli tarzda tushuntirib berdi. Fiziklar bizning yerimiz va koinotning paydo bo`lishi haqidagi tobora ko`proq nazariyalarni kashf etdilar. Bu kashfiyotlarning barchasi turli xil tadqiqotlar va tajribalar asosida amalga oshirilganligi, bu esa o`z navbatida bizga tekshirilishi mumkin bo`lgan mutlaqo ishonchli faktlarni beradi. Din dunyoni yaratish haqidagi nazariyaning to`g`riligini va boshqalarni himoya qilish uchun qadimiy bitiklardan boshqa hech qanday dalillarni keltira olmadi. Shunday qilib, diniy qarashlarning tarafdorlari ilm-fan bilan kurashish shunchaki foydasizligini anglab yetgach, ular yangi nuqtai nazarni yaratishga qaror qilishdi. Ulardan biri quyidagicha: ’’Ha, agar biz ilm-fan kashfiyotlarini evolyutsiya va fizika qonunlari nuqtai nazaridan tan olsak ham, lekin bu evolyutsiyani boshqargan va fizikanng ushbu qonunlarini yaratgan Xudo edi. (Yoki shunga o`xshash narsa, talqinlar juda ko`p)’’. Insonning xudo yoki xudolar tomonidan yaratilganligiga asoslangan qarashlar, hayotning o`z-o`zini rivojlantirish modeli nazariyasidan va antropoid ajdodlarning insonga 1 MAKSIM GORKIY

evolyutsiyasidan ancha oldin paydo bo`lgan. Qadimgi antik davrning turli falsafiy, ilohiy ta’limotlarida insonni yaratgan harakat turli xudolarga tegishli edi. Ushbu nazariya insonni Xudo, xudo yoki ilohiy kuchni hech narsadan yoki biologik bo`lmagan materialllardan yaratgan deb da’vo qiladi. Eng mashhur Bibliya versiyasiga ko`ra, Xudo yeti kun ichida dunyoni yaratdi va birinchi odam-Odam va Havva-loydan yaratildi. Ushbu nashrda qadimgi Misr ildizlari va boshqa millatlarning afsonalariga o`xshashliklar mavjud. Hayvonlarni odamlarga aylantirish va xudolarning dastlabki insonlarning tug`ilishi haqidagi afsonalar ham yaratilish nazariyasining xilma-xilligi deb hisoblanishi mumkin. Albatta, bu nazariyaning eng jo`shqin izdoshlari diniy jamoalardir. Qadimgi muqaddas matnlarga (Muqaddas Kitob, Qur’on va boshqalar) asoslanib, butun dunyo dinlarning izdoshlari ushbu versiyani bitta imkon sifatida tan olishadi. Bu nazariya Islomda paydo bo`ldi, lekin u nasroniylikda tarqaldi. Dunyoning barcha dinlari Xudo yaratuvchi versiyasi uchun ammo, uning ko`rinishi diniy sohaga qarab farq qilishi mumkin. Pravoslav ilohiyoti yaratilish gipotezasini isbotsiz deb hisoblaydi. Shunga qaramay, ushbu farazning turli dalillari keltirilgan. Dunyoning yaratilishi yolg`iz Allohning irodasi va qudrati bilan amalga oshganligi tavhid e’tiqodida bo`lgan barcha din ahllari, jumladan musulmonlar, nasroniylar, yahudiylar va majusiylar tomonidan bir ovozdan e’tirof etilgandir. Ammo tavhiddan boshqa e’tiqodda bo`lganlar va mutlaqo e’tiqodsiz bo`lgan kimsalar esa dunyo o`z-o`zidan paydo bo`lgan debda’vo qiladilar. Xudo azalda osmon bilan yerni yaratdi. Yer shaklsiz va bo`m-bo`sh bo`lib, tubsiz dengizlar ustida zulmat qoplagan edi. Xudoning Ruhi suvlar uzra yurardi. Osmon ostidagi suvlar yig`ilib, shundan quruq yer paydo qilindi. 2 Dunyo yaratilishining Injil ta’limotida qisqacha olti kun deyilgan. Robbimiz haftaning yettinchi kunida- shanba kunida barcha narsani yaratib bo`ldi, bu kunni muborak qildi va U hamma ishlardan tindi. Alloh taolo tomonidan barcha qushlar, hayvonlar va jamiki mavjudotlarni ham tuproqdan yaratadi. 3 2 Ibtido (Tavrotning birinchi kitobi)1-bob 1-2betlar 3 Ibtido. 2-bob 3-bet

Kreatsionizm 4 -bu hayotning kelib chiqishini va barcha tabiiy jarayonlarni Xudo qo`li bilan tushuntirmoqchi bo`lgan tushuncha. Oddiy so`zlar bilan aytganda, bu psevdologiya (nazariya, g`oya), bu ilm-fanning zamonaviy kashfiyotlari ostida va umuman olganda odamlarning eskirgan e’tiqodlarini tortib olishga harakat qiladi. Umuman olganda, kreatsionizm-bu juda ko`p tendensiya bo`lib, uning ko`plab tarmoqlari va farqlari mavjud. Eng asosiysi, kreatsionizm-koinotning birorta xudo tomonidan yaratilganligiga ishonishdir, ammo bundan keyin kreativistlar orasida nima ishonganlari va nima uchun ekanligini tushunish muhimdir. Yaratilishning va kreativist mafkuraning har bir tanqidi hamma ijodkorlarga ham birdek to`g`ri kelmaydi. Kreatsionizmga qarshi evolutsiya kelib chiqishi haqida gap ketganda, biz odatda kreatsionizmning aniq bir turi haqida gapiramiz: kreatsionizmning fundamentalist protestant versiyasi. Bu kreatsionizm (odatda ’’ilmiy yaratilish’’ yoki ’’yaratilish ilmi’’ deb ataladi) evolutsiya bilan bir qatorda boshqa ilm-fan va tarix bilan mos kelmaydigan, ammo qaysi fundamentalistlar tabiatni ilmiy tadqiqotlar bilan uyg`unlashtirishga urunayotgan Muqaddas kitobning tom ma’nodagi talqinini o`z ichiga oladi. Amerikada faoliyat yurituvchi kreatsionlarning eng katta guruhlaridan tashkil topgan yosh yer yaratuvchilari, maxsus kreatsionizmning boshqa shakllariga nisbatan Muqaddas kitobning eng aniq talqiniga tayanadi. Yuragida-yaratuvchi, Yaratuvchi harakat-konservativ nasroniylar harakati. Yaratgan yaratuvchi, kreativlik yoki evolyutsiya nazarda tutadigan ishni qasddan diniy va odatda fundamentalist nasroniylik nuqtai nazaridan qilmasdan topish qiyin. Ba’zan maxsus ijodkorlik “qadimgi dunyo’’ning mavjudligini qabul qiladi, shuning uchun qadimgi dunyo qabul qillinmoqda, ammo evolutsiya emas. Buning sababi, Ibtido kitobi tamoman izohlanmasligini rad etishni talab qiladi, lekin uni butunlay tark etmaydi va faqat matnni theistik evolutsionistlarga o`xshatib o`qiydi. Ibtido kitobini o`qiyotganda, yahudiy va nasroniy sobiq yaratuvchilar (iqtisodiy) turli yo`llari mavjud. Yaratilishning evolutsiya 5 bilan mos kelmasligi kerak emas; 4 Kreatsionizm (lot. -kreatio-yaratish)-dunyo, olam va hayotning g`ayritabiiy kuch tomonidan yaratilganiga ishonish. 5 Evolutsiya (lot. evolution-avj olish)-biologiyada tirik organizmlarning tarixiy o`zgarishi

