Дунёвий тараккиёт ва дин - Falsafa - Referatlar

Дунёвий тараккиёт ва дин

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53 KB

Ko'chirib olish

Дунёвий тараққиёт ва дин Бизга маълумки кишилик жамиятининг маънавий такомиллик даражаси бевосита диний дунёқарашнинг шаклланиши билан боғлиқ. Чунки диний дунёқараш кишининг дунё тўғрисидаги тасаввурларини яхлит бир тизимга келтириб олам тўғрисида эътиқодга асосланган умумий изчил манзарани яратади. Бу эса ижтимоий тараққиётнинг кейинги босқичлари учун зарур бўлган маънавий такомиллашиш жараёнининг узлуксизлигини таминлашга хизмат қилади. Инсониятнинг тарихий тараққиётига назар ташлар эканмиз, жамиятнинг вужудга келиши ривож топишида табиий ва ижтимоий ҳодисаларни илоҳийлаштириш маълум маънода инсонларни муайян эзгу мақсадлар атрофида битрлаштирганлигининг гувоҳи бўламиз. Кишиларнинг бу эътиқоди асосан диний мазмунда бўлиб, у эса ўз навбатида ижтимоий муҳитни тартибга солувчи қонун вазифасини ҳам ўтаганлигидан дарак беради. Маълумки жамият тараққиёти давомида турли дин шакллари вужудга келди. Деярли барча тарихий даврларда хусусан, ҳозирги пайтда ҳам давлат сиёсати даражасида диндан ижтимоий барқарорликни таъминлашнинг муҳим омили сифатида фойдаланиб келинган. Динни вужудга келтирувчи ижтимоий, тарихий, гносеологик ва психолгик илдизларнинг ҳар бири унинг моҳиятини англаб олишимизга имкон туғдиради. Айниқса, бу ўринда диннинг ижтимоий ва психологик илдизлари муҳим аҳамият касб этади. Бугунги кунда демократик жамиятларда диний ташкилотларнинг ғоявий ва амалий фаолиятини ижобий баҳолаётганлигини эътироф этмоқ керак. Чунки мустақилликдан сўнг мамлакатимизда олиб борилаётган сиёсат, хусусан, дин ва диний ташкилотларга бўлган муносабатлар “дунёвийлик- даҳрийлик эмас” тамойилига асосланган бўлиб, унда бошқа ҳар қандай ижтимоий гуруҳлар манфаатини ифода этувчи турли хил мафкуралар қаторида диний мафкураларнинг яшаши ва фаолият олиб бориши учун кенг

имкониятлар очиб берилди. Дин ва давлат ўртасидаги муносабатларда миллий ва умуминсонийлик тамойилларининг ўзаро уйғунлигига амал қилиниши, дин ва диний муассасаларга холисона ёндашилиши давлатимизнинг ички ва ташқи сиёсатида ўз аксини топаётганлигини қайд қилмоқ зарур. Бундан келиб чиққан ҳолда мамлакатимизда содир бўлаётган демократик жараёнларда диний ташкилотларнинг ҳам ижтимоий-сиёсий фаолллигининг ортиб бориши кузатилмоқда. Диний ташкилотларга хос ижтимоий-сиёсий фаолликнинг ортаётганини эътиборга олиб, уни икки йўналишда - ижтимоий ҳаётда ва дунёқарашда шахснинг фаоллигини ошириш кераклигини даврнинг ўзи тақозо этмоқда. Шунга кўра, диннинг ижтимоий илдизлари жамият аъзоларини фаолликка , эзгуликка, тинчлик ва хотиржамликка етакловчи омилга айланаётганлигининг гувоҳи бўлмоқдамиз. М аълумки , диннинг илдизлари бевосита инсон руҳияти билан боғлиқ тарзда талқин этилади. Бу ўринда инсоннинг ақлий имкониятларини ҳам ўзаро боғлиқликда олган ҳолда маънавий-маърифий тарбияда диннинг ҳам ўзига хос аҳамияти тўғрисида алоҳида қайд қилиб ўтишимиз лозим. Асосан, инсоният тарихини ўрганишимиз давомида, динларнинг турли- туман шакллари мавжуд эканлигини ва уларни ижтимоий тараққиётга бўлган салмоқли таъсирини кузатамиз. Мана шу ҳолатнинг ўзиёқ тарбияланувчида “Дин ўзи нима? Нима сабабдан аждодларимиз унга эътиқод қиладилар?”,- деган ҳақли саволларнинг пайдо бўлиши табиий. Айниқса, улуғ мутафаккирларимиз яратган таълимотларда динга алоҳида эътибор қаратилишининг ўзидаёқ, жамият қандай тузумда ёки шаклда бўлишидан қатъий назар унинг аъзолари доимо динга ва диний тарбияга эҳтиёж сезганлигидан дарак беради. Умуман олганда, демократик тамойиллар устуворлик қилувчи жамиятларда дин маънавий-маърифий тарбия соҳасининг асосий тармойилларидан бири ҳисобланади. Чунки, Ўзбекистоннинг олис

