Mahalliy va gidravlik qarshiliklar. Bord tеorеmasi - Energetika - Referatlar

Mahalliy va gidravlik qarshiliklar. Bord tеorеmasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

604.5 KB

Ko'chirib olish

Mahalliy va gidravlik qarshiliklar. Bord tеorеmasi Reja : 1. Mahalliy qarshilik koeffisienti. 2. Trubaning keskin kengayishi. Bord teoremasi. 3. Trubalarning torayishi. Diffo’zorlar, tirsaklar. 4. Mahalliy gidravlik qarshiliklarda Kavitasiya hodisasi.

1. Mahalliy qarshilik koeffisienti Mahalliy qarshilikning asosiy turlari. Mahalliy qarshilikning juda ko’p turlari mavjud bo’lib, ularning har biri uchun bosimning pasayishi turlichadir. Amaliy hisoblashlarda mahalliy qarshiliklarda bosimning pasayishini solishtirma kinetik energiyaga proporsional qilib olinadi: g v Нм 2 2  (1) Proporsionallik koeffisienti ζ mahalliy qarshilik koeffisienti deb ataladi va asosan tajriba yo’li bilan aniqlanadi. Mahalliy qarshiliklarning asosiy turlari quyidagilar: 1) Keskin kengayish (13.1-rasm). Mahalliy qarshilikning bu turida ζ koeffisient kesimlarning o’zgarishiga bog’liq bo’lib , kesimlar nisbati 2 1 S S qancha kichik bo’lsa, u shuncha katta bo’ladi. Bu holda mahalliy qarshilik koeffisientini nazariy hisoblasak ham bo’ladi. Keskin kengayishda 2-2 kesimda 1-1 kesimga nisbatan bosim ortib (р 2 >р 1 ), tezlik kamayadi (v 2 <v 1 ). 2) Tekis kengayish (2-rasm). Mahalliy qarshilik koeffisienti kesimning o’zgarishiga va konuslik burchagi α ga bog’liq bo’lib, kesimlar nisbati 2 1 S S ning kamayishi va α ning ortishiga qarab ortadi. Avval ko’rsatilgandagi kabi 2-2 kesimda 1-1 kesimdagiga nisbatan bosim ortadi (р 2 >р 1 ) va tezlik kamayadi (v 2 <v 1 ). 2

3) Keskin torayish. (13.3-rasm). Mahalliy qarshilik koeffisienti ζ kesimlar o’zgarishiga bog’liq bo’lib, ularning nisbati ortishi bilan ortadi. Bu holda energiyaning sarf bo’lishi keskin kengayishga nisbatan kam bo’ladi. 4) Keskin torayish (13.4-rasm). Mahalliy qarshilik koeffisienti kesimlar nisbati2 1 S S ning va konuslik burchagining ortishi bilan ortadi. Keskin torayishda ham, tekis torayishda ham 2-2 kesimda 1-1 kesimga nisbatan bosim kamayib (р 2 <р 1 ), tezlik ortadi (v 2 >v 1 ). 5) Tirsak (13.5-расм). Mahalliy qarshilik koeffisienti ikki trubaning tutashish burchagiga bog’liq bo’lib, bu burchakning ortishi bilan ortadi.  ning  ga bog’liqligi asosan tajribada tekshirilgan bo’lib, ba‘zi sodda hollari oqimchalar nazariyasida ko’rilgan. 6) Burilish (13.6-rasm). Mahalliy qarshilik koeffisenti burilish burchagi  va truba diametrining burilish radiusi бR ning nisbatiga bog’liq bo’ladi. Burilishda  truba diametrining burilish radiusiga nisbati бR D ortishi bilan ortib boradi. 7) Trubaga kirish (13.7-rasm). Agar truba biror suyuqlik bilan to’la idishga tutashtirilgan bo’lsa, u holda kirishdagi o’tkir burchaklarni (13.7-rasm, a) aylanib o’tishi uchun suyuqlik energiyasi sarf bo’ladi. 8) Diafragma deb truboprovodga urnatiladigan va suyuqlik sarfini o’lchash uchun ishlatiladigan o’rtasi teshik disk(diafragma)ga aytiladi (13.8-rasm). Bu holda mahalliy qarshilik koeffisenti trubaning kesimi S 1 va diafragma teshigi kesimi S 0 ning nisbati 1 0 S S ga bog’liq bo’ladi va bu nisbatning ortishi bilan kamayib boradi (13.1- jadval). 1 0 S S 0.1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0  226 47,8 17,5 7,8 3,75 1,8 0,8 0,29 0,06 0,00 3

