Усимлик хужайраси. Пластидлар. Хужайрадаги озикли моддалар, кристаллар - Botanika - Referatlar

Усимлик хужайраси. Пластидлар. Хужайрадаги озикли моддалар, кристаллар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

127 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Усимлик хужайрасининг тузилиши. Ядро. 2. Пластидлар классификацияси, ахамияти. 3. Хлоропласт. 4. Хромопласт. 5. Лейкопласт. 6. Хужайрадаги озикли моддалар, уларни аниклаш реакцилари. 7. Хужайра шираси. 8. Хужайра ширасидаги захарли моддалар. 9. Хужайра пигментлари. 10. Кристаллар, уларнинг ахамияти. 11. Хужайра п ў сти.

www.arxiv.uz ХУЖАЙРА ЯДРОСИ Ядро - «нуклеус» грекча «карион». Ядро протоплазмага ў хшаш хужайранинг энг асосий кисмларидан бири б ў либ, хисобланади. Протоплазма ядросиз, ядро эса протоплазмасиз яшай олмайди. Рус олими Герасимовнинг к ў рсатишича хужайрадаги хамма процессларда ядро иштирок этади. Ядросиз хужайра б ў лиши мумкин эмаслигини к ў рсатади. 1890 йилда Герасимов спирогира сув ў ти хужайрасидан ядрони ажратиб олади. Ядроси бор хужайра нормал яшаган. Ядроси олиб ташланган хужайра эса 42 кундан с ў нг ў лган . Ядрони биринчи марта 1831 йилда инглиз олими ботаник Роберт Броун орхидея деб аталган ў симлик хужайрасида к ў ради. Ядронинг шакли юмалок ёки элепссимон, баъзан ч ў зик ва юлдузсимон ядролар хам учрайди. Ядронинг катта кичиклиги ў ртача хисобда 4-36 м гача б ў лади. Бундан хам кичкина ва катта ядролар учрайди. Масалан, мо ђ ор замбуру ђ ининг ядроси 1 мкм, Саговник деб аталган ў симликнинг ядроси 500-600мкмгача б ў лади. Одатда ў симлик хужайрасида 1 тадан ядро б ў лади. Баъзи бир хужайралар 2 та ёки ундан к ў п ядроли б ў лади. Масалан, яшил сув ў тларида ва шубон замбуру ђ ларида юзтагача ядро учрайди. Денгизда яшайдиган баъзи бир кизил сув ў тлари хужайрасида 4000 тагача ядро учрайди. К ў кнорининг сутли найида 1000 тагача ядро бор. Баъзи бир ў симликларнинг хужайрасида ядро б ў лмайди. Масалан, к ў к яшил сув ў тлари ва бактерияларда. Рус олими Пешковнинг к ў рсатишича бундай ў симликларда ядро элементлари протоплазмада таркок холда учрайди. Одатда ядро хужайранинг турли жойларида учрайди. Ёш хужайраларда ядро хужайранинг 1/3 кисмини ташкил этади. Бунда ядро хужайранинг марказида жойлашган. Љ ари хужайраларда эса ядро хужайранинг четида жойлашган б ў лади.

www.arxiv.uz Ядро рангсиз, тиник, протоплазмага нисбатан кат-тик коллоид модда. Ядро протоплазмадан ў зининг юпка ок пардаси билан ажралиб туради. Ядрода икки хил, яъни ички ва ташки п ў сти бор. Ташки п ў стининг тешикчаси бор. Ядро ичида ядро суюклиги жойлашган. Ядро суюклиги кариолимфа деб аталади. Кариолимфа 2 хил б ў лади. 1. 1. Хроматин Хб ў яладиган) 2. 2. Ахроматин Хб ў ялмайдиган). Ядро протоплазмага ў хшаш оксил моддадан ташкил топган. Ядро оксилида С,Н,О ларданташкари Fe , P хам бор. Шунинг учун хам ядро оксилини нуклеопротеид деб юритилади . Бу оксил ошкозонда хазм б ў лмаслиги билан бошка оксиллардан фарк килади. Хроматин нуклеопротеиддан тузилган. Ядро таркибида тимонуклеин кислота бор. Нуклепротеидларнинг реакцияси кислотали б ў лади, яъни к ў к лакмусни кизартиради. Ядро таркибида ядрочалар бор. Ядроларнинг таркиби ва вазифаси т ў лик ў рганилмаган. Ядро харакатланиб туради. Биринчи харакати протоплазма билан биргаликда. Бу харакатни секин харакатланиш дейилади. Иккинчи харакати протоплазмасиз ў зи харакат килади. Бундай харакатни тез харакатланиш дейилади. Демак, ядро хужайрада б ў ладиган хамма процессларда иштирок этади. Ядро ачитувчи фермент-ларни ишлаб чикаради. Хужайранинг б ў линиши про-цессларида иштирок этади. Ядронинг б ў линиши - хужайранинг б ў линишидир. ПЛАСТИДЛАР Пластидлар протоплазманинг мезоплазмасидаги хондрисомадан хосил б ў лади. Пластидлар хам прото-плазма ва ядрога ў хшаш оксил моддадан тузилган. Лекин пластидлар ў зининг ранг берувчи пигментлари билан ядро ва протоплазмадан фарк килади. Пластидлар оксилида С,О,Н, лардан ташкари Fe учрайди. Пластидлар оддий й ў л билан б ў линиб к ў пайиб туради. Пластидлар протоплазма билан биргаликда хамда ў зи харакатланиб туради.