замонларга бориб боғланадиган буюк тарихий даврларида ҳаёт синовларидан ўтган давлатчилик анъаналари ва тажрибалари мавжуд. Президентимиз таъбири билан айтганда, “Халқиммизнинг тарихи ўз илдизлари билан асрлар қаърига бориб тақалади ва уч минг йилдан кўпроқ даврни ўз ичига олади. Қадимий Турон, Мовароуннаҳр, Туркистон ҳудудида равнақ топган давлатлар жаҳон маданиятини ривожлантиришда ёрқин из қолдирди.” 1 Бу ўлка азалдан маърифат ва дину диёнат ўчоғи, уламо ва фузалолар юрти эканлиги билан ҳам машҳурдир. Айниқса, террорчилик жуда катта хавф солиб турган мамлакатимиз ва жамиятимиз тараққиётининг шу бугунги кунида ота-боболаримиз қайси мазҳабга амал қилганликларини ёдда сақлаш, динимизни пок сақлашимиз учун нималардан бохабар бўлишимиз кераклигини, диний огоҳлик бизга нега бунчалар зарур эканлигини тўла англашимиз учун диндаги турли оқимлар ва мазҳаблар тўғрисида битлимларимизни янада чуқурлаштириш, бу билимлар қай даражада дунёвий, демократик жамиятимизга хизмат қилишига қараб қадриятлар тизимини яратиш масаласи кун тартибига қўйилмоқда.Жамият ҳаётида диний фунтаментализм ва экстремизм каби ҳодисалар жиддий можароларни ва кескин зиддиятларни келтириб чиқараётганлиги мамлакатимиз барқарорлиги ва хавфсизлигига таҳдид солиб, инсониятни чўчитаётганлигини гувоҳи бўлмоқдамиз. Инсонлар диний-маънавий қадриятлар билан динга алоқаси бўлмаган сиёсий ва бошқа тажовузкор мақсадлар ўртасидаги фарқни тушуниб олишларига эришиш , айни пайтда мамлакатимизда маънавий-маърифий тарбия соҳасининг муҳим йўналишларидан бирига айланмоқда. Дин умуминсоний ахлоқ меъёрларини ўзига сингдириб олиб, уларни жонлантириб, ҳамма учун мажбурий хулқ-атвор қоидаларига айлантира олган қудратли омил эканлигини доимо эсда сақлашимиз зарур. Бу эса ўз навбатида фуқароларимизда маданият, баҳамжиҳатлик, ўзаро ишонч муҳитини мустаҳкамлашга хизмат қилади. Уларни муаммо ва 1 И. Каримов асарлар. 7-том. 135-136 бетлар.