9) Berkiitgich (zadvijka). Mahalliy qarshilik koeffisenti eshikchaning (13.9- rasm) ochilish darajasiga bog’liq bo’lib, uning ochilishi kattalashishi bilan kamayib boradi. Uning o’rtacha ochilishiga  =2,0 to’g’ri keladi. 10) Drossel klapan (13.10-rasm) va tiqin-jumrak (13.11-rasm). Bu hollarda mahalliy qarshilik koeffisenti drossel klapanning va tiqin-jumrakning ochilish burchagiga bog’liq bo’lib,  20 0 dan 50 0 gacha bo’lganda  ning qiymatlari: Drossel klapan uchun  =2  53. Tiqin-jumrak uchun  =2  33 atrofida bo’ladi. Bulardan tashqari, ventillar, jumraklar va boshqalarda ham mahalliy qarshilikning kamayishini kuzatish mumkin. 2. Trubaning keskin kengayishi. Bord teoremasi Trubaning keskin kengayishi va bunda oqimning taxminiy sxemasi 13.1-rasmda keltirilgan. Ko’rinib turibdiki, oqim trubaning tor kesimidan keng kesimiga o’tganda burchaklar suyuqlik truba sirtidan ajraladi. Natijada oqim keskin kengayadi va oqim sirti bilan truba devori orasida xalqasimon oraliqda aylanma (uyurmali) harakat vujudga keladi. Kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, asosiy oqim hamda aylanayotgan suyuqlik o’rtasida zarrachalar u tomondan bu tomonga o’tib turadi. Trubaning keskin kengayishida mahalliy qarshilik koeffisienti ζ ni nazariy usul bilan hisoblash mumkin. 4

Buning uchun trubaning tor qismida 1-1 kesim olamiz. Trubaning kengaygan qismida esa keskin kengayishda keyin oqim kengaygan bo’lib, barqarorlashgan qismidan 2-2 kesim olamiz. 1-1 kesimda tezlik v 1 , bosim р 1 2-2 kesimda esa tezlik v 2 , va bosim р 2 bo’lsin. Bu kesimlarga pezometr o’rnasak, р 2 > р 1 bo’lgani uchun 1-1 kesimdagi pezometrda suyuqlik sathidan h qadar past bo’ladi. Agar kesimning kengayishi hisobiga gidravlik yo’qotish bo’lmaganda edi, bu farq Δh miqdorida ko’proq bo’ladi. Ana shu ikkinchi pezometrdagi suv sathining Δh qadar pasayib qolishi mahalliy gidravlik yo’qotishdan iboratdir. 1-1 kesimining sirti S 1 , 2-2 kesimning sirti esa S 2 bo’lsin. U holda bu kesimlar yuzasi bo’yicha tezlik bir xil (ya‘ni α ≈ χ 2 ≈1) deb hisoblasak, Bernulli tenglamasi shunday yoziladi: кенггh g v р g v р     2 2 22 2 21 1   (2) Endi, 1-1 va 2-2 kesimlar o’rtasidagi suyuqlikning silindrik hajmi uchun harakat miqdorining o’zgarishi teoremasini qo’llaymiz. Buning uchun yon sirtlaridagi urinma zo’riqishni taxminan nolga teng deb olib, aytilgan hajmga ta‘sir qilayotgan tashqi kuchlar impulsini hisoblaymiz. 1-1 kesimni truba kengayish kesimining ustida olingan deb qarash mumkin. U holda silindr asoslarining yuzalari tengligidan ularga ta‘sir qiluvchi impuls o’zgarishi shunday yoziladi: ( р 1 – р 2 ) S 2 1-1 kesimdagi harakat miqdori ρQv 1 va 2-2 kesimdagi harakat miqdori ρQv 2 bo’lgani uchun ular orasidagi harakat miqdorining o’zgarishi quyidagiga teng bo’ladi. ( р 1 – р 2 ) S 2 ρQ(v 2 -v 1 ) Bu ikki miqdorni tenglashtirib, ushbu tenglamani olamiz: 5

( р 1 – р 2 ) S 2 =ρQ(v 2 -v 1 ) Tenglamaning ikki tomonini S 2 γ ga bo’lsak, u holda Q=S 2 v 2 ni hisobga olib, ushbu tenglamani olamiz: ) ( ) ( 1 2 2 1 2 2 2 1 v v g v v v S Q р р         ( 3 ) Oxirgi tenglamani ) ( 1 2 2 v v v  hadi ustida quyidagi amallarni bajaramiz: 2 2 2 2 2 2 ) ( 2 12 1212 22 2 122 2122 v v vv v v vv v v v v         U holda (13.3) tenglama ushbu ko’rinishga keladi: g v v g v g v g v g v g vv v v р р 2 ) ( 2 2 2 2 2 2 2 2 22 1 21 22 21 22 21 21 22 2 1             Oxirgi tenglama hadlarini bir xil indekslar bo’yicha gruppalasak: g v v g v р v р 2 ) ( 2 2 22 1 21 2 21 1        Bu tenglamani (13.2) bilan solishtirsak, quyidagi kelib chiqadi: g v v h H кенг м 2 ) ( 22 1   ( 4 ) Olingan (13.4) formula Bord formulasi deyiladi. Bu formulaga asosan bosimning keskin kengayishidagi pasayishi tezlik kamayishi kvadratning ikkilangan erkin tushish tezlanishiga nisbatiga teng (Bord teoremasi). 6

