Илмий ижод тизимида факт - Falsafa - Referatlar

Илмий ижод тизимида факт

Yuklangan vaqt:

19.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80.5 KB

Ko'chirib olish

Илмий ижод тизимида факт Режа: 1. Факт илмий тадкикотнинг зарур элементы сифатида 2. Илмий тадцицот тизимида факт

Факт илмий тадкикотнинг зарур элементы сифатида Фаннинг хар қайси соҳасида илмий билиш ва ижоднинг максади хақиқатнинг тагига етиш, илмий тадқиқот объектининг мохияти, сифати ва хоссалари ҳақида ҳаққоний ва сифатли ахборот олишдан иборат. Илмий ижод методологияси янги, ҳаққоний (яъни тўғри, мантиқан зиддиятсиз) илмий билим олишнинг шарт шароитлари ва усулларини кўриб чиқади. Фан ме - тодологияси ва эпистемологиясининг мақсади фанда илмий ижод, билишнинг фалсафий мантиқий аппаратини ишлаб чи қишдан иборат. Мураккаб, диалектик жиҳатдан зиддиятли, аммо жуда қизиқарли, баъзан ҳатто драматик ва фожиали илмий ижод жараёни ягона, алоҳида ва умумий, сабаб ва оқибат, моҳият ва ҳодиса, зарурият ва тасодиф, кисм ва бутун, ички ва ташқи ва ҳоказоларни тадқиқ килишни уз ичига олади. Объект, ҳодиса, жараённи теран, ҳар томонлама, объектив, ижодий ва қизиқиш билан ўрганишгина олимларга илмий ҳақиқатни кашф этиш, олинган илмий билимдан инсоннинг амалий эхтиёжлари учун фойдаланиш имконини беради. Фактлар фанда билим негизини ташкил этади. Илмий фактларда ўрганилаётган ходиса ҳақида маълумотлар уз ифодаси ни топади. Илмий фактлар илмий билимлар, илмий фаразлар, қонунлар ва қоидаларни шакллантириш учун асос бўлиб хизмат қилади. Илмий билишда фактлар ички ва ташқи алоқалар ҳамда қонуниятларни аниқлайди, илмий билимнинг ўсишига кумаклашади. Илмий ижод узлуксиз жараён бўлиб, фактларни топиш, олиш ва англаб етиш унинг зарур элементидир. Сўнгги йилларда ил мий ижоднинг турли соҳаларида, масалан, экспериментал физикада экспериментал мосламада «фактлар ёки ҳодисалар»нинг тайёрланиши, илмий факт илмий тадвдиқот маҳсули бўлгани ҳолда, имкон қадар кўпроқ маъноли ахборот юкига эга бўлиши, олимларнинг ижодий изланишларида йўлчи юлдуз бўлиб хизмат қилиши учун махсусшарт шароитлар яратиш ҳақида кўп гапирилмоқда.

«Факт» атамаси лотинча «фактум» сўзидан келиб чиккан бўлиб, «амалга оширилган», «содир этилган» деган маънони билдиради. Бинобарин,(илмий билишда факт деганда реал амалга ошган, ўзининг мавжуд борлиғини рўёбга чикарган айрим ҳодисани назарда тутиш ўринли бўлади. Авваламбор, эмпирик, тажриба ўтказиш йўли билан, яъни кузатиш ва унинг натижаларини тавсифлаш орқали олинган қоидалар илмий факт ҳисобланади. Илмий билим, илмий ижод реал фактлар га асосланади, бунда фактларнинг ўзи тўғри ва тулик бўлиши керак. Илмий факт бу объектив хакконий деб исботланган ва қайси билим тизимига киритилганидан катъи назар, ўзининг бу мазмунини йўқотмайдиган фактдир. Бинобарин, бир вариантлилик ва объективлик илмий фактнинг муҳим хос сасидир/ Фактлар тўплаш илмий изланишнинг мухим қисмидир, аммо фактлар олиниши билан илмий билишнинг ижодий, эв ристик кисми факат бошланади. Янги фактларни фан биноси гамувофиқ равишда киритиш, инсонни қизиктирган ҳодиса ёки жараённи тўғри тушуниш ва тушунтириш зарур. Фактлар илмий фаразлар, тахминлар, гипотезалар тузишга фаол ёр дам беради. Факт хакдца эпистемологик тушунча сифатида гапирганда, мазкур тушунча («илмий факт») билиш фаолиятининг ўзида би лиш объектининг у ёки бу хоссалари хақида ҳаққоний ахборотни мужассамлатптирган ва барча одамлар томонидан бир хил ту шунилиши мумкин бўлган айрим объектив натижасини ифода этишини кайд этиб ўтиш керак. Илмий билиш тизимида фактлар куйидаги функцияларни бажаради: тавсифлаш; тушунтириш; асослаш; тушуниш; башорат килиш.

