Qishloq xo'jaligida quyosh energiyasidan foydalanish imkoniyatlari - Energetika - Referatlar

Qishloq xo'jaligida quyosh energiyasidan foydalanish imkoniyatlari

Yuklangan vaqt:

29.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

163.7744140625 KB

Ko'chirib olish

Qishloq ho’jaligida quyosh energiyasidan foydalanish imkoniyatlari Reja: 1. O’zbekistonda quyosh energiyasidan foydalanish bo’yicha davlat Qarorlari 2. Quyosh energiyasidan foydalanishning hozirgi ko’rinishi va tahlili. 3. Quyosh energiyasi va uning manbai

Muqobil energiya manbalaridan foydalangan holda, mustaqil va murakkab energiya hamda issiqlik ta’minoti tizimlarini yaratish, ularni iqtisodiyotning turli sektorlariga joriy etish va keng qo’llashga doir ilmiy-tadqiqot, konstruktorlik- texnologik ishlar amalga oshirilmoqda. Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida iqtisodiyotni barqaror rivojlantirish va raqobatbardoshligini oshirishning muhim omili sifatida muqobil yoki qayta tiklanadigan energiya manbalaridan (quyosh, shamol energiyasi, biomassa, geotermal resurslar va boshqalar) foydalanish bo’yicha amaliy ishlanmalar olib borilmoqda. Muqobil energiya manbalaridan foydalangan holda, mustaqil va murakkab energiya hamda issiqlik ta’minoti tizimlarini yaratish, ularni iqtisodiyotning turli sektorlariga joriy etish va keng qo’llashga doir ilmiy-tadqiqot, konstruktorlik-texnologik ishlar amalga oshirilmoqda. Bugun mamlakatimizda energetika, qishloq xo’jaligi, sog’liqni saqlash, ta’lim, o’rta va kichik biznes sohasida foydalaniladigan quyosh fotoelektrik stansiyalari, suv isitgichlari, issiq suv ta’minoti tizimlari, suvni chuchuklashtirish moslamalari, issiqxonalar, shuningdek, quritish qurilmalarini loyihalashtirish, ishlab chiqarish, o’rnatish va xizmat ko’rsatishga ixtisoslashtirilgan o’nlab korxonalar faoliyat yuritmoqda. Qishloq xo’jaligi mamlakatimiz iqtisodiyotining muhim sektorlaridan biridir. Ayni paytda qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlash va sifatli saqlashni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish zarur. Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini quritish ularni uzoq muddat saqlash va foydali xususiyatlarini saqlab qolishni ta’minlash bilan bog’liq muammolarni hal etishning samarali yo’llaridan biri hisoblanadi. Ushbu jarayon qishloq xo’jaligi mahsulotlarini bug’latish va paydo bo’lgan bug’ni yo’q qilish orqali ulardagi namni quritishga asoslangan. Bu nafaqat mahsulotlarning sifat ko’rsatkichlarini saqlash, balki ularni yanada yaxshilashni ta’minlaydi. Shu bois quritish jarayoni uslublari va maqbul rejimini tanlashda quritish texnologiyasining ilmiy asoslariga tayanish zarur. Bu borada mahsulot xususiyatini o’rganish, energiya yetkazib berishning yuqori samarali va murakkab

