Changlanish va otalanish. Meva, to`p meva va urug` - Botanika - Referatlar

Changlanish va otalanish. Meva, to`p meva va urug`

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

68.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz R eja: 1. Changlanish va otalanish xaqida tushuncha. 2. O`z-o`zidan va chetdan changlanish. 3. Mikrosporogenez va makrosporagenez taraqqiy etishi va rivojlanishi. 4. Urug`lani sh. 5. Gulli yoki yopiq urug`li o`simliklar. 6. Yopiq urug`li o`simliklar urug` kurtagining tuzilishi 7. Yopiq urug`li o`simliklarning qo`shaloq otalanishi. 8. Meva xosil bo`lishi. 9. Oddiy meva va murakkab meva. 10. To`p meva. 11. Urug`. 12. Urug`larni tuzilishi va tiplari.

www.arxiv.uz Changlanish- Otalanish Changning otalanish changdonidan onalik og`izchasiga kelib tushishi changlanish deyiladi. Changlanishi 2 xil bo`ladi: 1. O`zidan changlanish-Avtogamiya 2. Chetdan changlanish-Ksenogamiya 3. O`z-o`zidan changlanish. Bu jarayon quyidagicha kechadi. 1) Avtogamiya - urug`chining tumshuqchasiga shu gulning changdonidan chiqqan chang tushadi. Bunday changlanish asosan 2 jinsli gullarida o`tadi. 2) Geytenogamiya - bir o`simlik individuli o`rtasida bo`ladi, ya`ni bir gul changdonidan chiqqan chang shu o`simlik individumidagi ikkinchi gulning tumshuqchasiga tushadi. 3) Kleystogamiya - bunda gul ochilmasdan oldin, ya`ni yopiqlik paytida changlanish bo`ladi. Kleystogam gullarni binafsha (viola), yeryong`oq (Arachis), arpa (Hordeum) o`simliklarida ko`rish mumkin. Buyuk biolog Charlz Darvin o`zining 27 yil mobaynida o`simlik gulining tuzilishini o`rgandi. CH.Darvin changlanish usullarini tekshirib ko`rdi. Darvin o`simliklarning o`zidan changlanishi tabiatda ozroq bo`lishi, chetdan changlanish esa ko`proq bo`lishini ko`rdi. Darvin o`simliklarning o`zidan changlanishida xosili sog`lom bo`lmasligini, chetdan changlanishda xosili sog`lom va o`zgaruvchan bo`lishini ta`kidlab o`tadi. Ivan Vlad, Michurin o`simliklarning chetdan changlanishini evolyutsiya taraqqiyot davrida progressiv faktor deb xisobladi. O`zidan changlanuvchi o`simliklarga: arpa, bug`doy, no`xat, loviya, suli, tariq, pamidor, g`o`za, zig`ir kiradi. Bu o`simliklar ba`zan chetdan ham changlanib turadi. Ba`zan paxta, zig`ir 3-5% chetdan changlanadi. Ba`zida ularda chetdan changlanish 50% gacha boradi. Faqat o`zidan changlanuvchi o`simliklar juda kam uchraydi. Bularning gullari mayda, ko`rimsiz va ochilmaydigan bo`ladi. Bunday gullarni kleystogamiya deyiladi. Mas. Yeryong`oq (Arachis), arpa (Hordeum). Yeryong`oqning yer ustidagi gullari xosil bermay, tuproq ostki kleystogamiya gullari xosil beradi. Binafsha (viola) ning bahorgi chiroyli gullari xosil bermaydi. Yozgi ko`rimsiz

