Urug’. Urug’ning tuzilishi. Meva xillari - Botanika - Referatlar

Urug’. Urug’ning tuzilishi. Meva xillari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

412.5 KB

Ko'chirib olish

Urug’. Urug’ning tuzilishi. Meva xillari R e j a : 1. Urug’ning tuzilishi. Ikki va bir urug’pallali o’simliklarning urug’lari 2. Murtak . Urug’ning unishi 3. Meva tuzilishi va tasnifi 4. Meva va urug’larning tarqalishi

Asosiy tushunchalar: perikarp (meva yonligi), ekzokarp (tashqi qavat), apokarp, senokarp, sinkarp. Avtoxorlar, avtoxoriya, zooxoriya, antropoxoriya, anemoxoriya, gidroxoriya, mezokarp (o’rta qavat), endokarp (ichki qavat), murtak, endosperm, urug’palla barglari, gipokotil, epikotil. Gulli o’simliklar urug’i, odatda murtak, endosperm va urug’ po’stidan tashkil topadi. Murtak zigotaning mahsuli sifatida qaralib, u ikki hissa xromosomalarga ega bo’lgan hujayralardan iborat. Endosperm murtak qopchasidagi markaziy hujayraning qushilishi, ya’ni qush urug’lanish natijasida kelib chiqadi. Uning hujayralari uch hissa xromosomalar naboriga ega. Murtak yangi o’simlikning embrionidir. U butunlay yoki asosiy meristemadan tashkil topgan bo’ladi. Endosperm va murtakni dastlabki usish vaqtida ozuqa bilan ta’minlaydi. Gulli o’simliklarning turli vakillarida urug’dagi murtak bilan endosperm bir-biriga nisbatan turli o’chlamdadir. Murtak urug’ning ko’pchilik qismini egallagan hollarda, uning o’zi yoki ko’pincha urug’pallalari oziq moddalar to’plovchi vazifani bajaradi yoki oziq moddalar to’plovchi vazifani bajaradi yoki oziq moddalar perispermda to’planishi mumkin. Urug’ po’sti bir necha qavatdan iborat bo’lib, murtakni qurib qolishidan, erta unib ketishidan saqlasa, urug’larning unish vaqtida uning hujayralari shilimshiqlanib tuproqqa urug’ni birikib olishiga yordam beradi hamda urug’ni tarqalishida ishtirok etadi. Urug’ po’stida suvni shimib bo’kishi uchun mayda teshik bo’ladi, uni odatda urug’ yo’li deyiladi. Bundan tashqari, nok ham bo’lib, u urug’bandiga birikish joyi hisoblanadi. Endosperm asosan g’amlovchi to’qimadan iborat. Unda kraxmal, oqsil va moy tomchilaridan tashqari zapas oziq sifatida boshqa moddalar ham to’planishi mumkin. Murtak . Murtak embrion holdagi o’simlik, unda murtak holda o’simlikning barcha vegetativ organlari (ildiz va novdalar) bo’ladi. Ildizdan kurtakka o’tish zonasi murtak poyachasidir, bu qism poyaning birinchi bo’g’im oralig’idir. Uni gipokotil deb ataladi. Murtak holdagi kurtak o’sish konusi va murtak holdagi