қийинчиликларни енгиб ўтишларига руҳий мадад берувчи қудратли куч сифатида, қадриятларимизни сақлаб қолинишини таъминлаб авлоддан авлодга етказишда кенг имкониятлар очиб беради. Мамлакатимиз ҳаётини янгилаш ва ривожлантиришнинг маънавий- ахлоқий асослари умуминсоний қадриятларга содиқликни, миллий меросимизни мустаҳкамлаш ва ривожлантиришни талаб этмоқда. Бу эса миллат сифатида маънавий меросимиз, қадриятларимизни чуқур англаб, унинг мантиқий қонун ва қоидалар асосида таҳлил қилиш натижаси ўлароқ рўёбга чиқаришга имкон туғдиради. Дин-ижтимоий ҳодиса сифатида ҳам миллий, ҳам умуминсоний мезонларни ўзлаштириб олибгина, бутун мусулмонларга хос фазилатларни инсониятнинг муштарак манфаатларини ифодаловчи қадриятлар тизимига айлантириш имкониятига эга бўлади. Чунки этник ва диний қадриятларнинг тараққиётда асрлар давомида ўзаро таъсирда бўлиб келаётганлиги натижаси ўлароқ, дин халқимиз миллий психологиясига чуқур сингиб кетганлигини назарда тутмоғимиз, даркор. Шу тарзда, у одоамларга хос ижтимоий ва шахсий ҳаётдаги барча соҳаларни- сиёсат, маданият, оила-никоҳ муносабатларини , анъана ва урф-одатларни, ҳатто турмуш тарзини ҳам ўзида мужассамлаштиради. Ислоҳотлар даврида Республикамизда истиқомат қилувчи барча аҳолининг миллий ўзлигини англаш жараёни чуқурлашиб бораётганлигини қуйидаги далиллар билан исботлаш мумкин. Хусусан, “Ижтимоий фикр ” маркази томонидан ўтказилган тадқиқотлар натижасига кўра, сўралганларнинг 41,4% “ўз халқлари ва унинг қадриятларига содиқ эканликларини ” билдиришган. Ваҳоланки, ҳар қандай кўринишдаги миллий ва диний урф-одатлар ҳамда маросимларни бевосита ёки тўғридан-тўғри миллий қадриятар тизимига киритиб бўлмайди. Миллий маънавиятимизнинг фақат дунёвий тараққётимизга асос бўлувчи, ўз миллий қиёфамизнинг сақланиб қолишиога имкон туғдирувчи қисмигина бугунги кунда дунёвий тараққиётнинг юқори чўққиларини кўзлаётган мамлакатимиз учун қадриятлар тизими бўлиб хизмат қилтиши мумкин. Миллатимизга хос бўлган

жиҳатларни диний қадриятлар тизимига киритиш билан унинг гарданига ниҳоятда оғир масъулият юкланишини ҳам ҳисобга олишимиз даркор. Чунки у дунёвий тараққиёт талабларига ҳамоҳанг тарзда ўзини ўзи такомиллаштириш, муайян даражада модернизация қилиниши керак. Маънавият таркибига кирувчи эътиқод ўз ичига кирувчи мафкуравий, диний, ахлоқий каби соҳаларни қамраб олади. Ислом динига эътиқод қилаётганлардан дастлаб, иймон келтириш талаб қилинади. Чунки, халқимиз азал-азалдан иймонлиликни инсонийликнинг дастлабки, доимий ва муҳим шарти, деб билганлар. Бунинг туб замирида эса ҳалоллик, тўғрисўзлилик, эзгуликка ҳам ниятда, ҳам сўзда, ҳамда амалий фаолиятларида изчил риоя қилиш зарурлиги ётади. Бундай фазилатларни муқаддас динимиз орқали кишиларимиз онги ва фаолиятларида қарор топтириш мамлакат халқлари ҳаётида ўтказилаётган бозор муносабатларининг рўёбга чиқишида, айниқса чет эл инвестициясининг кенг кўламда кириб келиши учун муҳим омил бўлиб хизмат қилишини ҳам эътибордан соқит қилмаслигимиз даркор. ”Иймон ” арабча сўздан олинган бўлиб, ”ишонч” маъносини билдиради. ”Иймон” тушунчаси диний эътиқодимизнинг асосий шарти бўлиб қолмасдан, балки демократик тамойиллар асосида яшаётган фуқароларимиз онгига дунёвий ҳаёт талабларини тўғри илғаб олишларига ва халқнинг фикрлаш тарзи, виждони ва эътиқодидан келиб чиқадиган тасаввурлар негизида муайян дунёвий мазмуннинг сингдирилишига бўлган имкониятларини ҳам янада кенгайтирган бўлур эди. Ёшларимиз қалбига иймон нурларининг сингиб бориши навтижасида, ҳаётга ишонч ва садоқат ҳислари камол топа боради. Уларнинг илмга, меҳнатга, ҳалолликка нисбатан бўлган интилишларида ихлос, меҳр, яқинлик, дўстлик, ўз ёрига муҳаббат туйғуларининг камол топишида ҳам ана шу иймон нури ва эътиқод бутунлиги ётишида ҳеч қандай шубҳага ўрин қолдирмаслиги керак. “Ижтимой фикр” маркази томонидан ёшларнинг динга муносабатлари ўрганилди. Сўров натижаларига кўра, аксарият ёшлар диний тасаввурларга

