Глобал иқлим ўзгариши - Ekologiya - Referatlar

Глобал иқлим ўзгариши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

92 KB

Ko'chirib olish

Глобал иқлим ўзгариши РЕЖА: 1. Иқлим ўзгариши ва унинг салбий оқибатлари. 2. Антропоген ва техноген омилларнинг таъсири. 3. Парник эффекти ва келиб чиқиш сабаблари. 4. Иқлим ўзгариши ва Марказий Осиёда чучук сув заҳиралари. 5. Атмосфера ифлосланиши ва исиш

Кейинги пайтларда Ер шарида одамнинг кўпайиб кетиши натижасида ёки 1800 йилда аҳоли сони 1,0 млрд бўлган бўлса, 1900 йилда 1,7 млрд, 1950 йилда 2,5 млрд ва 2000 йилда 6,0 млрдга етганлиги одамлар ўзлари учун табиатдан нотўғри фойдаланаётганлиги сабабли биосфера ифлосланиб заҳарли газлар миқдори ошиб бормоқда. Атроп о ген ва техноген омиллар натижасида иқлимга таъсир кўрсатилмоқда. Саноатнинг ривожланиши ва машина-транспортининг кўпайиб бориши сабабли атмосферага ка т та миқдорда карбонат ангидрид газлари ташланмоқда. Бундан ташқари тошкўмир, нефт ва газнинг ёниши учун атмосфера катта миқдорда сув буғи ташланади. Парланиш оқибатида атмосфера юқорисида карбонат ангидрид ва сув буғи қатлам ҳосил қилиб юқоридан келаётган қуёш нурини тўсади ва димиқиш пайдо бўлади ва ҳарорат кўтарилади. Иқлимдаги иккинчи хавф Европа об-ҳавосини белгиловчи жой Грелландия ҳисобланади ёки Европада совуқ ёки иссиқ бўлиши Грелландия музликлари билан белгиланади. Иқлимни ўрганувчи олимлар қадимги музликларни тахлил қилиб ҳавонинг ҳарорати олдинги даврларда маълум муддат паст, маълум муддат юқори бўлишини, иқлим олдинлари ҳам ўзгариб турганлиги маълум бўлди. Аммо иқлимнинг кескин ўзгариб бориши тирик организмларнинг нобуд бўлишига олиб келади. Кейинги вақтлар дунёнинг иқлимшунос олимлари, экологлар Ерда ҳавонинг исиб бориши ўртача 3 0 Сни ташкил қилганлигини маълум қилмоқдалар. Иқлимнинг бундай исиши музликларнинг эриб боришини таъминлайди. Чучук сувлар денгиз ва океанларнинг шўр сувларига қўшилиб кетади. Чучук сувларни океанда пайдо бўлиши, мисол учун, Атлантик океанида Голфстрим оқими ҳаракатини ўзгартириши мумкин. Атлантик океани Греландия ҳудудларида «иссиқлик вали» ёки уюми айланиб туради ва океаннинг устки оқими жуда сув кўп бўлиб шу жойда айланиб совуйди ва изига жануб томонга қайтади. Иқлим ўзгариши олимлар фикрига кўра, Голфстрм оқимининг циркуляцияси ўз

