Urug`larni saqlash jarayonida ro`y beradigan jarayonlar - Botanika - Referatlar

Urug`larni saqlash jarayonida ro`y beradigan jarayonlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1.Saqlanadigan moyli urug`larning tavsifi 2.Urug` va uning tarkibidagi moyning sifatli saqlanishiga ta`sir etuvchi faktorlar. 2 Moyli xom ashyoni saqlashda ro`y beradigan jarayonlar. 2.1.Namlikning ta`siri. 2.2.Nafas olish jarayoni. 2.3.Mikroorganizmlar ta`siri. 2.4.Haroratning ta`siri. 2.5.Atmosfera ta`siri. 3.O`z-o`zidan qizish jarayoni. 4.Urug`larning yetilishi.

www.arxiv.uz 1.Saqlanadigan moyli urug`larning tavsifi Yog`-moy sanoati korxonalarida xom ashyo sifatida ishlatiladigan moyli xom ashyolar mavsumiy bo`lib, ular dalalarda yig`ishtirilgandan so`ng, 2-3 oy ichida korxonada keltiriladi. Korxonada bir yilda ishlatiladigan xom ashyoning 30-90 foizini 2-3 oy ichida qabul qilinadi. Bu xom ashyoni korxona yil davomida qayta ishlaydi. Moyli urug` tirik organizm bo`lganligi sababli yig`ishtirilib olingandan so`ng ham uning tarkibidagi zaxira moddalar hisobidan nafas olish, yetilish va boshqa tabiiy jarayonlar sodir bo`ladi. Moyni qayta ishlovchi va moyli xom ashyolar tayyorlovchi korxonalarga -sifati turli-tuman bo`lgan urug`lar; -daladan toza yig`ishtirilgan iflos va nam, turli darajalarda sifati turli tuman bo`lgan urug`lar; -talab qilingan sifatdagi yig`ishtirilgandan keyin yetilishdan utgan, turli ifloslik va namlikdagi urug`lar; -standartga tug`ri kelmaydigan urug`lar; -kamchiligi bor urug`lar olib kelinadi. Yaxshi sifatli toza yig`ishtirilgan va yetishtirilgan urug`lar saqlanadigan va uzoq muddatda saqlashga chidamli bo`ladi. Kamchiligi bor, zararkunandalar bilan zararlangan va boshqa urug`lar yaxshi sifatli urug`lardan aloxida saqlanadi va imkoniyat bo`lishi bilan birinchi navbatda qayta ishlanadi. Ko`p miqdordagi urug`ning kam xarajat qilib sifatini buzmasdan saqlashni tashkil etish uchun, urug`ning xususiyatlari va unga ta`sir etadigan faktorlar tug`risidagi tushunchaga ega bo`lishi zarur. Urug` massasi tarkibida turli o`lchamdagi moyli urug`, turli o`lchamdagi mineral, organiq va begona o`simliklar urug`i; mikrooganizmlar va zararkunandalar; urug`lar orasida havo bo`ladi. Bunday moddalarning urug` tarkibida bo`lishi, bu urug`ni saqlashga tayyorlashda e`tiborga olinishi talab etiladi. 2.Urug` va uning tarkibidagi moyning sifatli saqlanishiga ta`sir etuvchi faktorlar:

