Tabiatni muhofaza qilishda qo’llaniladigan texnika va uskunalarning fizik va mexanik ishlash printsiplari - Ekologiya - Referatlar

Tabiatni muhofaza qilishda qo’llaniladigan texnika va uskunalarning fizik va mexanik ishlash printsiplari

Yuklangan vaqt:

14.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

962.5 KB

Ko'chirib olish

Tabiatni muhofaza qilishda qo’llaniladigan texnika va uskunalarning fizik va mexanik ishlash printsiplari Reja: 1. Gaz aralashmalari tarkibidan ifloslantiruvchilarni ajratib olishning fizik printsiplari. 2. Ifloslantiruvchilarni ajratib olishning mexanik printsiplari. 3. Tozalash qurilmalarining ish samaradorligini aniqlash. 4. Ba‘zi bir tozalash q urilmalarining texnik tavsiflari va ishlash printsiplari.

Gaz aralashmalari tarkibidan ifloslantiruvchilarni ajratib olishning fizik printsiplari Gazlarning tarkibidagi qattiq va suyuq aralashmalar ajratuvchi qurilmalarda jarayon bir necha bosqichda olib boriladi. Birinchi bosqich: qattiq va suyuq zarrachalar gaz oqimidan ajratilib, separator devoriga yig’ilishi yoki ch o’ ktiruvchi qismga tushishi kerak. Bu bosqichda gaz tashuvchidan aralashmalarni ajratib olishda turli printsip va harakatdagi kuchlar q o’ llaniladi: gravitatsion, inertsion, tutuvchi, diffuzion va elektrostatik kuchlar. Gaz oqimidan changni tutib qolish uchun koagulyatsiya, termoforez, diffuzoforez, pezoforez, h o’ llash printsiplari, shuningdek ultratovushli yoki magnitli klassifikatorlar q o’ llaniladi. Ikkinchi bosqich: gaz aralashmalari kollektor ichiga y o’ naltiriladi. Bu turli y o’ llar bilan amalga oshiriladi. Gaz-tashuvchi oqim quruq mexanik separatorga qabul qilinadi, qaysiki yig’uvchi yuzaga yaqin b o’ ladi va u yerdan kollektorga o’ tadi hamda mexanik ravishda tozalanadi. Elektrostatik ch o’ ktirgichlar va yengli filtrlarda chang avvalo ichki yuzada t o’ planib, so’ ngra turli vaqt oraliqlarida undan silkitish yoki taqqillatish y o’ li bilan chiqariladi. Bu bosqichlarda q o’ llaniladigan usulga qarab tozalash bir necha bosqichdan o’ tadi. Bunda turli holat va printsiplar, ya‘ni gaz oqimining harakat kuchlari, inertsiyasi, namligi, gravitatsiyasi va silkinishlari hisobga olinadi. Separatorning s o’ nggi bosqichi bu t o’ plangan changni bir necha bosqichda chiqarib yuborishdan iborat, ya‘ni uzluksiz chiqarish, uzlukli chiqarish, vaqt oralig’ini esa avtomatik yoki q o’ l bilan boshqarish mumkin. Bundan tashqari jarayonda q o’ shimcha ta‘sirlar ham qatnashishi mumkin- oqimning turbulentligi, chegara qatlamining h arakteristikasi, changning separator devorlariga nisbatan adgeziyasi va boshqalar. Bu ishlar jiddiylikni talab qilganligi uchun odatda k o’ pgina turdagi separatorlar k o’ pincha sanoatda eksperimental va tajriba sinov y o’ llari bilan q o’ llab k o’ riladi.

