Yog`lar va yog`simon birikmalar, ya`ni lipoidlar - Botanika - Referatlar

Yog`lar va yog`simon birikmalar, ya`ni lipoidlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Yog``lar, ularning tuzilishi, xossalari va biologik ahamiyati 2. Lipidlar va fosfotidlar ularning tuzilishi va biologik ahamiyati

www.arxiv.uz Suvda erimaydigan yog`lar va yog`simon organik moddalar lipoidlar degan umumiy nom bilan ataladi. Lipoidlar organik erituvchilarda-efir, benzin, benzol va atsetondanda osonlik bilan eriydi. Ular ximiyaviy tuzilishiga va tabiatiga ko`ra bir necha guruhga bo`linadi. Yog` molekulasi 3 atomli spirt glitserin bilan (tenglamadagidek) yog` kislotalarining қo`shilishidan hosil bo`ladi. Linol va linolin yog` kislotalari inson va hayvonlar organizmida sintezlanmaganligidan ular vitamin қatoriga қo`shiladi. Glitserinda қo`shilgan yog` kislotalarining turiga ko`ra turli tuman yog`lar sintezlanadi. Masalan: kanakunjut moyi tarkibida 80% ritsinol, xontal va raps moyida eruk moy kislotasining miқdori 55% ga borib қoladi. Suyuқ moylar tarkibida to`yingan moy kislotalarga nisbatan to`yinmagan yog` kislotalari ustun turadi va aksincha қattiқ yog`larda to`yingan yog` kislotalari to`yinmagan yog` kislotalaridan bir necha foizga ortiқ ekanligi jadval raқamlaridan ko`rinadi. Moy tarkibida 1-2 % chamasida erkin moy kislotalari, 1-2 % fosfotidlar, 0.3- 0.5% sterinlar va vitaminlar uchraydi. Moylarning sarғish rangda bo`lishi karotinoidlarga nasha moyining yashil rangda bo`lishi xlorofil molekalalariga boғliқ. Moylar o`simlik va hayvonot olamining hayot jarayonida energetik modda sifatida sarflanadi. Boshқa organik moddalarga nisbatan moylar energiyaga boy bo`lganligidan, ko`pchilik (90%), o`simliklar uruғida asosiy zahira birikma sifatida to`planadi. Darhaқiқat, bir g moy oksidlanganda 9,3 kkal energiya hosil bo`lsa, 1 g shakar yoki oқsil oksidlanganda ajralib chiққan energiya 4,1 kkaldan ortmaydi. To`yinmagan yog kislotalaridagi қo`sh boғlamlarning kislorod bilan oksidlanishi natijasida aldegid va yog` kislotalari to`planishi tufayli yog`lar eskirib, yoқimsiz hidli bo`lib қoladi. Yog`lar tarkibida guruhlari ko`pligidan ular suvda erimaydi. Suvda aralashtirilganda emultsiya hosil қiladi. yog`larga ishқor yoki kislota ta`sir ettirilganda sovunlanish reaktsiyasi tufayli suv ishtirokida glitserin va yog` kislotalariga yoki uning tuzlariga gidrolizlanadi.