www.arxiv.uz -urug` massasining va uning aloxida qismlarining namligi; - urug` va uning atrofidagi harorat; - urug`lar orasidagi va atrofdagi havo tarkibidagi gazlar tarkibi; - urug` massasining va uning aloxida qismlarining pishib yetilganligi; - namlikning tekis taksimlanishi va urug` massasining bir xilligi; - begona va moyli aralashmalar; - mikrofloralar bilan zararlanganligi va ularning xayot faoliyati; - urug` massasi tarkibida zararkunanda xasharotlarning borligi; - urug`ni yig`ishtirish va undan keyingi ishlov berish shart-sharoiti, ob-havo va boshqalar. Urug` massasining va uning aloxida qismlarining namligining yuqori bo`lishi,uning saqlanishiga ta`sir etadigan asosiy faktorlardan biridir. O`simlik tanasi tuliq pishib yetilgan urug`ning namligi past va uning nafas olishi sekin bo`ladi.Bunday urug`lar tarkibidagi boshqa komponentlarning xayot faoliyati ham sekin boradi. Urug`ning tarkibida namlik oshib ketsa uning nafas olishi tezlashadi, urug`da biologik jarayonlar aktivlashadi va urug` tuqimalariga erkin suv hosil bo`lib u kimyoviy reaktsiyalarda ishtirok etib zaxira moddalar ya`ni moylarni sarflanishiga olib keladi. Urug`da erkin suv hosil bo`ladigandagi namlik kritik namlik deb aytiladi. Kritik namlikni qiymati urug`ning kimyoviy tarkibiga bog`liq bo`lib, urug`ning moyliligi qancha oshsa uning kritik namligi ham past bo`ladi. Tekshirishlardan ma`lum bo`lishicha, urug`larning kritik namligi 14,5 foizgacha bo`ladi. Urug` namligining kritik namligidan yuqori bo`lishi unda nafas olish jarayonining jadallashishi natijasida urug` massasida namlik va issiqlikning hosil bo`lishiga, buning natijasida urug`da xayot faoliyatining aktivlashishiga va zararkunanda va mikrofloralarning rivojlanishiga olib kelib,urug` massasining mog`orlashishiga,qizishiga va chirishiga olib keladi. O`z-o`zidan qizish urug`ning sifat ko`rsatkichlarini rangi, xidi, massasini, texnologik, oziqali xususiyatlari pasayishiga, moyning kislota sonining oshishiga va uning deffektli bo`lishiga olib keladi. Deffektli urug`ni qayta ishlash juda qiyin

www.arxiv.uz bo`lib,bunda moyning yuqolishi ko`payadi. Bunday urug`dan olingan moy faqat texnik maqsadlarda ishlatiladi. Olingan shluxa va kunjaraning oziqaligi past bo`lib, ayrim xollarda ular zaxarli bo`lib, chorva mollari oziqalikga yaramaydi. 2. Moyli xom ashyoni saqlashda ro`y beradigan jarayonlar Moyli xom ashyolar dalalardan yig`ishtirib olingandan so`ng, uning tarkibidagi moy moddasi tuliq shakllanishi uchun u ma`lum muddatda saqlanadi. Xom ashyodan moyni shakllanishi uchun ma`lum bir sharoit yaratiladi. Xom ashyoda moyning shakllanishi moyli urug`ning pishib yetilganligiga bog`liq. Agar moyli urug` sifatli pishib yetilgan bo`lsa unda moyning shakllanishi tez bo`ladi. Agar moyli urug` ob -havoning noqulay kelishi (sovuq urishi, namgarchilikni ko`p bo`lishi va boshqa) natijasida tuliq pishib yetilmagan bo`lsa, bunday urug`larda moyning shakllanishi uchun ma`lum bir sharoit yaratiladi. Mana shu moyli urug`ida moyning shakllanishi vaqtida sharoitning turlicha bo`lishi, moyli urug`da turli buzilish jarayonlarni ro`y berishga olib keladi. Bu buzilish jarayonlari quyidagilar: Moyli xom ashyo tarkibidagi fermentlarning natijasida ro`y beradigan buzilish jaryonlar, bunda urug` tarkibidagi organiq moddalar parchalaniladi (nafas olish, yog`larning parchalanishi); Tashqi muhitdan kirgan tirik mikroorganizmlar (bakteriyalar, mog`or zamburug`lar), zararkunanda, xasharotlarning xayot faoliyati natijasida ro`y beradigan buzilish; Kimyoviy reaktsiyalar natijasida ro`y beradigan buzilish. Bu buzilish jarayoni birinchi va ikkinchi bandlarda ko`rsatilgan buzilish jaraenlarining jadal ketishi natijasida urug`da o`z-o`zidan qizishi natijasida haroratni kutarilishi sababli ro`y beradigan buzilish. Moyli urug`larni xususiyatlari va ularning saqlash sharoitiga qarab uchala buzilish jaraeni bir vaqtda va aloxida–aloxida ro`y berishi mumkin. 2.1.Namlikning ta`siri. Moyli xom ashyodan moy shakllanib bo`lganidan so`ng u quruq bo`lsa, unda tinim davri boshlanadi, yetarli shart-sharoit bo`lganda tinim xujayralarda erkin suv hosil bo`lib, unda nafas olishi jadallashgan vaqtdagi

