Табиат компонентларининг экологик ҳолати ва уларни эксперт баҳолаш - Ekologiya - Referatlar

Табиат компонентларининг экологик ҳолати ва уларни эксперт баҳолаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

108 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Ер ресурслари 2. Биологик ресурслар 3. Ер ости бойликлари 4. Чиқиндилар муаммоси

www.arxiv.uz Ўзбекситоннинг ер ресурслари ғоят хилма - хил бўлиб , улар чўл текислик зонаси ( шу жумладан суғориладиган ( антропоген ) текислик ), адир ( тоғолди ва паст тоғлар ), тоғ ( ўрта тоғ ), баланд тоғ зоналари ерларидан иборатдир . Республиканинг ер майдони 447,4 минг кв. км ни ташкил этган. Ер фондининг 61,5 фоизи (275,2 минг кв.км) қишлоқ хўжалигида 3,6 фоизи (16,2 минг кв.км) ўрмон хўжалигида фойдаланилган. 2% (8,9минг кв.км) алоҳида муҳофаза қилинадиган ҳудудлар, 4%(1,7 минг кв.км) саноат корхоналари, транспорт тармоқлари ва бошқа ноқишлоқ хўжалиги тармоқлари ерлари, 1,5 % (6,7 минг ка.км) гидротехник ва бошқа сув хўжалиги иншоотлари ерлари, 0,5% (3,1 минг кв.км) шаҳар ҳудудлари ерлари, 26,7% (119,4 минг кв.км) фойдаланилмайдиган ерлардан ташкил топган. Қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерларнинг (270,2 минг кв.км) 82,2% яйловлар ва ўтлоқлар, 17,8% хайдаладиган ерлардан иборат. Республикада суғориладиган ерлар 43 минг кв.км (мамлакат ҳудудининг 9,7%) майдонни эгаллайди. Республиканинг давлат ўрмон фонди 16,2 минг кв.км бўлиб, унинг 7 минг кв. км қумлик минтақа ўрмонлари, 1,2 минг кв.км тоғ ўрмонлари, қолган қисми дарёбўйи ўрмонлари, водий ўрмонларидан иборат. Ўзбекистон Республикаси ер ресурслари давлат қўмитаси маълумотларига кўра мамлакатнинг суғориладиган ерлари сифати бўйича қуйидагича тақсимланган (%): сифати ёмон ерлар-0,3%, ўртачадан паст ерлар-24,3%, ўртача ерлар-45,5%, яхши ерлар-27,2%, энг яхши ерлар-2,9%. Ерларнинг чекланганлиги ва унинг сифати таркиби пасайиб бораётганлиги билан боғлиқ бўлган экологик хавф-хатар муҳим ва хавф- хатарли муаммога айланмоқда. Тупроққа ортиқча ишлов бериш агротехника талабларига амал қилмаслик ерларнинг шўрланишига, ўғитлар ва пестицидлар эса ифлосланишига, чиқиндининг камайишига, эрозиянинг кучайишига ва бошқа кўплаб салбий оқибатларга олиб келди. Ернинг ишдан чиқишига суғориш ва зовур тизимининг эскириши ва етарли даражада