usullarini aniqlash talab etiladi. Mahsulotlarni quritish jarayonini tezlashtirishga yordam beradigan mazkur usullar qayta ishlash va oziq-ovqat sanoatida energiya sarfining ilmiy asoslangan me’yorlarini amalga oshirish uchun qulay sharoitlar yaratishni ham ta’minlashi lozim. Qayta tiklanadigan energiya manbalaridan ushbu maqsadlarda keng foydalanilmoqda. Ayniqsa, mamlakatimizda quyosh energiyasi qayta tiklanadigan energiya manbalari orasida yetakchi sanaladi. Meva-sabzavot konservalariga nisbatan quritilgan mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun unchalik ko’p mablag’ sarflanmaydi. Ammo, ushbu jarayon energiya tejaydigan texnologiyalarni ishlab chiqish va sohaga joriy etishni taqozo etadi. Masalan, bir kilogramm quritilgan mahsulot ishlab chiqarish uchun undagi 4-10 kilogramm namni yo’q qilish lozim va bunda energiya sarfi 2,7-7,4 kilovatt-soatni tashkil etadi. Buning natijasida qishloq xo’jaligi sektorida quritish jarayonining energiya sarfi soha umumiy yoqilg’i balansining qariyb 20 foizini tashkil qiladi. Mavjud qishloq xo’jaligi quritish qurilmalari tuzilishiga ko’ra, shartli ravishda ikki, ya’ni yoqilg’ida (turli an’anaviy energiya resurslaridan foydalaniladi) va quyosh energiyasi yordamida ishlaydigan guruhga ajratiladi. Ularning har biri o’z afzallik va kamchiliklariga ega. Yoqilg’i asosida ishlaydigan quritgichlarning ustunligi shundaki, ular yuqori darajada mahsuldorlikni ta’minlab, sanoat asosida qo’llash imkonini beradi. Kamchiligi esa narxining qimmatligi va ko’p energiya talab qilishidir. Bundan tashqari, mazkur moslamalar tarkibida shakar ko’p bo’lgan meva-sabzavot navlarini quritishda unchalik samara bermaydi. Mamlakatimizning tabiiy-iqlim sharoitida quyosh energiyasi asosida ishlaydigan qurilmalardan foydalanish ko’rib chiqilayotgan ilmiy-texnik muammolarni hal qilish uchun istiqbolli hisoblanadi. Yoqilg’i-energetika resurslarini tejash, ishlab chiqarishning ekologik jihatdan tozaligi, qulay tabiiy-iqlim sharoitlari ushbu qurilmalarning afzalliklari sirasiga kiradi. Ayniqsa, qishloq xo’jaligi mahsulotlarining pishishi va ularni qayta ishlash jarayoni quyosh radiatsiyasining eng faol davriga to’g’ri keladi.

Biroq, bunday qurilmalarni qo’llash ob-havo va kunning quyoshli bo’lishiga bog’liqdir. Buning natijasida quritish jarayoni cho’ziladi va quyosh nuri bo’lmagan paytda (kechasi yoki havo bulutli bo’lganda) samaradorlik pasayadi. Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini quyosh nuri bilan quritish jarayonini jadallashtirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining «Fizika – Quyosh» ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasi Fizika-texnika institutida universal quritish qurilmasi ishlab chiqildi. Issiqlik o’tkazuvchi akkumulyator bilan jihozlangan mazkur qurilmadan mavsum davomida foydalanish mumkin. Ayni paytda issiqlikni to’plash orqali quyosh energiyasini hosil qilish istiqbolli va jadal ishlab chiqilayotgan usul hisoblanadi. Bu turli materiallarda quyosh radiatsiyasi ta’sirida ro’y beradigan faza o’tkazgichlar hisobidan amalga oshiriladi. Glauber tuzi shunday materiallar sirasiga kiradi. Nol daraja haroratda bir holatdan ikkinchisiga o’tishda issiqlikning ajralish yoki singdirilish holati kuzatiladigan «muz-suv» tizimiga mos ravishda natriy sulfati glauber tuzining kristallangan suvida Selsiy shkalasi bo’yicha 32,4 darajada eriydi. Bunda to’plangan issiqlik energiyasi tuzlarning 32,4 daraja va undan past haroratda qayta kristallanishi jarayonida ajralib chiqadi. Bu esa issiqxonalarda o’simliklarni yetishtirish uchun muayyan haroratni saqlash, ularni kunduzi qizib ketish, kechasi muzlab qolishdan saqlash imkonini beradi. Natriy sulfatidan issiqlik to’plovchi material sifatida foydalanish issiqxonalarni isitish xarajatlarini, boshqa energiya turlari bilan isitilmaydigan issiqxonalarda o’simliklarning ortiqcha qizib ketish va muzlash ehtimolini kamaytirishga yordam beradi. Institut mutaxassislari tomonidan yaratilgan quyosh energiyasida ishlaydigan shunday quritish moslamasining tajriba namunasi ayni paytda olimlarimiz ishlab chiqayotgan «Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini yetishtirish va quritish uchun quyosh kompleksini yaratish» innovatsion loyiha doirasida Buxoro viloyatidagi «Adolat Zamin Yog’dusi» fermer xo’jaligida joriy etilmoqda. Ushbu kompleks mavsumga qarab, yil davomida (qishda issiqxona, yozda quritish qurilmasi sifatida) foydalanish uchun mo’ljallangan. Ishlab chiqariladigan elektr energiyasi bir vaqtning o’zida yoritish va ventilatsiya tizimlari faoliyatini, issiqlik