yaratgan xudoga ishonadigan va evolutsiya qabul qilgan ko`plab odamlar bor. Ular deististik e’tiqodga ega bo`lishlari mumkin va xudo hamma narsani ishga solib, aralashuvsiz ishlashiga ishonadi. Teoriy Evolutsiya nazariyani, an’anaviy diniy e’tiqodlarning ayrim tizimlarini va xudo yoki xudolarning evolutsiya nazariyasini yer yuzidagi hayotni rivojlanishtirish uchun ishlatgan degan fikrni o`z ichiga oladi. Odam Ato va Momo Havo birinchi odamlardir. Sof diniy kreativizmdan tashqari "Aqlli dizayn" tushunchasi ilohiy yaratish nazariyasini ilmiy jihatdan asoslashga harakat qilmoqda. Ushbu kontsepsiya tarafdorlari koinot va tirik mavjudotlar tuzilishining mukammalligi yuqori aql, ya'ni Xudo yaratganligi bilan izohlanadi. Ular Bibliyadagi matnlarni ilmiy dalillar bilan tasdiqlashga, shuningdek Darvinning evolyutsion nazariyasining dalillarini inkor etishga harakat qilmoqdalar. Kreatsionizm tarafdorlari fikricha, turlarning tashqi yoki ichki omillar ta’sirida o`zgarishi cheklangan; ular yaratuvchi tomonidan qancha yaratilgan bo`lsa, shuncha saqlanib qolgan. Kreatsionizm ta’limotini paleontologiya 6 asoschisi J.Kyuvye, o`simlik va hayvonlar sistematikasini ishlab chiqqan olim kreatsionizmni Linney kabi atoqli olimlar ham quvvatlashgan. Bu g`oya tarafdorlari qadimgi geologik davrdagi va hozirgi turlar o`rtasidagi farqni tushuntirish uchun katastrofalar g`oyasini ilgari surganlar. Bu ta’limot asoschisi J.Kyuvye 7 fikricha, yer yuzidagi o`simlik va hayvonlar bir necha marta qirilib ketib, qaytadan vujudga kelgan va har gal avvalgisiga nisbatan murakkabroq formada paydo bo`lgan. Kreatsionizm sifatida tanilgan diniy ta’limotning asosiy xususiyati koinotda mavjud bo`lgan hamma narsa ilohiy ish edi, deb hisoblashdir. Garchi printspial ravishda dinning o`ziga bog`liq bo`lmagan holda voqelikning har qanday talqini kreatsionistik bo`lsa-da, odatda bu tendensiya yoki fikr oqimiga nisbatan kreatsionizm qo`llanadi: katoliklik va Injilga asoslangan. Eng mumtoz kreatsionizm, shuningdek, Muqaddas kitob va Ibtido so`zma-so`z talqinini saqlab qolish bilan ajralib turadi. Haqiqat shundan iboratki, ehtimol kreatsionizmning eng 6 Paleontologiya (yun. paleos-qadimgi, logos-fan)-qadimgi(qazilma) o`simlik va hayvonlarni hamda organik dunyoning qanday taraqqiy etganini o`rganadigan fan 7 Jorj Kyuvye-Fransuz tabiatshunosi (1769-1862)

taniqli turi evolyutsiya nazariyasini inkor etishda yuzaga kelgan ziddiyatlar tufayli evolyutsiyaga qarshi kreatsionizmdir, haqiqat shundaki, hamma kreatsionizm unga zid emas. Aslida evolyutsiyani qo'llab-quvvatlovchi kreatsionizm mavjud koinotning yaratuvchidan kelib chiqishi bor deb hisoblaydi, evolyutsiyaning mavjudligini va uning qadr-qimmatini inkor qilmasdan, uni o'rab turgan ilmiy nazariyalarni qabul qiladi. Bu shuni ko'rsatadiki, diniy ta'limot ilmga qarshi turishi shart emas, balki bir-birini to'ldirishi mumkin. Dunyo bo'ylab ko'plab qadimiy tarixiy ma'lumotlar shunga ishora qiladi yoki nazarda tutadi. Kreatsionizmning o'ziga xos tarixiy tushunchalari turli darajalardan foydalangan bo'lsa ham empirik, ma'naviy yoki falsafiy tergovlar, ularning barchasi koinot yaratilgan, deb qarashga asoslangan. Ibtido yaratish haqida hikoya yahudiy va nasroniylar uchun asos yaratdi, epistemologik 8 koinot qanday paydo bo'lganligi haqidagi tushunchalar bo'lishining ilohiy aralashuvi orqali xudo tomonidan yaratilgan degan g`oyalar shakllandi. XVIII asrdan boshlab turli qarashlar yaratishga qaratilgan Ibrohim dinlari va Ibtido bilan geologiya, biologiya va boshqa fanlar doirasida ishlab chiqilgan G'arb madaniyati, ayni paytda, kreatsionizm- ruhni yaratish haqidagi ta'limotga murojaat qildi. Bu ta’limot tarafdorlari Filipp Gosse 9 tomonidan 1857-yilda, odatda, "yaratilish tarafdorlari" deb nomlangan, ammo ular o'zaro yozishmalarda "kreatsionistlar" deb ham nomlangan. Ibtido toshqini 1945 yildan keyin eng muvaffaqiyatli yer yaratuvchisi nashriga aylandi. 60-yillarning o'rtalaridan boshlab AQShda kreatsionistlar "ilmiy kreatsionizm" dan foydalanishni ta’qiqlashdi, davlat maktablarida kreativizmni o'qitish ziddir, deb qaror qilishdi. Evolyutsiyani o'qitishni taqiqlovchi turli xil davlat qonunlari XX-asrning 20-yillarida kiritilgan edi. Ushbu qonunlar Epperson va Arkanzas tomonidan 1968- yilda e'tirozga uchragan, bunday qonunlar konstitutsiyani buzgan holda o'tkazilishi kerakligini aniqladi. Kreatsionistik harakat bu qarorga reaksiya berib, evolyutsion nazariya bilan teng ravishda maktab tabiatshunoslik darslarida kreatsionizmni o'qitishni 8 Epistemologiya – bu bilimning o`ziga xos xususiyati 9 Philip Henry Gosse (1810-1888)-Britaniyalik zoolog, naturalist

targ'ib qildi. Ch. Darvinning evolyutsion taʼlimoti 10 yaratilgandan soʻng Kreatsionizm oʻz mavqeini yoʻqotdi. Ch. Darvindan keyingi davrda kreatsionizm tarafdorlari oʻz dunyoqarashini oʻzgartirishga majbur boʻlishdi. Endi ular turlarning oʻzgarishi va odamning paydo boʻlishi toʻgʻrisidagi evolyutsion nazariyani inkor qilishmaydi, lekin insonga aql-idrok va ruhiy faoliyatni yaratganning oʻzi ato etgan deb tushuntirishadi. «Ilmiy Kreatsionizm» tarafdorlari (asosan, AQSHda) evolyutsion taʼlimotni organik dunyoning mavjudligi toʻgʻrisidagi ashyoviy dalillarga ega boʻlmagan tushunchalardan biri sifatida diniy dunyoqarashlar bilan bir qatorga qoʻyishga harakat qilishmoqda. Metafizika (yun. meta physika — fizikadan soʻng) — borliqning sezgilardan yuqori turuvchi pritsiplari va umumiy asoslari toʻgʻrisidagi fan. Fizikada tadqiqotchi bevosita hissiy obyektlar ustida izlanish olib borsa, metafizikada esa tadqiqotchi sezgilar vositasida anglab olish mumkin boʻlmagan obyektlarni tadqiq etadi. Metafizika atamasini Platon 11 asarlarida mustaqil bilish metodi sifatida uchratish mumkin. Aristotelning «birinchi falsafa»ga oid tabiiy-ilmiy masalalarni qamrab olgan maʼruza va asarlarini Andronik Rodoskiy toʻplab, uni «Metafizika» deb nomladi. Aristotel 12 tuzgan fanlar tasnifida oʻzining ahamiyati, qadr-qimmati jihatdan birinchi oʻrinni borliq haqidagi fan egallaydi. Aristotel uni «birinchi falsafa» yoki teologiya (xudo haqidagi taʼlimot) deb ataydi. Bu falsafa «ikkinchi falsafa» (yaʼni fizika) dan shu bilan farq qiladiki, fizikada bevosita sezgilar orqali seziladigan aniq obyektlar tadqiq qilinsa, «birinchi falsafa»da borliqning materiya va shaklning aniq bogʻlanishiga bogʻliq boʻlmagan jihati, asl ildizi tadqiq qilinadi. Aristotel fikricha, metafizika insonning subyektivligi bilan ham, inson faoliyati bilan ham bogʻlanmagan boʻlib, u fanlarning ichida eng qimmatlisi, inson hayotining vositasi, quvonchining manbaidir. Sxolastika 13 namoyandalari esa metafizikaga xudoni bilishga imkon beruvchi bilim sifatida qarashgan. Oʻrta asrlarda haqiqatan ham Metafizika falsafiy tushunchalarning rivojlanishiga, falsafa fanining takomillashuviga sababchi boʻldi. Shu davrlarda olimlar erkinlik va 10 Charles Robert Darvinning(1809-1882-Buyuk Britaniyalik tabiatshunos) ta’limoti 1859-yilda yaratilgan 11 Platon- mil. avv. V-IV asrlarda yashagan yunon faylasufi 12 Aristotel-mil.avv.IV asrda yashagan yunon faylasufi 13 Sxolastika(yun.-olimga oid)-diniy dunyoqarashni nazariy asoslashga intiluvchi diniy falsafa