www.arxiv.uz таъмирланмаганлиги, суғориш техникасининг қолоқлиги ва сувдан фойдаланишда исрофгарчиликка йўл қўйилиши ҳам сабаб бўлди. Тупроқнинг шўрланиши ва ифлосланиши, тупроқ эрозияси, яйловлар дигрессияси каби антропоген таъсирга боғлиқ жараёнлар кенг тарқалган ва улар катта зарар етказмоқда. Хозирги вақтда республикада шўрланган ерлар суғориладиган ер турларининг умумий майдонидан 46%ини, шу жумладан кучсиз шўрланганлиги-25%, ўртача шўрланганлиги-15% ва кучли шўрланганлиги-6% дан ортироқни ташкил этади. Кейинги ўн йил ичида суғориладиган ерларда шўрланиш 120 минг гектарга, шу жумладан кучли шўрланиш 43 минг гектарга ошган. Тупроқнинг хлороорганик пестецидлар билан ифлосланиши муаммоси жиддийлигича қолмоқда. Тупроқ эрозиясининг ҳамма турлари ҳамма регионларда кенг миқёсларда тарқалган. Эрозиядан Бухоро, Навоий, Қашқадарё, Фарғона, вилоятлари, Қорақалпоғистон Республикасининг 65%дан 98%гача қишлоқ хўжалик экинзорлари зарар кўрмоқда. 70%дан кўпроқ яйлов яроқсиз ҳолга тушиб қолган, жумладан учдан бири юқори даражада зарарланган. Ерларнинг яроқсиз ҳолга тушиши ва сифатининг ёмоншашиши муаммосини тубдан ҳал қилиш учун бошқа тадбирлар билан бир қаторда экспертиза назоратини ҳам кучайтириш лозим. Бу соҳадаги устивор ҳаракатлар қуйидаги тадбирларни амалга оширишни ўз ичига олади: а) деҳқончиликнинг умумий маданиятини ошириш, бунда эрозияга қарши агротехник, ташкилий ҳўжалик, ўрмон-мелиоратив, гидротехника тадбирларини ҳамма жойларда кенг миқёсда амалга ошириш. Экинлар турини ва ҳилини кўпайтиришга ва алмашишлаб экишга ўтиш, бедазор ва бошқа ўтзорларни кенгайтириш яшаш муҳитини соғломлаштириш, тупроқ унумдорлигини сақлаб қолиш ва оширишда муҳим экологик роль ўйнайди; б) суғориш ва коллектор-зовур тизимини бутунлай қайта таъмирлаш, шўр босган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш, такомиллаштирилган зовур тизимларини барпо этиш; в) яйловлар дегрессиясининг олдини олиш ва

www.arxiv.uz яйловлардан фойдаланиш амалиётини яхшилаш ва яйлов обороти талабларига қатъий амал қилиш. Бу тадбирлар комплекси республикада атроф муҳитни зарарланишдан, шўрланиш ва ер ости сувлари етказадиган жиддий таъсирдан ҳимоя қилишга ва табиат мувозанатини тиклашга имкон беради. Шу сабабдан экологик экспертиза назоратида ушбу тадбирлар комплексини амалга оширишга алоҳида эътибор бериш лозим. Биологик ресурслар ва биохилма-хиллик Биологик ресурслардан зарар етказмай фойдаланиш ва биохилма- хилликни сақлаш экологик экспертизанинг асосий мақсадларидан биридир. Бу муаммо ечими мамлакатда мустаҳкам экологик барқарорлик ва табиат тизимини қўллаб қувватлашга ва биологик хилма-хиллигини сақлаб қолишга хизмат қилади. Биологик ресурслар жонли табиат ресурслари бўлиб, ўсимликлар, хайвонат олами ва микроорганизмлардан ташкил топади ва улар табиий муҳитнинг барча қисимларида-ер, сув ва ҳавода мавжуддир. Биологик ресурслар комплекс ресурслар бўлиб, табиатда модда ва энергиянинг биологик айланишини, атроф муҳит структураси биологик айланишини, атроф муҳит структураси мувозанати барқарорлигини таъминлайди ёки яхшилайди. Шу сабабдан улардан фойдаланиш доимий равишда ресурсларни кўпайтиришга қаратилиши керак. Бунинг учун биологик ресурсларни тайёрлаш хажми уларнинг йиллик кўпайиши хажмидан ошиб кетмаслиги, фойдаланишнинг характери ва структураси эса биологик махсулдорликни оширишга, биологик модда алмашинувини оптималлаштиришга йўналтирилиши лозим. Табиий ва ижтимоий-иқтисодий тизимлар доирасида биологик ресурслар ҳудудлар биоэкологик инфраструктурасининг асосий элементи ҳисобланади. Улар табиат муҳофазаси, аҳолини соғломлаштиришда катта