energiyasi esa ish rejimiga qarab kompleks ichidagi zarur havo haroratini ta’minlaydi. Mazkur kompleksda bir paytning o’zida 1,5 tonnagacha qishloq xo’jaligi mahsulotlarini quritish mumkin. Mazkur universal kompleks yordamida energiyani tejash, tuvakka ekish va tomchilatib sug’orish tizimidan foydalanish hisobidan turli o’g’itlar va suv sarfini kamaytirish mumkin. Shuningdek, oyna yoki polietilen o’rniga havo qatlamchalari va issiqlik o’tkazmaydigan materiallar bilan qoplangan polikarbonatdan foydalanish va devorlar yuzasining shaffofligi samarasida atrof-muhitga katta miqdorda issiqlik chiqishi hajmi kamayadi. Institut olimlari tomonidan yaratilgan murakkab universal quyosh quritish qurilmasi Innovatsion g’oyalar, texnologiyalar va loyihalar respublika yarmarkasida taqdim etilib, ilmiy jamoatchilik va qishloq xo’jaligi sohasi xodimlarida katta qiziqish uyg’otdi. Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini yetishtirish va quritishni ta’minlash maqsadida mamlakatimiz olimlari tomonidan quyosh energiyasidan oqilona foydalangan holda yaratilayotgan quyosh qurilmalarining joriy etilishi fermer xo’jaliklarida ularni qo’llash imkoniyatini kengaytirmoqda. Yosh olimlarimiz ham bu borada olib borilayotgan ishlarga salmoqli hissa qo’shmoqda. Ishlab chiqarishga yangi texnalogiyalarni joriy etish va mavjud energiya resurslaridan oqilona foydalanishni ko’zda tutuvchi energiyani tejash siyosatining izchil amalga oshirilayotgani ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxini pasaytirish, iqtisodiyot tarmoqlarining texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarini yaxshilashga xizmat qilmoqda. Ayni paytda energiya resurslari va energiyani tejash, shuningdek muqobil energiya manbalari sohasiga texnalogiyalarni joriy etish va ulardan foydalanish bo’yicha qarorlar va davlat dasturlari amalga oshirilmoqda. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning 2013-yil 1-martda qabul qilingan “Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi farmonida muqobil energetika sohasidagi ilmiy salohiyatni yanada takomillashtirish, muqobil energetika manbalarini ishlab chiqaruvchilar va