фаолиятини тўхтатиши мумкин. Бунга сабаб эриган музликлардан ҳосил бўлган чучук сув уюмида туз бўлмагани учун унинг таркиби енгиллашиб ҳаракати тўхтаб қолиши эхтимоли бор. Бугунги кунда инсоният учун энг оғир хавф глобал исиш хавфидир. Глобал исиш муаммоси ёки парник эффектига асосий сабаб атмосферага ҳар хил газларининг кўп чиқарилиши ёки антропоген оқибатлар таъсирдир. Цивилизация натижасида саноат ва техника ривожланди, автомобиллар сони кескин кўпайди, ўрмонлар, ўтлоқлар камайиши туфайли атмосферада СО 2 гази миқдори ошди. Саноат чиқиндилари қайта ишланмаслиги ҳам атмосферага чиқадиган СО 2 газининг ошиб кетишига сабаб бўлмоқда. Демак, у ёки бу тарзда ҳосил бўлган карбонат ангидрид ва бошқа зарарли газлар ҳавога тарқалади, уларнинг кўзга кўринмайдиган заррачалари ғира-шира пардалар ҳосил қилиб, ҳавода муаллақ сузиб юради. Тошкўмирни ёқиш натижасида ҳам кўплаб карбонат ангидрид гази ҳавога учиб чиқади. Хитой дунёда ўз саноати учун энг кўп тошкўмир ишлатадиган мамлакатлардан бири, шундай бўлгач, бу мамлакатда атмосферага заҳарли газлар кўп ташланади. Маълумотларга кўра, Хитойдаги General Motorts автомобиль компанияси 2003-2012 йилларда автомобиль сотишни 18 фоизга оширади. Шундай экан бу компания дунёдаги барча мамлакатлар ишлаб чиқарадиган автомобиллар сонига тенг миқдордаги автоуловлар сотади. Бугунги кунда иқлимнинг ўзгариб бориши инсоният олдидаги энг долзарб масалалардан бири бўлиб турибди. Парник эффекти ёки исиб бориш ҳақида 1990 йилда АҚШ президентига 49 та Нобель мукофоти совриндорлари мурожаат этди. Улар XXI асрдаги энг даҳшатли хавф-хатар глобал исиш ёки парник эффектига тўхталиб, антропоген таъсирида энг кучли, хавфли ўзгаришлар юз беришини таъкидлашди ва бу борада энг катта илмий ишларни бошлашди. Парник эффектининг асосий манбаи сув буғи (у ер атмосферасида 0,3 фоиз бўлса, парник эффекти натижасида 70 фоизга етади) ва аэрозол

ҳисобланади. Биз ҳар йили 6000 км 3 (6·10 12 т) сув сарфлаймиз, шундан асосий қисми қайтмайди. Ҳар хил жойда, ҳар хил ҳароратда катта миқдорда сувдан фойдаланиш ва оқизиш фақатгина атмосферада ҳаво намлигини ошириш имконини беради. Намликнинг иссиқни тўплаш, йиғиш қобилияти атмосферада циркуляция жараёни бузилишига, қўшимча парланишга, булутлар ва ёғинлар ҳосил бўлишига олиб келади. Чунки 6·10 12 т. сув дунёдаги барча дарёларнинг 16 фоиз оқар суви ва атмосферадаги сув буғининг 20 фоизини ташкил этиб, парник эффекти ҳосил бўлишида асосий омил ҳисобланади. Атмосферани ҳам карбонат ангидрид ва иссиқ сув буғлари эгаллаб олгандан сўнг Қўёшдан келадиган ультрабинафша нурлари миқдор камайиб боради. Демак, биз парник эффекти нима, у қандай ҳосил бўлади деган тушунчага эга бўлдик. Атмосферага сув буғлари кўп ташланишига яна бир сабаб иссиқлик- энергия комплекси билан боғлиқдир. Энг экологик тоза ҳисобланган газ ёниши орқали (таркибида 98 фоиз метан гази мавжуд) ҳавода кислород билан реакцияга киришади. Демак, СН 4 + 2О 2 =СО 2 +2Н 2 О+ иссиқлик тарзидаги кимёвий реакция юз беради. Реакцияда иштирок этган моддаларни ҳисобласак, бир кг. табиий газ ёнишидан 2,75 кг. карбонат ангидрид ва 2,25 кг. сув ҳосил бўлади. Дунёда газ қазиб олинадиган минглаб жойларда қазиб олиш жараёнида ва нефт қазиб олишда жуда кўп сув буғи атмосферага ташланади. Бензин ёнганда қуйидаги реакция боради: 2С 8 Н 16 +25О 2 қ16СО 2 +18Н 2 О+ иссиқлик. Бир кг. бензин ёнганда 1,42 кг. сув ҳосил бўлади. Бир йилда дунёда ўртача 2,2 трлн. м 3 табиий газ (2,8 млрд. т. шартли ёқилғи ҳисобида) ва 3,5 млрд. т. нефт ёниб битади. Уларнин ёнишидан атмосферага 12 млрд. т. сув, исиган ҳаво буғи (бу бир неча минг куб километр баландликда) ташланади. Тошкўмирнинг ёниши эса икки босқичда боради: 2С+О 2 =2СО+ иссиқлик;

