logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Energetika
  4. Юкламага уланган трансформаторнинг физик хусусиятлари

Юкламага уланган трансформаторнинг физик хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

107.650390625 KB
Ko'chirib olish
Ю кламага уланган трансформаторнинг физик хусусиятлари Режа: 1. Ю кламага уланган трансформаторнинг иш жараёнининг физик шартлари. 2. Т рансформаторнинг вектор диаграммаси 3. Трансформаторнинг алмаштириш схемалари 4. Трансформаторнинг электр диаграммалари. 5. Трансформаторнинг кучланишини ўзгариши Юкламага уланган трансформаторнинг иш жараёнининг физик шартлари Юкламага уланган трансформаторларнинг иш режимини тахлил қилишда бир фазали ёки симметрик юкламага уланган уч фазали трансформаторни кўриб ўтамиз, бу бизга трансформаторнинг битта фазасидаги жараёнларни ўрганиш имконини беради.Симметрик юкламага уланган уч фазали трансформаторнинг бошқа фазаларида ҳам шундай жараёнлар содир бўлиб ўтади. Утган мавзуларда кўриб ўтилганларга асосан трансформаторнинг кучланиш тенгламасини қуйидагича ёзиш мумкин.˙U 1= r1˙I1+j˙X1˙I1+Zм(˙I1+ ˙I2&#39;) (5-1) − ˙U 2&#39;= r2&#39;˙I2&#39;+ j˙X2&#39;˙I2&#39;+Zм(˙I1+˙I2&#39;) Бу ерда- Zм(˙I1+˙I2&#39;)=Zм˙Iм=− Е1 у ҳолда (5.1) қуйидагича ёзилади: ˙U1=r1˙I1+j˙X1˙I1+(− ˙E1) − ˙U2&#39;=r2&#39;˙I2&#39;+j˙X2&#39;˙I2&#39;+(− Е1) (5-2) Бирламчи чулғамни актив ва индуктив қаршиликлари r 1 ва x 1 магнитловчи контур қаршилиги х м га нисбатан кичик бўлади. Трансформатор номинал қувватидан кичик юклама остида ишлаганда чулғамлардаги кучланишнинг пасайиши жуда оз, шунинг учун магнит ўзакнинг магнит оқими Ф п электр юритувчи куч Е 1 га пропорционал бўлади. Магнит ўзакдаги магнит оқимнинг қийматини бирламчи кучланиш U 1 ёрдамида аниқлаш мумкин. Ф п  1 1 44,4 Wf U (5-3) Бундан U 1 = c о nst бўлганда Ф п = c о nst . Салт ишлаш режимида трансформаторнинг бирламчи чулғами манбадан ˙U1 кучланишга мос келувчи магнит оқимни ҳосил қиладиган i о  = ˙I2 токни қабул қилиб олади. Салт ишлаш режимида ишлаётган трансформаторнинг иккиламчи чулғами юкламага уланганда, бу чулғамда ˙I2 ток ҳосил бўлади. Иккиламчи чулғамнинг магнит юритувчи кучи W 2 ˙I2 = W 1 ˙I2&#39; магнит ўзакда ўзининг магнит оқимини ҳосил қилади. Бу магнит оқими салт ишлаш режимидаги магнит оқимни ўзгартиришга интилади. Бироқ, юқорида айтиб ўтилганларга асосан, ˙U1 = c о nst бўлганда магнит оқими ҳам унча катта микдорга ўзгармаслиги керак. Магнит ўзакдаги магнит оқимни ўзгармаслигини та o минлаш учун бирламчи чулғам манбадан магнитловчи ˙IM токга кушимча W 2 ˙I2 магнитловчи кучни мувозанатловчи W 1 ˙I1 &#39; магнитловчи кучни ҳосил қиладиган I1&#39; токни қабул қилади. W 1⋅I1&#39;=−W 1⋅I2&#39; (5-4) бу ерда I ’ 1 = -- I ’ 2 Иккиламчи ток I ` 2 ни мувозанатловчи ток I ` 1 токи бирламчи токнинг юкламага пропорционал ташкил этувчиси деб аталади. Бирламчи чулғамнинг манбадан қабул қилган қўшимча I ’ 1 токи ҳосил қилган магнит майдон иккиламчи чулғамдаги юклама токи I ’ 2 ҳосил қилган магнит майдонни тўла равишда компенсациялайди ва магнит ўзакдаги асосий магнит майдоннинг ўзгармаслигини та o минланади. Бирламчи токнинг тўла қиймати магнитловчи ва юкламага пропорционал бўлган ташкил этувчилардан иборат I 1 = I м + I ` 1 (5-5) Юқоридагиларга