zaruriyat, tasodif va qonuniyat tushunchalarining mazmuniga aniqlik kiritishdi. Metafizika olamning yaxlit manzarasini yaratishga turtki berdi. Metafizika har qanday taʼlimning, xususan, didaktikaning magʻzini tashkil etuvchi metod boʻlib xizmat qildi, falsafaning tushunchalarini boyitdi. Yangi davrga kelib, Metafizika tabiatshunoslikning bagʻriga singib ketdi. Ammo u bir tomondan, oʻrta asrlardagi diniy sxolastika namoyandalarining deistik 14 , panteistik 15 tanqidlariga, ikkinchi tomondan, keyingi davrlarda skeptitsizm, sensualizm, mexanitsizm vakillarining shafqatsiz tanqidiga uchraydi. Nemis mumtoz falsafasi vakillari ham Metafizikani tadqiqot obyekti va predmetiga ega boʻlmagan fan sifatida, dogmatizmda ayblashdi. Gegel Metafizikani dialektikaga qarama-qarshi turuvchi metod deb taʼrifladi. Marksizm klassiklari esa Metafizikani rivojlanishga qarama-qarshi, antidialektik metod deb tanqid qilishdi. Metafizika tushunchasi Oʻrta Osiyo mutafakkirlarining taʼlimotida ham oʻz ifodasini topgan. Ibn Sino taʼrifiga koʻra, Metafizika borliq toʻgʻrisidagi taʼlimotdir. Uning fikricha, Metafizika borliqning 4 turini oʻrganadi: 1) jismoniy (moddiy) likka ega boʻlmagan obyektlar — ilohiy mavjudotlar va Allohni; 2) ilohiyligi kamroq boʻlgan, materiyaga qandaydir aloqasi bor obyektlar (osmon jismlari, ularni harakatga keltiruvchi kuchlar) ni; 3) obyektlarning moddiylik bilan birlashishini, baʼzi hollarda esa ulardan erkin holda mavjud (substansiya, xususiyat, zaruriyat, imkoniyat) boʻlishini; 4) moddiy obyektlar va tushunchalar materiya bilan doimo bogʻliqlikda boʻlgan jism tabiatiga ega ekanligini. Hozirgi zamonda Metafizika xilma-xil talqin etilishiga qaramasdan, Metafizikani inson borligʻining eng umumiy asoslarini oʻrganuvchi falsafiy taʼlimot deyish mumkin. Yerdan tashqarida ongli hayotning paydo bo'lishi masalasi turli mutaxassislikdagi yetakchi olimlarning e'tiborini tortmoqda. Ba'zi odamlar inson va jamiyatning kelib chiqishi o'rganishga loyiq emas, degan fikrga qo'shilishadi. Asosan, bu g'ayritabiiy kuchlarga chin dildan ishonadiganlarning fikri. Insonning kelib chiqishi haqidagi bu fikrga asoslanib, shaxs Xudo tomonidan 14 Deizm( lot.-deus-xudo)- diniy falsafiy ta’limot 15 Panteizm-xudo bilan tabiat bir narsa, ular bir butunni tashkil etadi deb hisoblovchi diniy va falsafiy ta’limot

yaratilgan. Ushbu versiya o'nlab yillar davomida olimlar tomonidan rad etilgan. Har bir kishi har bir fuqaroning kategoriyasiga tegishli bo'lishiga qaramay, har holda, bu masala doimo qiziqarli bo'ladi. Yaqinda zamonaviy faylasuflar o'zlariga va atrofidagilarga savol berishni boshladilar: "Odamlar nima uchun yaratilgan va ularning maqsadi nima?" Ikkinchi savolga javob hech qachon topilmaydi. Sayyorada ongli mavjudotlarning paydo bo'lishiga kelsak, bu jarayonni o'rganish juda mumkin. Bugungi kunda insonning kelib chiqishining asosiy nazariyalari ushbu savolga javob berishga harakat qilmoqda, ammo ularning hech biri o'zlarining hukmlarining to'g'riligini 100% kafolat bera olmaydi. Hozirgi vaqtda butun dunyo bo'ylab arxeologlar va munajjimlar sayyoradagi hayotning kelib chiqishi, kimyoviy, biologik yoki morfologik bo'lishidan qat'i nazar, barcha manbalarni o'rganmoqdalar. Afsuski, hozirgi paytda insoniyat birinchi asrda qaysi odamlar paydo bo'lganligini aniqlay olmadi. Uning izdoshlari inson paydo bo'lishining barcha asosiy nazariyalarini inkor etadilar. Skeptiklarning aksariyati bu nazariyani milliardlab foizlarda baholab, bu nazariyani imkonsiz deb bilishadi. 16 Xudo tomonidan barcha tirik mavjudotlarni yaratish versiyasi isbot talab etmaydi, u shunchaki mavjud. Evolyutsiya yoki yuqori ong: inson qayerdan paydo bo'lgan. Bir necha avlod olimlari bu odamning qayerdan paydo bo'lganligi haqida hayratda. Turli ilmiy ixtisosliklar vakillari javob izlash bilan shug'ullanmoqdalar. Ammo ishonchli versiyalarni topish hali mumkin emas. Hozirgi kunda ilmiy jamoatchilik tomonidan tan olingan bir qator nazariyalar mavjud. Muqaddas Kitobga ishonadigan odamlar jannatning birinchi aholisi Odam Ato va Momo Havo bo'lganiga va butun insoniyat ulardan chiqqaniga shubha qilmaydi. Ushbu nazariyani rad etish yoki isbotlash uchun ko'plab tadqiqotlar o'tkazildi. Odam Ato va Momo Havoning mavjudligini isbotlash uchun bir nechta dalillar keltiriladi: 16 Skeptik-yunoncha-ko`rib chiqishga, o`ylashga moyil degan ma’noni bildiradi