2СО+О 2 қ2СО 2 +иссиқлик. Бунда сув ҳосил бўлмайди. Мана шу вазиятлар орқали биз атмосферада парник эффектини ўз қўлимиз билан ҳосил қиламиз. Нефт маҳсулотлари ёнганда атмосферага СО 2 га қараганда 10 минг марта оғир заррачалар учиб чиқади. Бундан ташқари ёқилғи моддалар ёниши учун ғоят катта миқдорда кислород сарф қилинади. Чунончи, 1 кг метан ёниши учун атмосферадан 4 кг. кислород сарфланади, бир йилда жаҳон бўйича олинаётган газ учун 11 млрд. т. кислород сарфланиши аниқ. 1 кг. бензиннинг ёниши учун атмосферада 3,5 кг кислород сарф этилади. Демак, дунёдаги нефть маҳсулотларини қазиб олиш учун яна 11,5 млрд т. кислород зарур. 1 кг. кўмирнинг ёниши учун 2,7 кг кислород зарур бўлса, кавлаб олинадиган 4,5 млрд. т. кўмир учун яна атмосферадан 12 млрд. т. кислород олинади. Кўриб турибмизки инсоният ўзига зарур ёқилғилар учун ҳар йили табиатдан 35 млрд. т. килород сарфланишига сабабчи бўлади. Демак, ёқилғи энергетикаси атмосферани ҳам иссиқ буғлар билан туйинтиради, ҳам ундаги бор кислородни олиб қўяди. Атмосферада кислород камайиб заҳарли газлар билан туйиниб бориши натижасида иқлим ўзгаради. Булардан ташқари бошқа саноат корхоналари, автомобиллар, одамларнинг турли ҳаракатлари натижасида атмосферага қанча карбонат ангидрид ташланади ва ундан кўплаб кислород сарфланади. Маълумотларга кўра, кейинги йилларда биз атомсферадан 10 13 т. кислородни олдик. Аслида ҳавода 1,5·10 15 кислород бўлиб, у атмосфера босимини сақлаб туради. Биосферадаги кислород миқдори жуда кўп эмас, гидросферанинг 85, литосферанинг 47 фоизи кислороддир. Кислород табиатда ўз-ўзидан ҳосил бўлмайди, фотосинтез жараёнидагина атмосферага кислород чиқади. 1970 йиллардаёқ машҳур Рим клуби Ердаги экотизим атмосферадан олиб ишлатилаётган кислородни тиклаш имкониятига эга эмас деган фикрни ўртага ташлаган эди.

