G`oyaviy ziddiyat va mafkuraviy tolerantlik, ularning namoyon bo`lish xususiyatlari - Falsafa - Referatlar

G`oyaviy ziddiyat va mafkuraviy tolerantlik, ularning namoyon bo`lish xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz R e j a : 1. “G`oyaviy ziddiyat” tushunchasi va uning mohiyati. 2.“Mafkuraviy tolerantlik” va “g`oyaviy plyuralizm” tushunchalari, ularning xususiyatlari. 3. Hozirgi davrda mafkura sohasida plyuralistik dunyoqarashni shakllantirish yo`llari.

www.arxiv.uz 1. G`oyaviy ziddiyat – turli manfaat, maqsad va intilishlarni ifodalovchi g`oyalar va ularga tayanadigan kuch va harakatlar o`rtasidagi qarama-qarshi munosabatni ifodalovchi tushunchadir. Bunday ziddiyatlarning zamirida talab- ehtiyojlar, maqsad-muddaolar, ularni qondirish usullari, yo`llari va vositalarining har xilligi yotadi. Ozodlik, mustaqillik va adolat g`oyalari bilan bosqinchilik, tajovuzkorlik va mustabidlik g`oyalari o`rtasidagi kurash buning yorqin misolidir. Inson va jamiyat bor ekan, ezgu g`oyalarning qarama-qarshisi bo`lgan zulm va zo`ravonlik, qabohat va jaholat yangi-yangi shakllarda namoyon bo`lishga urinadi. Bunga tarixdan ko`plab misollar topiladi. Lekin, ular odmzotning adolat, tinchlik va birodarlik, taraqqiyot hamda farovonlik g`oyalariga tayanib, oliy maqsadlar sari intilishini aslo to`xtata olmaydi. G`oyaviy ziddiyatlar va kurashlar tarixini o`rganish shundan dalolat beradiki, necha ming yillar davomida ezgu va taraqqiyparvar g`oyalarga qarshi qurol, kuch, makr-hiyla ishlatib kelindi. Qaram xalqlarga qullik psixologiyasi singdirildi. Bosqinchilarning dinlari, qadriyatlari zo`rlab o`tkazildi. Erk va mustaqillik, adolat va haqqoniyat g`oyalari shafqatsiz bo`g`ib qo`yildi. Insoniyat o`zligini anglay boshlagan hozirgi zamondagi g`oyaviy ziddiyatlarni demokratiya va plyuralizm tamoyili asosida hal qilish imkoniyatlari ochila boshladi. Shuning uchun ham yuksak madaniyat mujassam etgan jamiyatda g`oyaga qarshi faqat g`oya, fikrga qarshi fikr, jaholatga qarshi ma`rifat bilan kurashish haqidagi tamoyil maydonga tashlandi. Islom Karimov tomonidan mazkur tamoyil ishlab chiqilgan bo`lib, hozirgi davrdagi mafkuraviy kurashning yangicha usuli sifatida isbotlab berilgan. Prezidentimiz asarlari asosida g`oyaviy ziddiyat va qarashlar tarixini o`rganish shundan dalolat beradiki, necha ming yillar davomida ezgu va taraqqiyparvar g`oyalarga qarshi qurol, kuch, zo`ravonlik va makr-hiyla kabi turli usul va vositalar ishlatib kelinganligi haqida yuqorida eslab o`tilgan edi. Hozirgi kunda diniy ekstrimizm, terrorchilik, millatchilik, shovinizm, ma`naviy qashshoqlik, ahloqsizlik g`oyalarini targ`ib qilish jiddiy mafkuraviy xavf sifatida namoyon bo`lmoqda. So`nggi yillarda bu borada intellektual va ommaviy