Илмий фактлар илмий билиш объектини тўғри ва объектив тавсифлайди(Факт кўринишида олинган билим ва фактларни тавсифлаш асосида фан илгари унга маълум бўлмаган, олинган фактлар натижасида илмий билим арсеналидан урин олган янги билимни тушунтириш ва асослашга ўтади . Илмий фактларни тушунтириш, асослаш, талк.ин қилиш асосида мазкур фактларни тушуниш, англаб етиш содир бўла ди. Бу ерда Гегель ўзининг «Мантиқ фани» асарида қайд эт ган қуйидаги сўзларни келтириш ўринли бўлади: «У ёки бу предметни англаб етиш факат шундан иборатки, Мен бу пред метни ўзиники қилиб олади, у предметнинг мохиятига кириб боради ва унга уз шаклини, яъни барчага баравар тааллуқ лилик шаклини беради»'. Гегелнинг фикрини ҳозирги замон немис файласуфи, фалсафа ва психология герменевтикаси нинг асосчиларидан бири В. Дильтей хам такрорлайди. Би лишда тушуниш деганда у объектни «сезиш асосида ялпи ан глаб етиш ва уни қайта тузшгоши тушунади. Илмий факт объектни «сезиш», унинг асл мохиятини тушуниб етишга кўмаклашади. Фактлар олим нарсаларни маълум нуқтаи на зардан, ижодий кўришига ёрдам беради. Илмий фактларни анализдан ўтказиш, уларни талқин қилишга ўзигахос ёндашувни танлай олишда олимнинг ижодий салохияти намоён бўлади. Мана шундай ижодий фаолликда олимнинг миясида атохли физик Н. Бор кайд этган «телбанамо ғоялар» туғила ди. Айнан мана шундай ғоялар кўпинча илмий кашфиётлар га олиб келади. Илмий фактларни қайта ишлаш билан боғ лиқ эпистемологик вазият мазкур фактларни тушуниш ва та лқин қилишни зарур компонент сифатида уз ичига оладики, бу теран илмий абстракциялар, умумлаштиришлар ва про гнозларга йўл очади. Илмий фактнинг эвристик қудрати унинг илмий билишда ги прогностик ролида уз ифодасини топади: фанда башорат, илмий фараз ва интуиция фактларга таянади. Масалан, цуш лар ва ҳашаротлар, яъни ҳаводан оғир объектлар фазо муҳи тида учишга қодирлиги буюк механик Н.Е. Жуковский