12.2. Ifloslantiruvchilarni ajratib olishning mexanik printsiplari. Ifloslantiruvchilarni aralashmalar tarkibidan ajratib olishda quyidagi mexanik printsiplar ishtirok etadi: og’irlik kuchi, qattiq zarrachalarning inertsiyasi, bevosita zarrachalarni tutib qolish, gaz oqimida qattiq zarrachalarnining diffuziya hodisasi. Og’irlik kuchi ta‘sirida ch o’ ktirish bir qator kamchiliklarga ega: zarrachalarning ch o’ kish tezligi ancha kichik; ch o’ ktirish qurilmalarining o’ lchamlari ancha katta; mayda zarrachalarni gravitatsion maydonda ajratib olish qiyinligi tufayli, bu usuldan odatda turli jinsli sistemalarni birlamchi ajratish uchun foydalaniladi. Aralashma zarrachalarining o’ lchami 5 mkm yoki ularning zichligi muhit zichligiga yaqin b o’ lsa, bunday sharoitda gravitatsion usuldan foydalanish juda kam samara beradi. Bunday zarrachalarni suspenziya va emulsiya tarkibidan samarali ajratib olish uchun markazdan qochma kuch maydonidan foydalanish maqsadga muvofiq b o’ ladi, chunki markazdan qochma kuchning qiymati og’irlik kuchiga nisbatan bir necha marta katta b o’ ladi. Markazdan qochma kuch maydoni ajralishi lozim b o’ lgan oqimning aylanma harakati natijasida hosil b o’ ladi. Markazdan qochma kuch maydoni gidrotsiklon, ch o’ ktiruvchi tsentrifuga va separatorlarda hosil qilinadi. Aralashmaning aylanma harakati ta‘sirida uning tarkibidagi zarrachaga markazdan qochma kuch ta‘sir qiladi. Bu kuch zarrachani markazdan qurilmaning chekkasi tomon ch o’ kish tezligiga teng b o’ lgan tezlik bilan uloqtirib tashlaydi. Tsiklonlar tuzilishiga k o’ ra ikki turga b o’ linadi: tsilindrli va konusli. Tsilindrli tsiklonlarda qobiqning tsilindrli qismi ancha uzun qilib, konusli tsiklonlarda esa konussimon qismi ancha uzun qilib tayyorlangan b o’ ladi. Tsilindrli tsiklonlar yuqori ish unumdorlikka, konusli tsiklonlar esa yuqori tozalash darajasiga ega. Biroq konusli qurilmalarda bosimning y o’ qolishi k o’ proq b o’ ladi. Konusli tsiklonlarda yuqoridan pastga qarab k o’ ndalang kesim yuzasining kamayib borishi sababli qurilma devori yaqinida chang zarrachalarining ajralishi tezlashadi. Tsilindrli tsiklonning diametri 2 m dan, konusli tsiklonning diametri esa 3 m dan

ortmasligi kerak. Tsiklonlarning diametri 2-3 m dan ortib ketsa, qurilmaning tozalash darajasi kamayadi. Quyida chang va gazli aralashmalarni tozalash qurilmasining printsipial chizmasini keltiramiz: 12.3. Tozalash qurilmalarining ish samaradorligini aniqlash. Texnologiya jarayonlarini t o’ g’ri amalga oshirish uchun sanoat gazlari va havo changdan tozalanishi zarur. Aralashtirgichlar, dispergatorlar, k o’ pchilik modda almashinish qurilmalari, qator kimyoviy qurilmalar gaz tozalashning samarali sxemalarisiz yaxshi ishlay olmaydi. Sanoat korxonalaridan chiqayotgan gaz aralashmalarini tozalash texnologiya jihatidan muhim va katta ahamiyatga ega. Gazlar: 1) gaz aralashmalaridan qimmatbaho mahsulotlarni ajratib olish; 2) jarayon ketishi paytida unga salbiy ta‘sir qiluvchi va qurilma buzilishini tezlashtiruvchi moddalarni gaz raralashmalaridan chiqarib tashlash va 3) atrof- muhit havosining ifloslanishini kamaytirish uchun tozalanadi. Sanoatda ishlab chiqarilgan gaz aralashmalarini tozalash uchun quyidagi usullardan foydalaniladi: 1) og’irlik kuchi ta‘sirida ch o’ ktirish; 2) markazdan qochma, elektr va boshqa kuchlar maydonida ch o’ ktirish; 3) filtrlash; 4) gazlarni yuvish.