bargchalardan iborat. Turli o’simliklarda kurtakdagi barglar soni va ularning ajranishi bir xil emas. Murtakdagi dastlabki barglar o’ziga xos tuzilishga ega va ular urug’palla barglar deyiladi. Gulli o’simliklar va ikki pallali deb atalgan ikkita sinfga ajraladi. Ikki pallali o ’simliklarning endospermiz urug’lari. Yetilgan chigit p o ’sti t o ’q jigarrang b o ’ladi. Uning qobig’i ancha murakkab, ya’ni yarmi yoki uchdan ikki qismi juda qalim, mustahkam devorchalari uzun silindr shaklidagi hujayralardan tashkil topgan. Ichki pardasimon qobiq juda yupqa va nozik bo’lib, murtak xaltachasining qoldig’idir. Bu po’st murtakni zich o’rab oladi. Chigid murtagi ikkita urug’palla, murtak ildizchasi, urug’palla osti tirsagi va uchki o’sish kurtagidan iborat.Murtak ildizchasidan asosiy ildiz o’sib chiqadi, urug’palla ostki tirsagi urug’pallani tuproq yuzasiga olib chiqish uchun xizmat qiladi. Uchki o’sish kurtagidan poyaning urug’palla ustki qismi o’sib chiqadi, Bir pallali o’simliklarning endospermli urug’lari . Bir pallali usimliklarning muhim hujalik ahamiyatiga ega bo’lgan maskur vakillari qo’ng’irboshdoshlar oilasiga mansubdir. Ularning meva yonligi bir urug’li, ya’ni doni o ’ziga xos tuzishga ega. Bularning urug’i boshqa bir pallali o ’simliklarni urug’idan farqlanib, murtakning bir tomoni endosperm bilan chegaralanib turadi. Natijada urug’palla endospermga yopishgan holda yassi qalqon shaklni oladi. Qalqonning shinish vazifasi uning sirtiga joylashgan maxsus hujayralar yordamida amalga oshadi. Ko’pchilik bir pallali o’simliklarga nisbatan boshoqli o’simliklar murtagidagi kurtakcha yaxshi rivojlangan va 2 -3 ta, ba’zan bir necha barg boshlang’ichiga ega bo’ladi. Urug’ning unishi uchun ma’lum sharoit b o ’lishi zarur. Shularning eng muhimi suv va unayotgan urug’ning jadal nafas olishini ta’milash uchun yetarli miqdorda kislorod b o ’lishi kerak. Bulardan tashqari, har bir o ’simlik urug’ining unishi uchun ma’lum darajada harorat talab etiladi. Hamma o ’simliklarda ham urug’larning unishini jadal borishi uchun optimal harorat (25-30°C) talab etilsa, minimal harorat o ’zgaruvchan b o ’ladi. O’rtacha harorat va sovuq iqlimda o’suvchi o’simliklar uchun minimal harorat noldan bir oz yuqori bo’lishi mumkin

(sebargada 0,5°C, javdarda 1°C, zig’irda 2°C, bug’doyda 4°C). Subtropik va namli tropik o’simliklar urug’i uchun 10-20°C va undan ortiq (g’o’zada 14°C, sholida 10°C, qovun va bodringda 15-18°C), ba’zi urug’larning (mas. selderey va zirkda) unishi uchun o’zgaruvchan harorat qulay hisoblanadi. Urug’ unishidan oldin suv shimib b o ’kadi. Ana shu vaqtda urug’ po’sti yorilib, fermentlar yordamida endosperm yoki perispermdagi oziq moddalarni parchalab eriydi. Keyinchalik murtakning oziq moddalarni shimishi ham urug’pallalar yordamida boradi. Murtakning oziq moddalar bilan ta’minlanishi tufayli uning hamma organlari o ’sa boshlaydi. Urug’pallalar har doim ham tuproq yuzasiga chiqavermaydi. Ba’zi o ’simliklarda gipokotil juda sust o ’sadi. Shuning uchun ham urug’pallalar tuproq ostida qoladi. Bunday hollarda ikkinchi bo’g’im oraliq – epikotil cho’zilib tuproq yuzasiga kurtakni olib chiqadi. Birinchi tur unish yer ustki, ikkinchisi esa yer ostki o ’sish deb ataladi. Yer ustki unish ikki pallali o’simliklardan g’o’za, loviya, kungaboqar, sabzi, lavlagi, bodring va boshqalar uchun xosdir. Yer ostki o’sish eman, no’xat, po’fanak, nastursiya kabi o’simliklarning urug’lari uchun xarakterli. Shunday qilib, ikki pallali o’simliklarning maysasida quyidagi qismlar ajratiladi: asosiy ildiz, ildiz bo’yni, gipokotil, urug’palla, epikotil, birinchi haqiqiy barg va uchki kurtak. Bar pallali o’simliklar maysasi boshqacha tuzilishga ega. Masalan, qo’ng’irboshdoshlar popuk ildiz sistemasiga ega. Bunday ildiz sistemasi murtak ildiz bilan birga yoki bir necha soat keyin q o ’shimcha ildizlarning hosil b o ’lishi bilan bog’liq. Qo’shimcha ildizlar poyaning eng pastki qismdan o’sib chiqadi. Asosiy ildiz uzoq vaqt o’smaydi. Shuning uchun ham qo’shimcha ildizlar orasida ajralib turmaydi. Novda tuproq yuzasiga koleoptil yordamida yorib chiqadi. Tuproq yuzasida koleoptil o’sadi va unda esa maysaning dastlabki haqiqiy barglari ko’zga tashlanib turadi. Shunday qilib, zigotadan hujayralarning bo’lishi va ajralishi natijasida urug’ murtagi va uning unishidan maysa hamda o’simlikning hamma vegetativ organlari – ildiz, poya va barglar shakllanadi.