www.arxiv.uz gullar esa xosil beradi,o`zidan changlangan bo`ladi. (Fabaceae) Dukkaklilar oilasidagi ba`zi o`simliklarning loviya, no`xat g`unchalik vaqtida o`zidan changlanadi. Arpa, bug`doylarning ham gullari qinli barglardan ochilmasdan turib, changlanib qo`yadi. O`simliklarning ko`pchiligi odatda chetdan changlanadi. Shu jumladan 2 jinsli gullar ham chetdan changlanadi. Chunki bu gullarda otalik- onaliklari bo`lsa ham ular bir vaqtda voyaga yetmaydi. Bunday xodisani dixogamiya deyiladi. (dixo-ayrim). Ba`zan o`simliklarning otaligi oldin yetishadi. Bunday o`simliklar protandriya deyiladi. (protos-oldin,andriya-mujchina). Bularga astradoshlar (Asteraceae), chinni-guldoshlar (Caryophyllaceae), yasnotkadoshlar (Lamiaceae), kiruvchi o`simliklar misol bo`ladi. O`simliklarda otaliklaridan oldin onaliklari yetishi xodisai ham bo`ladi. Buni protogeniya deyiladi. karamguldoshlar (Brassicaceae), atirguldoshlar (Roseceae), zikrdoshlar (Berberidaceae). Ba`zan o`simliklar otalik, onaliklari baland past joylashgan bo`ladi. Bular geterostiliya deyiladi. M,primula (Primula) grechixa (Fagopyrum). Shuningdek ba`zi o`simliklarning otalik changi onaligi uchun zaxarli xisoblanadi. Buni orxid deb ataluvchi tropik o`simliklarda ko`ramiz. Qora bug`doy-roj o`simligining otalik changi onaligini changlata olmaydi. Shuning uchun ham ko`pchilik o`simliklar chetdan changlanadi. Chetdan changlanish 2 narsa ishtirokida bo`ladi: 1. Shamol -Anemofil-veteropilyayemiye rast. 2. Xashoratlar yordamida -Entomofiliya-nasekomoopilyayemiye. Ba`zi o`simliklar, mayda qushlar, mayda xayvonlar yordamida changlanadi. Hashoroatlar yordamida changlanishni entomofiliya deyiladi. Entomofil o`simliklarning guli yaxshi rivojlangan, ko`pincha to`pgullarga birlashgan bo`ladi. Gultoj barglari yaqqol ko`zga tashlanadi. Ranglari: oq, pushti, sariq, ko`k, qizil. Gullarida nektar bezlari yaxshi rivojlangan changlari yirik tukli yopishqoq bo`ladi. O`rik, gilos, shaftoli, anjir, nok kabi daraxt o`simliklar hashoratlar yordamida changlanadilar. M.tropik mamlakatlarda ba`zi o`simliklar va mayda daraxtlar kolibri degan kichkina qush yordamida changlanadi. Avstraliya o`rmonlaridagi o`simliklar olmaxonlar yordamida changlanadi. O`simliklar suv

www.arxiv.uz yordamida ham changlanadi. Bunday changlanish gidrofiliya, o`simliklar esa gidrofil o`simliklar deyiladi. Suvda o`sadigan elodeya, valesneriya o`simliklar suv yordamida changlanadi. Bularning changlari po`sti bir qavat, changni tashqi qavat ekzina bo`lmaydi.Changning shakli ipsimon. Changning solishtirma og`irligi suvning solishtirma og`irligi bilan teng. Shamol bilan changlanadigan o`simliklar anemofil o`simliklar, changlanish esa anemofiliya deb ataladi. Anemofil o`simliklarning gullari ko`rimsiz, mayda va ko`pincha kuchala to`pgulga birlashgan. Nektar bezlari yo`q. Shamol yordamida changlanuvchi o`simliklarga ochiq urug`li o`simliklardan: archa, qarag`ay, yopiq urug`li o`simliklardan:terak, tol, yong`oq, nasha, jo`xori kiradi. M.qandlavlagining otalik changi shu qadar yengilki 2000 m balandlikka ko`tarila oladi. Shamol yordamida changlanuvchi o`simliklarning changlari juda ko`p bo`ladi va kichikroq bo`ladi. M.o`rmon yong`og`ining 1 ta otalik gulida kuchalasida 4 mln. chang bo`ladi. 1 ta jo`xorining otalik to`p gulida 50 mln.chang bo`ladi. Shamol yordamida changlanuvchi o`simliklarning gul to`plamlari, otaliklari, tebranib turadi. Onalik og`izchasi ham katta bo`ladi. O`simliklarning ko`pchilik qismi xashoratlar yordamida changlanadi. Gulli o`simliklarning 9/10 qismi xashorat, 1/10 qismi shamol yordamida changlanadi. Xashoratlar yordamida changlangan o`simliklarning gullari katta, chiroyli xidli bo`ladi. Ko`knori, gulsafsar, beda, mevali daraxtlar. Xashoratlar yordamida changlanuvchi o`simliklar gullarida shira ishlab chiqaradigan nektarniklari bor. Bular shirani ishlab chiqaradigan nektar deyiladi. Uning tarkibida 25-90% suv, 3-72% saxaroza, glukoza bo`ladi. Bulardan tashqari xashoratlar o`simlik changidan oziqlanadi. M.asalari chang bilan lichinkalarini boqadi. Xashoratlar yordamida changlanuvchi o`simliklarda nektarning qayerda bo`lishini ko`rsatuvchi belgilari bor: M.gulsafsarning toj bargida sariq tukchalar, lola, lolaqizg`aldoq, ko`knorini tojbargida qora dog`lar bor.

www.arxiv.uz O talik changining taraqqiy etish va rivojlanishi Mikrosporogenez Otalik changi changdoni ichida:changdonning epidermisi-da, ya`ni subepidermal qavatida bo`lgan meristemaning ba`zi bir xujayralari boshqalariga nisbatan kuchliroq taraqqiy etgan bo`ladi. Bu xujayralar birlamchi arxesporalar deyiladi. Birlamchi arxesporalar kariokinez yo`lida 2 bo`linib, ko`payib 4 ta xujayra xosil qiladi. Xosil bo`lgan xujayralarning 2 tasi fibrioz, 3 si tapetum, 4 si ikkilamchi arxespora deb ataladi. Ikkilamchi arxesporalarning xujayrasi reduksion yo`lda bo`linib, 4 ta qiz xujayrani xosil qiladi. Bu 4 ta xujayrani tetrada deyiladi. Tetradaning xar bir xujayrasi rivojlanib changga aylanadi. Chang 2 qavat po`st bilan o`ralgan. Tashqi qavati ekzina, ichki qavati intina. Ekzina qalin bo`ladi. Intina yupqa bo`ladi, sellyulozadan tashkil topgan. Changning ichida 2 ta yadro vegetativ va generativ yadro bo`ladi. Generativ xujayraning bo`linishidan ikkita spermiy (otalik gametalari) hosil bo`ladi. Vegetativ xujayradan chang naychasi o`sib spermiylarning murtak xaltachasiga yetib borish yo`li hisoblanadi. (Onalik embrion xaltachasining rivojlanishi va tuzilishi) Makrosporagenez Onalik tugunining subepidermal qavatida meristemadan birlamchi arxespora xosil bo`ladi. Birlamchi arxespora 2 marta bo`linib, 4 ta xujayra xosil qiladi. Birlamchi arxespora 2 marta bo`lingandan, 4ta xujayra xosil bo`lgandan so`ng xujayralarning yuqoridagi 2 tasi pariyental qavat, 3 chisi tapetum, 4 si 2 lamchi arxespora deyiladi. 2 lamchi arxespora reduksion yo`lda ko`payadi. Natijada 4 qiz xujayra tetrada xosil bo`ladi. Tetradaning 3 tasi nobud bo`ladi, 1 tasi rivojlanadi. Tetradaning 1 xujayrasining yadrosi 3 marta bo`linadi. Natijada bu xujayrada 8 ta yadro xosil bo`ladi. Yadroning 4 tasi xujayraning shimol qutbida 4 tasi janub qutbida joylashadi. Yuqoridan 1 tasi o`rtaga tushadi. Pastdan ham 1 tasi