www.arxiv.uz axborot vositalaridan ham foydalanilmoqda. Muayyan mafkuraviy poligonlarning muttasil tarqatayotgan axborotlaridagi yovuz va zararli g`oyalar oqimi, jangari fil`mlar, bolalarga mo`ljallangan buzg`unchi g`oyalar asosida ishlangan o`yinlar, kompyuter tarmoqlari dasturlarini ishdan chiqaradigan “virus” larni tarqatish bunga misol bo`la oladi. Shuningdek, hozirgi globallashuv sharoitida g`oyaviy qaramlikka solishning xilma-xil usullari qo`llanilmoqda, turli «ovoz”lar, ommaviy axborot vositalari, axborot texnologiyalari yordamida mafkuraviy tajovuzlar uyushtirilmoqda. Mustaqillikka erishgan mamlakatlar, jumladan, O`zbekiston uchun ham bunday xavflarni bartaraf etish masalalari g`oyaviy muammolar doirasiga kiradi. G`oyaviy ziddiyat hamda mafkuraviy kurash tobora murakkablashib borayotgan, uning yangi-yangi usullari o`ylab topilayotgan hozirgi kunda ushbu tahdid va ta`sirlarga faqat kuchli va ezgu g`oya, o`zlikni anglash, sog`lom mafkuragina qarshi tura olishi mumkin. Shuning uchun ham Islom Karimov tomonidan yuksak mafkuraviy madaniyatni mujassam etgan g`oyaviy ziddiyatlarga qarshi tura oladigan “G`oyaga qarshi faqat g`oya, fikrga qarshi fikr, jaholatga qarshi ma`rifat bilan kurashish” haqidagi tamoyil nazariy jihatdan asoslab berildi va u mamlakatimizda muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Shu ma`noda, millatimiz, o`zbek yoshlari, ularning ongi erkin, mustaqil fikrlash, umuman g`oyaviy dunyoqarash tamoyillari ruhida tarbiya topmog`i lozim. Zero, bugungi yoshlar xalqimizning ertangi taqdiri va istiqboli, orzu-umidlaridir. 2. Mafkuraviy tolerantlik (bag`rikenglik) – xilma-xil qarash, intilish, yondashuvga ega bo`lgan turli mafkuraviy pozitsiyada turuvchi kuchlarning jamiyat va millat manfaatlari yo`lida hamkorlik qilishni, ezgu maqsadlarni ko`zlab, hamjihat faoliyat yuritishni ifodalovchi tushunchadir. 1995 yil 16 noyabrda Parijda YUNESKOning 28 sessiyasida qabul qilingan “Bag`rikenglik tamoyillari dekloratsiyasi” yer yuzidagi barcha mamlakatlarda mafkuraviy bag`rikenglikni shakllantirishning umumnazariy asosidir.

www.arxiv.uz Mafkuraviy tolerantlik g`oyasining asosiy xususiyati shundan iboratki, u jamiyatda asrlar davomida shakllanib kelgan bunyodkor g`oyalar, ezgu niyatlar va maqsadlarning ruyobga chiqishi uchun zamin yaratib beradi. Hozirgi davrda mafkuraviy tolerantlik g`oyasi jamiyatdagi barcha qatlam, ijtimoiy guruh va millatlarning ezgulik yo`lidagi hamkorligini nazarda tutadi va mamlakatda tinchlik, barqarorlikni mustahkamlashning muhim omili hisoblanadi. O`zbekiston xalqi dunyoviy davlat, erkin fuqarolik jamiyati qurmoqda. Barpo etilayotgan jamiyatimizning siyosiy-huquqiy asoslari ishlab chiqilgan va ko`pchilik tomonidan qo`llab-quvvatlanayotgan bugungi kunda, ezgu maqsadlarga yo`naltirilgan mafkuralar faoliyati uchun bir xil sharoit va imkoniyatlar yaratilmoqda. Shakllanayotgan milliy istiqlol mafkurasining asosiy g`oyalaridan biri – ijtimoiy hamkorlik g`oyasining mazmun-mohiyati aynan shu fikrlarni tasdiqlaydi. Unda jamiyatimizda barcha qatlam, ijtimoiy guruhlar va millatlarning ozod va obod Vatan barpo etish yo`lidagi ijtimoiy hamkorlik aks ettirilgan. Qarashlar rang-barangligi, g`oyalar xilma-xilligi, so`z va fikr erkinligi jamiyatni sog`lomlashtiruvchi, uni mustahkamlovchi o`ta muhim omildir. Biroq – bu, xayolga kelgan gapni aytish, ko`ngil tusagan ishni qilish, o`z manfaati uchun hamma narsaga tayyor turish, degani emas. Bundan tashqari, erkin fikr degani, albatta, to`g`ri fikr degani ham emas. Erkinlikning o`zi esa anglab olingan zaruratdir. Demak, fikr erkinligi umummanfaat, umumjamiyat taraqqiyoti yo`lidagi sog`lom harakat, sog`lom fikr yuritish, iymon-e`tiqod yuzasidan ish tutish, demakdir. Ijtimoiy hamkorlik jamiyatda barcha kishilar, partiyalar, toifalar bir xil fikr yuritsin, degani emas. Aslida har bir ijtimoiy kuchning dunyoqarashi, manfaatlari turlicha bo`ladi, binobarin, ular bir-biridan farq qiladi. Lekin bular uchun umumiy maqsad – yagona Vatan ravnaqi, tinchligi, xalq farovonligi bo`lib qolaverishiga erishish nihoyatda muhim. Aholining turli qatlamlari orasidagi munosabatlar va o`zaro hamkorlikni yaxshilash jamiyatdagi barqarorlikni mustahkamlashda zamin