www.arxiv.uz аҳамиятга эга. Биологик ресурслар озиқ-овқат, ёқилғи, турли маҳсулотларни тайёрлаш учун органик хомашё манбаидир. Булар эса биологик ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш ва уларни муҳофазалашнинг аҳамиятини янада оширади. Ўзбекистоннинг био хилма-хиллиги 27000 га яқин турни ташкил этади. Шундан 15000 турдан ортиқроғини хайвонлар, 11000га яқин турларини ўсимликлар, қўзиқоринлар, сув ўтлари ташкил этади. 1 Флора ва фаунанинг таркиби ва уларнинг экологик яшаш шароитлари фарқларига кўра Ўзбекистон ҳудудида қуйидаги 5та биогеографик зона ажратилган: 1) текислик чўл экотизимлари; 2) тоғолди чала чўл ва даштлар; 3) дарё ва қирғоқбўйи экотизимлари; 4) нам ҳудудлар ва дельталар экотизимлари; 5) тоғ экотизимлари. Ўзбекистоннинг флора ва фаунаси турларининг хилма-хиллиги ва уларнинг кўп-озлиги яшаш муҳитининг холатига бевосита боғлиқдир. Кўп йиллар мобайнида биологик ресурслардан тўхтовсиз фойдаланиш уларнинг ўз-ўзини тиклаш имкониятларидан анча юқори бўлди. Бу эса ўз навбатида флора ва фаунанинг яшаш муҳитининг ёмонлашувига, умумий сони ва турлари таркибининг камайиб кетишига, биогеоценознинг кучли деградациясига олиб келди. Янги ерларнинг ўзлаштирилиши табиий ландшафтларнинг маданий ландшафтларга айлантирилиши, дарё сув оқимларини тартибга солиш тўғон, сув омборлари, каналлар қурилиши, тўқайларнинг қуритилиши, тоғлардаги арчаларнинг кесиб юборилиши, тоғ- кон саноатининг ривожланиши табиий экотизимга жиддий таъсир кўрсатди, яшаш ареалларининг кескин қисқаришига олиб келди. Оқибатда ўсимлик турларининг 10-12%, хайвонот оламининг кўплаб турлари муҳофазага муҳтож бўлиб қолди. Айни вақтда муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар мамлакат жами майдонининг атиги 2%ни эгаллайди. Бу эса ландшафт ва биологик хилма-хилликни муҳофаза қилишни таъминлай олмайди. 1 Биологик хилма-хилликни сақлаш. Миллий стратегия ва ҳаракат режаси. Т. 1998, 36- бет.

www.arxiv.uz Биологик ресурслардан зарар етказмасдан фойдаланиш ва био хилма- хилликни сақлаш мақсадларида қуйидаги тадбирларни амалга ошириш зарур: а) чўлга айланаётган ерларда, тоғларда агроўрмон ва тоғ мелиорацияси ишларини амалга ошириш; б) алоҳида муҳофаза қилинадиган ҳудудлар майдонини кенгайтириш (энг камида мамлакат ҳудудининг 10% гача) ва структурасини барча экотизимларни қамраб олиш асосида такомиллаштириш; в) флора ва фауна турлари ва заҳиралари, улардан фойдаланиш, муҳофазалаш устидан экологик экспертиза назоратини кучайтириш ва бошқалар. Ер ости бойликлари Ер ости бойликлари табиий муҳит тизимининг ер қаъри билан энг яқин боғланган элементи бўлиб, улар жонсиз табиат ресурслари ҳисобланади. Улардан конструкцион ва бошқа материаллар, кимёвий қўшилмалар, ўғитлар ва бошқаларни ишлаб чиқаришда кенг миқёсларда фойдаланилади. Ўзбекистоннинг ер ости бойликлари ғоят хилма-хил, заҳиралари эса кўп бўлиб, улар 100га яқин минерал хомашё турларини, 2,7 мингдан зиёд турли фойдали қазилма конларини ўз ичига олади. Республика асил, рангли, камёб, радиоактив, қора металлар, тоғ-руда, тоғ-кимё, ёқилғи-энергетика хомашёлари, қурилиш материаллари, чучук ва минерал, термал сув ресурсларига бой. 900дан ортиқ кон қидириб топилган бўлиб, уларнинг тасдиқланган заҳиралари 970 миллиард АҚШ долларини, мамлакатнинг умумий минерал-хомашё потенциали эса 3,3 триллион АҚШ долларини ташкил этади. Ҳар йили республика конларидан 4,3 миллиард долларлик миқдорда фойдали қазилмалар қазиб олинмоқда, улар ёнига ҳар йили 9,1 миллиард долларлик янги заҳиралар қўшилмоқда. Республикада 142 нефтъ, газ, кондепсат, 6та кўмир, 34 та асил металлар, 7 та қора металл, 54та рангли ва камёб металл, 49та тоғ-руда, 19та ярқирама рангдор тошлар, 37та тоғ-кимё, 372та қурилиш материаллари конлари, 172та ер ости сувлари манбалари бор. Уларни ўзлаштириш асосида