то монидан ҳозирги замон аэродинамикасининг негизини таш кил этувчи кўтарма куч назариясининг яратилишига олиб келди. Барча энг янги авиация ва космонавтика воситалари — ракеталар, самолётлар, вертолётлар, дирижаблларни лойиҳалаш Жуковский кашф этган аэродинамика асосида амал- га ошярилади. Жамиятнинг иктисодий тизими, хўжалик юритиш механиз ми, шу жумладан маркетинг — айирбошлаш асосида одам ларнинг талаб ва эхтиёжларини кондиришга йўналтирилган инсон фаолияти турининг ривожланиши фактларини ўрганиш кўп сонли иктисод назарияларининг (Ф. Коттлер, А. Мар шалл, Д. Кейнс, У. Маслоу ва бошкалар) негизини ташкил этади. Илмий тадцицот тизимида факт Илмий фактларни олиш ва топиш махсус ташкил этилган илмий тадкикрт фаолияти, илмий билишнинг хар хил методла ридан онгли ва ижодий фойдаланишнинг натижасидир. Бу жа раён ривожланаётган, ўсиб бораётган илмий билим тизими би лан белгиланган бўлиб, илмий ижод тузилишида муҳим ўрин эгаллайди. Эпистемологик нуктаи назардан факт деганда фанда реал мавжуд деб кайд этилган объектив вокеликнинг бир парчаси ту шунилади. Билинмаган вокелик факт бўлолмайди, чунки у ҳакда бирор гал айтиш мумкин эмас. Илмий ижодда, илмий тадкикот ларни анализдан ўтказиш ва прогноз килишда кўл остимиздаги фактлардан келиб чикишимиз зарур. Фан фактларни шунчаки стихияли равишда тўпламайди, уларни режали ва онгли равишда, изчил топади. Шундай килиб, фан фактларининг мажмуи— бу хаос, билимлар ва ах боротларнинг бетартиб уюми эмас, балки ички мантиқка эга бўлган катъий тизимдир. У ўзини яратган ва ундан илмий тад кикоти фаолиятида фойдаланадиган одамлар учун теран эв ристик маънога эга.

Фактларни топишга киришишдан олдин олим ўз ниятини: кайси фан сохасидан кандай фактларни, кайси усулларда, кан дай шартларда, нима максадда ўрганмокчи эканлигини аниқ лаб о лад и. Бошкача айтганда, илмий факт унга маъно ва муайянлик бахш этувчи маълум фан тизими билан белгиланади. Ўзига керакли фактлар йўклиги аён бўлган ҳодисаларни олим илмий изланиш доирасидан олдиндан чикаради. Фанда кизикарли ва мухим фак тларнинг янги манбаларини топиш, кашф этиш олим ижодий та факкурининг ёркин кўриниши бўлиб, илмий кашфиёт унинг чўқки сини ташкил этади. Одатда(олим илмий фактларни бирон бир ишчи гипотеза ёки аникланган илмий назария асосида тўплаб боради. Олинган фак тлар ё мазкур назария хакидаги билимларимизни чукурлашти ради, ё унинг заиф жиҳатларини кўрсатиб беради, баъзан эса уни тўлиқ инкор этадихСўнгги ҳолат илмий ижодда жуда му ҳим, чунки у фаннинг ривожланишига туртки беради: назария га зид бўлган фактлар илмий ижоднинг энг инқилобий элемен та, илмий тафаккурни кучайтириш воситаси, илмий билимни ўстирувчи кучдир. Илмий фактлар ўрганиш, анализдан ўтказиш, таққослаш, улар ўртасидаги алоқаларни аниқлаш, булардан хулоса чиқа риш ва янги фактларни излаш учун олинади. Фактлар, таъбир жоиз бўлса, олимнинг ижодий муҳитини яратади, улар олим нафас оладиган ҳаводир. Олим фактларга, мантиқка ва инту ицияга таяниб назария яратади. Ўз навбатида, ҳар қандай ил мий назария фактлар оркали реаллик билан боғланади, факт лар орқали ва фактларда инсон ўзини қуршаган оламни ўрга нади. Илмий фактлар ҳақиқатниисботлаш ва илмий хатони инкор этишда энг ишончли далилдир. Назариялар ва гипоте залар йўққа чикади, илмий парадигмалар (Т. Кун) ва тадки қот дастурлари (И. Лакатос) бир бирини алмаштиради, факт лар эса қолади. Бир соҳага ёки битта предметга тааллуқли фактлар кўп бўла ди, баъзан улар бир бирига зид келади, зотан, воқеликнинг ўзи зиддиятлидир. Шунинг учун ҳам илмий фактлар олишда тадки қотчи жуда эътиборли, тиришкоқ, виждонли ва мутлақо объек тив бўлиши керак, акс ҳолда у ҳакикатнинг тагига етиш