foydalanuvchilarni rag’batlantirish, ularga soliq va bojxona imtiyozlarini berish “Muqobil energiya manbalari to’g’risida”gi qonun loyihasini ishlab chiqish vazifalari belgilangan. Respublikamizda quyosh energiyasini issiqlik va elektr energiyasiga aylantirish va undan foydalanish, yuqori temperaturalar olish va geliomaterialshunoslik bo’yicha fundamental ilmiy tadqiqotlar bilan birgalikda katta miqiyosdagi amaliy ishlar olib borilmoqda. Dunyoda eng katta va noyob quyosh pechining faoliyat ko’rsatilayotganligi va quyosh elektrostansiyalarini barpo etish yo’lidagi sa’yi- harakatlar, shuningdek “Quyosh energiyasidan foydalanish” Xalqaro Markazining tashkil etilishi fikrimizning dalilidir. O’zbekiston energiya resurslari o’ziga yetarli mamlakat hisoblanadi. O’zbekiston Markaziy Osiyo davlatlari orasida birinchilardan bo’lib, quyosh energetikasi bo’yicha o’z ilmiy ishlanmalariga asoslangan yangi taraqqiyot bosqichiga ko’tarilgan mamlakatdir. Bu borada O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining “Fizika-Quyosh” ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi Fizika- texnika institutining xizmati katta. Institut olimlari mamlakatimizdagi ulkan gelioenergetika salohiyatidan oqilona foydalanish bo’yicha samarali tadqiqotlar olib bormoqda. O’n yildan ortiqroq vaqtdan buyon mamlakatimiz olimlarining ilmiy ishlanmalari asosida quyosh energiyasi bilan suv isitadigan qurilmalar negizida uy-joy va ijtimoiy obektlarni issiq suv va issiqlik bilan ta’minlash tizimi ishlab chiqilmoqda va ulardan tajriba tariqasida foydalanilmoqda. Toshkent shahrida, Samarqand viloyati va boshqa hududlarda suvni isitib beradigan gelioqurilmalar o’rnatilgan. O’zbekiston olimlarining eng yangi tadqiqotlari qishloq xo’jaligida ham qo’llanilayotir. Ma’lumki ayrim sabablarga ko’ra, elektr uzatish tarmoqlari va suv ta’minoti tizimi ishlamaydigan hududlarda suvni yuqoriga ko’tarib berish borasida qiyinchiliklar mavjud. Shu maqsadda quyosh energiyasini elektr energiyasiga aylantiradigan fotoelektr qurilmalardan keng foydalanilmoqda. Bu qurilmalar quyosh batareyalari, energiya to’plash tizimi va doimiy tokni o’zgaruvchan tokka aylantiradigan moslamani o’z ichiga oladi.

Fotoelektr qurilmasi uzoq muddat xizmat qiluvchi hamda maxsus texnik xizmatni talab qilmaydi va bir necha yil davomida sarflangan xarajatni qoplaydi. Shuni inobatga olgan holda O’zbekistonning birinchi prezidenti I. Karimovning 2014-yil 4- iyundagi “Samarqand viloyatida quvvati 100 MVt bo’lgan quyosh fotoelektr stansiyasini qurish investitsion loyihasini amalga oshirish bo’yicha chora tadbirlar to’g’risida”gi 2183- sonli qarori ijrosi doirasida va idoralararo tender kengashining 2016-yil 27-oktabrdagi qaroriga binoan Samarqand viloyatida qurilayotgan 100 MVt li quyosh fotoelektr stansiyasini loyihalashtirish, qurish va ekspluatatsiya qilish bo’yicha asosiy pudratchi deb, Xitoyning “Zhuhai Singes Green Building Technology Co Ltd” kompaniyasi etib belgilandi. Ushbu tender 2014- yil oktabr oyida e’lon qilingan bo’lib, uni qurib foydalanishga topshirish uchun 2 yil vaqt talab qilishi mumkin. O’zbekistonda quyosh energiyasidan foydalanish uchun o’ta qulay iqlim sharoiti mavjud. O’ta qulay geografik joylashuv jihatdan yilning 85–87 foiz kunlarida quyoshli osmon bo’ladi. Qayta tiklanuvchi energiya manbalarini qo’shib hisoblaganda bu borada O’zbekistonning energetik salohiyati 98,5 foizni tashkil etadi. Aynan mana shu energiyadan to’g’ri va unumli foydalanilsa, aholining ijtimoiy sharoitini yanada yaxshilash mumkin. Quyosh energiyasidan foydalanishni ommalashtirish maqsadida O’zbekiston innovatsion rivojlanish vazirligi, Milliy energotejash kompaniyasi, Quyosh energiyasi xalqaro instituti va muqobil energetika klubi hamkorlikda «O’zbekistonda quyosh energiyasidan foydalanish va uni rivojlantirishda innovatsion yondashuv: Muammolar va ularni yechish yo’llari» mavzusida davra suhbatini o’tkazdi, deb xabar beradi Kun.uz’ga vazirlik matbuot xizmati. Uchrashuv davomida mutaxassislar tomonidan quyosh energiyasi uskunalarini respublikamizga keng joriy etish, aholi va tadbirkorlarni bunga jalb etishning maqbul tarif turlari, yashil tarif — xususan, mavjud an’anaviy issiqlik elektrostansiyalar hududida sinov tariqasida quyosh stansiyalarga asos solish masalalari muhokama qilindi.