Xristianlik va iudaizmda 17 birinchi odamlarni jannatdan haydash haqidagi fitna bir-biriga to'g'ri keladi, ammo yahudiylar birinchi gunohni butun insoniyatga yuklashga rozi emaslar. Ular Odam Ato va Momo Havoning jinoyati faqat ularga tegishli ekanligiga ishonishadi va bunda boshqa odamlarning aybi yo'qligini va bu afsona har bir inson xato qilishi mumkinligini ko'rsatadi. Iudaizmda odamlar gunohsiz tug'ilishlari va hayotlari davomida ular kim bo'lish - solih yoki gunohkor bo'lish tanloviga duch kelishlari tasvirlangan. Odam Ato va Momo Havo kimligini tushunish uchun siz yahudiylikdan paydo bo'lgan taniqli ta'limotga - Kabbalaga e'tibor berishingiz kerak. Unda birinchi odamning xatti-harakatlariga boshqacha munosabatda bo'ladi. Kabalistik oqim tarafdorlari Xudo birinchi bo'lib Odam Kadmonni yaratganiga va u uning ruhiy proyeksiyasi ekanligiga aminlar. Hamma odamlar u bilan ruhiy aloqaga ega, shuning uchun ular umumiy g'oyalar va ehtiyojlarga ega. Yer yuzidagi har bir insonning maqsadi uyg'un, birlikka va bir butunlikka birlashishga intilishdir. Injil, Tavrot va Qur'onda Otamiz Xudo birinchi odam Odamni yaratilishning oltinchi kuni qanday yaratgani tasvirlangan. Xudo Odamni o'z suratida yaratdi. Ibtido kitobida yozilgan ikkinchi voqeaga ko'ra, Odam Ato «tuproqning tuprog'idan» loy bo'lgan. Keyin Xudo unga jon berdi va uni Adan bog'iga joylashtirdi, u erda barcha o'simliklar va hayvonlar Odam Atoning oldida paydo bo'ldi. Shundan so'ng, Xudo Odamni uxlatib qo'ydi, uning qovurg'alaridan birini olib, undan birinchi ayolni - Momo Havoni yaratdi. Odam Ato va Momo Havo- birinchi, Xudo tomonidan yaratilgan, yer yuzidagi odamlar.’’Odam’’ nomi inson, Yerning o'g'li degan ma'noni anglatadi. Odam nomi ko'pincha odam so'zi bilan belgilanadi. "Odam o'g'illari" iborasi "inson o'g'illari" degan ma'noni anglatadi. Momo Havoning ismi hayot baxsh etadi. Odam Ato va Momo Havo insoniyatning avlodlaridir. 18 Endi Thoth versiyasi qanchalik o'xshashligini ko'rib chiqamiz. U bizning hozirgi irqimiz Sitchin aytganidek 350 000 yil oldin emas, balki, roppa-rosa 200 207 yil oldin (1993 yil ma'lumotlariga ko'ra) yoki miloddan avvalgi 198214-yilda 17 Iudaizm-asosan, yahudiylar o`rtasida keng tarqalgan dinlardan biri Mil.avv. 1-mingyillik boshlarida Quddus(Falastin)da vujudga kelgan. 18 Payg`ambarlar tarix-islomiyat tarixidir(1-2-boblar)

boshlangani haqidagi Melkisidek an'analariga qo'shiladi. Uning so'zlariga ko'ra, bizning irqimizning asl odamlari Afrikaning janubiy qirg'oqlaridagi Gondvana yerlari, ’’Gondvanaland’’ deb nomlangan orolda joylashgan. Bu Gondvana mamlakati uchun to'g'ri shaklmi yoki yo'qligini bilmaymiz; bu muhim emas, lekin u o'sha hududda edi. Dastlab, ular qutqarilishi va ketishining oldini olish uchun bu yerda joylashgan edi. Ular Nifilimlarga foyda keltiradigan darajada evolyutsiyalashganda, ular Afrikadagi tog'-kon hududiga va boshqa turli joylarga ko'chirilib, ular oltin qazib olish va boshqa rasmiy ishlarda foydalanilgan. Shunday qilib, bu asl irq, bizning o'tmishdoshlarimiz, taxminan 50-70 ming yil davomida Gondvana orolida paydo bo'lgan va rivojlangan. Bu yagona quruqlik boʻlinishidan oldin Gondvana mamlakati deb atalgan. Bu nom G'arbiy Afrika qabilalarining yaratilish haqidagi an'analaridan olingan. Ilmiy jamoatchilik va ilmiy ta'lim tashkilotlari evolyutsiyaning haqiqiyligi to'g'risida hech qanday ilmiy munozaralar mavjud emasligi va tortishuvlar faqat din va siyosat nuqtai nazaridan mavjud deb javob berishdi. Federal sud, shu bilan birga ko'plab ilmiy tashkilotlar, shu jumladan Amerika ilm-fanni rivojlantirish bo'yicha assotsiatsiyasi Institut’’evolyutsiyaning inqirozga uchragan nazariya’’ ekanligini yolg'on idrok etishni targ'ib qilish orqali ular o'rgatmoqchi bo'lgan bahs-munozaralarni ishlab chiqqani va uni ilmiy jamoatchilik orasida keng tortishuvlar va bahs-munozaralar mavzusi deb da'vo qilmoqda. Megill universiteti professori Brayan Alters tomonidan chop etilgan maqolada "olimlarning 99,9 foizi evolyutsiyani qabul qiladi" deb ta'kidlangan, aqlli dizayn esa ilmiy jamoatchilikning aksariyat qismi tomonidan rad etilgan. 2005-yil sentyabr oyida Kitzmiller 19 va Dover 20 mintaqasidagi maktab okrugi sud jarayoni, "Dover sinovi", taniqli aqlli dizayn tarafdorlari asta-sekin "Qarama-qarshilikni o'rgatish" strategiyasiga o'tdilar. Ular aqlli dizaynni o'rgatishni talab qiladigan vakolatlarga asoslangan qiyinchiliklardan omon qolish qiyinligini angladilar. Tashkil etish to'g'risidagi maqola ning Birinchi o'zgartirish va noxush qaror qonuniy ravishda boshqariladigan aqlli dizaynning diniy kreatsionizm shakliga ta'sir qilganligi 19 Kitzmiller-AQSH hududida 20 Dover mintaqasi-AQSH hududida joylashgan

aytishdi. O`sha yilning dekabridagi qarorda Kitzmiller va Dover mintaqasidagi maktab okrugida Sudya Jon aqlli dizayn ilm emas va "o'zini kreatsionistik va shu tariqa diniy antiqodlardan ajrata olmaydi" degan xulosaga keldi. Qarama- qarshilik strategiyasini o'rgatishning ibtidoiy shakli birinchi bo'lib Oliy sudning qaroriga binoan kreativistlar orasida paydo bo'ldi. Yaratishni o'rganish instituti (ICR) ushbu harakatning keyingi bosqichida nimani sinab ko'rishi kerakligini baholab, "maktab kengashlari va o'qituvchilarini hech bo'lmaganda o'zlarining darslarida evolyutsiyaga qarshi ilmiy dalillar va dalillarni ta'kidlashni rag'batlantirish kerak ... ular tan olishni istamasalar ham. bular kreatsionizm uchun dalillar va dalillar sifatida. " Glenn filiali ning Ilmiy ta'lim bo'yicha milliy markaz Ushbu izoh, munozarali strategiyani "Edvards va Aguillard" ga qarshi kashshof bo'lganligini ko’rsatadi. Shunday qilib, Discovery Instituti o'z o'rnini o'zgartirdi. U munozaralarni o'rgatish strategiyasi foydasiga aqlli dizaynni o'rgatishni talab qiladigan har qanday siyosat yoki qonunlarni targ'ib qilishdan ommaviy ravishda voz kechdi. Institut a'zolari fikricha, biron-bir tortishuv haqiqatan ham mavjud bo'lgan "haqiqat" jamoatchilikning ongida paydo bo'lgan bo'lsa, unda aqlli dizaynni davlat maktablari mezonlariga qayta kiritish keyinchalik ancha munozarali bo'ladi. Nima bo`lganda ham, inson loydan Alloh taolo tomonidan yasalgandir. U aslini unutmasligi kerak. Insonni Yerning hamma joyidan olingan tuproqdan yaratgan. 21 Tuproqni pishitib, sopol loyiga aylantirdi. Alloh Odam (a.s) ning jismlarini o`z qo`li bilan yasadi. Shunday jonsiz holatda 40 kun yotdi va unga puflab jon kiritildi. Quronda ta`kidlanishicha, insonni yo`qdan bor qilgan Zot uni tuproqdan yaratgan Allohdir. Hozirgi zamon ilmi ham buni tasdiqlamoqda. Ilmiy tajribalarda isbotlanishicha, tuproqda qanday moddalar bo`lsa, inson jismida ham o`sha moddalar bor ekan. Tuproqda karbon, kislorod, fosfor, gugurt, azot, kalsiy, xlor, yod, alyuminiy kabi yigirma xil modda bo`lsa, xuddi shu kabi moddalar inson jismida ham bor. Alloh taolo Odam atoni tuproqdan yaratib, unga jon kiritganidan so`ng u kishining qovurg`asidan Momo havoni yaratgan. Bu haqiqatni ham hozirgi zamon ilmi tasdiqlab turibdi. 21 Payg`ambarlar tarixi-islomiyat tarixidir(1-bob)