асосан трансформаторнинг магнит ўзагидаги магнит оқимини бирламчи ва иккиламчи чулғамларнинг токлари ҳосил қилади деб ҳисоблашимиз мумкин. Трансформаторнинг вектор диаграммаси Трансформаторни вектор диаграммаси ёрдамида ишлаш режимларини ўрганиш мумкин. Вектор диаграммани алмаштириш схемаси ва кучланиш тенгламаси асосида қурилади. Қуйида актив - индуктив характердаги юкламага уланган, трансформаторни вектор диаграммасини кучланишлар тенгламалари ёрдамида қуришни кўриб ўтамиз. Электр юритувчи куч ˙E 1 = ˙E 2 магнит оқим Ф п дан 90  га орқада қолади. Иккиламчи чулғамдаги ток I` 2 электр юритувчи куч Е` 2 дан  бурчакга орқада қолади,  нинг катталиги юкламани ҳарактерига асосан аниқланади. Иккиламчи чулғамдаги ˙I2&#39; -ток векторига перпен-дикуляр бўлган jx2&#39;˙I2&#39; векторини ва ˙I2&#39; га параллел равишда йўналган r2&#39;˙I2&#39; кучланишининг пасайиш векторларини э.ю.к ˙E2 &#39; векторидан айириб, иккиламчи чулғамдаги ˙U2&#39; кучланишнинг векторини ҳосил қиламиз. Магнитловчи токнинг реактив ташкил этувчиси ˙Ior магнит оқим вектори Ф п билан бир хил йўналган, актив ташкил этувчиси ˙Ioa эса Ф п дан 90  га13-расм. Актив –индуктив юкламага уланган трансформаторнинг вектор диаграммасм олдинда бўлади, шунинг учун ˙Iм вектори магнит оқ-им вектори Ф п дан фаза бўйича анча олдинда бўлади. Магнитловчи ток вектори ˙IM га ˙I1&#39; = −˙I2&#39; век-торини қўшиб бирламчи ток ˙I1 векторининг катталигини ва йўналишини аниқлаймиз. Бирламчи кучланиш ˙U1 век-торини аниқлаш учун ˙E1 нинг векторини қуриш керак. Бунинг учун иккиламчи чулғам электр юритувчи куч ˙E2&#39; векторини 180 0 га бурамиз. Электр юритувчи куч ˙E1 векторига бирламчи чулғамдаги кучланишнинг актив ва индуктив пасайиши векторларни қўшамиз. Бирламчи чулғамдаги кучланишни реактив пасайиши векторини охирини координата боши билан бирлаштириб бирламчи чулғамдаги кучланиш вектори ˙U1 ни ва кучланиш билан ток орасидаги  1 бурчакни аниқлаймиз. Аралаш актив - индуктив характердаги юкламага уланган трансформаторда  1 >  2 бўлади. Трансформаторларнинг алмаштириш схемалари Трансформаторларнинг иш режимларини ўрганишда уларнинг алмаштириш схемаларидан ҳам фойдаланиш мумкин. Алмаштириш схемаларини чулғамлари келтирилган трансформаторнинг кучланишлар тенгламалари системаси асосида чизилади. Кучланишлар тенгламаларини системасидаги ва алмаштириш схемасидаги қаршиликлар трансформаторгача ва трансформатордан кейин уланган қаршиликларни ўз ичига олади. Чулғамлари ўзаро электромагнит боғланишда бўлган трансформаторнинг алмаштирш схемасини элементлари орасида электрик боғланиш мовжуд бўлган схема билан алмаштирилса, трансформаторнинг ишини аналитик ва график усуллар ёрдамида текшириш жараёни янада соддалашади. Умуман, бу масала (трансформатор схемасини алмаштириш масаласи) бир неча ечимга эга бўлиши мумкин, яoни бир неча турдаги алмаштириш схемаларини учратиш мумкин. Лекин уларнинг ҳар бири трансформаторнинг асосий электр юритувчи куч ва магнит юритувчи куч тенгламаларини каноатлантиришлари шарт. Трансформаторлар назариясида фақат &#34;Т-симон&#34; деб номланган алмаштириш схемасидан фойдаланилади. &#34;Г-симон&#34; номи билан аталувчи яна бошқа алмаштириш схемаси асинхрон машиналар назариясида кўпроқ қўлланилади. Келтирилган трансформаторнинг кучланишлар тенгламаларини қаноатлантира оладиган алмаштириш схемалари 14-расмда кўрсатилган. Бундай эквивалент трансформаторнинг ҳар бир чулғами иккита кетма-кет уланган ғалтакдан иборат. Трансформаторнинг 14,а-расмдаги алмаштириш схемаси сочилиш магнит майдонини ва чулғамдаги қувват исрофларини хисобга олинмасдан чизилган, 14,б-расмда эса, актив қувватнинг исрофларини ҳисобга олиниб чизилган алмаштириш схемаси келтирилган. Келтирилган тарнсформаторнинг бирламчи ва иккиламчи чулғамларини ўрамлар сони тенг W2&#39;= W1 бўлиб, иккала чулғамида бир хил катталикдаги электр юритувчи куч ˙Е2&#39;= ˙Е1 лар индукциялангани учун магнитловчи контурни умумлаштириш мумкин. Трансформаторнинг алмаштириш схемасидаги умумлаштирилган чулғам асосий магнит майдони Ф о ни ҳосил қилувчи магнитловчи контур вазифасини бажаради ва унда сарфланаётган электр қувват пўлатдаги қувват исрофи Р п билан аниқланади. а) б) 14- расм. Трансформаторнинг алмаштириш схемалари: а) магнит ўзакдаги магнит исрофларни ҳисобга олмаган; б) магнит ўзакдаги магнит исрофларни ҳисобга олган. Алмаштириш схемасидаги (14,а-расм) 1-2 шахобча схеманинг магнитловчи контурини ташкил этади. Бу контур орқали магнитловчи ток˙Iм оқиб ўтади. ˙Iм= ˙I1+˙I2&#39; (5-6) Бу ток ўз навбатида трансформаторнинг умумий магнитловчи кучини ҳосил қилади. ˙F∑ =W 1(˙I1+˙I2&#39;)= ˙F1+ ˙F2&#39; Трансформаторларнинг магнит исрофларини ҳисобга олган ҳолда алмаштириш схемаларини чизиш учун магнитловчи 1-2 контурдаги U 1,2 кучланишнинг квадратига ва қувватни актив исрофларига пропорционал бўлган r мг актив қаршиликни магнитловчи контурнинг индуктив Х м қаршилигига кетма-кет ёки параллел улаш керак. (14,б-расм). Трансформатордаги актив қувватнинг исрофларини электр юритувчи кучнинг Е 1 қийматига асосан хиоблаш мумкин. Шунингдек трансформатордаги актив қувват исрофларини тажриба ўтказиш йўли билан ҳам ҳисоблаш мумкин. Р мг = m1⋅E12 rмг (5-8) Бу ерда магнит ўзакнинг қаршилиги rмг= m1⋅E12 Pмг (5-9) Трансформаторнинг энергетик диаграммалари Трансформаторларда актив қувватни ўзгартирилишини энергетик диаграммадан (15,а-расм) ҳам куриш мумкин. Трансформаторнинг бирламчи чулғамини манбадан қабул килаётган актив қуввати Р 1 Р 1 = mU 1 I 1 cоs  1 (5-10) Бу қувватнинг бир қисми бирламчи чулғамдаги электрик исрофларни қоплашга сарфланади. Pэл1= m1I12r1 (5-11) Магнит ўзакда эса уни тайёрлашда қўлланилган электротехник пўлатнинг маркасига боғлик равишда актив қувватнинг бир қисми исроф бўлади. Р мг = m 1 I м 2 r м (5-12) бу ерда rм - магнит занжирининг қаршилиги. Трансформаторларнинг бирламчи чулғамидан иккиламчи чулғамига магнит майдон куч чизиқлари ёрдамида узатилаётган электромагнит қувват. Р эм = m 1 E 1 I ` 2 со s  2 (5-13) Иккиламчи чулғамда актив қувватнинг бир қисми электрик исрофларни қоплашга сарфланади. Pэл2= m1I2¿⋅r2&#39; (5-14) Истеъмолчига узатилаётган фойдали қувват Р 2 = mU ` 2 I ` 2 со s  2 Трансформаторларда реактив куватнинг ўзгариши диаграммада (15,б- расм) кўрсатилганга ўхшаш бўлади. Фараз қилайлик, трансформаторнинг бирламчи чулғами манбадан Q 1 реактив қувватни қабул қилаётган бўлсин, у ҳолда: Q 1 = mU 1 I 1 sin  1 (5-15) Реактив қувватнинг бир қисми бирламчи q 1 ва иккиламчи