www.arxiv.uz o`rtaga chiqadi. Bu yadrolar qo`shiladi. Bu qo`shilgan yadrolarni bola qopchig`ining markaziy yadrosi yoki ikkilamchi yadro deyiladi. Yuqorida qolgan 3 ta yadroning 1 tasini tuxum xujayra, qolgan 2 tasini sinergida deyiladi. Pastdagi 3 tasini esa antipodalar deyiladi. Demak, yetilgan bola qopchig`ida 7 ta yadro bo`ladi. Yopiq urufli o`simliklar uruf kurtagining tuzilishi Urug` kurtagi quyidagi qismlardan tashkil topgan. 1. Urug` kurtagining bandi-funikulus 2. Urug` kurtagining qoplog`ich to`qimasi-intugument. Odatda intugument 2 qavat bo`ladi. Tashqi va ichki intugument. Intugumentning yuqorisi ochiq bo`ladi. Bu ochiq qolgan joyni chang kirish yo`li bilan mikropile deyiladi. Urug` kurtakning ostki qismi, ya`ni funikulusga o`tish joyi esa xalaza deyiladi. 3. Urug` kurtagining asosiy to`qimasi-nutsellus. 4. Bola qopchig`i-zarodыshevыy meshok. Urug` kurtagining o`sib chiqqan joyini platsent deyiladi. Onalik tugunida urug` kurtagi 1 tadan bir nechta minggacha bo`lish mumkin. Gulda changlanish va otalanish protsessi bo`lib o`tgandan so`ng urug` kurtakdan urug` xosil bo`ladi. Onalik tuguni ichida urug` kurtagi to`g`ri, qiyshiq yoki teskari joylashgan bo`ladi. To`g`ri joylashgan urug` kurtakni atrop deyiladi. Bunda mikropile funikulusining qarama-qarshi tomoniga joylashgan. Buni murakkabgullilar oilasiga kiruvchi o`simliklarda ko`ramiz. Urug` kurtak qiyshiq joylashgan ham bo`ladi. Bunda urug` kurtak 900 ga aylangan. Qiyshiq joylashgan urug` kurtakni kampilotrop deyiladi. Bunda mikropile funikulusining yon tomonidan joylashgan. (butsimongullilar, chinigullilar). Onalik tugunida urug` kurtak teskari joylashgan bo`lsa, anatrop deyiladi. Teskari joylashgan urug` kurtak 180 ga bur-n. Mikropile funikulusining yoniga joylashgan. Mas.bug`doy, paxtaning urug` kurtagi, anatrop ko`p uchraydi.

www.arxiv.uz Yopiq urug`li o`simliklarning qo`shaloq otalanishi. Chang onalik og`izchasiga tushgandan so`ng changning ichki po`sti intinadan chang trubkasi o`sib chiqadi. Changning vegetativ yadrosi changning trubkasini o`sishiga yordam beradi. Chang trubkasi bola qopchig`iga o`sib kirgach vegetativ yadro erib ketadi. Generativ yadro esa chang trubkasida bo`linib, 2 ta spermiya xosil qiladi. Bu spermiyalar bola qopchig`iga kirib, 1 tasi bola qopchig`idagi tuxum xujayra bilan, 2si esa bola qopchig`idagi 2 lamchi markaziy yadro bilan qo`shiladi. Bu tipdagi otalanish-qo`shaloq otalanish deyiladi. Qo`shaloq otalanish 1818 y rus olimini Novashin topgan. Otalanish protsessi bo`lib o`tgandan so`ng tuxum xujayradan urug`ning embrioni vujudga keladi. Bola qopchig`ining 2 lamchi markaziy yadrosidan esa urug`ning endospermasi xosil bo`ladi. Urug` kurtagi qoplovchi to`qimasi intugumentda urug`ning po`sti xosil bo`ladi. M e v a . Changlanish va otalanish protsessi natijasida onalik tugunidan meva, urug` kurtagidan esa urug` rivojlanadi. "Onalik tugunining o`zidan xosil bo`lgan mevaga chin meva deyiladi. (olcha,shaftoli)istinnыy plod. Ba`zan mevalarning xosil bo`lishida onalik tugunidan tashqari gul o`rni yoki kosacha bargi ishtirok etsa, soxta meva (lojnыy plod) deyiladi. M. olma, o`rik, nok, qulupnay, tarvuz, qovun. Meva qati tugunchaning devoridan hosil bo`lib, uch qavatga ega: 1. Ekzokarp 2. Mezakarp 3. Endokarp Agar meva 1 ta onalikdan xosil bo`lsa, oddiy meva deyiladi. M. Shaftoli, o`rik. Meva bir necha onaliklardan xosil bo`lsa, murakkab meva-slojnыy plod deyiladi. M. maymunjon, ayiqtovon. Ba`zi o`simliklarning mevasi bir qancha gullarining onaliklaridan xosil bo`lsa to`p meva deyiladi. M. tut, anjir, lavlagi mevasi. Mevalar tarkibidagi suvning miqdoriga qarab 2 ga bo`linadi.