ўрнига фактларни эски, улик билимга схоластик мослаштириш билан машгул бўлиб қолади. Бу ерда олимнинг ижодий кобшгаятлари гина эмас, дунёқараши, принципиаллиги, ҳалоллиги, касбий эти каси намоён бўлади. Мукаддас инквизиция суди Г. Галилей ва Ж. Брунодан уз илмий эътиқодларидан воз кечишни талаб кил ди, аммо бу буюк мутафаккирлар, ижодкорлар ва ҳозирги замон фанининг асосчилари илмий ҳақиқатга содиқ қолишга ўзларида матонат ва куч топа билдилар. Г. Галилей замрндошларининг таъкибига дучор бўлди, Ж. Бруно эсагулханда тириклайин куй дирилди. Принципиаллик, илмий ҳалоллик, виждонлилик, нон - конформизм олимнинг, том маънода ижодкор шахсининг ўзига хос жиҳатларидир. Юқорида айтилганлар илмий факт илмий ижоднинг муҳим таркибий элементи сифатида кузатилаётган ҳодисаларнинг маъ лум жихдтларининг рационал ифодаси эканлигини етарли дара жада кўрсатади. Модомики, замон ва макондаги бир тузилма ёки ҳодиса турли илмий концепциялар доирасида ҳар хил талкин қилинар экан, биз бу ерда фаннинг турли фактлари ҳаквда гап кетяпти деб айтишимиз мумкин. Факт мураккаб табиатга эга эканлигини эътиборга олиб, маз кур табиатга мое келувчи назариянинг ҳ.ақконийлиги ва зиддият сизлиги илмий фактларнинг ҳаққонийлигининг зарур шартидир деб хулоса чикариш мумкин. Тегшпли фактларнинг талкини асо сида ётувчи гипотезалар ва назарияларнинг сохталиги исботлан ган тақдирда, илмий фактлар хато деб ҳисобланади. К. Поппер буни фан эписгемологиясидаги фальсификация принципи деб ата ган. Масалан, И. Кант Евклид геометриясининг ҳаққонийлиги ни математикада рад этиб бўлмайдиган факт деб идрок этган, аммо Н. Лобачевский, А. Баольи, Л. Эйлер, Б. Риман ва ҳозирги замон ноевклид геометриясининг бошка бунёдкорлари уз ишла ри билан бундай қараш нотўғри эканлигини, амалда геометрия лар жуда кўплигини исботлаб берди. Фактларнинг концептуал талкин килиш типига, уларни ил мий тушунчалар, концепциялар ва парадигмаларнинг маълум тизимига жалб этиш усулига