Gazlarni changdan tozalash uchun ch o’ ktirish kameralar, tsiklonlar, uyurmali chang ushlagichlar, skrubberlar, Venturi trubasi, filtrlar, rotatsion qurilmalar, elektr filtrlar ishlatiladi. Amalda gaz aralashmalaridagi mayda zarrachalarni birgina tozalash qurilmalarida butunlay ajratish mumkin emas. Shuning uchun k o’ pincha ikki va k o’ p bosqichli tozalash qurilmalari ishlatiladi, ya‘ni avval katta zarrachalar chang ch o’ ktirish kameralarida, s o’ ngra mayda zarrachalar elektr filtrlarda ch o’ ktiriladi. Har bir qurilmaning ish samaradorligi gaz aralashmalarining tozalanish darajasi bilan aniqlanadi: G 1 -G 2 V 1 X 1 - V 2 X 2 П = --------- 100% = -------------- --- 100% G 1 V 1 X 1 Bu yerda G 1 va G 2 – tozalanmagan va tozalangan gaz aralashmalardagi qattiq zarrachalar miqdori; V 1 va V 2 – dastlabki va tozalangan gaz aralashmalarining hajmi; Х 1 va Х 2 – changli va tozalangan gaz aralashmalaridagi qattiq zarrachalar kontsentratsiyalari, kg/ м 3 . Tsiklonning tuzilishi . Oddiy cho’ktirish qurilmalarining o’lchami katta bo’lib, gazlarni tozalash darajasi kichik bo’lganligi sababli sanoatda gaz aralashmalarini tozalash uchun tsiklonlar ishlatiladi. Tsiklonlar tuzilishiga ko’ra ikki turga bo’linadi: tsilindrli va konusli. Tsilindrli tsiklonlarda qobiqning tsilindrli qismi ancha uzun qilib konusli tsiklonlarda esa konussimon qismi ancha uzun qilib tayyorlangan bo’ladi. Tsilindrli tsiklonlar yuqori ish unumdorlikka, konusli tsiklonlar esa yuqori tozalash darajasiga ega. Biroq konusli qurilmalarda bosimning yo’qolishi ko’proq bo’ladi. Konusli tsiklonlarda yuqoridan pastga qarab ko’ndalang kesim yuzasining kamayib borishi sababli qurilma devori yaqinida chang zarrachalarining ajralishi tezlashadi.

Tsilindrli tsiklonning diametri 2 m dan, konusli tsiklonning diametri 2-3 m dan ortmasligi kerak. Tsiklonning diametri 2-3 m dan ortib ketsa, qurilmani tozalash darajasi kamayadi. NIIOGAZ tsiklonlarda changli gaz kiradigan patrubkalar qiya qilib joylashtirilgan. Ushbu tsiklonlarning uchta turi ko’p ishlatiladi. 1/ qiyalik burchagi 24 о /TsN-24/ - bunday tsiklonlar yuaori ish unumdorlikka va kichik gidravlik qarshilikka ega bo’lib, gaz oqimidagi katta o’lchamli changlarni tutish uchun ishlatiladi; 2/ qiyalik brchagi 15 о /TsN –15/ nisbatan kichik gidravlik qarshilikka ega bo’lib, yuqori darajadagi tozalashni ta‘minlaydi; 3/qiyalik burchagi 11 о /TsN- 11/ - yuqori samaradorlikka ega va takomillashtirilgan chang ushlagich sifatida taklif etilgan. NIIOGAZ konstruktsiyali tsiklon chizmasi. a. tsilindrli; b konusli. Tsiklonlarni surish yoki haydash liniyalariga o’rnatsa bo’ladi. Agar gaz oqimining tarkibiga abraziv yoki yopishuvchan zarrachalar bo’lsa ventilyatorlarning ishlash muddatini uzaytirish uchun tsiklonlarni surish liniyasiga, ventilyatordan oldin joylashtirish lozim. Aks holda chang zarrachalari ventilyatorga kirib, uni tezda ishdan chiqarishi mumkin. Tsiklon bilan bunker juda

zich qilib o’rnatilishi kerak, chunki oz miqdordagi havoning sistemaga tortilishi tozalash samaradorligini pasaytiradi. Tsiklonda gaz tarkibidagi suv bug’larining kondensatsiyaga uchrashiga yo’l qo’ymaslik uchun gazning temperaturasi shudring nuqtasidan 10  25 о S yuqori bo’lishligi kerak. Buning uchun tsiklonlar tegishli izolyatsiya qatlami bilan qoplanadi, ayrim paytda ularning devorlari qizdiriladi. Tsiklonlar tarkibida 400 g/ м 3 gacha qattiq faza tutgan changli gazlarni tozalash uchun ishlatiladi. NIIOgaz tomonidan ishlab chiqarilayotgan tsiklonlarning diametri 100  1000 mm ga, changli gazlarni tozalanish darajasi 30  85 % ga teng. Changli gaz aralashmalaridagi qattiq zarrachalarning diametri kattalashgan sari gazlarning tozalanish darajasi 90-95 gacha ortishi mumkin. Tsiklonlardagi gaz aralashmalarini tozalanish darajasi . Tsiklonlarda gazi aralashmalarining tozalanish darajasi ajratish koeffitsientiga bog’liq: К а = g  2 /11.2/ Bu yerda  - gaz o q imining tezligi, m/s;  - tsiklonning radiusi, g –erkin tushish tezlanishi; g = 9,81 м / с 2 . Gazlarning tozalanish darajasini oshirish uchun tsiklonning radiusini kamaytirish yoki gaz o q imining h arakat tezligini oshirish kerak. K o’ p mi q dordagi changli gazlarni tozalash va ajratish tezligini oshirish uchun parallel ishlaydigan tsiklonlar guru h i yoki batareyali tsiklonlar ishlatiladi. Parallel ishlaydigan tsiklonlar guru h i qo ’llanilganda tsiklonlar umumiy chang yig’adigan bunkerga, changli gaz beriladigan va tozalangan gaz yuboriladigan kollektorlarga ega b o ’ladi. Bitta katta tsiklon o ’rniga bir necha kichik diametrli tsiklonlardan foydalanish afzalliklari: 1/ gazning chizi q li tezligi