www.arxiv.uz Quruq mevalar va xo`l mevalar. (sochnыye plodы). Quruq mevalar tarkibida 10- 15%, xo`l meva tarkibida 70-90%suv bo`ladi. Quruq mevalar 2 ga bo`linadi. 1. Pishganda ochiladigan quruq mevalar 2. Pishganda ochilmaydigan mevalar. Pishganda ochilmaydigan quruq mevalar: 1. Doncha-zernovka. bir urug`li meva bo`lib, urug` mevasiga yopishib ketgan. Bug`doy, sholi, arpa, jo`xori. 2. Semyanka-pista. Bir urug`li pishganda ochilmaydigan quruq meva bo`lib, mevasi urug`ga yopishmagan. M. qoqio`t, kungaboqar, qiyo o`tlarning mevasi. 3. Qo`shaloq pista-dvusemyanka. Soyabongullilar oilasiga kiruvchi o`simliklarning mevasi: sabzi, ukrop, kashnich, petrushka. 4.Qanotli pista-krilatka. Bunga manzarali daraxtlar: zarang, qayrag`och, qayinlarning mevasi. 5. Yong`oq orex. Bir urug`li pishganda ochilmaydigan quruq meva, urug`i mevaga yopishmagan bo`ladi. Mevasi yog`ochlangan toshsimon xujayradan tuzilgan. M.o`rmon yong`og`i, nasha, dubning mevasi, kashtanning mevasi. Pishganda ochiladigan quruq mevalar: 1. Bargcha-listovka. Bir xonali, ko`p urug`li, pishganda bir tomoni bilan yorilib ochiluvchi meva. M. ayiqtovon, parpi, sedana. 2. Dukkak-bob. Bir uyali asosan ko`p urug`li, ba`zan 1 yoki 2 urug`li pishganda xar 2 tomoni bilan yorilib ochiladigan quruq meva. M. dukkaklilar oilasiga kiruvchi o`simliklar: mosh, no`xat, loviya, beda, yer yong`oq, akatsiya. 3. Qo`zoq -qo`zoqcha - Struchok-struchochek.

www.arxiv.uz Ikki xonali, ko`p urug`li, pishganda har tomoni yorilib, pastdan yuqoriga ochiluvchi quruq meva. Qo`zoqning bo`yi enidan 4 va undan ortiq marta katta. Qo`zoqchaning bo`yi eni bilan barobar bo`ladi, yoki sal kattaroq bo`lishi mumkin. M. Karamdoshlar oilasi (Brassicaceae) Qo`zoq - karam, sholg`om, rediska. Qo`zoqcha jag`-jag`. 4. Ko`sak-korobochka. Bir xonali yoki ko`p xonali, hamma vaqt ko`p urug`li, pishganda xar xil usullar bilan ochiluvchi quruq meva. M. G`o`za - Gossypium, ko`knori - Papaver, gulsafsar, bangidevona - Patura, mingdevona - Hyosyamus, choy, xina. Xo`l mevalar ham 2 ga bo`linadi: 1. Danakli xo`l mevalar-kostyanka. 2. Danaksiz xo`l mevalar-yagoda. Danakli mevalar bir urug`li bo`lib, mevasining ichki qavati, toshsimon xujayradan tuzilgan. 1. Ekzokarp-tashqi. 2. Mezokarp-o`rta. 3. Endokarp-ichki. Danaksiz mevalar ko`p urug`li bo`ladi. M. uzum, anor, qovun, tarvuz, pamidor. Urug`. Urug`ning unib chiqishi va tuzilishi. Urug` o`simlikning jinsiy ko`payish natijasida hosil bo`lib nasl tarqatishda xizmat qiladi. Urug` asosan urug`lanish jarayonidan so`ng hosil bo`ladi. Lekin ayrim xollarda urug`lanish sodir bo`lmay ham urug` hosil bo`lishi mumkin (apomiksis). Urug`da oziq moddalar, nasl murtagi va ularni himoya qilish uchun o`rab turgan alohida qobig`i bo`ladi. Sporaga nam tegishi bilan o`simlik o`sib chiqadi. Lekin urug` ma`lum bir tinim davrni o`tmay turib ko`karib chiqmaydi. Urug` sporaga nisbatan ishonchli universaldir. Taraqqiyot natijasida endosperm ham rivojlanadi, lekin murtakning