богликлиги шунга олиб келадики, илмий факт табиати у элемент сифатида кирувчи билим қатла мининг ўзига хос хусусиятлари биланбелгиланади. Илмий би лим икки эмпирик ва назарий тип ёки даражадан ташкил топа ди, шунинг учун х,ам фактларнинг икки типи мавжуд деб эъти роф этиш керак. Эмпирик тушунчалар ва қонунлар доирасида талкин этила диган маълум ходисаларни билиш натижасини эмпирик илмий факт деб атайлик. Бинобарин, маълум илмий назария доираси да талкин этиладиган фактни фаннинг назарий факти деб ҳисоб лаш лозим. Илмий фактларни эмпирик ва назарийга бундай тур кумлаш объектив вокеликни тавсифлашнинг икки усули ўрта сидаги жиддий фаркни акс эттиради ҳамда илмий билимнинг ривожланишини тушунтиришда мухим эвристик аҳамиятга эга дир. Эмпирик фактларни пухта танлаб олиш, улардан тўғри хулосалар чиқариш ва уларни илмий билимга илмий фараз лар, тахминлар, гипотезалар ёки аникланган илмий назариялар қаторига киритиш илмий ижоднинг кўп со или жиҳатларидан биридир. Илмий назарияларнинг ривожланишини анализдан ўтказиш да «илмий факт» тушунчасининг методологик аҳамияти тўла намоён бўлади. Бу ерда факт илмий назариянинг ҳақконийлиги ва тўлиқлигини, унинг ҳодисаларни тушунтириш ва башорат ҚИЛИШ қобилиятини баҳолаш мезони бўлиб хизмат килади. Наза рий тафаккурнинг тараққиёти мукаммал илмий назариялар ўрни га янада мукаммал, теран ва тўлиқ назариялар келиши билан белгиланади. Табиийки, объектив вокеликка мое келувчи факт ларни кўпроқ «акс зттириш»га қодйр бўлган назарияни энг яхши назария деб айтиш мумкин. Шундай қилиб, илмий билимнинг ўсиши, илмий назариялар ва парадигмаларнинг алмашиши биз нинг борлиқ қонунлари ҳакидаги амалий билимларимизнинг у з луксиз ўсиши демакдир. 7.3. Факт илмий тадқиқот ва ижодни асослаш мезони сифатида Илмий муаммони кўйиш, унинг ечимини топиш, илгари су рилган қоидаларни текшириш учун объектив ҳақиқийлиги аниқланган билим зарур. Бу ҳакдоний илмий билим илмий ижодда таяниладиган факт ҳисобланади(Ҳозирги замон фа нида илмий кузатишлар, экспериментлар ва тажрибаларнинг натижалари

ҳам, ҳаққонийлиги амалиётда исботланган наза рий қонунлар ҳ ам фактлар деб эътироф этилади. Билимнинг ҳаққонишгаги, тўғрилиги унинг фактга айланишининг зарур шартидид, шунинг учун ҳам фактларни улар маъкулми, но маъқулми, тадкиқот учун қулайми, ноқулайми, қатъи назар, қабул қилиш керак. Фактнинг қолган барча белгилари, масалан, унинг бир ва риантлилиги, яъни ўзи таркибида бўлган тизимдан маълум да ражада эркинлиги унинг ҳаққонийлиги маҳсулидир. Факт — бу объектив ҳақдоний деб исботланган ва қайси билим тизимига киритилишидан кратки назар, шундай бўлиб қоладиган ҳодиса дир. Гипотезалар, фаразлар, тахминлар амалиёт синовига дош беролмай парчаланиб кетиши мумкин, аммо уларга асос бўлган фактлар қолади ва бир билим тизимидан бошқасига ўтади. Факт илмий билим элемента сифатида объектив оламнинг янада аниқ, мувофиқ образларини шакллантиришга ёрдам беради. Ч. Дар вин илмий ижод жараёнида фактлар катта рол ўйнашини кўрса тиб: «Фан фактларни гуруҳлаш ва бунинг асосида уларнинг умумий қонунлари ёки хулосаларини чиқаришдан иборат», деб қайд этган эди 1 . Юқоридаайтилганлар жамиятни иқтисодий ривожланти ришга оид фактлар билан иш кўрадиган, уларни анализдан ўтказадиган, иктисодий схемалар, моделлар ва прогнозлар ту задиган ик.тисод иазариясининг ривожланишига хам тўла да ражада тааллуқлидир. Иқтисод фанининг фактлари «товар», «қиймат», «айирбошлаш», «тақсимлаш», «бозор», «рақобат» сингари атамалар ва тушунчалар билан тавсифланади. Йи рик иқтисодчи олимлар иқтисодий тадқиқотларнинг фактла рига таяниб, уларни ижодий ишлаб чиқиб ўз назариялари ва концепцияларини яратадилар. Масалан, Австрия иқтисод мактабининг асосчиси Карл Мен гер ўз илмий ижодида субъектив психологик методни икхисодий фактлар ва ходисаларни кўриб чиқишга нисбатан биринчилар дан бўлиб кўллади. У ўз иқтисодий карашларида инсон иқтисо дий ҳаётнинг асосий омили эканлиги, шунинг учун