Odamning hujayrasidan boshqa bir odam paydo qilish mumkinligini aytib jar solmoqda. Bu gapni mislsiz ilmiy kashfiyot sifatida targ`ib qilmoqda. Agar yaratguvchi hohlasa birdaniga hilma-hil, son-sanoqsiz insonlarni yaratishga ham qodir edi. Ammo u bundey qilishini hohlamadi. Yer yuzidagi turfa insonlarning qarindoshlik aloqalari, oila rishtalari ila o`zaro bog`liq bo`lishlarini iroda qildi. Allohning amri ila yer yuziga tushganlaridan keyin Odam ato va Momo havo ko`plab farzandlar ko`rdilar. Rivoyatlarda kelishicha , Momo havo har safar bir o`g`il, bir qiz tug`ar edilar. 22 O`sha paytdagi imkonlar hisobga olinib, birinchi juftlikdagi o`g`il-qizlar ikkinchi juftlikdagilari bilan oila qurishlari mumkin edi. Shu tariqa odam zoti ko`payib bordi. Shundan boshlab inson ota-onadan tug`ilib, ko`payadigan bo`ldi. Alloh insonni dastlab tuproqdan yaratib, keyin uni suloladan tarqaladigan qilib qo`yganligi aytiladi: ’’ U o`zi yaratgan har bir narsani go`zal etgan va insonni yaratishni loydan boshlagan zotdir. Bularning hammasi insonning aziz qilib qo`yilganligining namunasidir. Alloh taolo insonga vahiylar tushirdi. Odamlar ichidan payg`ambarlar tanlab oldi. Payg`ambarlarga ilohiy kitoblar nozil etildi. Bu haqiqat Quroni Karimdagi sobit haqiqatlardan biridir. Alloh insonning jasadini ham, aqlini ham, ruhini ham eng yaxshi holatda yaratgani hammaga ma’lum. Bundan inson qurt-qumursqalardan rivojlanib kelib maymunga, maymundan odamga aylangani kabi safsatalarning yolg`on ekani kelib chiqadi. Insonning qon aylanishi, ko`rishi, hid bilishi, fikrlashi, asabi, xotirasi va boshqa tomonlarini o`rganganlar esa mazkur narsalardagi to`la- to`kislikni va mutanosiblikni ko`rib hayratga tushadi. Shuning uchun ham insonni o`rganish bo`yicha AQSHdagi katta ilmiy markazga qirq yildan ortiq rahbarlik qilgan, dunyoning eng katta ilmiy mukofotlarini olgan kishi ham ’’Inson, ana o`sha majhul’’ nomli kitobini yozgan. Odamato - islomga kora, Alloh tomonidan yaratilgan yer yuzidagi birinchi odam va inson zotining otasi. Qur’onga ko`ra, Alloh Odamatoni loydan o`zining yerdagi o`rinbosari sifatida yaratib, unga o`z ruhidan jon ato etgan. Lekin Qur’oni karimda Odamning qachon yaratilgani aytilmagan, Odamning yaralishi turli 22 ’’Odam va olam, din va ilm’’-Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf

shaklda tushuntirib berilgan. 23 (Baqara,30-38.) Odamato Abulbashar deb ham ataladi. Islomda Odamato birinchi payg`ambar hisoblanadi. Alloh Odamatoga barcha narsalarning nomlarini o`rgatdi va bu bilan uni farishtalardan yuqori qo`ydi, farishtalarga Odamatoga bosh egib sajda qilishni buyurdi.² Faqat Iblis sajda qilishdan bosh tortdi. Iblis takabburligi va sarkashligi tufayli jannatdan quvildi. 1. Islom dinida Odam. Musulmonlar Odam birinchi yaratilgan inson va payg`ambar ekanligiga ishonadilar. Islomning muqaddas kitobi Qur’onda Odam Ato haqida yettita boshqa-boshqa joylarda yozilgan. Islomda Odamni tuproqdan yaratilganligiga va Olloh Odamga yagona aqlli mavjudot bolgani uchun boshqa jonzotlarga o`rgatmagan narsalarni unga o`rgatganligiga ishoniladi. Alloh farishtalarga Odamga sajda qilishni buyuradi, lekin Iblis kibri tufayli unga sajda qilmaydi. Kibri sababli u Jannatdan haydaladi. Ba’zilar Iblisni isyonkor farishta bo`lganiga ishonsalarda, Qur’onning’’Qof’’ surasida Iblis farishta emas, balki, jin- olovdan yaratilgan ekanligi ifoda etilgan1. Odamga juft qilib birinchi ayol, Momo Havo yaratiladi. Alloh ularga Jannatda bitta daraxtning mevasidan tashqari hamma mevalarni yeyishga ruxsat beradi. Bir kuni iblisga ishonib yeyish man qilingan mevani yeydilar. Buning jazosi evaziga ular Jannatning Adan bog`idan chiqarilib, ularning avlodlari yerda yashashga va mehnat qilishga mahkum etiladi…² (Ba’zi bir boshqa manbalarda Odam Ato 930 yoshida vafot etganligi aytiladi.) Islom madaniyatida katta ahamiyatga ega bolgan bu qissa keyinchalik bir qancha madaniy va diniy oqimlarning ta’siri tufayli yanada afsonaviy va Qur’ondagidan farqli tus oladi. Bugungi kunda bu qissaning bir- biridan farqli ko`p variantlari bor. 2. Yahudiy dinida Odam. Yahudiylarning diniga ko`ra Odam borliqning yaratilishini oltinchi kunida tuproqdan yaratiladi. Birinchi bobda Erkak va Ayol birga yaratilgan deyiladi, ikkinchi bobda Ayol Erkakning qovurg’asidan yaratilgan deyiladi. Birinchi bobdagi ayolning ismi Lilith, ikkinchisida esa Havvo. 23 Payg`ambarlar tarixi-islomiyat tarixidir