Оддий (коррозия) зангнинг ўзи миллиардлаб тонна кислородни хазм қилиб юборади ва ҳоказо. Шу боисдан ҳам Киото протоколига асосан газни мутлақо ёқилғи сифатида ишлатмаслик керак. Асосан сув, шамол ва биомасса орқали энергия олиш билан атмосфера тоза сақланади. Киото протоколи бўйича кислородни сақлаш, уни тежаш биринчи ўринда туради. Маълумотларга кўра кейинги 10 минг йилда дунё иқлими мўтаъдил бўлиб келмоқда, ҳар қитъада ўзига мослашган ўсимлик, ҳайвон ва бошқа тирик организмлар мослашган. Бу муҳитни бузишга ҳеч кимнинг ҳеч нарсанинг ҳақи йўқ. Ўзбекистондаги иқлим ўзгариши ҳам атмосферага ташланадиган парни газлари кўпайиши билан боғлиқдир. Барча ривожланган мамлакатлар каби республикада ҳам саноат ривожланиши транспортнинг кўпайиши, антропаген олимлар ва орол денгизининг қуриб бориши иқлимнин ўзгариб боришига сабаб бўлади. Республика атмосфера ҳавоси тупроқ микрофлораси ва ичимлик сувининг ифлосланиб бориши экологик муҳитнинг бузилиши ўз навбатида иқлим ўзгаришини тезлаштирувчи омиллар қаторига киради. Кейинги кузатишларга иқлимнинг йиллар бўйича исиб бориши ёки иқлим таъсирида оғир оқибатларнинг келиб чиқиши (турли тўфонлар, сув тошқинлари, хаддан зиёд кўп ёғин тушиши, иссиқ иқлимли худудларда кутилмаганда қор ёғиши баҳор ойларида қаттиқ совуқ бўлиши ёки аномал ҳолатлар) маълум бўлмоқда. Ўзбекистон дарёлари учун қор кўп бўлиши ва қалинлиги жуда аҳамиятга эга , чунки уларга келадиган сув қорларнинг эришидан ҳосил бўлади. Кейинги пайтларда қор бассейнларида қор хажмининг камайганлиги кузатилмоқда. Энг катта қор бассейни хисобланган Пском бассейнида қуйидаги ҳолат кузатилган. Расм. Бундан ташқари республикада кичик қор бассейнлари ёки музликлар табиий равишда йўқолиб, катталаридаги музлар ҳам бўлакларга бўлиниб кетмоқда. Албатта бу ҳолатни глобал исиш билан боғлаш мумкин. Республикада январь-март ойларида асосий қор заҳираси ёғиши кузатилади,

аммо кейинги йилларда бу кўрсаткичнинг нисбатан камайиб кетиши кузатилади. Ҳаво ҳарорати январ-март ойларида кўп йиллик нормадан юқори бўлган. Расм Энг катта музликлар Помир тоғидаги Федченко, Шимолий Тян- Шандаги Туюқ сув, Хисор-Олой тизмаларидаги Абрамов. Бу музликларда кейинги пайтларда муз заҳиралари йилига 1% миқдорда камайиб бормоқда. Музликларнинг камайиши натижасида сув камаяди, бу эса ўз навбатида музларнинг атроф-муҳитга ёйлиишига ва ифлосланишига олиб келади. Гамбург метеорология институти ходимлари маълумотига кўра, кейинги 10 йилда Германияда иссиқ кунлар сони 10-20 кунга узаяди, Жанубий Европада 50 кунлаб бир томчи ҳам ёмғир ёғмайди. Кейинги маълумотлардан маълум бўлишича планетамизда ҳаво ҳарорати яқин ўн йилларда 1,4-5,8 0 С га ошиши кутилмоқда. Бу, саҳролар, чўллар кўпайишига, абадий музлар эришига, Тинч океани сатҳи кўтарилишига олиб келади. Экспертлар маълумотига қараганда ҳаво ҳароратининг 4 0 Сга ошиши натижасида барча музликлар эриб битади. Унча аниқ бўлмаган маълумотларда қайд этилишича, икки қутбдаги музлик эриб битса, сув сатҳи 100-110 м.га кўтарилади, дунёнинг кўпгина мамлакатлари сув остида қолади. « Nature » журнали хабарига кўра, Арктикадаги музликлар майдони ва қалинлиги кичрайиб бормоқда. Бу борадаги кўрсаткичлар 1990 йилдагига қараганда ҳозир 40 фоиз га паст. Агарда музликларнинг эриши шу тарзда давом этса, кейинги 100 йил ичида Арктикада мутлақо муз қолмайди. Тинч океан суви кўтарилади. Бу бир қатор ҳайвонларнинг турлари, хусусан, қутб айиғи қирилиб кетишига сабаб бўлади. Сув кўпайиши натижасида Ғ арбий ва Шимолий Европани иситувчи Гольфстримнинг ҳам кучи пасаяди. Демак, глобал исиш билан глобал совуш ҳам юз бериб,-40 0 С ҳарорат оддий ҳол бўлиб қолади. Иқлим ўзгариш кўплаб популяция ва турларнинг қирилиб кетишига олиб келади ва бу йўқотиш ҳеч қачон тикланмайди. Аслида бу таъсир табиатнинг эмас, балки инсоннинг табиатга «олий химмати» оқибатидир.