www.arxiv.uz Бир секунда 0,12 мм масофани босади. Пластидларнинг катталиги ў рта хисобда 1-12 м б ў лади. Битта хужайрада 20 тадан 100 тагача учрайди. Пластидлар 2 та группага б ў линади: 1. 1. Лейкопластлар - рангсиз пластидлар. 2. 2. Хромотоформлар - рангли пластидлар. Хроматоформлар ў з навбатида 2 га б ў линади: 1. 1. Хлоропласт 2. 2. Хромопласт. Хлоропласт - хлоро - яшил ранг маъносини билдиради. Хлоропласт таркибида яшил ранг берувчи хлорофилл пигментини саклайди. Хлоропласт ў симликларнинг ер устки кисмида учрайди. Хлоропластни биринчи марта француз фармацевт Плятье М.С. ў тган асрнинг 90 - йилларида яшил ранг берувчи хлорофилл пигменти 2 та пигментдан ташкил топганлигини к ў рсатади: 1. 1. Хлорофилл «А» С 55 Н 72 О 5 4 М 2. 2. Хлорофилл «Б» С 55 Н 70 О 6 4 М Хлорофилл «А» т ў к яшил, хлорофилл «Б» сар ђ иш яшил ранг беради. Хлорофилл мураккаб эфирга киради. Хлорофилл гулли ў симликларда юмалок доира шаклида б ў лганлиги учун хлорофилл доначалари деб юритилади. Хлорофиллнинг катталиги ў рта хисобда 3-10 м гача б ў лади. Хар хил ў симликнинг хужайрасида хлорофилл доначаларининг сони турлича б ў лади. Хлорофилл доначалари хужайрада 20,40,60 баъзан 100 тагача б ў лиши мумкин. Хлорофилл факат ў симликлар учун эмас одамлар ва хайвонлар учун хам катта ахамиятга эга. Чунки органик моддалар биринчи маротаба хлорофилл ичида хосил б ў лади. Органик моддалар фотосинтез процесси иштирокида хосил б ў лади. Фотосинтез процессини ассимиляция процесси деб хам юритилади. Рус олими К.А. Тимирязев фотосинтез процессида хлорофилл куёш нурини ютишини к ў рсатади. Унинг к ў рсатишича хлорофилл куёш