ҳам иктисод назарияси инсонни, унинг эҳтиёжлари ва талабларини ўрганиши кераклигидан келиб чири. Кембриж иқтисод мактабининг асосчиси, инглиз иқтисодчиси А. Маршалл уз илмий ижодини классик иқтисод назарияси ва киллари Д. Рикардо, А. Смит, А. Сен Симон, К. Маркс, Ж.С. Милль асарларини чуқур танқидий анализдан ўтказиш ва умум лаштиришгабагишлади. Қиймат мехнат назарияси, фойдалилик ва унумдорликнинг энг катта миқдори назарияси асосида у та лаб ва таклиф шргисодий назариясини яратди. Бу назарияга асо сан, товарнинг бозор киймати унинг фойдалшшгининг энг юқори даражаси (талаб) ва харажатларнинг энг катта миқдори (таклиф) билан белгиланади. А. Маршаллнинг шогирди Ж. Кейнс яратган иқтисоднинг ривожланишини давлат томонндан тартибга солиш назарияси иқтисод фанининг янги йўналиши— макроиктисодга асос содди. У иктисодий ривожланишнинг умумий талаб ва умумий таклиф, миллий даромад, жамғариш, инвестициялар, омонатлар сингари омилларининг ўзаро таъсирини анализдан ўтказди, тадқиқ қилиш нинг математик методларидан кенг фойдаланди. Иқтисод соҳасида Нобель мукофоти лауреати (1974 йил) Ф. фон Хайек неолиберализмнинг йирик назариётчиларидан бири бўлиб, иқтисодда максимал эркинлик, рщобат, эркин тадбир корлик, бозор механизмининг ишига давлатнинг мутлақо ара лашмаслиги принципларини ҳимоя қидди. Бозор механизмига нис батан у «каталлактнка» деган махсус атамани қўллади. Фон Хайекнинг фикрича, кишилик жамиятида илмий билимнинг ўси ши эркин рақобат, фуқароларнинг шахсий ташаббуси ва ижодий таваккалчилиги асосида бозор иқтисодининг ривожланишига мутлахо тенгдир. Иқхисод назариясида аҳоли ўртасида даромадларнинг ноте кие так.симланиши фактини анализдан ўтказишда Лоренц эгри ЧИЗИЕИ методи жуда самаралидир (графикка қаранг). Жамиятда даромадларни тенг тақсимлаш назарий имкония ти расмдачизшуш боғлиқлик билан ифодаланган бўлиб, у оилаларнинг маълум