www.arxiv.uz 500дан кўпроқ газ-нефтъ конлари, шахталар, руда конлари, каръерлар ва очиқ конлар, 300га яқин минерал сув қуядиган завод ва цехлар ишлаб турибди. Улар қаторида Олмалиқ ва Навоий тоғ металлургия, Ангрен ва Шарғун кўмир конлари, Газли ва Шўртан газ конлари, Муборак газни қайта ишлаш заводи, Шўртан газ-кимё комбинати, Оҳангарон ва Навоий цемент комбинатлари, /азалкент ва Олмалиқ тош тарошлик комбинатлари каби йирик корхоналар бор. Шу билан бир қаторда ер ости бойликларини қазиб олиш билан боғлиқ корхоналар табиий муҳитда мувозанатни бузувчи ва емирувчи, ифлослантирувчи таъсир кўрсатадиган юқори экологик хавф хатар манбалари эканлигини ҳам экологик экспертиза назоратида ҳар томонлама ҳисобга олиш лозим. Айниқса табиий ландшафтга ва атроф муҳитга фойдали қазилмаларни очиқ усулда қазиб олиш катта зарар етказади. Бундай жойларда табиий ландшафт йўқ қилинади, кўплаб чуқур каръерлар пайдо бўлади, катта миқдордаги фойдасиз ва заҳарли, ифлослантирувчи чиқитлар тўпланади, атроф муҳит ифлосланади ва бошқа салбий оқибатлар содир бўлади. Шу сабабдан минерал-хомашё ресурсларидан, хомашё ва чиқитлардан комплекс ва тўлиқ фойдаланишга, шунингдек камёб материаллардан қайта фойдаланишга ўтишга йўналтирилиши лозим. Эскирган ускуналарни алмаштириш, янги техника ва технологияларни жорий этиш, чиқиндиларни қайта ишлаш, бузилган ерларни рекулътивация қилиш экологик экспертиза назоратида марказий ўринни эгаллаши лозим. Чиқиндилар Экологик экспертиза муаммолари орасида чиқиндилар ғоят муҳим ва жиддий муаммолар қаторига киради. Барча ресурсларни қазиб олиш ва сўнгра уларни эксплуатация қилиш, турли ресурслардан фойдаланиш оқибатида улар эрта ёки кеч албатта чиқиндиларга айланади, яна табиий ва антропоген механизмлари орқали тўлиқ, ёки қисман ресурс бўлиб қайта