1 2 1 2 2 2 11 v S S v ёки Sv Sv  ni qo’llasak, u quyidagi ko’rinishda yoziladi: g v S S g v S S v Hм 2 1 2 1 21 2 2 1 2 1 1 1               Bu munosabatni (13.1) ga solishtirib, keskin kengayish uchun mahalliy qarshilik koeffisienti formulasi ushbu ko’rinishda yoziladi: 2 2 1 1         S S  ( 5 ) Bu olingan munosabat (tajribalarda tasdiqlanishicha) turbolent oqimlar uchun olingan tajriba natijalariga juda yaqin keladi. Shuning uchun u ko’rilgan hollarda hisoblash ishlarida keng qo’llaniladi. Trubaning kengaygan kesimi avvalgi kesimdan juda keng bo’lsa ( S 2 >> S 1 ), u holda ζ ≈1 bo’ladi: g v H м 2 21  Bu xususiy holda oqimning butun kinetik energiyasi mahalliy qarshilikni Еngish uchun sarf bo’ladi. SHuni aytish kerakki, ko’rilgan holdagi energiyaning hammasi trubaning keskin kengaygan qismida oqimning truba sirtidan ajrashi hisobiga hosil bo’lgan aylanma harakatning vujudga kelishiga va uning yangilanib turishiga sabab bo’ladi. 3. Trubalarning torayishi. Diffuzorlar, tirsaklar 7

Keskin torayishda (13.3-rasm.) kesimlar nisbati bir xil bo’lgan keskin kengayishga nisbatan kamroq energiya sarf bo’ladi. Gidravlik yo’qotish keskin kengayish kabi aniqlanadi. Bosimning to’liq pasayishi quyidagiga teng bo’ladi: g v g v v g v h H тор т т тор м 2 2 ) ( 2 22 22 2 0        (13.6) Bu еrda, ζ 0 –tor trubaga kirishdagi ishqalanishni aniqlovchi qarshilik koeffisienti; υ т –toraygandagi tezlik. Keskin torayishning qarshilik koeffisienti torayish darajasi 2 1 S S n ga bog’liq va I.Е Idelchik tomonidan taklif qilingan quyidagi yarim emperik formula bilan aniqlanishi mumkin:              n S S тор 1 1 2 1 1 2 1 1 2  (7) Formuladan ko’rinib turibdiki, 0 1  n deb hisoblash mumkin bo’lsa, ya‘ni katta idishdan trubaga kirish holida, agar kirish burchagi silliqlangan bo’lmasa, qarshilik koeffisienti (13.7-rasm) ς тор =0,5 bo’ladi. Kirish burchagi silliqlangan bo’lsa, qarshilik kuchi kamayadi. Tekis torayish (13.4-rasm) konfuzor deb ataladi. Konfuzorda suyuqlik oqayotganda tezlik ortib, bosim kamayib boradi. Suyuqlik katta bosimli sohada kichik bosimli soxaga karab, harakat qilgani uchun uyurmalar paydo bo’lishi va diffuzordagi kabi oqimning sirtdan ajralishiga hech qanday sabab yo’q. Shuning uchun konfuzorda energiya faqat ishqalanishga sarf bo’ladi. Shunday qilib konfuzordadagi qarshilik kuchi xudi shunday diffuzordagiga qaraganda kichik bo’ladi. Konfuzordagi bosimning pasayishini integrallasak : 8