bir xil b o ’lgan sharoitda kichik diametrli tsiklonda kuchli markazdan kochma kuchlar paydo b o ’ladi, natijada chang ushlanish darajasi yu q ori b o ’ladi; 2/ katta diametrli tsiklonlarning balandligi h am katta b o ’lganligi sababli ularni joylashtirish q iyin, kichik diametrli tsiklonlarni joylashtirish esa ancha q ulay. Tsiklonlarni ikki usul bilan joylashtirish mumkin: juft – juft q ilib va aylana uzunligi b o ’yicha. Juft – juft q ilib joylashtirilganda tsiklonlarning soni 2 ta, aylana b o ’ylab joylashtirilganda tsiklonlarning soni 10-14 ta b o ’lishi mumkin. Bunda h amma tsiklonlar gaz beriladigan vertikal truba atrofida joylashtiriladi. Lekin tsiklonlar guru h ining tozalash darajasi bu guru h ga kirgan bitta tsiklonning tozalash darajasiga teng b o ’ladi. Tsiklonlarni tanlash . Tsiklonlarni tanlashda empirik yo’l bilan olingan natijalarga asoslanadi. Tsiklonni qandaydir mahalliy qarshilik deb olinsa, u holda tsiklonning gidravlik qarshiligi gaz oqimining tezlik bosimiga teng bo’ladi:2 ф Р    /11.3/ bu yerda  - tsiklonning qarshilik koeffitsienti;  - tsiklondan o’tayotgan gazning zichligi, kg/ м 3 ; ф  - tsiklon tsilindrsimon qismining to’la ko’ndalang kesimiga nisbatan olingan gazning fiktiv tezligi, m/s/ ф  - 2,5  4 м / с /. Gazning fiktiv tezligi quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: ф  =  Р2 /11.4/  va  Р /ch ning qiymatlari turli konstruktsiyali tsiklonlar uchun spravochniklarda beriladi. Tsiklon tsilindr qismining diametri sarf tenglamasi yordamida topiladi:

D = ф V  785,0 /11.5/ Bu yerda V - tsiklondan o’tayotgan gazning hajmiy sarfi, м 3 / с . 12.4. Ba‘zi bir tozalash q urilmalarining texnik tavsiflari va ishlash printsiplari. Atrof-mu h it mu h ofazasida turli xildagi tozalash q urilmalari qo’ llaniladi. Jumladan, FRKI-30 tipidagi yengli filtr universal q urilmalar b o’ lib, sanoatning k o’ pgina tarmo q larida qo’ llaniladi. Ular o’ rtacha diametri 2 mkm b o’ lgan changlarni tutib q oladi. Bu yerda albatta changlar zaxarli, yonuvchan va portlash xususiyatiga ega b o’ lmasligi kerak. Ular sanoatning kimyo, q urilish, rangli va q ora metallurgiya soxalarida ishlatiladi. FRKI tipidagi q urilmalar chang va gazli aralashmalarni 60 0 С dan 130 0 С gacha b o’ lgan h aroratda tozalay oladi. Tozalash darajasi yu q ori 99,9% ni tashkil etadi. Ushbu filtr q urilma metall korpusdan tashkil topgan b o’ lib, tozalanayotgan va toza gazlar uchun gorizontal shaklda joylashgan kameralardan iborat. Filtrlash jarayoni q uyidagicha boradi: tozalanmagan iflos changli aralashmalar yengning pastki q ismidan yuborilib, filtrda tozalanadi va yu q ori kollektordan chi q ib ketadi. FRKI tipidagi filtrlar 1, 2 va 3 sektsiyadan iborat b o’ lishi mumkin. Bu yerda filtrlarning soni oshib borishi bilan boradi. Shuning uchun shunga mos ravishda q urilmaning tash q i ulchamlari h am oshib boradi. Sistemaning regeneratsiyalash jarayoni si q ilgan h avoning 0,6 MPa (6 kgs/sm2) atrofida b o’ lishni ta q oza q iladi. Bu albatta filtrning optimal ishlash sharoitidir. U q uyidagi texnik k o’ rsatkichlarga ega: - ish unumdorligi 3240 м 3 /soat - filtrlash maydoni 30 м 2 dan kam bo’lmagan - sektsiyalar soni 1 ta