q 2 чулғамлардаги сочилиш магнит оқимини ҳосил қилишга сарфланади: Q1 Q2 q1 qм q2 P1 P2 pэл1 рмг Рэл2 а) б) 15-расм. Трансформаторларда а) актив б) реактив қувватни тақсимланиши q1=mI 12X1; q 2 = mI ` 2 2 X ` 2 (5-16) Трансформаторларнинг магнит ўзагидан оқиб ўтаётган магнит оқимни ҳосил қилиш учун сарфланган реактив қувват: q м = m 1 I м 2 X м (5-17) бу ерда Х м – магнитловчи контурнинг индуктив қаршилиги Манбадан бирламчи чулғам қабул килаётган реактив қувватнинг қолган қисми истеъмолчига узатилади. Q 2 = m 1 U ` 2 I ` 2 sin  2 (5-18) Агар трансформатор актив - сиғим характердаги истеъмолчини электр энергия билан таъминлаётган бўлса, у ҳолда  2 <0 бўлганлиги сабабли Q 2 <0 бўлади. Реактив қувватнинг ишорасини ўзгариши унинг йуналанишини ўзгарганини кўрсатади. Агар Q 1 <0 бўлса реактив қувват иккиламчи чулғамдан бирламчи чулғамга узатилади. Агар Q 2 <0 ва Q 1 >0 бўлса трансформаторларнинг бирламчи ва иккиламчи чулғамлари томонидан реактив қувват қабул қилинади ва магнит ўзакни магнитлашга сарфланади. Трансформаторларни қизиши ва совуши Трансформаторларда энергиянинг ўзгариши қувват исрофлари билан боғлиқ равишда бўлиб ўтади. Қувват исрофларининг кўп қисми трансформаторнинг актив қисмининг магнит ўзагида ва чулғамларида иссиқлик кўринишида ажралиб чиқади. Трансформаторларнинг магнит ўзагидаги магнит исрофлари бирламчи U 1 кучланишнинг квадратига пропорционал бўлиб, чулғамлардаги электрик исрофлар эса, бирламчи ва иккиламчи чулғамлардаги токларнинг квадратига тўғри пропорционал бўлади. Трансформаторларнинг иш режими ўзгарганда улардаги электрик қувват исрофлари ўзгариб, бирламчи кучланишни квадратига пропорционал бўлган магнит исрофлар ўзгармасдан қолади. Қувват исрофларининг бир қисми трансформаторларнинг магнит майдонида жойлашган конструктив элементларида (бакда, маҳкамлаш деталларида ва бошқалар) мавжуд бўлади. Трансформаторлардан ажралиб чиқаётган иссиқлик унинг элементларини қиздиради ва элементларини ҳарорати ўраб турган муҳит ҳароратидан ортиб кетади. Трансформаторнинг ҳароратини ортиши ундан ўраб турган муҳитга узатилаётган иссиқлик оқимини ортишига олиб келади, чунки иссиқлик оқими трансформаторни қизиган қисмининг ҳароратини ўраб турган муҳит ҳароратига нисбатан ортишига пропорционал бўлади. Трансформаторнинг қарор топган ҳарорати унинг совутиш тизимига боғлиқ. Трансформаторларни ва уларнинг совутиш тизими шундай лойиҳаланиши керакки, унинг қисмларининг ҳарорати рухсат этилган чегарадан ортиб кетмаслиги шарт. Трансформаторларни қисмларининг ҳароратини ортиши унинг ҳимояловчи материалларини емирилишига яъни электрик ва механик мустаҳкамлигини пасайишига сабаб бўлади. Утказилган тажрибаларда, трансформаторларнинг ҳароратини рухсат этилган қийматларидан 8  С га ортиши, унинг иш муддатини икки мартагача қисқартириши мумкинлиги аниқланган. Трансформатор номинал режимда ишлаганда қисмларининг ҳароратини ўраб турган муҳит ҳароратига нисбатан ортиши Давлат стандартида рухсат этилган  С қийматлардан ортиб кетмаса, трансформатор 15-20 йил давомида ишлаши мумкин: мойли трансформаторлар учун: чулғам магнит ўзакнинг ва конструктив қисмларнинг ташқи юзаси қуруқ трансформаторлар учун: Давлат стандартига асосан чулғамларга ва магнит ўзакларга