www.arxiv.uz 1g moy tarkibidagi erkin yoki glitserin bilan boғlangan moy kislotalarini neytrallash uchun sarf bo`lgan KON miқdori (mg hisobida) sovunlanish soni deb ataladi. 1g moy tarkibidagi erkin moy kislotalarini neytrallash uchun sarflangan KON miқdori moyning kislotalik soni deyiladi. 100 g moy tomonidan boғlangan yod miқdoriga (g hisobida) yod soni deyiladi. Bu ko`rsatgich vositasida yog` tarkibidagi қo`sh boғlarning ko`p-ozligi aniқlanadi. Tarkibida ko`shboғli to`yinmagan yog` kislotalarini saқlagan yog`lar lak, bo`yoқ va alif moy ishlab chiқarishda keng қo`llaniladi. O`simliklarning yashash sharoitiga ko`ra to`yinmagan yog` kislotalaridagi қo`sh boғlar soni ko`p ozliga қarab yod soni har xil bo`ladi. Masalan: Toshkentda o`sgan ziғir moyining yod soni 154 bo`lsa, Arxangelskda o`sgan ziғir moyining yod soni 195 bo`lgan. LIPIDLAR. Bu guruxga o`simliklar tarkibida ko`p uchraydigan yog` va yog`simon moddalar kiradi. Ularning uziga xos xususiyati — suvda erimaydi. Lekin efir, atseton, benzol, xloroformlarda yaxshi eriydi. Lipidlar Yuqorii molekulali yor kislotalar xosilasidir. Ikkita asosiy guruxga bo`linadi. Bular xakikiy lipidlar va lipoidlardan iborat. Lipidlar asosan yorlar, mumlar, fosfatillar va glikolipidlarga bo`linadi. Yorlar o`simliklar tarkibida juda ko`p bo`lib, aksariyat zaxira modda atrofida uchraydi. Xar xil o`simliklarning uruғlarida turlicha bo`ladi: kungabokarda - 24-38 foiz, kanopda - 30 foiz, chigitda - 23 foiz, kanakunjutda - 60 foiz, kunjutda - 53 foiz, burdoyda - 2 foiz, makkajuxorida - 5 foiz, nuxatda - 2 foiz. Bundan tashқari 0,1-0,5 foiz yorlar tuzilmaviy tavsifga ham ega. Yorlar o`simliklar tarkibidagi boshqa organik moddalardan energiya zaxirasining ko`pligi bilan farq, kiladi: 1 g lipidtsa 37, 62 kDJ energiya bo`ladi. Oqsillar va uglevodlar tarkibida esa yeglarra nisbatan ` taxminan ikki baravar kam energiya bo`ladi. Biologik oksidlanish jara enida yorlardan ajralib chik.adigan suvning miqdori x.am Oqsil va ugle-vodlarga nisbatan ikki baravar ortikrok. bo`ladi. Bunday metabolitik suvning ko`p ajralishining qur`goq.chilik sharoitida

www.arxiv.uz xujayraning suv-sizlanish jaraenida suv takchilligini kamaytyrish uchun ahamiyati bor. Yog`lar tarkibida uchraydigan barcha yor kislotalar tuyingan va tu"yin-magan yor kislotalardan iborat. O`simlik moylarida yor kislotalarga oleinat, lipolat va linolenat kislotalar kiradi. O`simlik yorlarining kimyoviy tarkibi asosan glitseridlar — 95-98 foiz, erkin yor kislotalari - 1-2 foiz, fosfatidlar - 1-2 foiz, sterinlar - 0,3- 0,5 foiz, vita-minlar va karotinoidlardan iborat. Yorlar o`simliklarning hamma organlarida bo`lib, moylar deyiladi. Ular Yuqorii molekulali yog` kislotalarining uch atomli spirtlar (glitserin) bilan hosil k,ilingan murakkab efiridir. Shuning uchun ular triglitseridlar deyiladi. Yog`lar tarkibida uchraydigan barcha yor kislotalarga (S|8N3402) linolat (S|XN,?02) va linolenat (S| KNIO2) kislotalar kiradi. Tuyingan yor kislotalarga palmitat (S!6N,,02) va laurinat (S|2NM02) kislotalar kiradi. O`simlik moylarini tashqil etuvchi triglitseridlar bir xil yoki aralash yor kislotalaridan tashqil topgan. o`alash yog` kislotali moylarga chigit moyini misol k.ilish mumkin. Ya`ni uning tarkibida 40 foiz linolat, 31 foiz oleinat va 20 foiz palmitat kislotalari bor. Bir xil yor kislotasidan tashqil topgan moylar kam xrzirgacha o`simliklarda mavjudligi aniklanmagan. Umuman x.ozirgacha 1300 dan ortik. yor ma`lum bo`lib, ularning tar kibi bir- biridan farq kdpadi. O`simliklar tarkibidagi moylarning 95-98 foizini glitseridlar, 12 foizini kolgan erkin yor kislotalari, karotinoidlar va vitaminlar tashqil etadi. Mumlar olinishiga karab, o`simlik., o`ayvon va kazilma mumlarga bo`linadi. Ular o`simliklarning bargi, mevasi, novdalarida oz miқdorda mavjuts. Mevalarning uzoq, vaqt buzilmasdan saklanishi ularning ustidagi mum қatlamining sifatiga boғliқ- Mumlar bir atomli spirtlar va yukrri molekulyar yog` kislotalari efiri bo`lib, turli rangdagi kattik. moddalardir. Erish xarorati 30-900. Mumlar o`simliklarni suvsizlanishdan, ortiқcha namlanishdan, mikroorganizmlar ta`siridan birmuncha saklashi mumkin. Fosfatidlar yog`simon kattik moddalardir. Rangsiz, organik eri-tuvchilarda yaxshi eriydi. Oqsillar bilan birikib, lipoprotein mem-branalar xrsid kiladi va xujayra