- englar soni 36 ta - yeng diametri 135 mm - yengning uzunligi 2 m - elektromagnitlar soni 3 ta - membranali klapanlar soni 6 ta - gidravlik qarshilik 1,2 – 2 kPa (kgs/ м 2 ) dan kam bo’lmagan. FAV tipidagi absorbtsion tolali filtrlar ma‘lum darajada gazlarni namlik bilan tozalash va filtrlovchi qurilmalar o’rtasida turadi. Bu qurilmalar inertsion cho’ktirish printsipi bo’yicha ishlab, xalq xo’jaligining turli tarmoqlarida chang- gazsimon zararli moddalarni tozalash maqsadida keng qo’llaniladi. Ayniqsa, tomchi va tuman tutuvchi sifatida ko’proq ishlatiladi. Absorbtsion tolali filtrlar siqilgan gaz tarkibidagi qiyin ajraladigan mayda aerozol zarrachalarini, kislota bug’lari, smolali va yog’li aerozollarni, shuningdek qattiq zarrachali ifloslantiruvchilarni (chang zarrachalari, mikroorganizmlar va boshqalar) tutib qolishga mo’ljallangan. Bundan tashqari tolali filtrlardan eritmalar bug’larini filtrlashda ham foydalanish mumkin. Ularning ajralib turadigan xususiyatlaridan biri yuqori samarali ishlashi va kompaktligidir. FAV tipidagi tozalash qurilmalari – ishlab chiqarishda ish joylari, xonalar havosini tarkibida gazli aralashmalar va eruvchan aerozol zarrachalaridan tozalash uchun ishlatiladi. Kelib tushadigan havoning harorati 600S gacha bo’lishi mumkin. Filtr VT1-0 markali titandan tayyorlangan korpusdan, 18-20 % erkin qirqimga ega bo’lgan tayanch-taqsimlagichdan, 45 mm balandlikga ega bo’lgan kislota- ishqorli rezina Sharli nasadkadan, filtrlovchi elementlardan (o’z-o’zini tozalash rejimida) iboratdir . Ushbu filtrlar Rossiyaning Yaroslov viloyatidan chi q adi.

Q urilmaning texnik tavsiflari: Gaz b o’ yicha ishlash samaradorligi 500 м 3 /soat Filtrlash yuzasining maydoni 0,6 м 2 Filtrlash elementlarining soni 7 ta H avoni tozalash darajasi 99,9 % Nisbiy gaz nagruzkasi 0,24 м 3 / м 2 Gidravlik qarshilik 1,9 (190) kPa (kgs/ м 2 ) Tashqi o’lchamlari: uzunligi 757 mm, kengligi 556 mm, balandligi 950 mm, massasi 58 kg. Quyidagi KMP tipidagi changtutkichlarning loyihaviy va amaldagi umumiy ko’rinishlarining chizmalari berilgan. Bu qurilmalar ham tozalash uskunalari sifatida keng ko’lamda ishlatiladi. Ishlab chiqarish joylarida ventilyatsion sistemalardan boradigan donga o’xshash mayda va o’rtacha ulchamdagi changlarni tutish uchun qo’llaniladi. Ushbu tipdagi qurilmalar rudo tayyorlash korxonalari, qora metallurgiya va boshqa xalq xo’jaligining turli tarmoqlarida ishlatilishi mumkin. Bu qurilmalar ishlatilayotgan joylarda tozalanadigan havoning harorati yuqori bo’lmasligi, suvning muzlab qolishi va shlamlarning qotib qolishiga yo’l qo’yilmasligi kerak. Apparat truba-koagulyator, gidrozatvorli tomchitutkich va ulovchi elementlardan iborat. Suv sarfi 0,2-0,6 л / м 3 , suvning maksimal napori 1000 Pa, truba-koagulyatorning bo’g’zidagi havoning tezligi 40-70 m/s ni tashkil etadi.

O'xshashlar

Tabiatni muhofaza qilishning tashkiliy va huquqiy asoslari

Tabiatni muhofaza qilishning jihatlari. Tabiatni muxofaza qilishning nazariy asoslari va jihatlari

O’zbekistonda tabiatni muhofaza qilish tadbirlari, qo’riqxonalar va boshqa muhofaza qilinadigan hududlar

Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fanining predmeti vazifalari va rivojlanish tarixi

Ekologiya va tabiatni muhofazasi tarixi. Tabiatni muxofaza qilish tushunchasi