«Озон туйнуги». Атмосферадаги «озон туйнуги» Россия олимларининг кейинги маълумотларига кўра, йилдан-йилга йириклашиб, майдони 25 млн км 2 га етди. Кейинги 20 йилда озон қатлами жуда юпқалашди. Чет эллик баъзи олимларнинг маълумотига қараганда «озон туйнуги» ҳажми ўзгармай турибди. Хуллас, ҳар кимнинг фикри ҳар хил, аммо азот қатламида уни бузадиган хлор, фтор, углерод (фреон) миқдори кўпайиб бормоқда. Фреон совуткичларда, кондиционер ва аэрозолли нарсалар учун ишлатилади. 1987 йилги Монреаль шартномасига кўра, 2010 йилда 170 мамлакатда фреон ишлатишни қонун билан тақиқланади. Ҳозир уни қолоқ мамлакатларгина ишлатишаяпти. Аммо бу борада олимларнинг фикри бир жойдан чиқмайди. Айрим олимлар «озон туйнуги» фреон таъсирида деса, айримлари бу туйнук водород таъсирида бўлади, дейди. В.Л.Сўвороткина (МГУ) ер пўстидан сизиб турган водород озон бўшлиғини келтириб чиқаради, деб ёзади. «Озон туйнуги»ни техноген назария билан исботлаган олимлар М.Молина ва Ш.Роулендлар 1974 йилда Нобель мукофотини олишди. Дунёнинг бир гуруҳ олимлари, хусусан, А Қ Ш олимлари фреон озон қатламини бузади, дейишмоқда, иккинчи гуруҳдаги Россия олимлари эса бу фикрни асоссиз деб, водород билан боғлашмоқда. Ўзбекистон олимлари ҳали бу борада катта ютуқларга эришишгани йўқ. Бу ўринда одамни бир нарса ўйлантиради: «Озон туйнуги» Антарктида кузатилмоқда. Афсуски, у ерда шаҳарлар йўқ ёки фреон деярли ишлатилмайди. Нега «озон туйнуги» бу ерда ҳосил бўлди? дейди россиялик олим Ю.Н.Елдышев. Одамсиз бошқа ҳудудларда ҳам озон қатлами юпқалашиб кетмоқда йирик шаҳарлар тепасидаги стратосферада эса бунинг акси. Шунинг учун «озон туйнуги»ни техногенлар билан боғлаш ишончли эмас». Атмосфера кимёсида озон уч хил хлорли, азотли ва водородли механизм ёрдамида бузилади. Биринчи-хлорли фреонли бузилиш, иккинчи озонли механизм ҳали кам ўрганилган, учинчи водороднинг асосий заҳираси ер остида бўлади.

Гавая, Исландия ва Қ изил денгиз устида озон қатлами сийраклашиши кўп учрайди. Бунга сабаб бу ерларда ёриқ жойлар жуда кўп бўлиб, водороднинг сизиб чиқиши сезиларли даражада кечади. Антарктида устидаги «озон туйнуги»га келсак, бу ерда барча заҳарли газларни зарарсизлантирувчи ўрта-океан рифталари тўпланган. Шу боис заҳарли газлар стратосферага чиқиб кетади ва озон қатламини бузади. Ҳали бу борада жуда катта илмий ишлар олиб борилиши керак. Лекин инсоният ўзи яшаётган она табиатнинг озон қатламини химоя қилиши ўзи ва келажак авлодлари учун зарур. Озон қатлами катта-катта шаҳарларда бузилса, унда одамлар ультрабинафша нурлар таъсирида ҳали номаълум бўлган касалликларга учраши, тирик организмлар мутацияга учраши, айрим турларнинг қирилиб кетиши ҳам юз бериши мумкин. Ўзбекистонда ҳам бу борада илмий, амалий ишлар олиб борилиши керак, чунки ҳамма шу она табиатда яшайди. Атмосферада газларнинг тарқалиши учун 2000-4000 км. бу масофа катта эмас. Атмосфера ифлосланиши ва исиш Атмосферанинг таркибида асосий газлардан ташқари аэрозол ҳам бўлади. Аэрозол-тупроқ, вулқон ва космик чанглар, ўғит, тутун, денгиз тузи ҳамда микроорганизмлар, сув томчилари ва муз криссталларидир. Чанг, тутун, ёнилғининг қора заррачалари сони катта шаҳарларнинг ҳавосида 100 минглаб бўлади. Ўрмон ва океанларда 100 маротаба кам. Атмосферада ҳар ҳил газ аралашмалари ҳам мавжуд. Улар атмосферада вулқон чиқиндилари, ўрмон ёнғинлари саноат фаолияти, авиация, автомобил транспорти натижасида ҳосил бўлади. Газларнинг бир нечта аралашмаси одам, ҳайвон ва ўсимликларга салбий таъсир қилиб, маҳсулот сифатини пасайтиради. Зарарли аралашмалар атмосферада кам, аммо катта саноат марказларида вақти-вақти билан санитар нормасидан ошиб туради. Ҳавонинг ифлосланиши хажмига нисбатан кам бўлса ҳам, аммо кейинги вақтда у