www.arxiv.uz спекторининг В билан С орали ђ ида кизил ва к ў к, бинафша нурларини к ў прок ютади. Усимликлар куёш нурининг 75% ини ютади, шундан 5% гачаси фотосинтез процессида иштирок этса, колган 70% гачаси ў симликларнинг сув бу ђ латишига сарф б ў лади. Фотосинтез процессида хлорофилл ва куёш нуридан ташкари сув ва карбонат ангидрид керак б ў лади. Буларнинг к ў шилиши натижасида олдин чумоли альдегидининг 6 молекуласи бир-бири билан к ў шилиб бир молекула глюкоза хосил килади. 6 СО 2 + 6Н 2 О + 674 ККал ___ СНОН хлорофилл СНОН доначаларининг + 6О 2 ичида СНОН СНОН СНОН СНОН С 6 Н 12 О 6 Сув ў тларида пластидларни хромотофор деб юритила-ди .Чунки бу ў симликларда пластидлар шакл жихатидан бошка ў симликлардан фарк килади. Масалан: Спиралга, юлдузга ва бошка шаклларга ў хшаш б ў лади. Хромопласт. Хромо-б ў ёк ранг маъносини билдиради. Хромапласт ў симликларнинг ер ости ва ер устки органларида учрайди. Шакли турлича б ў лади. Баъзи ў симликларида юмалок, бошкаларида эса уч киррали ёки нинасимон шаклларида б ў лади. Хромопластда запас озик моддалар т ў планади. Хромопластда ранг беручи пигментлар яъни каротиноидлар бор. Усимликларга сарик ,кизил,к ў н ђ ир ранг беради. Хромопласт пигментларидан каротин-С 40 Н 56 кизил ранг беради. Ксантофилл-С 40 Н 56 О 2 сарик ранг беради. Љў н ђ ир ранг берувчиларнинг

www.arxiv.uz пигментини фукоциантин- С 40 Н 56 О 6 дейилади. Одам организмида каротиноидлар оксидланиб витамин А ни вужудга келтиради . Хромопластларнинг катта кичиклиги ў рта хисобда 4-24 м б ў лади. Хромопластлар ў симликлар дунёсини ер юзида таркалишида катта ахамиятга эга. Чунки хромопласт ў симликларини гулида ва мевасида учрайди. Мева ў зининг чиройли ранги билан кушларни, хайвонларни ў зига жалб килади. Мевасини еб уру ђ и ташланади. Уру ђ идан янги ў симлик ў сиб чикади. Лейкопласт . Лейкос-ок, рангсиз рангни билдиради. Лейкопластда ранг берувчи пигмент б ў лмайди. Лецкопласт ў симликларнинг ер ости ва ер устки органларида учрайди. Масалан, ў симликлар баргининг эпидермисида, картошка тугунагида, лавлагининг илдиз мевасида учраши мумкин. Лейкопластнинг шакли - шарсимон, таёкчасимон ва бошка шаклларда б ў лади. Катта кичиклиги хам турлича. Лейкопластда иккиламчи крахмал ва иккиламчи шакар т ў планади. Масалан, картошка туганагида иккиламчи крахмал, лавлагида эса иккиламчи шакар бор. Пластидлар ташки мухит таъсирида ў згариб бир турдан иккинчи турга ў тиб туради . Масалан, лейкопласт хлоропластга Хкартошка туганаги ер бетига чикиб колса к ў кариб колади). Хлоропласт хромопластга Хяшил баргнинг сар ђ айиши, меваларнинг пишиши). Љ айси бир ў симликда хлоропласт б ў лса бундай ў симликлар аутотроф ў симликларга киради. Хлороплас-ти б ў лмаган ў симликларни гетератроф ў симликларга киритилади . ХУЖАЙРАДА УЧРАЙДИГАН МОДДАЛАР Хужайрада учрайдиган моддаларни хужайранинг пропласти ишлаб чикаради. Хужайрада запас озик моддалар ва кисман чикинди моддалар учрайди. Хужайрадаги запас озик моддаларга крахмал, ё ђ , оксил моддалар, ташландик моддаларга эса кристаллар киради.