www.arxiv.uz kattalashishi natijasida, oziq moddalar murtakning o`zida to`planib endosperm qisqaradi, hatto reduksiya uchrashi ham mumkin. Urug` onalik tugunidan urug` kurtakdan xosil bo`ladi. Urug` kurtakning qoplog`ich to`qmasi intugumentdan, urug`ning po`sti, bola qopchig`idan urug`ning endosperma to`qimasi, tuxum xujayradan urug`ning urug` embrioni xosil bo`ladi. Bir pallalilar sinfiga kiruvchi o`simiklarning urug` pallasi 1 ta, 2 pallali o`simliklar sinfiga kiruvchi o`simliklarning urug` palasi 2 ta bo`ladi. Bir pallali va ba`zi bir 2 pallali o`simliklar (sabzi, zig`ir, nasha, kanakunjutlarda) oziq moddalar urug`ining endospermasida to`planadi. 2 pallali o`sim-liklarning ko`pchiligida endosperma bo`lmaydi. Chunki ularda endosperma urug` pishguncha embrionning rivojlanishiga sarf bo`ladi. Bunday o`simliklarda zapas oziq moddalar urug`ning pallasiga to`planadi. M. chigit, loviya, oshqovoq, no`xat. Nutsellus oziq modda sifatida sarflanmay qolsa, u endosperm kabi vazifani bajaradi. Nutsellus urug`da saqlanib qolsa, uni perisperm deb ataladi. Masalan; Chinniguldoshlar (Caryophullaceae), Ituzumdoshlar (Sola-naceae) G`alladoshlarning urug`lari ba`zan qobiqsimon bargga o`ralib, yopishib ketgan bo`ladi. M. arpa, suli, sholi. Ba`zilarda yopishmagan bug`doy, jo`xori. Urug`lar odatda mayda bo`ladi. Ba`zi o`simliklarning urug`i katta bo`ladi. M. yong`oq, palma, xurmo. Yovvoyi xoldagi o`simliklarning urug`i madaniy o`simliklarning urug`iga nisbatan juda ko`p bo`ladi. M.1 tup shumg`iya (zarazixa)200 ming dona urug` bo`ladi. Yovvoyi gultojxo`roz 500000 dona urug` beradi. Urug`ning unib chiqishi uchun suv, T 500, xavoning O2 bo`lishi shart. Suv ishtirokida urug`dagi oziq moddalar eriydi. Kraxmal shakarga aylanadi. Suvni shimib olgan urug` shishadi, bo`kadi, natijada po`stlog`i yorilib, embrion o`sib chiqadi. T0 esa urug` xujayrasidagi fermentlarni xarakatga keltiradi. Fermentlar ta`sirida oziqli moddalar eriydi. T0 3 ta darajaga bo`linadi. 1. Eng past daraja 2. O`rta daraja 3. YUqori daraja

www.arxiv.uz Xar xil o`simliklar xar-xil T0 ni talab etadi.M. Bedaning + 10 +300 +370 Bug`doyning + 30 + 250 + 300 G`o`zaning + 120 +320 + 40 0 Oshqovoqning + 10 +37 0 +44 0 . Xavoning O2 o`simliklarning unib chiqayotgan urug`ining nafas olishi uchun zarur. Unayotgan urug` kuchli nafas oladi. Nisbatan olganda odamning nafas olishi bilan teng.

www.arxiv.uz Adabi y otlar : 1. Xrjanovskiy V.G."Kurs obщyey botaniki" II tom Vыsshaya shkola, 1982. 2. Kursanov L.I,Komarnitskiy N.A,Meyyer K.I,Razdorskiy V.F,Uranod.A "Botanika"II tom,O`simliklar sistematika-si",Toshkent , 1972g 3. Jebrak A.R."Kurs botaniki",M.Med.izd.,1961. 4. Jukovskiy P.M "Botanika"M,Sovetskaya nauka 1949. 5. Komilova F,Jogurazov F."Botanikadan amaliy mashg`ulotlar",Toshkent,"Mexnat", 1986. 6. Xolida Mirfayoz qizi Maxkamova. Botanika.T. «O`qituvchi» 1995 yil. 7. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Urug`. Meva tuzilishi va tiplari

Meva va urug`. Mevaning tuzilishi va tiplari

Urug’. Urug’ning tuzilishi. Meva xillari

Gullash davri, changlanish va urug`lanish

Meva–sabzavot va konservalangan mahsulotlar mikrobiologiyasi