сезиларлидир. Чунки атмосферани ифлослантирадиган зарралар ҳавода кўпайиб бормоқда. Баъзи бир зарарли аралашмалар атмосферада кам бўлишига қарамай(углерод оксиди, симоб ва бошқалар)ўсимликлар ва инсон ҳаёти учун хавфли ҳисобланади. Ифлослантирувчи моддалар атмосферада текис тақсимланмайди, уларни атмосферага тарқатадиган манбалар яқинида мумкин бўлмаган даражада ортиқ бўлади. Аммо атмосферани ифлослантирувчи манбадан анча узоқ жойларда ҳам уларнинг атмосферадаги аралашмаси камаймасдан сақланиб туради. Ҳозирги вақтда Ғарбий Европа территориясида ҳавонинг ифлосланмаган жойини топиш мумкин эмас. Ҳавони кўпинча углерод оксиди, олтингугурт бирикмалари, углеводород ва саноат чанглари ифлослантиради (жадв. 2). Нью-йорк, Токио ва бошқа катта шаҳарларда автотранспортдан бир сутка давомида ҳавога 5 минг тоннага яқин зарарли газлар қўшилади. Айрим шаҳарларда атмосферанинг ифлосланиши натижасида смог ҳосил бўлади. Смог бу туман, аэрозол ва зарарли газларниннг аралашмаси бўлиб, одамлар ўртасида касаллик ва ўлимларнинг кўпайишига олиб келади. Жадвалдан кўринадики, ўрта ҳисобда Англияда йилига атмосферага 24 млн тонна углерод оксиди, 6 млн тонна олтингугурт оксиди, 2 млн тонна чанг ва 2 млн тонна углеводород. Ақшда йилига 60-100 млн тонна углерод оксиди 22-27 млн тонна олтингугурт оксиди, 9 млн тонна азот ва углеводород чиқаради. Жаҳон бўйича 1990-йилда атмосфера ҳавосига чиқарилган ис гази, қора куя ва карбонат ангидриднинг миқдори 500 млн тоннани ташкил этади. Ўзбекистонда 1 корхона пахтани чигитдан ажратаётганда кунига 20-30 тонна чангни атмосферага чиқаради. Бир йилда Ўзбекистон Республикаси территориясидан атмосферага 4,2 млн тонна зарарли моддалар чиқарилмоқда, шундан 60 фоизи автотранспорт улушига тўғри келади. Натижада Андижон, Гулистон, Қўқон, Қарши, Навоий Тошкент, Фарғона каби шаҳарлар ҳавоси кескин ўзгармоқда. 1992 йилда жумҳуриятимиз бўйича атмосферага чиқарилган заҳарли чиқиндилар аҳоли жон бошига ҳисобланганда, ўртача 203 кг дан тўғри келади.