www.arxiv.uz тикланади. Бундай ёпиқ модда айланишида турли материаллардан фойдаланиш тизими «ресурс-чиқинди-ресурс» циклидаги типда намоён бўлади. Ушбу ресурс циклининг харакатда бўлиши ва ишлаб туриши ресурсларни қазиб олиш ва уларни қайта тиклаш учун сарфланадиган харажатларга боғлиқ. Уларни антропоген регенерация харажатлари деб аташ мумкин. Регенерация харажатлари ҳисобига ресурс циклларини сунъий интесификациялашга эришилади. Антропоген тикланадиган ресурслар, масалан, металл, ишлаб чиқаришнинг умумий хажмида икииламчи металлар турли элементлар учун 30-50% ва ундан ҳам кўпроқни ташкил этади, ноёб металларнинг чиқитлари эса амалда тўлиқ тикланаётир Антропоген тикланадиган ресурсларнинг сунъий айланишини яратиш ва қўллаш хозирги пайтда реал хақиқатга айланди. Масалан, АҚШ эҳтиёжлари учун керак бўлган пўлат хозирги вақтда тўлиқ хажмда темир-терсакдан олиниши мумкинлиги исботланган ва ҳисоблаб чиқилган. Япония қора металлургияси ҳам асосан темир-терсак асосида ривожланаётир. Шундай қилиб ресурслардан фойдаланиш хажмини ресурс циклларини сунъий шакллантириш ва интенсификациялаш ҳисобига таъминлаш ресурслардан фойдаланиш хозирги замон технологияси ривожланишининг натижаси бўлиб, ушбу цикллар илмий техника прогресси шароитида ресурслар хажмини тугайдиган холатдан тугамайдиган холатга айлантиришнинг ягона йўли бўлиб қолди. Чиқиндилар кенг маънода инсониятнинг хўжалик юритиш, энергия олиш оқибатда, яшаши ва фаолияти жараёнида атроф муҳитга ташлаб юборадиган барча нарсалардир. Буларга атроф муҳитга ташланадиган маъиший ахлат, саноат ва қишлоқ хўжалиги чиқиндилари, нефтъ оқавалари, оғир металлар ва заҳарли моддалар, атом электростанциялари чиқиндилари ва бошқалар киради. Булар қаттиқ чиқиндилар, суспензия (бирор модданинг бошқа суюқ модда ичида зарра ёки томчи холида сузиб юрадиган эритмаси), шламлар (тоғ жинсларини майдалаганда, бурғилашда ҳосил бўладиган кукунсимон махсулот), оқава сувлар, газсимон чиқитлар ва бошқалар бўлиб,

www.arxiv.uz уларнинг таркибида зарарли моддалари бор бўлган турлари айниқса экологик хавфлидир. Ўзбекистонда ҳар йили кўплаб шаҳар чиқиндилари, саноат чиқиндилари, қишлоқ хўжалиги ва қишлоқ маъиший чиқиндилари тўпланиб қолаётганлиги ва уларни йиғиш ва қайта ишлаш муаммоси ҳал этилмаганлиги жиддий муаммо ҳисобланади. Масалан, фақат Тошкент шаҳрида йилига 1,3-1,4 миллион тонна маъиший чиқиндилар тўпланади. Республикада шаҳар ахлатхоналари 5000 гектардан ортиқ майдонни эгаллайди ва улар тупроқ ва сизот сувларини ифлослайдиган манбага айланиб қолган. Мамлакатда пайдо бўлаётган ва йиғилаётган чиқиндиларнинг асосий қисми тоғ-кон ва кон бойитиш саноати хиссасига тўғри келади. Уларда қайта ишланаётган массалар хажмининг 90-95% чиқиндиларни ташкил этади. Рангли металлургияда қазиб олинаётган тоғ жинсларининг 1-5 %гина фойдали маҳсулотга айланади. Ҳозирги вақтда конларнинг ағдармаларида 1,25 млрд м.куб очилма жинслари, конларнинг охирги (этакларда) қисмларида 1,3 млрд т. рудаларни бойитиш чиқиндилари, маҳсус ағдармахоналарида металлургия ишлаб чиқарилиши шлаклари тўпланган ва жойланган. Уларга хар йили яна 25 млн. куб м очилма жинслар, 42 млн. т. бойитиш чиқиндилари, 300 минг т. металургия корхоналари шлаклари қўшилаётир. Бу чиқиндилар ландшафтни бузишдан ташқари катта ер майдонларини ҳам эгаллайди. Масалан, Навоий кон металлургия комбинати чиқинди уюмлари 250 га ерни банд қилган ва ер ости сувларини цианид, аммиак, нитрат, маргимуш билан ифлослайди. Олмалиқ тоғ металлургия комбинати ва бошқа турдош корхоналар яқинидаги оқим сув чиқиндиларни ювиб, таркибида оғир металлар бўлган тузларни оқизиб келмоқда. Самарқанд вилоятидаги Жанубий ва Ингичка конлари чиқиндилари Зарафшон дарёсига оқиб келади. Кимё ишлаб чиқариш асосий чиқиндилари илгаридек фосфогипс (70-72 млн т.), лигнин (15 млн т.), марганец шлами, олтингугурт кеки, суюқ