тегиб турган ҳимояловчи материаллар учун иссиқликга чидамлилик классига боғлиқ равишда  С да Трансформаторлар сув билан совутилганда унинг қисмларининг ҳароратини ортиши юқоридагиларга нисбатан 15  С га ортиши мумкин. Трансформаторларни 15-20 йил ишлашини та o минлаш учун қисмларининг ҳароратини рухсат этилган қийматларида ўраб турган муҳитнинг ҳароратини сутка ва йил давомидаги тебранишлари ва трансформаторнинг юкламаси ҳисобга олинган. Трансформаторларнинг қарор топган қисқа туташув режимларида чулғамларнинг ҳарорати қуйидаги рухсат этилган қийматлардан ортмаслиги шарт. Мойли трансформаторлар учун чулғамлари мисдан тайёрланган чулғамли ……….. 250  С алюминдан тайёрланган чулғамли ……………………. 200  С Мисдан тайёрланган қуруқ трансформаторлар учун ҳимояловчи материалларнинг иссиқликка чидамлилик классига асосан. Чулғамлари алюминдан тайёрланган қуруқ трансформаторлар учун ҳимояловчи материалларни иссиқликга чидамлилик классига асосан: Трансформаторларнинг қисқа туташув режимининг давомийлиги Давлат стандартига асосан 5 секунддан ошмаслиги керак. Трансформаторнинг кучланишини ўзгариши Бирламчи чулғамнинг кучланиши ўзгармас U 1 =cоnst ва номинал кучланишига тенг, частота ҳам ўзгармас f 1 =cоnst ва номинал частотага тенг бўлган трансформаторнинг кучланишини ўзгариши деб, унинг иккиламчи чулғамини салт ишлаш режимида аниқланган кучланиши U 20 билан номинал юклама билан ишлаганда аниқланган кучланиши U 2 орасидаги арифметик фарқга айтилади. U= U20−U 2 U20 [В] (5-19)  U = U20* - U 2* U20* (5-20) Номинал қуввати катта трансформаторларнинг кучланишини ўзгаришини аналитик усулда ҳам аниқлаш мумкин. Бунинг учун трансформаторнинг соддалаштирилган вектор диаграммасидан фойдаланиш мумкин.  U % = U к a % со s  2 + U к r % sin  2 (5-21) бу ерда: U к a % - трансформаторнинг қисқа туташув кучланишини актив ташкил этувчиси, U к r % - реактив ташкил этувчиси. A гар трансформаторнинг чулғамларидаги кучланишни ўзгаришини номинал қувватдан катта ёки кичик юкламаларда, яъни I 2  I 2н да аниқлаш керак бўлса, у ҳолда кучланишнинг ўзгаришини  U тенгламасини (5-21) ўнг томонини К юк = I 2 / I 2н коэффициентга кўпайтириш керак. Актив-индуктив характердаги юкламага уланган трансформаторларнинг иккиламчи чулғамларидаги кучланиш пасаяди, актив - сиғим характердаги юкламада эса ортиб кетади. Чунки индуктив қаршиликда оқиб ўтаётган индуктив ток кучланишни пасайтиради, сиғим қаршиликдан ўтаётган сиғим токи кучланишни орттиради. Трансформаторларнинг номинал кучланиши катта бўлса сочилиш оқими ва қисқа туташув кучланиши шунчалик катта бўлади, шунинг учун уларда кучланишнинг ўзгариши ҳам катта бўлади. Адабиётлар: 1.Вольдек А. И. &#34;Электрические машин Москва Энергия, 1974. 27-32 бетлар 2.Камолов Н. К.Усмонов, Ш. Ю. «Электромеханика» фанидан дарслик 6.10 бетлар 3.Иброхимов У. &#34; Электр машиналари&#34;, &#34;Укитувчи&#34;, 1982 йил 4.Касаткин В.А. &#34;Электрические машины&#34;,&#34; Высша школа&#34;, &#34;Киев&#34;, 1982 год.

O'xshashlar

Трансформаторнинг салт ишлаши
Трансформаторнинг магнитланиш жараёни
Ўзаро индуктив боғланган занжирлар
Трансформаторнинг кучланиш тенгламаси ва алмаштириш схемалари
Тескари боғланиш ва уларнинг кучайтиргичларда қўлланилиши. Қувват кучайтиргичлари.