4.1- жадвал мамлакатлар углерод ( II ) оксиди олтингугурт ( IV ) оксиди азот ( II )оксиди чанг углеводородлар Англия АҚШ ГФР Италия Польша 24 60-100 5-8 4,0 - 6 22-27 4,0 3,0 3,0 - 9,0 2,0 0,6 - 2,0 8-10 8,0 - 4 2,0 32 2,0 - - СНГ ва бошқа баъзи давлатларда ҳаво муҳитини ифлосланишдан муҳофаза қилиш қонунлари қабул қилинган. Ифлосланишга йўл қўймаслик ва унинг олдини олиш учун катта ишлар қилинмоқда. Кўпгина саноат марказлари ва иттифоқ пойтахтларида атмосфера ҳавосининг ифлосланиши даражаси мумкин концентрация чегарасидан (предельнўй допустимўй концентрацияси-“ПДК-РЭК дан) анча кам. Бу “РЭК” собиқ СССР соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан аниқланган. Чанг, газ тозаловчи аппаратларнинг қурилиши ва уларнинг ишлашни яхшилаш, ТЭЦ ларни газ билан ишлашга ўтказиш, кичик қозон билан ишлайдиган ТЭЦ ларни йириклаштириш ва бирлаштириш, атмосферани ифлослантирадиган ишхоналарни шаҳардан ташқарига чиқариш, шаҳарни кўкаламзорлаштириш ва бошқа ишларни амалга ошириш туфайли амалга оширилади. Москва, Ленинград, иттифоқ республикаларининг пойтахтларида олтингугурт газининг миқдори 0,1-0,2мг/м 3 атрофида (РЭКқ0,5мг/м 3 ). Ҳатто Донецк ва Магнитогорск каби катта саноат шаҳарларида ҳам СО 2 нинг миқдори 0,17-0,23мг/м 3 атрофида. Бу шаҳарларда азот оксидининг 0,02−0,04мг∕м 3 (РЭКқ0,085мг∕м 3 ). Шунинг билан биргаликда атмосферада СО 2 концентрациясини автомобиллар кўпаяётган катта шаҳарларда камайтириш имконияти бўлмаяпти. Ҳозирда катта шаҳарларда углерод оксидининг миқдори 1÷3мг∕м 3 гача бўлади(ПДКқ3мг∕м 3 ).

Хулоса Иқлим ўзгаришининг антропоген, техноген ва бошқа биологик омилларнинг мавжудлигини тушунтириш талаба онгига ўзи яшаётган табиатга бефарқ бўлмасликни, чунки ўзи биосферада узоқ вақт яшаши ва келажак авлод учун асраб аввайлаши лозимлиги тушунчалари сингдирилади. Кейинги пайтларда юз бераётган “Парник эффекти” ходисасининг асосий сабаби атмосфера ташланаётган турли зарарли газлар ёки катта саноат корхоналари ва автотранспортлардан чиқаётган карбонот ангидрид хисобланади. Атмосферанинг ифлосланиши глобал исишни келтириб чиқишни биосферанинг барча қатламлари тирик организмларнинг ҳаёти ва ривожланиши нормал кечшига тўсиқлик қила бошлайди. Тупроқ ва сув, озиқланиш занжири реакциясига асосан барча тирик организмларнинг зарарли моддаларни ўзлаштиришига олиб келади.

Адабиётлар 1. Г.И.Рузалин. Концепция современного естествознания. 1997. 2. Д.Ёрматова. Табиий фанларнинг замонавий концепцияси. Тошкент. Алоқачи. 2008. 3. Д.Ёрматова. Табиий фанлар концепцияси. Фарғона. 2008. 4. Ё.Тўрақулов ва бошқалар. Умумий биология.Т. Шарқ. 2002. 5. М.Валихонов.Табиий фанларнинг окнцепцияси. Тошкент. 2006. 6. И.Хамдамов. Табиий фанларнинг замонавий концепцияси. Тошкент. Файласуфлар миллий уюшмаси. 2007. 7.Шкваловский И.В.Вселенная, жизнь, разум. М.1987.

O'xshashlar

Иқлим ўзгариши эътибор марказида

Иқлим ўзгариши эътибор марказида

Иқлим омиллари

Иқлим ва унинг ўзгаришининг инсоният ривожланишига таъсири

Атмосфера экологияси