Mevalar. Meva yopiq urug’li o’simliklar uchun xos bo’lgan generativ a’zo hisoblanib, gulda urug’lanish jarayonidan so’ng uruhchi tugunchasi va gulning boshqa a’zolari ishtirokida rivojlanadi. Agarda gulda bir necha urug’chi bo’lsa, ular urug’langanidan so’ng ayrim mevalardan tashkil topgan to’pmeva rivojlanadi. Mevalar shakli, ichki tuzilishi va gistologik xarakteriga ko’ra nihoyatda xilma – xildir. Mevanining po’sti yoki meva yonligi perikarp deb atalib, uni shartli ravishda uchta qavati ajratiladi: ichki endokarp, o’rta mezokarp va tashqi ekzokarp. Ushbu qavatlar barcha mevalarda bir xil darajada rivojlanmagan. Aytib o’tganimizdek, meva urug’chining tugunchasidan hosil bo’ladi. Ayrim hollarda esa meva hosil b o ’lishida ustuncha, juda kam hollarda – og’izcha ishtirok etadi. Agarda meva hosil bo’lishida mevachidan tashqari urug’ning boshqa qismlari, ko’p hollarda gulo’rni ishtirok etsa, meva soxta meva deyiladi. Mevalar turli xil shakl va o ’lchamlarda, meva qati esa turli tarkibda b o ’ladi. Ho’l mevalarda meva qati 3 qismdan: tashqi –ekzokarp, u odatda pishiq va mustahkam, o’rta – mezokarp, go’shtdor va yaxshi rivojlangan, hamda ichki – endokarpdan iborat. Ichki qavati turli tarkibda, ayrim o’simliklarda, masalan gilos, olchada u qattiq bo’ladi. Meva qati quruq mevalarda ko’zga tashlanmaydi. Meva hosil qilishida qatnashgan urug’chining soniga qarab mevalar oddiy va murakkab mevalarga bo’linadi. Agarda gulda bitta urug’chi bo’lsa, bu urug’chidan hosil bo’lgan meva oddiy, gulda bir nechta urug’chi bo’lib, bu urug’chidan hosil bo’lgan meva murakkab meva deyiladi. Agarda meva bir nechta guldan yoki t o ’pguldan hosil b o ’lsa t o ’p meva deyiladi. Masalan, anjir va tutning mevasi to’p mevaga misol bo’ladi. Aytib o’tilgan xususiyatlarga asoslanib, mevalar klassifikatsiyalangan. Morfologik xususiyatlariga qarab, bu sun’iy sistema avvalo mevalar quruq va ho’l mevalarga bo’linadi. Quruq mevalar esa ochiladigan ko’p urug’li -ko’sak-simon va ochilmaydigan bir urug’li – yong’oqsimon bo’ladi. K o ’saksimon mevalar quyidagi tiplarga b o ’linadi:

Barg meva – bitta meva bargchasining birikib o ’sishidan hosil b o ’lgan bir uyali, k o ’p urug’li, bir tomonlama ochiladigan quruq meva. Bunga ayiqtovon- doshlar vakillari misol bo’ladi. Dukkak – bitta meva bargchasining birikib o’sishidan hosil bo’lgan bir uyali, bir, ikki yoki ko’p urug’li, ikki tomonlama ochiladigan mevalar. Dukkak- doshlar oilasining vakillari bunga misol bo’ladi. Qo’zoq va qo’zoqcha meva – ikkita meva bargchasi-ning birikib o’sishidan hosil bo’lgan, ikki uyali, ko’p urug’li meva hisoblanadi. Urug’lari soxta pardaga o ’rnash-gan, ikki tomonlama ochiladigan quruq meva. Bularga karamdoshlar vakillari misol bo’ladi. Ko’sak meva – ikki yoki bir nechta meva barglari-ning birikib o’sishidan hosil bo’lgan ko’p urug’li quruq meva, bangidevona, mingdevona, g’o’za mevasi bunga kiradi (30- rasm). rasm. Ko’saksimon mevalar. A-barg meva, B-to’p barg, V-dukkak, G- qo’zoq, D-bo’lingan qo’zoq, YE- qo’zoqcha, J-I-ko’sak.