www.arxiv.uz Крахмал биринчи маротаба ассимиляция процесси натижасида хлорофилл доначалари ичида хосил б ў лади. Хлорофилл доначалари ичида хосил б ў лган крахмални бирламчи ёки ассимиляцион крахмал дейилади. Бирламчи крахмал хлорофилл доначалари ичида узок муддат сакланмайди. Крахмалнинг бир кисми нафас олишга сарф б ў лади, бир кисми ў симликни бошка органларига ў тади, яна бир кисми шакарга айланади. Усимлик органларига таркалувчи крахмални транзитор крахмал дейилади. Запас озик модда сифатида т ў планадиган крахмални запас крахмал ёки иккиламчи крахмал деб юритилади. Крахмал запас озик модда сифатида ў симлик уру ђ ларида ва ер ости кисмларида т ў планади. Масалан бу ђ дойда 54-75%, гуручда 62-86%, дуккакли ў симликларда 33-43%, ж ў хорида 57-72%, картошка тугунагида 12- 24% б ў лади. Запас яъни иккиламчи крахмал лейкопластда хосил б ў лади. Крахмал рангсиз тухумсимон, юмалок, к ў п киррали ёки таёкча шаклида б ў лади. Ж ў хори ва гуручнинг крахмали к ў п киррали, картошка крахмали юмалок, сув ў ти ў симлигининг крахмали таёкчасимон. Крахмалнинг ў ртача хисобда катталиги 2-275 м б ў лади. Крахмал доначаси тузилишига караб 2 хил б ў лади: 1. 1. Эксцентрик крахмал 2. 2. Концентрик крахмал. Эксцентрик крахмалнинг тузилишида ядроси четга жойлашган, концентрик крахмалнинг тузилишида эса марказига жойлашган б ў лади. Эксцентрик крахмал мисол килиб картошка крахмалини олиш мумкин. Концентрик крахмалга мисол килиб эса бу ђ дой крахмалини олиш мумкин. Крахмал органик бирикма б ў либ, у карбон сувларнинг учинчи группасига, яъни полисахаридларга киради. ХС 6 Н 10 О 5 ) n . Крахмал таркибида бироз сув, фосфор кислотаси хам б ў лади. Крахмал сувда эримайди. 70-75 0 ли сувда б ў киб ёрилади. Натижада клейстер хосил б ў лади. Заводларда крахмални кучсиз кислота ёрдамида эритиб ишлатилади.

www.arxiv.uz Усимлик хужайрасидаги крахмал диастаза деб аталадиган фермент таъсирида шакарга айланади. Крахмални шакарга айланишида бир молекула сув талаб этилади. ХС 6 Н 10 О 5 ) n + Н 2 О диастаза С 6 Н 12 О 6 ферменти Крахмал люгол эритмасида ХКУ +У 2 + Н 2 О) бинафша рангга б ў ялади . Крахмал оддий, ярим мураккаб ва мураккаб б ў лади. Оддий крахмаллар тузилишида ядроси битта, мураккаб крахмалда эса тузилиш ядроси к ў п б ў лади. Ярим мураккаб крахмалда бир нечта крахмал доначалари бир-бири билан к ў шилиб кетган б ў лади. Ярим мураккаб крахмални картока тугунаги-да, мураккаб крахмални эса сулида к ў риш мумкин. Усимликда запас озик модда сифатида оксил учрайди. Масалан, Картошкада 2%, н ў хатда 22%, сояда 40%,ж ў хорида 10%, бу ђ дойда 20%, бедада 5%, лавлагида 1%, замбуру ђ да 53% гача учрайди. Оксил модда хужайранинг цитоплазмасида, вакуоласида ва алейрон доначаси ичида учрайди. Оксил сувда эримайди, факат шишади. Алейрон доначалари к ў прок ђ алладонларда масалан, бу ђ дой, ж ў хори ва бошкаларда учрайди. Алейрон донасининг катталиги 1 м-55 м га б ў лади. Алейрон доналари ў зининг юпка пардаси билан ажралиб туради, ў симликларда, масалан, канакунжут уру ђ ида алейрон доначаларининг ичида кристаллар бор. Оксилни аниклайдиган реакциялар: 1. 1. Распайля реакцияси. Оксил + С 12 Н 22 О 11 +Н 2 О 4 ____ оксил пушти рангга б ў ялади. 2. 2. Ксантопротеин реакцияси: Оксил + NHO 3 + H 3 ____ оксил кизил рангга б ў ялади. 3. 3. Оксил + люголя эритмаси таъсирида тилла са-рик рангга б ў ялади . Ё ђ . Усимлик хужайрасида запас озик модда сифатида ё ђ хам учрайди. Масалан, н ў хатда 3%, бу ђ дойда 1,5%, ж ў хори 7%, зи ђ ирда 34%, к ў кнорида 40%, нашада 33%, ошковокда 50%, кунгабокар 53% гача б ў лади.