3. Masihiylik dinida Odam. Odam qissasi haqida Tavrotning’’Yaratilish’’ bo`limida so`z yuritiladi. Masihiylikda Odamning Jannatda qilgan birinchi gunohi katta ahamiyatga ega. Odamning bu gunohi butun insoniyatga o`tgan va Iso bu gunohni yo`q qilish uchun kelgan Xudo Qozisidir. O`zini bu gunoh uchun fido etgan. Fan va Odamato. 1800-yillardan beri evolutsiya nazariyasi Darvinning inson birdaniga yaratilmagan, balki evolutsiya sababli hosil bo`lgan degan ko`rinishlari tarafdori. Dunyoviy bilimda Odam faqatgina afsonaviy qahramon deb qabul qilingan. Bu qarashga qarshi chiqqan olimlar ham yo`q emas. Diniy olimlar esa bu nazariyani turli xil yo’llar va fikrlar bilan rad qilib kelmoqdalar. Odam Ato va Momo Havo yaratilishning oltinchi kunida Xudo tomonidan O'ziga o'xshash tarzda yaratilgan. Odam Ato "tuproqdan" yaratilgan. Xudo unga jon berdi. Ibroniy taqvimiga1 ko'ra, Odam Ato miloddan avvalgi 3760- yilda yaratilgan. Odam Ato va Momo Havo birinchi odamlardir Injil, Tavrot va Qur'onda Xudo birinchi odam Odam Atoni yaratilishning oltinchi kuni qanday yaratgani tasvirlangan. Xudo Odamni o'z suratida yaratdi. Ibtido kitobida yozilgan ikkinchi voqeaga ko'ra,1 Odam Ato «tuproqning tuprog'idan» loy bo'lgan. Keyin Xudo unga jon berdi va uni Adan bog'iga joylashtirdi, u yerda barcha o'simliklar va hayvonlar Odam Atoning oldida paydo bo'ldi. Shundan so'ng, Xudo Odamni uxlatib qo'ydi, uning qovurg'alaridan birini olib, undan birinchi ayolni - Momo Havoni yaratdi. Momo Havo Odam Atoning xotiniga aylandi. Ilk odamlar Adan bog'ida baxtli yashadilar, lekin gunoh amallari jannatdan haydaldi. Sof diniy kreativizmdan tashqari ilmiy bor. "Aqlli dizayn" tushunchasi ilohiy yaratish nazariyasini ilmiy jihatdan asoslashga harakat qilmoqda. Ushbu kontseptsiya tarafdorlari koinot va tirik mavjudotlar tuzilishining mukammalligi yuqori aql, ya'ni Xudo yaratganligi bilan izohlanadi. Ular Bibliyadagi matnlarni ilmiy dalillar bilan tasdiqlashga, shuningdek Darvinning evolyutsion nazariyasining dalillarini inkor etishga harakat qilmoqdalar.

’’Adan bog'I’’ joylashgan joy topilgani haqidagi shov-shuvli xabarlarning paydo bo'lishiga allaqachon o'rganib qolganmiz. Albatta, har bir "kashfiyot" ning joylashuvi avvalgisidan farq qiladi. Muqaddas Kitobda bog'ning atrofi tasvirlangan va hatto Efiopiya kabi taniqli joy nomlari va to'rtta daryo, jumladan Dajla va Furot nomlaridan foydalanilgan. Bu ko'pchilikni, shu jumladan Muqaddas Kitob olimlarini Adan bog'i bugungi kunda Dajla va Frot daryolari vodiysi deb nomlanuvchi Yaqin Sharq mintaqasida joylashgan degan xulosaga keldi. Bugungi kunda Adan bog'ining joylashuvi haqida bir nechta versiyalar mavjud, ularning hech birida kuchli dalillar yo'q. Birinchi insonning paydo bo`lishi xususida qadimgi yunon miflarida hikoya qilinishicha, Olimp cho`qqisida yashagan xudolardan odamlar tug`ilgan. Nasroniylikning muqaddas kitobi’’Injil’’da aytilishicha, ’’yana xudo: ’’o`z suratimizga ko`ra, o`zimizga o`xshash odamni yarataylik. U dengizdagi baliqlar, ko`k yuzidagi parrandalar, chorvalar, ha, butun yer yuzi va yerda harakat qiluvchi barcha maxluqot ustidan hokimlik qilsin’’, dedi… xudovandi karim yerning tuprog`idan odamni yasab, uning dimog`iga hayot nafasini pufladi. Shu yo`sinda odam tirik jon bo`ldi’’. Insonning diniy aqidalariga ko'ra, xudolar tomonidan yaratilgan. Butun dunyo dinlarining tarafdorlari ushbu nazariyaga amal qilmoqdalar. Bu nazariya evolyutsiya nazariyasidan ancha ilgari - insoniyat paydo bo'lishining ilk kunlarida paydo bo'lgan. Insonning ilohiy kelib chiqishi isboti sifatida, uning izdoshlari deyarli barcha dinlar, hatto o'z postulatlarida mutlaqo boshqacha bo'lib, insonning yaratilishini aks ettiradi. Xullas, xristian dinida yagona Xudo - Yahova yoki Robbimiz birinchi erkakni - Odamni o'ziga o'xshagan shaklda, birinchi ayol - Momo Havoni Odam Atoning qovurg'asidan yaratdi. Mesopotamiya afsonalarida Marduk boshchiligidagi ayyor xudolar o'z hukmdorlari Abzu va Tiamatni o'ldirdilar va ularning qonlari loydan qorishib, birinchi odam yaratildi. Hindlarning e'tiqodiga ko'ra, dunyo ustidan hukmronlik buyuk odamlarga - birinchi odamlarni birgalikda yaratgan Krishna, Shiva va Vishnu xudolariga tegishli. Boshqa dinlarda asosiy g'oya unchalik farq qilmaydi - insonni eng oliy

Xudo, bir nechta xudolar yoki ba'zi bir oliy aql yaratgan. Buddaviylik dinida ta’kidlanishicha, voqelik nomoddiy zarracha hisoblangan dxarma harakatidan iborat. Bunda har bir inson alohida paydo bo`lib, yana yo`qolib turadi. Odamlarning yaratuvchisi - Nuiva ma'budasi. U erkak va ajdaho edi. Turk an'analariga ko'ra, odamlar Qora Tog'dan chiqib ketishdi. Uning g'orida odamning jasadiga o'xshash chuqur bor edi. Yomg'ir oqimi ichiga loy yuvdi. Forma to'ldirilib, quyosh isib ketganda, undan birinchi odam chiqdi. Uning ismi Ai-Atam. Sindu hindular odamlar Rabbit olamini yaratdilar, deb aytishadi. Qadimgi meksikaliklarning fikriga ko'ra, Xudo odamning ko'rinishini kulol loyidan yaratgan. Ammo, u ish qismini pechda haddan tashqari oshirganligi sababli, u kuygan, ya'ni qora rangda bo'lib chiqdi. Keyingi urinishlar qayta-qayta yaxshilandi va odamlar oppoq bo'lib chiqdilar. Mo'g'ul urf-odati turk tiliga o'xshash jihatlardan biridir. Inson loy shaklidan paydo bo'ldi. Farqi shundaki, Xudoning O'zi teshik qazib olgan. Ko`rinib turibdiki, diniy nuqtai nazarlarda ham javoblar xilma-xil. Shuning uchun qadimdanoq kishilar muqobil javoblar topishga harakat qilishgan, albatta, bunda tayanch nuqta bo`lib asta-sekin to`planib borgan ilmiy dalillar xizmat qilgan. Ibtido kitobining patristik tushunchasi va evolyutsion ta'lim o'rtasidagi bahsning sababi nimada? Ikkinchisi tabiiy bilimlar va dunyoviy falsafa orqali Xudoning yaratilish sirlarini tushunishga harakat qiladi, hatto bu sirlarda ularni ushbu bilim imkoniyatlaridan tashqariga chiqaradigan narsa borligini tan olmaydi. Axir, Ibtido kitobining o'zi Xudoning yaratuvchisi haqida hikoya bo'lib, Xudoni ko'rgan Muso Ilohiy tafakkurida ko'rgan va u ko'rgan narsalar keyinchalik yashagan muqaddas otalar tajribasi bilan tasdiqlangan. Garchi, ochiq bilim tabiiy bilimlardan yuqori bo'lsa-da, biz hali ham haqiqiy Vahiy va haqiqiy tabiiy bilimlar o'rtasida ziddiyatlar bo'lishi mumkin emasligini bilamiz. Ammo Vahiy va inson falsafasi o'rtasida ziddiyat bo'lishi mumkin, bu ko'pincha noto'g'ri. Shunday qilib, Ibtido kitobida mavjud bo'lgan yaratilish haqidagi, muqaddas otalar talqin qilgan bilim bilan zamonaviy ilm-fan tomonidan kuzatuv orqali olingan jonzot haqidagi haqiqiy bilim o'rtasida kelishmovchilik yo'q. Ammo, bu yerda, albatta, Ibtido