rasm. Yong’oqsimon mevalar. A-yong’oq, B-yong’oqcha, V-don, G-jelud, D- qanotcha, YE-bo’lingan qanotcha, J-pista, Z-I-to’p yong’okcha. Yong’oqsimon mavalarga esa: Yong’oq va yong’oqcha – meva qati qattiq yog’ochlangan, bir urug’li ochilmaydigan quruq meva. Yong’oqda odatdagi yong’oqlar, yong’oqchaga kanopning yong’og’i misol bo’ladi. Don – ikkita meva bargchasining birikib o’sishi-dan hosil bo’lgan, ochilmaydigan quruq meva. Masalan arpa, bug’doy, sholi va boshqalar. Qanotcha – meva yonligi terisimon, ekzokarp qavati yaxshi rivojlangan bo’lib, pardasimon qanotcha hosil qilgan. Qayrag’och, shumtol, zarang mevasi bunga misol bo’ladi. Jelud – meva qati yong’oqnikiga qaraganda yumshoq, asosida piyolachaga o’xshash o’rami bor. Pista – meva qati terisimon, spermoderma bilan yopishmagan. H o ’l mevalar esa quyidagi tiplarga b o ’linadi. Rezavor meva – o’rsuv, ko’p urug’li ho’l meva. Uzum, ituzum, kartoshkaning mevasi rezavor meva hisoblanadi.

Danak meva – bitta meva bargchasining birikib o ’sishidan hosil b o ’lgan h o ’l meva. Meva qati 3 qatlamdan iboratligi aniq ko’rinadi. Shaftoli, gilos, o’rik, mevalari bunga misol bo’ladi. Qovoq meva – hosil bo’lishida gulo’rni ishtirok etgan ko’purug’li soxta meva: ekzokarp qavati qattiq, mezokarp va endokarp o’rsuv. Tarvuz, oshqovoq mevalari bunga kiradi. Mevalar tabiiy sistemaga ko’ra ularning qanday ginetseydan hosil bo’lganligiga qarab klassifikatsiya-lanadi. YA’ni, mevalar apokarp, sinkarp, parakarp va lizikarp guruhlarga bo’linadi. Apokarp mevalarga tutashmagan yoki murakkab meva, ya’ni yuqori gul tugunchasidan hosil bo’ladigan bir necha urug’chi barglardan tashkil topgan mevalar kiradi. Ayiqtovondoshlar, magnoliyadoshlar, ra’noguldoshlar, bur- choqdoshlar oilasi vakillari shunday mevalar hosil qiladi. Bitta urug’chi bargdan hosil b o ’lgan bir chanoqli meva bargcha bargak yoki monokarp meva deb ataladi. Ular kelib chiqishiga k o ’ra juda sodda, ochilishi uning ustki o ’ng tomonidan (isfara). Bargakning moslashishidan dukkak meva kelib chiqqan b o ’lib, ular bir- biridan ochilish xususiyati bilan farq qiladi. Dukkak ikki tomondan, ya’ni qorni va orqa chokidan yorilib ochiladi (sezalpindoshlar, mimozadosh-lar). Bargchadan mezokarp shirasining oshishi, endo-karpning yog’ochlanishi, urug’larning kamayishi nati-jasida danakli mevalar: bir xonali, bir urug’li (olcha, gilos, o’rik, bodom) va ko’p danaklilar (do’lana, ituzum) kelib chiqqan. Ko’p uyli danakli murakkab mevalar malina, maymunjon kabilarda uchraydi. Ular gul o’rnidan hosil bo’ladi, danagida urug’ soni bitta. Sinkarp mevalar (yunon. sin-birgalikda ). Bu guruh mevalar apokarp mevalarga yaqin, chunki ular hosil b o ’lgan ginetseylari o ’zaro yaqin. Sinkarp ko’sak – ko’p urug’li meva, ikki yoki undan ko’p meva bargchalardan tashkil topadi. Loladoshlar, sigirquyruqdoshlar, ituzum-doshlar, zubturumdoshlar, ko’knordoshlar shunday meva hosil qiladi.