ишонишларини ва эътиқод қилишларини билдиришган бўлсалар, 3% дан ортиқ ёшларгина унга тўла эътиқод қилиб, амалларини тўлиқ бажаришларини билдиришган. Ушбу далилдан шу нарса аниқ бўладики ёшларимиз онгида диний тасаввурларнинг чуқур синганлигини бир томондан ижобий ҳодиса сифатида баҳолаш мумкин бўлса, иккинчи томондан эса дунёвий илмларни янада чуқурроқ эгаллашлари учун маълум даражада моънелик қилиб қолиш эҳтимоли сақланиб қолади. Чунки, дунёвий тараққиёт дунёвий билимларга асосланганлиги ва инсониятнинг келгуси тараққиёти ва тақдирини айнан мантиқ ва тажриба синовига дош берувчи билимлар ҳал қилаётганлигини ҳисобга олсак, унда, ёшлар тафаккури ёки дунёвий ёки бўлмаса диний тушунчалар (категориялар) асосида фикр қилишлари, таҳлил қилишларида муайян зиддиятли ҳолатларнинг содир бўлишига сабабчи бўлаётганлигининг гувоҳи бўлиб турибмиз. Дин асосан мамлакатимиз фуқароларнинг тинч осуда ҳаёт кечириши, жамиятда ижтимоий барқфарорликнинг қарор топиши, кишиларни эзгулик, меҳр-мурувват руҳида тарбия топишлари учун ўта муҳим омил бўлиб хизмат қилишини Президентимизнинг кўпгина маърузалари ва асарларида қайд қилиб ўтилганлигини биламиз. Лекин дунёвий тараққиёт йўлини танлаган мамлакатимиз фуқароларининг дунёни идрок қилишнинг ягона усули эмас эканлигини юртбошимиз қайта-қайта таъкидлаб ўтганлигини ҳам эслаб ўтиш лозим. “Диннинг юксак ролини эътироф этиш билан бирга, -деб қайд қилган эди юртбошимиз бу борада ва давом этади, -диний дунёқараш тафаккурнинг, инсоннинг ўзини ўраб турган дунёга, ўзи каби одамларга муносабатининг ягона усули бўлмаганлигини ҳам таъкидлаш зарур.” 2 Бундан келиб чиқиб яна шуни таъкидлаш керакки эндиликда умуминсоний ва диний урф-одат, маросим, анъаналарга дунёвий таққиёт 2 И.Каримов . Ўзбекистон хх i аср бўсағасида , хавфсизликка таҳдид , барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафола тлари.Тошкент 1997. 36-бет.