kitobida keltirilgan bilimlar va Yaratilishning olti kunidagi dunyoning ahvoli to'g'risida, imon tomonidan yoritilmagan zamonaviy olimlarning bo'sh falsafiy spekulyatsiyalari o'rtasida yechimsiz to'qnashuv mavjud. Ibtido kitobi va zamonaviy falsafa o'rtasida chinakam ziddiyat borligini bilib, haqiqatni anglashga intilishimiz bilan biz muqaddas otalarning ta'limotlarini qabul qilishimiz va faylasuflarning yolg'on fikrlarini ilmdan rad etishimiz kerak. Axir, zamonaviy dunyo o'zini behuda zamonaviy falsafa bilan yuqtirganligi sababli, juda oz sonli pravoslav nasroniylar ham bu masalani beparvolik bilan tekshirib ko'rishni va muqaddas otalar aslida nimani o'rgatganini bilib olishni istaydilar, so'ngra patristik ta'limotni qabul qilsalar ham, bu noto'g'ri va "tushunarsiz" bo'lib tuyulsa ham "Bu dunyoning bo'sh donoligi uchun. Yerdan tashqarida ongli hayotning paydo bo'lishi masalasi turli mutaxassislikdagi yetakchi olimlarning e'tiborini tortmoqda. Ba'zi odamlar inson va jamiyatning kelib chiqishi o'rganishga loyiq emas, degan fikrga qo'shilishadi. Asosan, bu g'ayritabiiy kuchlarga chin dildan ishonadiganlarning fikri. Insonning kelib chiqishi haqidagi bu fikrga asoslanib, shaxs Xudo tomonidan yaratilgan. Ushbu versiya o'nlab yillar davomida olimlar tomonidan rad etilgan. Har bir kishi har bir fuqaroning kategoriyasiga tegishli bo'lishiga qaramay, har holda, bu masala doimo qiziqarli bo'ladi. Yaqinda zamonaviy faylasuflar o'zlariga va atrofidagilarga savol berishni boshladilar: "Odamlar nima uchun yaratilgan va ularning maqsadi nima?" Ikkinchi savolga javob hech qachon topilmaydi. Sayyorada ongli mavjudotlarning paydo bo'lishiga kelsak, bu jarayonni o'rganish juda mumkin. Bugungi kunda insonning kelib chiqishining asosiy nazariyalari ushbu savolga javob berishga harakat qilmoqda, ammo ularning hech biri o'zlarining hukmlarining to'g'riligini 100% kafolat bera olmaydi. Hozirgi vaqtda butun dunyo bo'ylab arxeologlar va munajjimlar sayyoradagi hayotning kelib chiqishi, kimyoviy, biologik yoki morfologik bo'lishidan qat'i nazar, barcha manbalarni o'rganmoqdalar. Afsuski, hozirgi paytda insoniyat birinchi asrda qaysi odamlar paydo bo'lganligini aniqlay olmadi. Uning izdoshlari inson paydo bo'lishining barcha asosiy nazariyalarini inkor etadilar. Skeptiklarning aksariyati

bu nazariyani milliardlab foizlarda baholab, bu nazariyani imkonsiz deb bilishadi.1 Xudo tomonidan barcha tirik mavjudotlarni yaratish versiyasi isbot talab etmaydi, u shunchaki mavjud. Evolyutsiya yoki yuqori ong: inson qayerdan paydo bo'lgan. Bir necha avlod olimlari bu odamning qayerdan paydo bo'lganligi haqida hayratda. Turli ilmiy ixtisosliklar vakillari javob izlash bilan shug'ullanmoqdalar. Ammo ishonchli versiyalarni topish hali mumkin emas. Hozirgi kunda ilmiy jamoatchilik tomonidan tan olingan bir qator nazariyalar mavjud. Ota-bobolarimiz ongi darajasi ma'lum bir ilohiy mohiyat - Yaratguvchi harakatlaridan boshqa izoh topa olmadi. Barcha xalqlar, har qanday dinda, dunyoni va odamni yaratishda o'z versiyalariga ega. Masalan, nasroniylik odamlarni "tuproqning tuprog'idan" yaratilishini anglatadi. Shuningdek, qadimgi afsonalarda birinchi odamning loydan, ilohiy qondan yoki terdan, Kosmos zarralaridan kelib chiqishi haqida aytilgan. Shuningdek, odamlarning xudolar tomonidan to'g'ridan-to'g'ri tug'ilishi haqida versiyalar mavjud. Dunyo va insonni xudo tomonidan yaratilishi haqidagi tushuncha kreatsionizm deb nomlanadi. Ilm buni tan olmaydi, chunki Yaratganning mavjudligi va faoliyati haqida hech qanday dalil yo'q. Shunga qaramay, ko'p odamlar odamning kelib chiqishi haqidagi diniy qarashlarga rioya qilishadi. Biz qadimiy Mesopotamiya va qadimgi Misrning diniy qarashlarini ko'rib chiqamiz. IV-I ming yillikda Mesopotamiya va Misrda afsonalar ushbu sivilizatsiya xalqlarining dunyoqarashlari bo'lganligi katta rol o'ynadi. Biroq, Mesopotamiya aholisining qarashlari qadimgi misrliklar nuqtai nazaridan sezilarli darajada farq qilar edi. Dunyoda ularning joyi ahamiyatli emas va odamlar faqat xudolarni mamnun qilish uchun yaratilgan: ularga qurbonlar va shohliklarni qurish, ruhoniylar va podshohlarni hurmat qilish. Yaratilishning yana bir versiyasi Memfisda paydo bo'lib, hunarmandchilik, qurilishchilar va shaharning o'zi yaratilishi haqida yozgan. Memfis ilohiyoti ko'p jihatdan Boopopolni aks ettiradi, ammo quyosh xudosiga, ikkinchisi uning tili va qalbi tomonidan yaratilganligini o'rgatadi. Bu logotiplar printsipiga asoslangan birinchi taniqli ilohiyot, ya'ni so'z va irodani yaratish asosida. Binobarin, qadimgi