Tugmachagul, gulxayri, ziradoshlar, yalpizdosh-larda uchraydigan ikki yoki ko’p uyli, pastki yoki o’rta tugunchadan hosil bo’ladigan merikarpiy yoki bo’linadigan mevalar hosil bo’ladi. Ustki tugunchadan hosil bo’ladigan bir urug’li quruq, qobig’i po’st bilan o’ralgan meva yong’oqcha deyilib, ayiqtovon va esparsetlarda uchraydi. Qanotchali mevalar ham merikarpiy mevalar turiga kirib, ularning yonida qanotchalari bo’ladi (zarang, yao’n, qayrag’och). Qo’zoq va qo’zoqcha ikki uyli sinkarp meva bo’lib, tushib ketadigan ikki qopqoqchaga o’xshab pastdan tepasigacha yorilib, ular orasida urug’lar bo’ladi (bitguldoshlar). Rezavor mevalar , ko’p uyli va ko’p urug’li, ba’zan bir urug’li mevalar (uzum, pomidor, baqlajon). Olma – evolyusion nuqtai-nazardan kam taraq-qiy etgan sodda sinkarp meva (olma, behi, nok). Ostki sinkarp tugunchasi gul naychasining tutashishidan hosil bo’ladi. Anor – ko’p urug’li sinkarp meva bo’lib, ostki tugunchadan hosil bo’ladi. Meva po’sti qalin. Yong’oq – bir urug’li, yog’ochlangan meva qatiga ega quruq meva. Takomillashgan ostki tugunchadan hosil bo’ladi (funduk, eman). Po’vdomonokarp (soxta). Ostki tugunchadan paydo bo’lib, bir uyli, bir urug’li bo’ladi (yong’oq). Parakarp mevalar (yunon. para-oldida ) . Parakarp mevalar ham ginetsiydan hosil bo’lishini nazarda tutadigan bo’lsak, yopiq urug’lilar rivojlanishi-ning dastlabki etaplarida sinkarp mevalardan kelib chiqqan. Bu guruh mevalar orasida ko’p urug’li va bir urug’li, ochiladigan va ochilmaydigan, yuqori va pastki tiplari uchrab, bir necha mevabarglarning yig’indisidan hosil bo’lgan bir uyli mevalarga aytiladi. Ochiladigan parakarp mevalar k o ’knor, lolaqiz-g’aldoq, kartoshkada uchraydi. Parakarp qo’zoqcha ko’sak-chadan kelib chiqqan. Bu mevalar ikki uyli

ikkita mevabargning birikishidan hosil bo’lgan va pastdan yuqoriga qarab ochiladi (karam, turp). Qovoqdoshlar oilasi vakillari quyi parakarp mevalarning maxsus tipini hosil qiladi. Qovoqning mevasi qattiq, ekzokarp ko’pincha pishiq va mustahkam, mezokarp o’ret. Karamdoshlardan tashqari bir qancha oilalar vakillari, avvalo hiloldoshlar va g’alladoshlar bir urug’li ustki parakarp meva hosil qiladilar. Ostki parakarp mevalarni esa qoqidoshlar va to’ng’iztaroqdoshlar hosil qiladi. Qoqidoshlar pistasi ostki parakarp tugunchadan ikkita mevachi bargning qo’shilishi va yagona urug’murtakdan hosil bo’ladi. Lizikarp mevalar (yunon. lizis-erish ) . Bu tipdagi mevalar ko’sakcha meva bo’lib, sinkarp mevalar ko’sakchasidan kelib chiqqan. Chinniguldoshlar oilasining aksariyat turkumlari haqiqiy lizikarp ko’sakcha hosil qiladi. Lizikarp mevalarga xos xususiyatlardan biri ko’sakcha to’liq ochilmaydi, aksincha uchidagi tishchalari ochiladi. Lizikarp mevalar bir necha urug’chi barglardan tashkil topgan sinkarp (tutash tugunchali meva) urug’ida ko’saklar o’rtasidagi parda yo’qolib hosil bo’lgan bir uyli tuguncha mevalardir.