Davra suhbati yakunida O’zbekistonda quyosh energiyasini rivojlantirishning muhim yo’nalishlarini belgilandi. Tez orada dastlabki quyosh stansiyalari qaysi manzillarda joriy etilishi ma’lum qilinadi. Quyosh energiyasini yig’ish uchun quyosh radiatsiyasidan yorug’lik fotonlarini ushlab, ularni energiyaga aylantira oladigan quyosh panellari ishlatiladi. Fotovoltaik energiya ishlab chiqarish uchun, Quyosh nurlanishida mavjud bo’lgan yorug’lik fotonlarini olish va undan foydalanish uchun uni elektrga aylantirish kerak. Bunga quyosh panelidan foydalanish orqali fotovoltaik konversiya jarayoni orqali erishish mumkin. Quyosh panelida hal qiluvchi element sifatida fotovoltaik element mavjud. Bu yarimo’tkazgich materialdir (masalan, kremniydan qilingan). U harakatlanuvchi qismlarni talab qilmaydi, hech qanday yoqilg’i talab qilmaydi va shovqin yaratmaydi. Ushbu fotovoltaik element doimiy ravishda yorug’lik ta’sirida bo’lsa, u yorug’lik fotonlari tarkibidagi energiyani o’zlashtiradi va energiya ishlab chiqarishga yordam beradi, ichki elektr maydoni tomonidan tutilgan elektronlarni harakatga keltiradi. Bu sodir bo’lganda, fotovoltaik hujayra yuzasida to’plangan elektronlar to’g’ridan- to’g’ri oqim hosil qiladi. Fotovoltaik elementlarning chiqish kuchlanishi juda past (faqat 0,6V) bo’lgani uchun ular ketma-ket ulanadi, so’ngra old tomoni shisha plastinaga o’raladi va old tomoni boshqa isbot o’tkazmaydigan material bilan qoplangan namlik. Orqa tarafingiz (chunki u ko’pincha soyada bo’ladi). Bir qator fotovoltaik hujayralar birlashtirilib, fotovoltaik modul hosil qilish uchun yuqoridagi materiallar bilan qoplangan. Ushbu darajada siz allaqachon quyosh panellariga o’tish uchun mahsulotlarni sotib olishingiz mumkin. Texnologiya va foydalanish turiga qarab, modul 0,1 kvadrat metr (10 vatt) dan 1 kvadrat metr (100 vatt) gacha bo’lgan sirt maydoniga ega, ko’rsatilgan o’rtacha qiymat va dasturga qarab 12 V, 24 V yoki 48 V. Yuqorida aytib o’tilganidek, fotovoltaik konversiya jarayoni orqali energiya juda past kuchlanishlarda va to’g’ridan-to’g’ri oqimda olinadi. Bu energiyani uy uchun

ishlatib bo’lmaydi, shuning uchun uni o’zgaruvchan tokga aylantirish uchun keyinchalik oqim inverteridan foydalanish kerak. Quyosh issiqlik energiyasi nima Nomidan ko’rinib turibdiki, bu qayta tiklanadigan va toza energiya turi bo’lib, elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun quyosh energiyasidan foydalanishdan iborat. Quyosh radiatsiyasida joylashgan yorug’lik fotonlaridan elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun fotovoltaik energiyada ishlatiladigan quyosh panellaridan farqli o’laroq, bu energiya suyuqlikni isitish uchun ushbu radiatsiyadan foydalanadi. Quyosh nurlari suyuqlikka tushganda uni isitadi va bu issiq suyuqlik turli maqsadlarda ishlatilishi mumkin. Yaxshiroq fikrga ega bo’lish uchun Kasalxona, mehmonxona yoki uyning energiya iste’molining 20% issiq suvdan foydalanishga to’g’ri keladi. Quyosh issiqlik energiyasi yordamida biz suvni quyosh energiyasi bilan isitamiz va undan foydalanishimiz mumkin, shunda ushbu energetika sohasida fotoalbom yoki boshqa energiyadan foydalanishimiz shart emas. Quyosh issiqlik energiyasi xarajatlarni kamaytirishga, energiyani tejashga va global isish va iqlim o’zgarishiga olib keladigan karbonat angidrid chiqindilarini kamaytirishga katta yordam beradi.