манфаатидан келиб чиққан ҳолда муносабатлар тизимини қарор топдириш вақти келганга ўхшайди. Энг муҳими , дин шу жумладан Ислом дини ҳам ижтимоий ҳодиса сифатида ҳар қандай ҳолат ёки муҳитга мослашувчанлиги билан ўта яшовчанлик хусусиятига эга эканлигини алоҳида қайд қилмоқ керак. Яшовчанлик тушунчаси остида динлар ижтимоий борлиқ (муҳит) талабларини тўғри баҳолаб унга тўғри ёндаша олишини назарда тутмоқ керак. Бу эса жуда мураккаб жараён бўлиб у ўз навбатида Исломдан ўта изчиллик билан таҳлил қилувчи мантиқни, ҳар қандай ҳодисага холисона баҳо бериш зарурлигини, улкан сабр-тоқатни, бағрикенгликни талаб қилади. Буларнинг ҳаммаси муқаддас динимизда мужассамдир. Энг муҳими, динлардан дунёвий тараққиёт учун қадриятга айланган жиҳатларга, хусусан ҳар қандай дин эзгулик руҳини, меҳр-мурувват туйғуларини авлодддан авлодга мерос бўлиб ўтишида ҳеч муболағасиз, бетакрор аҳамият касб этади. Аслида ҳар қандай мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ва маънавий тараққиёти учун мамлакатнинг ички ижтимоий барқарорлиги ҳал қилувчи асос вазифасини ўтайди. Ижтимоий барқарорлик эса ўз навбвтида жамиятнинг ижтимоий ва этник тизимидаги ўзаро ҳамжиҳатлик, ўзаро ишонч ҳамда ўзаро меҳр-мурувват руҳи қарор топганлиги билан чамбарчас боғлиқдир. Мамлакатнинг ички муҳитидаги барқарорликнинг қарор топишида дин ва диний муассасаларнинг роли ниҳоятда муҳимдир. Мамлакатимизда 2004 йилни юртбошимиз томонидан Меҳр-мурувват йили деб эълон қилиниши жамиятимизда илиқлик илиқлик муҳитини қарор топтиришдан иборат бўлган эзгу мақсадни илгари суриб бу мақсадни амалга оширишда дин ва диний муассасалар ролининг ошиб бораётганлигини маълум даражада эътироф этиш билан ҳам боғлиқ деб тушунмоқ керак. Чунки, ҳар қандай кўринишдаги меҳр-мурувват пировард натижада эзгуликнинг қандайдир шакл ва мазмунда намоён бўлишидир.

Агар эзгулик руҳи моҳият бўлса меҳр-мурувват қилиш унинг конкрет мазмуни ва ифодаси ҳисобланади. Ҳар кимга ва ҳар қандай нарса ҳамда ҳодисага нисбатан эзгу муносабатда бўлиш кишида холислик, бағрикенгликни, гуманизм руҳида тарбиялиниш жараёнининг асосини ташкил этишини ҳисобга олсак, унда ёшларга бу руҳни диний тарбия ёрдамидагина шакллантиришнинг имкони мавжуд. Яна шуни ҳам қайд қилиш керакки динга оид ҳар қандай нарса ҳам қадрият ҳисобланавермайди. Диннинг дунёвий тараққиёт талабларига жавоб берадиган жиҳатларигина жамият ва миллат учун қадриятга айланмоғи керак. Жамиятимиз ўз ривожланишининг ҳозирги палласини ўтмиш меросга нисбатан дунёвий мезонларга суяниб “буюк саралаш” даври деб ҳисоблаш мумкин. Демак, ёшларимизнинг динга бўлган муносабатларини ижобийлигини ҳамда унга нисбатан қизиқишнинг юқори эканлигини ҳисобга олган ҳолда, маънавий-маърифий тарбияда диний омил ҳам ўзига беқиёс аҳамиятга эга эканлигини алоҳида таъкидлаб ўтишимиз керак. Зеро, мустақил давлатимизга, энг аввало, иймони бутун, қалби тоза инсонлар, биринчи навбатда ёшлар керак. Ҳар кунги фаолиятларида инсонларга эзгу амаллар, савоб ишлар қилиш, солиҳ хулқ соҳиби бўлган ёшларимиз дунёқараши- нафақат ўзини шу билан барча ёр-биродарларини ҳам эзгуликка етаклайдиган маънавий омиллардан бири эканлигига ёш авлодни ишонтиришнинг ўзи ҳам дунёвий маърифатдан ўзга нарса эмас. Умуман олганимизда, диний ғояларни англаш ва ўрганиш, ҳозирги вақтда кенг қамровли ислоҳотларни ўтказиш жараёнида жамиятни маънавий бойитиш, миллий онгимизни янада юксалтириш, келажаги буюк давлатни яратувчи ёш авлодни дунёвийлик руҳида, миллий қадриятларимизга ҳурмат- эҳтиром руҳида камол топишлари учун муҳим омил бўлиб хизмат қилган бўлур эди.

O'xshashlar

Дунёвий тараккиёт ва ахлок

Миллий ғоя ва мафкуранинг дунёвий характери

Дин феномени (диннинг моҳияти)

Миллий ва умуминсоний кадриятлар цивилизация тараккиёт омили

Миллий истиклол гояси ва мафкурасининг дунёвий мазмуни