rasm. Mevalar: pista (qoqio’t); qanotcha (ilm-2, shumtol- 3, zarang- 10); bir danakli (gilos- 4, achchiq bodom- 19, shirin bodom- 20); dukkak (qarag’an- 5, gledichiya- 15); birbargchali (isfarak- 6); ko’pbargchali (magnoliya- 7); ko’pyong’oqchali xo’l meva (zemlyanika-8, na’matak- 9); ikki chanoqli qo’zoq (yovvoyi turp- 11); yong’oq (o’rmon yong’og’i- 12); jelud (eman-13); ko’sak (ochilmaydigan meva va urug’, soxta kashtan-14); bir urug’li dukkak (amorfa- 16); olma (ryabina-17, olma- 18); ko’pdanakli (maymunjon- 21); rizovor meva (marvaridgul- 22). MEVA VA URUG’LARNING TARQALISHI . Meva va urug’lar havo oqimi (anemoxoriya), suv (gidroxoriya), hayvonlar (zooxoriya) va odam (antropoxoriya) vositasida tarqaladi. Lekin ayrim o’simliklar o’z mevasi yoki urug’ini uloqtirishga moslashgan (tegmanozik, quturgan bodring). Ayrim o’simliklarning urug’i shu qadar kichkinaki, ular ozgina shamolda ham uzoq uzoqlarga uchib ketadi. Masalan, solabdoshlar va sigirquyruqdoshlar vakillarining 100 dona urug’i atigi bir necha milligramm keladi. Biroz yirik urug’larda esa tarqalish uchun turli vositalar paydo b o ’lgan. Tol va terak urug’lari tukchalar bilan o ’ralgan b o ’lib, urug’ning tarqalishini osonlash-tiradi. Qoqidoshlar vakillarida ham shunday tukchalar mavjud. Masalan, qoqida parashyut shaklidagi tuklar urug’ni oson tarqatadi.

Qanotchalar qayrag’och, yao’n, zarang, qayin va boshqa daraxt mevalarida uchraydi. Chinniguldoshlarning qator vakillarida ham qanotchalar mavjud. Suv yordamida odatda suvda o’suvchi o’simliklar urug’lari tarqaladi. Bu guruh vakillarining urug’i suvda uzoq muddat turishga moslashgan. Cho’ldagi ayrim o’simliklar urug’lari pishgach ildizdan uzilib sharga yaqin shaklga kiradi. Shamol bilan uzoq-uzoqlarga dumalab, o’z urug’ini tarqatib chiqadi. Sho’ra, yantoq, boyalich kabi cho’l o’simliklari bunga misol bo’ladi. Hayvonlar yoki odam yordamida ham juda ko’p o’simlik urug’lari tarqaladi. Ularning tashqi tuzilishi juda xilma-xil. Ular orasida ham quruq, ham h o ’l mevalar mavjud. Quruq mevalarda hayvonlarga yopishib olish uchun turli ilgaklar mavjud (qo’ytikan, qariqiz). Oqparra va kelinsupurgidagi ilgaklar juda baquvvat bo’lib, bir ilashgancha butun boshli meva birdaniga ilashadi. Meva qati o’ret bo’lgan juda ko’p o’simliklar urug’ini qushlar tarqatadi. Qushlar iste’mol qilganda, odatda ularni urug’i ajralib qoladi, chunki bunday urug’lar qattiq qobiq bilan qoplangan. O’rmondagi ayrim o’simliklar urug’ini, hatto chumolilar (mirmekoxoriya) tarqatadi. Bularga gunafsha, burmaqora, g’ozpiyoz misol bo’ladi. Meva va urug’lar odam tomonidan ham keng tarqa-tiladi. Shaftoli, o’rik, tut, mosh, no’xat yurtimizga Xitoydan Buyuk Ipak yo’li orqali keltirilgan. Gultojixo’roz, elodeya, tamaki, kartoshka singari ko’pdan-ko’p o’simliklar Shimoliy Amerikadan keltirilgan. Bugungi kunda O’zbekiston Fanlar akademiyasining Botanika bog’ida 5 mingga yaqin o’simlik turlari iqlimlashtirilib o’stirilayotganini eslatish o’rinlidir.

Adabiyotlar: 1. S . M . Mustafayev , O . A . Ahmedov Botanika ,Toshkent, 2006. 2. Ikramov M.I., Normurodov X.N., Yuldashev A.S. Botanika. Toshkent. «O’zbekiston». 2002. 3. Xrjanovskiy V. T. Kurs obshey botaniki, M.: Visshaya shkola, 1982. 4. To’xtayev A. O’simliklar anatomiyasi va morfologiyasi. Toshkent, 1994. 5. Yoziyev L.X. Botanika. Qarshi: Nasaf, 2006.

O'xshashlar

Urug`. Meva tuzilishi va tiplari

Meva va urug`. Mevaning tuzilishi va tiplari

Changlanish va otalanish. Meva, to`p meva va urug`

O’simliklar olami

Moyli urug`larni chaqish