www.arxiv.uz Ё ђ хам карбон сувга ў хшаш С,О,Н лардан тузилган. Ё ђ таркибида глицерин ва ё ђ кислоталари учрайди. Ё ђ карбон сувларига нисбатан энергия к ў прок беради. 1 гр карбон сув 4,2 кал.энергия берса, 1 г. ё ђ 9,3 кал. энергия беради. Ё ђ сувда эримайди. Эфирда, бензинда ва бошка эритувчиларда эрийди. Ё ђ ишкор таъсирида совунга айланади. Ё ђ , глицерин ва органик кислоталарга парчаланади. Ё ђ тирик хужайрада липаза деб аталадиган фермент таъсирида эрийди. Ё ђ алканин деб аталадиган реактив таъсирида кизил рангга б ў ялади. Судан III эритмаси таъсирида Хбироз киздирилгандан с ў нг) пушти рангга б ў ялади. Усимликда учрайдиган ё ђ лар 2 хил б ў лади. 1. 1. Из колдирадиган ё ђ - жирное масло 2. 2. Из колдирмайдиган ё ђ - эфир мойлар - эферное масло. Эфир мойлар таркибида кислороднинг микдори жуда оз б ў лади. Баъзида эса кислород б ў лмайди, унинг ў рнида S учрайди. Эфир мойлар лимон, геран,лаванда, кашнич, арпабодиён, ялпиз ва бошка ў симликларда учраши мумкин. Эфир мойлар ў симликларга хушб ў й хид беради. Масалан, атиргул, кийик ў т, райхон ва бошкалар. Баъзи бир ў симликларнинг эфир мойи ёкимсиз хидга эга б ў лади. Масалан, саримсок Хчеснок) эфир мойи. Саримсок ёкимсиз хидга эга б ў лса хам фойдали хисобланади. Усимлик хужайрасида чикинди модда сифатида хар хил кристаллар учрайди. Кристаллар асосан С 2 О 4 , СаСО 3 , Са S О 4 S О 2 дан ташкил топган. Кристаллар факат бутгулдошлар оиласига кирадиган ў симликларда учрамайди . Масалан, карам, редиска, шол ђ ом, турп ва бошкалар. Бошка оилага кирадиган ў симликларда эса крис-таллар учрайди. Кристал тузилиши жахатидан бир неча хил б ў лади. 1. Якка кристаллар - одиночный кристалл. Бу кристаллар куб, ромбик, призма ва бошка шаклларда учрайди. Якка кристалларни пиёзнинг устки п ў стида, мингдевонада - белена чёрная ў симлигида к ў риш мумкин. Кристалларнинг шакли юлдузсимон б ў лса друз дейилади. Друзларнинг липа дарахтининг поясининг п ў стлок кисмида, бангидевона - д ў рман

www.arxiv.uz обыкновенный ў симлиги баргида, ђў за баргида к ў риш мумкин. Кристаллнинг шакллари нинасимон б ў лса рафид дейилади. Рафидларни марваридгул - ландиш майский ў симлиги баргида, коравак: унгерния ў симлигининг пиёз п ў стида к ў риш мумкин. Баъзан кристаллар кумга ў хшаш б ў лади. Буларнинг эса красавка ў симлиги баргида кумга т ў ла халта хужайрани к ў риш мумкин. ХУЖАЙРА ШИРАСИ Хужайранинг шираси вакуолаларида жойлашган. «Вакус» - б ў шлик маъносини билдиради. Бир неча ёш хужайраларда вакуслар б ў лмайди. Б ў линишдан т ў хтаб ў са бошлаган хужайраларда вакуслар вужудга келади. Хужайранинг ёшлик вактида вакуслари к ў п майда б ў лади. Хужайра каригач майда вакуслар бир -бири билан бирлашиб катта вакусларни вужудга келтиради. Бу катта вакуслар хужайранинг марказ кисмига жойлашиб олади. Хужайрадаги протоплазма ва ядролар эса хужайранинг чет кисмига чикиб олади. Вакусларда сув ва сувда эрийдиган турли моддалар учрайди. Вакусларда усрайдиган озик моддалар азотли ёки азотсиз б ў лади. Азотли моддалардан тузилган альбумин, ш ў р сувда эрийдиган глобулин оксиллари хам олинади. Хужайра ширасида карбон сувларидан глюкоза, фруктоза, сахароза, инулин учрайди. Инулин полисахаридларга киради ХС 6 Н 10 О 5 ) n . Инулин коки ў т ў симлигининг илдизида учрайди. Инулин Сувда эрийди. Сахароза, глюкозага нисбатан 1,5 марта, фруктоза глюкозага нисбатан 2,5 марта ширинрок. Глюкоза лавлагида 26%, шакаркамишда 20%. Баъзи бир ў симликларнинг хужайра ширасида органик кислоталар учрайди. Масалан, откулок ў симлигида шавел кислота, олмада олма кислотаси, лимонда лимон кислотаси, тамаки баргида никотин кислотаси бор. Антоновга олмада-0,5%, узумда 0,3%, лимонда 9%, мохоркада 8-10% никотин кислотаси бор. Баъзи ў симликларда органик кислоталар жуда кам