www.arxiv.uz organoidlarining asosini tashqil etadi. Ayniқsa, moyli va dukkakli o`simliklarda ko`p. Masalan, chigit tarkibida - 1,7-1,8 foiz, nuxatda - 1,0-1,1, burdoyda - 0,4-0,5, makkaxuxorida - 0,2-0,3 foiz. Glikolipidlar murakkab birikma bo`lib, yer kislotalarining gli tserin va shakar birikishidan iborat. Asosan linolenat yor kislotasi va galaktoza shakari bo`lishi mumkin. Glikolipidlar barg tuXimalarida ko`proқ uchraydi. Ular modda almashinuv jarayonida ishtirok etadi va zaxira modda xrlida tugshanishi mumkin. Fiyualyeksinlar. O`simliklar immunitetida muhim ahamiyatga ega. Kichik molekulali, o`simliklarda kasallik kuzgatuvchi patogen mikroorganizmlarning faoliyatini tuxtatuvchi murakkab organik birikmalardir. Bu moddalar ayrim xususiyatlari bilan fitontsidlardan farq. k.iladi. Ular fakat patogen mikroorganizmlar zararlagan Yuqorii o`simliklar to`қimasida hosil bo`ladi. Ya`ni fitoaleksinlarning hosil bo`lishini tezlashtiradigan modda parazitning sporasi yoki mitsellasi tomonidan ajratiladi. Fitoaleksinlar kimyoviy jixatdan izofpavonoidlar, seskviterpenlar, polipeptidlar hosilalari hisoblanadi va xrzirgacha 20 ga yakini o`rganilgan. Fosfatidlar hosil bo`lishida yog` kislotalar bilan birga glitserinning 1 ta vodorodi fosfat kislota қoldiғi bilan o`rin almashtiradi. Fosfatidlar sintezlanishida glyukoza, galaktoza va pentoza ham ishtirok etadi. Fosfatidlar oddiy oқsillar bilan қo`shilib, lipoproteid deb ataladigan murakkab oқsillar hosil қiladi. Lipoproteidlar maғiz, plastida, metoxondriy va ribosomalar tarkibida asosiy o`rinni egallaydi. Fosfatidlarning oz yoki ko`p bo`lishi o`simlikning turiga boғliқ ekanligi қuyidagi jadval ma`lumotlaridan ko`rinadi. Tarkibida litsitin yoki kefalin saқlagan fosfalipidlar oқsillar bilan birikib, lipoproteidlarning sintezlanishini ta`minlaydi. Hosil bo`lgan lipoproteidlar tsitoplazma va membranalarning tiklanishida mas`ul birikmalardir. Fosfolipidlar tarkibida litsetin va kefalindan tashқari soya uruғida mio- inozin, makkajuxori donida tserebran degan moddalar borligi aniқlangan. 3. Yog`larda eriydigan karotinoidlar. Bu guruhga kirgan birikmalar faқat organik erituvchi (spirt, benzin, benzol)larda eriydi. Masalan: xlorofil

www.arxiv.uz xlorofillindikarbon kislotaga fetol va metil spirt қo`shilishidan hosil bo`ladi. Bu pigment murakkab efirlar guruhiga kiradi. xlorofildan tashқari bu guruhga ksantofill, karotin va pomidorga rang beruvchi likopin pigmentlari ham kiradi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Pleshkov B.P. Bioximiya selskoxozyaystvennx rasteniy. M. “Kolos” 1969 g. 2. Lebedov S.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1988 g. 3. Yakushkina N.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1980 g. 4.Mustaqimov G.D. O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari. T. 1995 y. 4. Xo`jaev J. X O`simliklar fiziologiyasi Toshkent “Mexnat” 2004 5. Rubin B.A. Kurs fiziologii rasteniy. M. 1976 g. 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Yog`li urug`larni tozalash

Yuksak o'simliklarning organlari to'qimalari va funksional tizimlari

Hashorotxo`r o`simliklarning oziqlanishi

Xaltali zamburug`lar

Suv o`tlari.zamburug`lar va lishayniklar