www.arxiv.uz чиқиндилар (10 млн. куб м) хисобланади. Саноат чиқиндиларига қўшимча равишда 30 млн куб м маъиший чиқиндилар йиғилиб, улар шаҳар ва қишлоқ ахлатхоналарида тўпланган. Чиқиндиларни тўплаш, бирламчи сақлаш, ташиш ва кўмиб ташлаш, уларни заводларда қайта ишлаш муаммолари тўла ҳал этилмаган, бу эса атроф муҳитга, аҳоли саломатлигига хавф туғдирмоқда. Бу муаммолар ечимини топишда қуйидаги тадбирларни амалга оширишни экологик экспертиза назоратида кучайтириш муҳимдир: а) чиқиндиларни тўплаш, дастлабки сақлаш ва кўмиб ташланадиган жойга ташиш ва уларни қайта ишлаш тизимини такомиллаштириш ва экологик талабларга мослаштириш; б) чиқиндиларни тўплаш, сақлаш, ташиш ва кўмиб ташлашнинг экологик, санитария-эпидемиология меъёрлари, қоидалари, стандартлари талабларига риоя этилиши устидан давлат назоратини яхшилаш; в) чиқиндиларни тўплаш, ташиш, қайта ишлаш ва утилизациялаш бўйича инфратузилма тизимини барпо этиш; г) чиқиндиларни камайтириш бўйича кичик дастурлар ишлаб чиқиш ва уларни амалга ошириш соҳасида халқаро тажрибалардан хар томонлама фойдаланиш ва бошқалар. Қисқача хулосалар Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда экологик тадбирлар тизимини амалга оширишга катта аҳамият берилиб, бу тизим мамлакат ҳалқ хўжалигини ислоҳ қилишнинг таркибий қисмига айланди. Ўзбекистонда атроф муҳитига муҳофаза қилишининг амалга оширишнинг кўп босқичли тузилмалари барпо этилган, унинг ҳуқуқий асоси яратилган, бу соҳада давлат дастури ишлаб чиқилиб амалга оширилмоқда, миллий ҳаракат режаси ишлаб чиқилган ва бошқалар.

www.arxiv.uz Ўзбекистонда кўплаб экологик муаммолар ҳам мавжуд бўлиб, улар кўп даражада ўтмиш тоталитар тузумдан мерос бўлиб қолган асоратлар билан боғлиқдир. Республикада атроф муҳитнинг экологик талаблари тўла жавоб берадиган ҳудудлари мамлакат умумий майдонининг 27%ни ташкил этади. Табиат компонентларининг барчасида экологик холат сезиларли ўзгаришга учраган. Кўплаб чиқиндилар тўпланиб қолган. Булар экологик экспертиза муносабатларида эксперт назоратини кучайтиришини тақазо этади. Атмосфера ҳавоси, сув, ер, биологик ресурслар, ер ости бойликлари, чиқиндилар бўйича тўпланиб қолган экологик муаммолар уларнинг ечимини топишда экологик экспертизанинг аҳамиятини оширади ва бу йўналишда прогрессив тадбирларни амалга оширишни талаб қилади. Ўзбекистон вилоятлари ва туманлардаги экологик вазият ҳудудий жиҳатдан катта фарқ қилади. Булар экологик вазиятни баҳолаш ҳамда экологик районлаштириш мезонларини ишлаб чиқиб, илмий асосланган экологик районлаштиришни амалга оширишни тақазо этади. Экологик районлаштириш мақсадларида экологик ҳолатни баҳолаш шкаласи ишлаб чиқилган. 18 та экологик индикатор орқали республика туманлари ва вилоятларидаги экологик вазият баҳоланган. Уларга асосланиб қуйидаги туманлар гуруҳи ажратилган: 1)қониқарли (йўл қуйиладиган) экологик ҳолатдаги туманлар; 2) кескин экологик ҳолатдаги туманлар; 3) фавқулоддаги экологик ҳолатдаги туманлар. Ушбу мезонларга асосланиб ўртача баллар ҳисобланади ва экологик вазият баҳоланади. Ўртача балл баҳоларига кўра районлар ҳавфли ва ўта ҳавфли экологик вазият районлари категориягларига бўлинган. Экологик вазиятнинг вилоятлардаги ва иқтисодий районлардаги фарқлари бўйича ҳисобланган балл кўрсаткичларига кўра уларнинг қуйидаги типлари аниқланган. 1) фавқулодда кескин; 2) жуда кескин; 3) ўртача кескин; 4) унча кескин бўлмаган; 5) кескин бўлмаган. Уларни экологик экспертизада ҳисобга олиш йўналишлари кўрсатилган.