www.arxiv.uz б ў лади ёки б ў лмайди. Уларнинг реакцияси нейтрал ёки ишкорий б ў лади. Масалан, бодринг, ковокда. Баъзи ў симликларнинг хужайра ширасида ошловчи модда учрайди. Ошловчи моддалар медицинада ошкозон - ичак касалликларида буриштирувчи модда сифатида ишлатилади. О ђ из ва томок шиллик каватлар ялли ђ ланганда, милкдан окканда, о ђ из ва тамокни чайиш учун хам ишлатилади. Ошловчи моддалар дуб дарахти п ў стло ђ да 10-20 % , тол п ў стло ђ ида 9-13% , чойда 15-20 % , эвкалипт галасида 30 -40% гача ошловчи моддалар учрайди. Ошловчи моддалар FeCl 3 эритмаси таъсирида т ў к к ў к рангдан кора ранггача б ў ялади , баъзи бир ў симликларнинг хужайра ширасида захарли моддалар учрайди. Захарли моддалар 2 га б ў линади: 1. 1. Алкалоидлар . 2. 2. Гликозидлар. Бу хар иккала моддалар мураккаб тузилган органик моддалар б ў либ алколоидлар таркибида азот б ў лади, гликозидлар таркибида эса азот б ў лмайди. К ў кнори ў симлигининг мевасидан Хпичок билан тилгандан с ў нг) окиб чиккан ширани опий деб юритилади. Опийнинг таркибида 26 хил алкалоидлар бор. Асосий алкалоидлари морфин, кодеин, папаверин, героин ва бошкалар. Мингдевона ў симлиги таркибида гиосциамин, атропин, ва скополамин, бангидевона ў симлигида хам мингдевона учрайдиган алкалоидлар учрайди. Хин дарахти п ў стло ђ ида хинин, цинхонин, цинхонидин деб аталадиган алкалоидлар учрайди. Хин дарахти тропик мамлакатларда ў сади. Тамаки ў симлигида никотин алкалоиди учрайди. Чой кофеин, теофеллин, теобромин алкалоидлари учрайди. Гликозидлар саклайдиган ў симликларга мисоллар, ангишвонагул таркибида дигитосин, гитоксин. Марваридгулда каваллатоксин, канваллетоксол, канвал-лозид, адонис - мушук ў т цимарин, адонитоксин деб аталган юрак гликозидлари учрайди.

www.arxiv.uz Алкалоидлар к ў прок итузумдошлар, к ў кноридош-лар, айиктовондошлар ва бошкалар оиласига кирадиган ў симликларда учрайди. Раъногулдошлар, ђ алладошлар оиласига кирадиган ў симликларда алколоидлар б ў лмайди. Хужайра вакуоласида ў симликларга хар хил ранг берувчи пигментлар бор . Булар асосан икки группага б ў линади. 1. 1. Антоциан . 2. 2. Антохлор . Антоциан ў симликларнинг хужайра ширасини рангига караб нордонлик бериб туради. Хужайра шираси нордон б ў лса, ў симликларга кизил ранг бериб туради. Ишкор реакциясида к ў к ранг беради, нейтрал реакцияда бинафша ранг беради. Антоциан ў симликларни совукдан, куёшнинг иссик нуридан саклаб туради. Антохлор ў симликларга факат сарик ранг бериб туради. Масалан, картошкагул, тирнокгул. Усимлик хужайрасининг вакуоласида витаминлар б ў лади. Организмда витаминлар етишмаслиги сабабли А вита-миноз касаллиги келиб чикади. Витамин А етишмаса Хшапк ў р), витамин С етишмаса цинга, витамин Д етишмаса рахит касалликлари келиб чикади. Витаминлардан вакуолаларда факат В,С,Д лар учрайди. Чунки бу витаминлар сувда эрийди. Љ олган витаминлар сувда эримайди. Сувда эримайдиган витаминлар эса хужайранинг протоплазмасида учрайди. Витаминлар асосан сабзавот ў симликларда ва ђ алладошларда учрайди. Аччик данакли бодомнинг хужайра вакуоласида амигдалин гликозиди бор. ХУЖАЙРА ПУСТИ Хужайра п ў сти хужайрага шакл беради ва иккин-чи бир хужайрадан ажратиб туради. Хужайра п ў стини хужайранинг тирик кисми б ў лган протопласт ишлаб чикаради. Шунинг учун хам хужайра п ў сти ички томондан ў сиб калинлашади.