www.arxiv.uz yaratadi. Aksincha, ana shu hamkorlikning izdan chiqishi yoki munosabatlarning yomonlashuvi bu barqarorlikning buzilishiga olib keladi, ijtimoiy beqarorlik, siyosiy va g`oyaviy parokandalik va milliy boshboshdoqlikni keltirib chiqaradi. Shunday qilib, mafkuraviy tolerantlik – hamkorlik, murosa falsafasi bo`lib, xilma-xil g`oyalar va qarashlarga ega bo`lgan, turli millat, irq va din, siyosiy partiyalarga mansub shaxs va guruhlarning umumiy maqsad yo`lidagi xamjihatligini ta`minlaydigan kuchdir. Bu borada O`zbekiston mustaqillikka erishgandan so`ng ulkan ishlar bajarildi, huquqiy kafolatlar yaratildi. Mafkuraviy tolerantlik tushunchasi “Mafkuraviy plyuralizm” tushunchasi bilan uzviy bog`liq bo`lib, o`zaro yaxlitlikni bildiradi. Mafkuraviy plyuralizm ( lotincha xilma-xillik, rang-baranglik) – ijtimoiy- siyosiy hayotda turli qatlam, partiya, guruhlar manfaatlarini ifoda etuvchi g`oyaviy rang-baranglikni, qarashlar va fikrlar xilma-xilligini ifodalaydigan tushuncha. Mamlakatda ilg`or g`oyalar mafkuralar qancha ko`p bo`lsa, ya`ni mafkuraviy plyuralizm hukmron bo`lsa, taraqqiyotning samarali yo`lini tanlab olish uchun imkoniyat shunchalik keng bo`ladi. Fikriy kurash, mafkuralarning ma`no-mazmun jihatidan boyishiga, bir-birini to`ldirishiga xizmat qiladi. Mafkuraviy plyuralizm ijtimoiy taraqqiyotga xizmat qiladigan yangidan- yangi g`oyalarning paydo bo`lishiga turli xalqlar, elatlar, millatlar va siyosiy guruhlarning manfaatlarini umumiy tarzda ruyobga chiqarishda sharoit yaratadi. U muqarrar suratda ko`p partiyaviylik tizimini taqozo etadi. Siyosiy partiyalar esa o`zlari mansub bo`lgan qatlamlar, siyosiy guruhlarning manfaatlari, intilishlari, orzu-umidlarini umumlashtirgan holda o`z harakat dasturlari orali namoyon qiladi. O`zbekistonda barpo etilayotgan yangi jamiyat va bu yerda olib borilayotgan siyosiy islohotlar o`z ma`no-mazmuni bilan bu masalaga oydinlik kiritadi. Shu ma`noda Prezident Islom Karimovning quyidagi mulohazasi muhim ahamiyatga ega: “Shunga erishish kerakki, mamlakatimiz siyosiy hayotida haqiqiy ma`nodagi ko`p partiyaviylik muhiti qaror topishi darkor. Har bir partiya muayyan ijtimoiy qatlamga tayangan holda, ana shu toifa manfaatlarining himoyachisi sifatida o`zining aniq va ravshan dasturiga ega bo`lishi kerak. Unda har qaysi partiyaning