Asosiy foydalanish Fotovoltaik quyosh energiyasidan foydalanishning asosiy yo’nalishlaridan biri quyosh panellarida hosil bo’ladigan uzluksiz energiyani o’zgaruvchan tokga aylantira oladigan va uni tarmoqqa kiritishi mumkin bo’lgan fotovoltaik sensorlar va oqim invertorlarini o’rnatishdir.

Bir kilovatt soat quyosh energiyasining narxi boshqa energiya ishlab chiqarish tizimlariga qaraganda qimmatroq. Vaqt o’tishi bilan bu juda ko’p o’zgargan bo’lsa- da. Ba’zi joylarda quyoshli soatlar soni yuqori, quyosh fotovoltaikining narxi eng past. Ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash uchun moliyaviy va huquqiy yordam uchun maxsus liniyangiz bo’lishi kerak. Yakuniy tahlilda biz sayyoramizning ifloslanishiga, iqlim o’zgarishiga va ifloslanishiga yordam beramiz. Bundan tashqari, ko’pincha quyidagi sohalarda qo’llaniladi:  Yoritish. Fotovoltaik quyosh energiyasidan yana bir foydalanish ko’plab shaharlarning kirish joylarini, dam olish joylarini va chorrahalarini yoritishdir. Bu yorug’lik xarajatlarini kamaytiradi.  Signal berish . Ushbu turdagi energiya bo’lakda signal berish uchun ko’proq va tez-tez ishlatiladi.  Ushbu turdagi energiya mobil quvvat takrorlagichlari, radio va televidenie sohalarida ko’p marta qo’llaniladi.  Qishloqlarni elektrlashtirish. Markazlashtirilgan tizim yordamida ko’proq tarqoq shaharlar va kichik shaharlar qayta tiklanadigan elektr energiyasidan bahramand bo’lishlari mumkin.  Fermer xo’jaliklari va chorvachilik . Ushbu hududlarda energiya iste’moli uchun fotovoltaik quyosh energiyasidan foydalaniladi. Ularni yoritish uchun suv nasoslari va sog’ish uchun sug’orish nasoslari va boshqalarni ishlating. Afzalliklar  Bu mutlaqo toza energiya Bu uglerod izini sezilarli darajada kamaytirishga yordam beradi. Uni ishlatish tufayli biz issiqxona gazlari hosil bo’lishidan qochamiz va ularni hosil qilish paytida ham, ulardan foydalanish paytida ham ifloslantirmaymiz.  Bu qayta tiklanadigan energiya manbai va vaqt o’tishi bilan barqaror.  Boshqa qayta tiklanadigan energiyalardan farqli o’laroq, Ushbu energiya narsalarni qizdirishi mumkin.

 Har qanday turdagi doimiy ekstraktsiyani talab qilmaydi ishlashi uchun materiallar. Bu uni ancha arzon energiyaga aylantiradi. Quyosh paneli 40 yil xizmat qilish muddatiga ega bo’lishi mumkin.  Quyosh nurlari juda ko’p va mavjud shuning uchun quyosh panellaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.  Fotoalbom yoqilg’idan foydalanishga bo’lgan ehtiyojni kamaytiradi shuning uchun bu tabiiy resurslarni tejashga va atrof-muhit ifloslanishini kamaytirishga yordam beradi.

O'xshashlar

Quyosh energiyasini o’lchash usullari

Quyosh elektr stansiyalari (qes)

Sanoat korxonalarida energiya ta’minoti va muqobil energiya manbali elektr stansiyalarni energetik samarali ishlashi

Texnika taraqqiyotida energetikaning o’rni

Energetika zaxiralaridan foydalanish jarayonlari