www.arxiv.uz Усимлик хужайра п ў сти, айникса ёш хужайралар-нинг п ў сти целлюлоза Хклетчатка) деб аталадиган органик моддадан ташкил топган. КлетчаткаХцеллюлоза) карбон сувларининг учинчи группасига кирувчи полисахаридлардан ташкил топган. Формуласи ХС 6 Н 10 О 5 ) n . Целлюлоза сувда эримайди, б ў кади ва шишади. Целлюлоза цитоза деб аталган фермент таъсирида шакарга айланади. Целюлозага мисол килиб пахтани олиш мумкин. Пахтанинг 90%и целлюлозадан ташкил топган. Целлюлозадан ко ђ оз, портловчи моддалар, сунъий шойи, кино плёнка, синмайдиган ойна ва бошкалар олинади. Баъзи бир ў симликларнинг хужайра п ў стида ярим клетчатка б ў лади. Гемицеллюлоза хам карбон сувларига киради. Гемицеллюлоза запас озик модда сифатида пиёзда, кофе уру ђ ида учратиш мумкин. Уру ђ ларнинг униб чикиш даврида целлюлоза ва гемицеллюлоза озик модда сифатида эмбрионнинг ў сиб чикишига сарф б ў лади. Баъзи бир ў симликларнинг хужайра п ў стида пектин деб аталадиган модда б ў лади. Пектин запас озик модда сифатида, олмада, ковунда, лавлаги илдиз мевасида б ў лади. Хужайранинг п ў сти ў з хаётида бир канча ў згаришларга учрайди. Баъзи бир ў симликларнинг хужайра п ў сти пробкаланади, баъзи бирлари шилимшикланади, баъзи бирлари эса минерал моддалар билан су ђ орилади. Агар хужайра п ў сти лигнин деб аталадиган модда билан су ђ орилса хужайра п ў сти ё ђ очланади. Лигнин С 57 Н 60 О 10 . Лигнин С,Н,О дан ташкил топган. Ё ђ очланган хужайра ў зидан сувни ва хавони яхши ў тказмайди. Шунинг учун хам ё ђ очланган хужайра ў лик б ў лади. Утказувчи т ў киманинг сув найлари, трахеидлари, механик т ў кима хужайралари лигнин моддаси билан су ђ орилган б ў лади. Сув найлари оркали сув эриган холдаги минерал моддалар пастдан юкорига, яъни илдиздан пояга, поя оркали баргга боради, механик т ў кималар эса ў симликка каттиклик бериб туради. Демак ў симлик хужайси ў лик б ў лса хам хар хил вазифаларни бажариб туради. Лигнин таркибида карбоннинг микдори клетчаткага нисбатан к ў прок б ў лади. Масалан, клетчаткада 44%