misrlik mifologiyasining barcha versiyalaridan odamning ilohiy kelib chiqishi borligi ko'rinadi. Biroq, insonni yaratishgacha, xudolarning yaratilishi edi. Qadimgi misrlik dini o'zi bilan cheklanmagan sirlar va o'rganilmagan bilimlarni saqlaydi. Iudaizmning fikriga ko'ra, Odam Ato va Momo Havo butun insoniyatning barcha irqining tasvirini aks ettirgan insoniy munosabatlarni anglatadi, ularning tarixi butun insoniyat tarixining ustunligi deb hisoblanishi mumkin. Kabbala ma'lumotlariga ko'ra, Odam Atoning ijodiga "Adam Kadmon" insonning ma'naviy naslini yaratish yoki boshlang'ich shaxs) tashkil etilgan. Odam hamma odamlarni o'z ichiga olgan odam. Iudaizmda mistik yo'nalishlarning izdoshlari, barcha odamlarning ruhlari nafaqat Odam Ato va Momo Havoning ruhi, balki ularga bog'liqligini ham davom ettirishadi. Masihiy ilohiyotda Odam Ato Xudo bilan bo'lgan munosabatida, yaratilish tojida, Xudoning inoyati, u mutlaqo adolat va shaxsiy boqiylikka ega edi, ammo bularning barchasi yig`ilishda yo'qoldi. Odam Ato bu gunohni o'z zurriyotiga insonning butun jinsiga uzatdi. Dastlabki gunoh faqat «ikkinchi Odam» tomonidan sotib olindi - Iso Masih. Odam Atoning Insoniy tarixi masihiy imonining muhim qoidalariga, ayolning o'ziga xos gunohi haqidagi erkak va dogmat bilan bo'ysunmasligi kabi muhim qoidalarning asosiga aylandi. Bu juda pragmatik nazariya. bu yerda boshqa diniy qarashlarga o'xshashlik aniq izohlanadi. VII asrida paydo bo'lgan Islomga kelsak, VII asrda bu odamning kelib chiqishi bo'yicha masihiylarning paydo bo'lishiga xos emas. Barcha monoteistik dinlar insonning kelib chiqishi haqida umumiy tayoqchaga ega. Butparastlik tushunchasini ko'rib chiqing. Butparast - so'zma-so'z, bu, ya'ni Ibrohim dinlari (Yahudiylik, nasroniylik, islom), ehtimol, hech qanday zarar darajasi bo'lmaganligi sababli, din va diniy e'tiqoddir. Butparast e'tiqodi mifologiyaga asoslangan, aksincha, tarixiy ma'lumotlarning eng qadimiy turini chaqirish mumkin emas. Bu antropogonik afsonalarni o'rganishda aniq izohlanadi. 24 Dunyoning mifologik modelida insoniyat yer bilan bog'liq, "median" dunyo bilan bog'liq. Boshqa afsonalarga ko'ra, ona ma'budasi (onasi) xudolar va birinchi marotaba odamlarni keltirib chiqaradi. Antropogonik 24 Antopologik afsona- insonning kelib chiqishi haqidagi afsona

afsonalarning boshqa umumiy versiyasida butun dunyo birinchi antropomorfik maxsulotning tanasidan (Skandinaviya Ixir) yaratilgan. Bu yerda Skandinaviya mifologiyasi dastlabki hisoblanadi. Shohligini birlashtirishda, Niflheim va olovni birlashtirishda yaratilgan - Muspelheim. Insonning yaratilish g`oyasida inson Alloh taolo tomonidan tuproqdan yaratilgan, degan fikr diniy nazariyaning asosini tashkil etadi. Alisher Navoiyning tarixiy asari «Tarixi anbiyo va hukamo» (Payg’ambarlar va olimlar) kitobi 1993-yilda Samarqandda «Zarafshon» nashriyotida nashr qilingan. Ammo, negadir ma’naviy-adabiy hayotimizda katta voqea bo’lgan ushbu nashr haqida hozirgacha matbuotda bildirilgan birorta munosabatni o’qimadik. Kitob esa u haqida batafsil gapirib berishga arziydi. Gap shundaki, ushbu asarni o’zbek adabiy tiliga navoiyshunos olimlar Botirxon Valixo’jayev va Qobiljon Tohirov o’girgan. Kirish so’zi mualliflari ham ularning o’zlari. XV asrning buyuk mutafakkiri Alisher Navoiy nafaqat she’riyatda ijod qildi, balki xalqlar tarixi, dinlar bilimdoni ham edi. Yetuk she’riy asarlari bilan bir qatorda uning ijodida «Tarixi anbiyo va hukamo», «Tarixi mulki Ajam» - «Arab bo’lmagan musulmon mamlakatlari tarixi» kabi kitoblari salmoqli ahamiyat kasb etadi. Bu ikki asar «Zubdat ut-tavorix» - «Tarix tahlili» nomi ostida bitta kitob qilingan. Kitob ikki bo’limdan iborat. Birinchisi payg’ambarlar tarixi haqida – «Tarixi anbiyo» va «Xukamo zikri» («Olimlar haqida ma’lumotlar»). Bularni Yer yuzida hayotning paydo bo’lishi haqida o’ziga xos diniy talqinlar deyish mumkin. Ular Yer yuzida birinchi yashovchilar Odam ato va Momo Havo haqidagi hikoyalardan boshlanadi. Birinchi bo’limda uncha katta bo’lmagan hajmda dunyoning uch dini – iudaizm, nasroniylik va islom payg’ambarlari haqida qimmatli tarixiy biografik mazmundagi ma’lumotlar beriladi. Payg’ambarlar musulmoncha talqinda berilgan, ya’ni Moisey – Muso, Isus – Iso, Salomon – Sulaymon va hakazolar. Kitobning diqqatga sazovor jihati shundaki, Alisher Navoiy barcha dinlar payg’ambarlariga birdek hurmat va ehtiromda bo’lgan. Masalan, «Dovud binni

Isho» - «Dovud Ishoning o’g’li» hikoyasida Dovud payg’ambar davrida Bani Isroilda (yahudiylar o’rtasida) o’lat tarqalgani va bu ofatdan odamlar o’lgani haqida hikoya qilinadi. Ana shu paytda u (Dovud payg’ambar) va uning maslakdoshlari Baytul Muqaddas (Quddus) shahrida tepalikka ko’tarilishadi va bosh kiyimisiz o’latni to’xtatishni so’rab Allohga yolvorishadi. «Bosh kiyimsiz ibodat» dalilining o’zi shoirning boshqa din va uning payg’ambariga hurmatini bildiradi. Nasroniy dini payg’ambari Iisus haqida Alisher Navoiy shunday yozadi: « Iso ta’limotidan biri Alloh – Xudoning bittaligi va uning bilan insonning mushtarakligidir. Aynan u ma’lum vaqtdan keyin yangi, so’nggi payg’ambar Muhammad paydo bo’lishini oldindan xabar qilgandi. Yaratganning so’zi: «Va Maryamning o’g’li Iso aytadi: «Ey, Bani Isroil, men Xudoning sadoqatli payg’ambariman, mening qo’limda «Tavrot» bor va unda mendan keyin Ahmad ismli payg’ambar kelishi aytilgan». Muqaddas Qur’on bunga guvohlik beradi, deb yozadi Alisher Navoiy. Muqaddas Iso yerdagi ne’matlardan foydalanmagan. Uning ustida chopon, qo’lida bitta tayog’i bo’lgan xolos. Doimiy yashash joyiga ega bo’lmagan, hamma vaqt kezib yurgan. Yegulik topish, kundalik zarur narsalarga ega bo’lish haqida qayg’urmagan. Duch kelgan taomni tanovul qilib, qanoatlanib ketavergan. Piyoda yurish mashaqqatidan xalos bo’lishi uchun unga eshakda yurishni taklif qilishganda u rad etgan. Unga doimo bir joyda yashashni taklif etishganda, yana rad qilgan. U bo’ydoq hayot kechirish e’tiqodi bilan shuhrat qozongan. Uning ko’rsatgan mo’’jizasidan biri – ko’rshapalak yaratgani hisoblanadi. U uning shakl-shamoyilini loydan yaratgan va nafasidan unga jon kirgan. Kitobning ikkinchi bo’limi «Xukamo zikri» - «Olimlar haqida ma’lumotlar» deb ataladi. Unda mitti hikoyalar tarzida Jolinus – Galej, Fishogure – Pifagor, Batlimus – Ptolomey, Jomosp, Balinos – Pliniy, Aflotun – Platon, Suqrot – Sokrat, Aristotalis – Aristotel kabi qadimgi dunyo olimlari haqida ma’lumotlar keltiriladi. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati:

 Payg`ambarlar tarixi- islomiyat tarixidir-Rahmatulloh qori Obidov (1-3- boblar,10-bet,12- 22-betlar)  Ibtido (Tavrotning birinchi kitobi)- 1-6-boblar 1-9-betlar  ’’Olam va odam, din va ilm’’- Shayx Muhammmad Sodiq Muhammad yusuf  Tarixi anbiyo va hukamo [Alisher Navoiy].  Qomus.info

O'xshashlar

Inson yaralishi toʻgʻrisida fantastik nazariya

Nazariya va amaliyotning birligi

Diniy ong

Diniy ong

Nazariya ijodiy izlanish jarayoni va natijasi sifatida