www.arxiv.uz Орол денгизининг қуриши салбий антропоген таъсирнинг экологик ҳолатга ва ижтимоий  иқтисодий инқирозга олиб келишининг ёрқин миссоли ҳисобланади. Орол ҳалокати миқёслари, сабаб ва оқибатлари таҳлил инқироздан чиқиш йўлларини ишлаб чиқишга имкон беради. Ўзбекистонда тоғ ва текислик геотизимларидаги фойдаланишни ҳар томонлама ҳисобга олиш экологик экспертиза учун ғоят муҳимдир. Чўл, антропоген текислик, тоғ геотизимлари ўхига хос хусусиятларга эга. Тоғлар мамлакат барқарор ривожланишининг асосий макрорегиони ҳисобланади. Ўзбекистонда халқаро экологик экспертиза тажрибаларидан, айниқса Европа мамлакатлари АҚШда амалга оширилаётган тадбирлардан фойдаланиш экологик экспертиза амалиёт учун муҳим аҳамиятга эга.

www.arxiv.uz Асосий адабиётлар : 1. И.А. Каримов “Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари» Т.: Ўзбекистон, 1997. 2. Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш. Қонунлар ва норматив хужжатлар. Т.2002. 3. «Экологик экспертиза тўғрисида». Ўзбекистон республикаси қонуни. (2000й). 4. Атроф муҳитни муҳофаза қилиш миллий харакат режаси. Т. 1998. 5. Биологик хилма-хилликни сақлаш. Миллий стратегия ва ҳаракат режаси. Т. 1998. 6. О состоянии окружаюший природной средў и использовании природних ресурсов в республике Узбекистан. Национальнўй доклад . Т. 1998. 7. Национальнўй доклад. О состояний окружаюший природной средў и использовании природних ресурсов в республике Узбекистан. Т. 2002. 8. Узбекистан: на пути к устойствому развитию. Повестке дня на 21 век. Т. 2002. 9. Природоохраннўе нормў и правила проектирования: Справочник. М. 1990. 10. А.А. Рафиқов “Геоэкологик муаммолар”. Т. 1997. 11. Реймерс Н.Ф. “Экология (теория, законў, правила, принципи и гипотеза)”. М. 1994. 12. Справочник эколога эксперте. Т. 1997. 13. Экономическая основў экологии. Учеюбник. (В.В. Тихов, Т.В. лисочкин, Т.П. Некраев). СПБ. 1995. 14. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Ўзбекистондаги экологик вазият ва уни эксперт баҳолаш

Экологик назоратнинг ҳуқуқий ҳолати

Табиат ва табиий ресурсларни иқтисодий баҳолаш

Табиат ва табиий ресурсларни иқтисодий баҳолаш

Экологик омиллар ва уларни организмларга таъсири