www.arxiv.uz карбон суви б ў лса, лигнинда эса 60% б ў лади. Шунинг учун хам лигнин ёкув ашёсидир. Клетчаткага нисбатан лигнин кизил рангга киради. Флороглицин эритмаси ва концен. Хлорид кислота таъсир эттирилса лигинин кизил раннгга б ў ялади. Лигнин сафранин деб аталадиган б ў ёкда кизил рангга киради . Клетчатка хлор цинк - йод эритмаси таъсирида хирарок бинафша рангга б ў ялади . Усимликларнинг баъзи хужайралари суберин деб аталадиган модда билан су ђ орилиб пробкаланади. Пробкаланган хужайра ў зидан сувни ва хавони мутлако ў тказмайди. Бу хужайранинг ичи хаво билан т ў лган б ў лади. Пробкаланган хужайра ў симликларнинг ташки кисмида б ў лади. Масалан, картошка тугунагининг устки кисмини, дарахтларнинг пояси ва шохларида. Пробка асосан дуб дарахтидан олинади. Хпробковый дуб) хамда амурское бархатное дерево. Бошка ў симликларда эса хужайрада субериннинг микдори кам б ў лади. Пробка олинадиган дуб дарахти Љ рим ва Кавказда учрайди. Пробка ў симликларнинг ташки шароитларидан, яъни иссикдан, совукдан ва микроорганизмлардан саклаб туради. Пробка самолётсозликда, холодильник ишлаб чикаришда ва бошка сохаларда кенг микёсда ишлатилади. Чунки, пробка иссикликни ў тказмайди. Суберин моддаси Судан - 3 эритмаси таъсирида пушти рангга б ў ялади . Баъзи бир ў симликларнинг хужайра п ў сти, айникса ў т ў симликларнинг хужайра п ў сти кутин деб аталадиган ё ђ симон модда билан копланган. Кутин моддасини хужайранинг протопласти ишлаб чикаради. Кутин хам ў зидан сувни ва хавони ў тказмайди. Кутин баргнинг ташки томонидан кутикула кавати калин б ў лади. Урта иклимда яшайдиган ў симликларда эса кутикула кавати юпка б ў лади. Баъзи бир ў симликларни кур ђ окчиликдан саклайди. Шилимшик модда айникса сув ў тларида б ў лади. Гуллайдиган ў симликлардан бехи ва зи ђ ирнинг уру ђ ида хам шилимшик моддалар бор. Баъзи бир ў симликларнинг хужайра п ў сти хитин моддаси билан су ђ орилган . Хитин бу азотли бирикма б ў либ, замбуру ђ ларнинг ва

www.arxiv.uz бактерияларнинг п ў стида б ў лади . Формуласи С 18 Н 13 О 5 . Хитин моддаси йод иштирокида к ў н ђ ир рангга б ў ялади. Баъзи бир ў симликларнинг хужайра п ў сти минерал моддалар билан су ђ орилган б ў лади. Минерал моддалар билан су ђ орилган ў симликларга мисол килиб диатом сув ў тлари ва кийик ў т, киркб ўђ им ў симликларида к ў риш мумкин. Баъзи бир ў симликларнинг, айникса, дарахтларнинг поясида шилимшик модда окиб чикади. Бу модда ташкарига чиккандан с ў нг котиб колади. Љ отиб колган моддани елим дейилади. Урик елими фармацевтика практикасида эмульсия тайёрлашда ишлатилади. Хужайранинг п ў сти ички томондан калинлашади. Унинг ичида калинлашиб колган жойи хам б ў лади. Бу калинлашиб колган жойини тешик дейилади. Хужайралар бир - бирлари билан шу тешиклар оркали алокада б ў лади. Яъни шу тешиклар оркали бир - бирларига озик моддалар ў тиб туради. Бу тешиклардан плазма иплари ў тган б ў лади. Шундай килиб юкоридаги маълумотлардан к ў риниб турибдики, хужайра таркиби ва п ў сти мураккаб органик ва анорганик бирикмалардан ташкил топган. Шу билан бирга ў симликлар ва хайвон хужайраси бир-биридан фарк килади, шу билан бирга ў симлик органларидаги хужайралар хам бир - бирига ў хшамайди. Бу хакда т ў кималар темасида батафсил тухтаймиз.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Л.И.Курсанов, Н.А.Комаринцский. В.Ф.Раздорский, А.А.Ура-нов «Усимликларнинг анатомияси ва морфологияси» 1 том Тошкент 1972. 2. В. Г. Хржановский «Курс общей ботаники» часть 1 М. 1982 г. 3. В.А.Буригин, Д.Х.Жонгуразов, Ж.К.Саидов, Г.Д.Мустакимов Ботаника ва усимликлар физиологияси асослари Т. 1972. 4. К.З.Зокиров, Х.А.Жамолхонов. «Ботаникадан русча-узбеча энциклопедия лугат» 1 том 1973 й. 5. Яковлев Г.П.Челомбитько В.А. «Ботаника. М, «В ы шая школа», 1990 й. 6. Махкамова Х.Ф. Ботаника. «Укитувчи». Т. 1995 й. 7. www . ziyonet . uz

O'xshashlar

Ботаника фани, булимлари ва уни фармация сохасидаги ахамияти. Ўсимлик хужайраси. Цитоплазма

Механик, ўтказувчи, ажратувчи ва асосий тўкималар. Илдиз морфологияси.Илдизни физологик ва анатомик тузилиши

Усимлик гурухлари,тубан усимликлари

Ўсимлик ҳужайраси

Тубан усимликлар – Thallophyta