gv nH и м 21 1 2sin8 2 2 2       ( 8 ) bu Еrda n-torayish darajasi. Konussimon trubaning silindrik trubaga tutashgan joyiga ma‘lum shakl berilib, silliq tutashtirilgan trubalar soplolar deyiladi. Tekis kengayib boruvchi trubalar (13.2-rasm) diffuzorlar deyiladi. Diffuzorlarda harakat tezligi kamayadi va bosim ortib boradi. Suyuqlik zarrachalari ortib borayotgan bosimni Еngish uchun o’z kinetik energiyasini sarflaydi, natijada diffuzorning kengayish yo’nalishida kinetik energiyasi kamayib boradi. Suyuqlikning devor yonidagi qavatlarining energiyasi shunchalik kamayadiki, ortib borayotgan bosim kuchini Еnga olmay qoladi va natijada harakatdan to’xtaydi, yoki teskari yo’nalishda harakat qila boshlaydi. Asosiy oqim ana shu teskari harakatlanayotgan oqim bilan to’qnashish natijasida uyurmali harakat vujudga kelib, oqimning truba sirtidan ajralish hodisasi yuz beradi. Bu hodisaning tezkorligi diffuzorning konusli burchak ortishi bilan kuchayib boradi va uyurmali harakat hosil qilishga sarf bo’ladigan energiya ham ortadi. Shunday qilib diffuzorda bosimning pasayishi ikki yig’indidan iborat deb qaraladi: кенг и м диф h h H h    bu Еrda, h и –bosimning ishqalanish hisobiga pasayishi, h кенг –bosimning kengayish hisobiga pasayishi. Trubalarning keskin burilishi yoki tirsaklarda (13.5-rasm) odatda, anchagina miqdorda energiya sarf bo’ladi. Tirsaklarda energiya sarfiga oqimning ajralishi va uyurmalar yuzaga kelishi sabab bo’lib,  burchak qancha katta bo’lsa, sarf ham shuncha katta bo’ladi. Silindrik trubalardagi tirsaklarda mahalliy qarshilik koeffisienti ζ тр burchak  ning usishi bilan juda keskin o’sib,  =90 о da 1 ga teng bo’ladi. Kichik diametrli 9

trubalardagi tirsaklar uchun qarshilik koeffisientini ushbu formula yordamida hisoblash mumkin: 2 sin 047,2 2 sin 946,0 4 2      тр (9) Energiya sarfi katta bo’lgani uchun keskin burilishli tirsaklarni truboprovodlarga qo’llash tavsiya etilmaydi. 4. Mahalliy gidravlik qarshiliklarda Kavitasiya hodisasi Mahalliy qarshiliklarda harorat o’zgarmay oqim kesimining o’zgarish natijasida suyuqlikda erigan gazlarning miqdori o’zgaradi. Suyuqliklarning zichligi deyarli o’zgarmaganligi uchun unda erigan gazlarga Boyl – Mariotti qonunini qo’ллаш mumkin bo’ladi: RT pV  Bu Еrda p –bosim; V- solishtirma hajm; T-absolyut temperatura; R-gaz doimiysi. Suyuqlik oqimlarida harorat o’zgarmagani va ko’ndalang kesim kichrayganda bosim ortib, kesim kattalashganda bosim kamaygani uchun mahalliy torayish mavjud joylarda tezlik ortib, bosim kamayadi. Agar bu Еrda absolyut bosim suyuqlikning to’yingan bug’larining shu temperaturadagi parsial bosimiga teng bo’lsa, u holda bug’lanish va erigan gazlarning ajralish hodisasi yoki mahalliy qaynash hodisasi ro’y beradi. Torayishdan keyin kengayish boshlanishi bilan qaynash to’xtaydi va ajralgan bug’lar kondensasiyalanib gazlar eriydi, ya‘ni kavitasiya hodisasi yuz beradi. Kavitasiya hodisasi yuqori chastotali mahalliy kichik gidravlik zarbalarning kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Bu hodisa gidrosistemalarda odatdagi tartibning buzilishiga, ayrim hollarda esa, uning qismlarining ishdan chiqishga sabab bo’ladi, truboprovodlarda qarshilikning ortishiga olib keladi. 10

Kavitasiya hodisasidan amalda foydalanish ham mumkin. Xususan bu hodisani sarfni stabillash maqsadida Venturi soplolarida foydalanishda ko’rish mumkin. 11

ADABIY O TLAR 1. K. Sh. Latipov «Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar» T.: «O’qituvchi» 1992 y 2. M. Ye. Deychi i dr. «Gidrogazodinamika» M.: Energoa tomizdat. 1984 g 3. I. L. Povx. «Texnicheskaya gidromexanika» L.: Mashinostroeniya 1986 g. 4. B. T. Yemtsev. «Texnicheskaya gidromexAniqa» L.: Mashinostroeniya 1986 g. 5. I. O. Protodyakonov i dr. «Gidrodinamicheskiy osnov protsessov v ximicheskoy texnologii» L.: Ximiya 1987 . 6. O. M. Todes i dr. «Apparat s kipyashim zernistm sloyam» L.: Ximiya 1981 g. 12

O'xshashlar

Elektr gidravlik qurilmalar

Trubalarda bosimning pasayishi. darsi formulasi.

Moslamalardan gazlarning oqib chiqish qonunlari

Suyuqliklarning bеqaror harakati

Truba dеvorining g’adir-budirligi. Nikuradzе va mo’rin grafiklari.