www.arxiv.uz maqsad va vazifalari, jamiyat taraqqiyoti borasidagi muqobil takliflar o`z ifodasini topishi lozim.”1 Xullas, bugun mamlakatimizda siyosiy islohotlar samarasi o`laroq, fikrlar plyuralizm muhiti qaror topmoqda. Bir necha siysiy partiyalar faoliyat ko`rsatib, siyosiy hayotda faol ishtirok etmoqdalar. 3. Jamiyat hayotini demokratlashtirish jarayonini yanada demokratlashtirish, uning izchilligi va samaradorligini ta`minlash –mamlakatimizda amalga oshirilayotgan siyosiy islohotlarning eng asosiy yo`nalishidir. Mamlakatimiz siyosiy hayotining barcha sohalarini, davlat va jamiyat qurilishini erkinlashtirish, aholining siyosiy faoligini oshirish, unda milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan siyosiy madaniyatini shakllantirish siyosiy islohotlarning qon tomiri hisoblanadi. Milliy istiqlol g`oyasining siyosiy sohadagi xususiyatlarining mohiyati ana shularda namoyon bo`ladi. Ijtimoiy taraqqiyotga intilayotgan, siyosiy va iqtisodiy hayotni erkinlashtirish yo`lidan borayotgan har qanday jamiyat huquqiy madaniyati yuksak, ozod va erkin shaxsni tarbiyalashga intiladi. Zero, shundagina erkin dunyoqarash va vijdon erkinligi, plyuralizm va inson huquqlarini ta`minlash, gumanizm va umuminsoniy qadriyatlarga amal qilib yashash tamoyili jamiyat hayotining asosiy mezoniga aylanadi. Siyosiy islohotlarning asosiy yo`nalishlaridan yana biri -jamiyatimizdagi turli manfaatlar, maqsad-muddaolar, qarama-qarshi kuchlar va harakatlar o`rtasidagi muvozanatni ta`minlaydigan samarali mexanizmni shakllantirish, siyosiy hayotda haqiqiy ma`nodagi ko`ppartiyaviylik tamoyilini qaror toptirishdir. Mulk shakllari xilma-xilligi va ijtimoiy tabaqalanish jarayoniga mos holda turli manfaatlar, qarama-qarshi kuchlar hamda harakatlar ham paydo bo`lmoqda. Mamlakatimizda ko`ppartiyaviylik tizimining shakllangani buning yaqqol dalilidir. Hozirgi o`tish davrida mulkchilikning nodavlat shakllari va siyosiy partiyalar hali mustahkam oyoqqa turib olgani yo`q. Lekin, ular kundan-kunga kuchga to`lib, o`z mavqelarini oshirib bormoqda.

www.arxiv.uz Shu o`rinda, yuqorida eslab o`tilganidek, Prezdent I.Karimovning shu boradagi mulohazalarini ta`kidlab o`tish maqsadga muvofiqdir. “Shunga erishish kerakki, mamlakatimiz siyosiy hayotida haqiqiy ma`nodagi ko`ppartiyaviylik muhiti qaror topishi darkor. Har bir partiya muayyan ijtimoiy qatlamga tayangan holda, ana shu toifa manfaatlarining himoyachisi sifatida o`zining aniq va ravshan harakat dasturiga ega bo`lishi kerak. Unda har qaysi partiyaning maqsad va vazifalari, jamiyat taraqqiyoti borasidagi muqobil takliflari o`z ifodasini topishi lozim”.1 Shu ma`noda, turli manfaatlar, qarama-qarshi kuch va harakatlar muvozanatini ta`minlaydigan ma`naviy omil bu – milliy g`oyadir. U ijtimoiy guruhlar manfaati va mafkurasidagi umumiylikni, ya`ni umummiliy manfaatlarni va yagona oliy maqsadni aks ettiruvchi g`oyadir. U millatning jipsligi, konsolidatsiyasiga xizmat qiluvchi ma`naviy kuchdir. Zero, ana shunday sharoit mafkuraviy plyuralizm hamda erkin dunyoqarashni shakllantirish uchun qulay imkoniyat hisoblanib, demokratik jamiyatni qurishda, uning siyosiy hayotini takomillashtirishda qo`l keladi.

O'xshashlar

G`oyaviy ziddiyat va mafkuraviy tolerantlik, ularning namoyon bo`lish xususiyatlari

G`oyaviy immunitetni shakllantirish - xavfsizlik va barqarorlik omili

G`oyaviy immunitetni shakllantirish - xavfsizlik va barqarorlik omili

G`oyaviy immunitetni shakllantirish - xavfsizlik va barqarorlik omili

Milliy g`oyaning umumbashariy tamoyillari