фоизи даромадларнинг тегишли фоизини оли шини акс эттиради (масалан, оилаларнинг 20% даромадларнинг 20% ни, оилаларнинг 40% даромадларнинг 40% ни олади ва ҳ.к.). Реал эгри чизиқ реал даромадларни тақсимлашда тенг сизлик катта эканлигини кўрсатади. Абсолют тенглик назарий чизиғи билан Л оренцнинг реал эгри чизиғи ўртасида тафовут қанча катта бўлса, тенгсизлик хам шунча катта бўлади. Реал даромадлардаги тенгсизликни қуйидаги сабаблар билан тушун тириш мумкин: • одамларнинг қобилиятлари, касбий дидлари ва мойиллик ларидаги фарқлар; • маълумот ва малака даражасидаги фарклар; • мерос ва жамғарилган бойликнинг мавжудлиги; • шахсий мулкка эгалик. Юқорида келтирилган мисоллар иқтисод назарияси, фаннинг бопща соҳалари сингари, фактлар билан 5пцаши, улар билан озщ ланиши, уз билшп ва ижод методлари ва воситаларини янги фак тлар ва улар ҳакидаги билимлар билан бойитиб боришини кўрса тади. Ҳаққоний илмий факт илмий тадқиқот ва ижод натижала рини асослаш мезонй бўлиб хизмат қилади. Ҳақиқатнинг тагига етишга ижодкор олим тиришқоқ та факкурининг қатъият билан, тинимсиз интилиши илмий ижод нинг максадидир. Инсон амалиёти илмий билимлар ва тасав вурларнинг хаққонийлиги мезони бўлиб хизмат қилади. У, бир томондан, олимнинг ихтиёридаги илмий фактларнинг ҳаққонийлиги ва теранлиги даражасини кўрсатса, иккинчи то мондан, мавжуд илмий тасаввурлар ва назарияларнинг ҳаққонийлиги даражасини, мавжуд фактларга уларнинг му вофиқлигини намоён этади. Тадқиқотчининг тафаккури фактларни анализдан ўтказиши натижасида ўрганилаётган ҳодисаларнинг умумий ва хусусий, алохдца жиҳатлари ажратилади. Олимнинг тиришқоқ тафакку ри объектнинг мохиятини айнан фактлар, ҳодисалар оркали ту шуниб етади. Жон Л окк XVII асрдаёқ фактга «Якка бир нарса нинг мавжудлиги»', деб таъриф берган. Илмий факт билимнинг

элементи бўлиб, унда предметни индивидуаллаштирувчи, уни бошқа ҳодисалар ва жараёнлардан ажратувчи белги акс этади. Факт ҳамиша ахборот сингари бир маъноли ва бу жиҳатдан ҳаққонийдир. Факт ҳақ қонийлиги илмий назарияга киритилиб, мазкур фактга таянувчи ва моҳият эътибори билан назарий қоидалар ни ташкил этувчи, барча мушоҳадаларга кўчиб ўтувчи асосга айланади. Илмий факт шундай гносеологик, эпистемологик табиат га эгаки, у фанда билимнинг энг оддий шакли бўлгани ҳолда, билиш объектининг табиатидан кўплаб жиҳатлари, хоссала ри ва тусларини олади. Фактларни билиш, ижодий ўрганиш орқали олим тадқиқ қилинаётган предметнинг моҳиятини аста секин тушуниб боради. Алохида, пароканда фактларни тўплаш билан бошланган билим аста секин бу фактларни умумлаштириш, мавжуд фактларнинг иккинчи даражали жиҳатларини мавҳумлаштиришдан уларнинг муҳим, асосий жиҳатларини ажратиш, жамлаш поғонасига кўтарилиб бора ди. Теран, сермазмун илмий абстракциялар, тушунчалар ва категориялар шундай вужудга келади. Илмий назария мав жуд фактларнинг мазмуни ва маъноси ҳақида тўғри тасав вур беради. Шундай қилиб, фактлар теран назарий илмий билимнинг не гизини ташкил этади, мавжуд назария мавжуд билимни тўғри тушунтиришга қодир бўлса, уни тасдиқлайди, реал фактлар эс кирган назарий схемалар ва догмалар доирасига сиғмаса, улар га зид бўлса, бу назарияни инкор этади. Иккала ҳолда ҳам факт лар илмий ижод, илмий билимни ўстириш, мавжуд билимлардан жамиятнинг амалий ҳаётида фойдаланиш учун битмас туганмас салоҳиятга эгадир.

O'xshashlar

Илмий тадкикот ва ижод тизимида далил

Илмий ижод методологияси курсининг предметы, вазифалари

Ижод

Илмий тадкикот методологияси фанининг максад ва вазифалари. фан ва ижод ҳақида асосий тушунчалар

Ижод жараёнида интуиция. Синергетика