www.arxiv.uz urug`ning namligiga aytiladi. Bu namlik kungaboqar urug`ida 9 % , paxta chigitida 12 , 0 % , soya urug`ida 12 , 5 % ni tashkil etadi. Kritik namlikni miqdori urug`ni kimeviy tarkibida bog`liq. Urug` tarkibida moy miqdori qancha ko`p bo`lsa, urug` shuncha kam suvni uziga saqlaydi va uning kritik namlikning shuncha kichik bo`ladi. Kritik namlik bilan urug`ning moyligi o`rtasidagi bog`liqlik quyidagi tenglamadan aniqlanadi: V = 14,5 ( 100 – M ) g` 100, Bu yerda V – urug`ning kritik namligi , %; M – urug`ning namligi 0 ga teng bo`lgandagi moyligi, %. 2.2 Urug`larning nafas olish jarayoni . Urug` tirik organizmdir. Normal sharoitda u sekin-asta nafas oladi. Namlik oshganda achish jarayoni boshlanadi, nafas olish ham ko`chayadi va mag`zidagi zapas oziqlar sarflana boshlaydi. Namlik va harorat ortishi fermentlar aktivligini oshiradi. Fermentlardan oksidaza va gidrolazalar ayniqsa tez rivojlanadi. Oksidaza mag`zining oqsil va boshqa moddalarni achitadi, gidrolaza esa organiq moddalarning gidrolizlanish (parchalanish) jarayonini tezlatadi. Agar fermentlar aktivligi susaygan bo`lsa, u vaqtda urug`lar anabioz (tinish) holatida uzoq vaqt (5-10 yil) gacha saqlanishi mumkin. Agar fermentlar butunlay bo`lmasa, urug`lar ming yillab ham sof holatda bo`zilmay saqlanishi mumkin. Lekin uzoq vaqt saqlangan urug`larning sifati bo`ziladi, ulardan olingan yog`lar oziq-ovqatga yaramaydi. Nafas olish tezlashganda achigan urug`lar tarkibidagi 1 g uglevod 20934 J, 1 g yog` 37681 J energiya chiqaradi. Nafas olish doimiy oksidlanish-qaytarilish reaktsiyasi bo`lib, moddalar kimyoviy energiyasining biokimyoviy energiyaga aylanishidan iborat. Bunda uglevodlar qo`yidagicha parchalanadi: C 6 H 12 O 6 + 6CO 2  6 CO 2 +6 H 2 O +2822 Ж Bu reaktsiyada hosil bo`lgan suv va issiqlik achish jarayonini yanada ko`chaytiradi; natijada urug`larning buzilishi uzluksiz jarayonga aylanib ketishi mumkin. Bu jarayonning intensivligi ajralgan CO 2 miqdori orqali bilish mumkin.

www.arxiv.uz Nafas olish jarayonida biologik, kimyoviy va fizik xodisalar ro`y beradi. Nafas olishda o`zlashtirilgan kislorod miqdorining chiqarilgan (CO 2 ) karbonat angidridning molyar yoki hajmiy miqdoriga nisbati nafas olish koeffitsienti deb ataladi. Bu koeffitsient har xil nav urug`lar uchun turlicha bo`ladi. Nafas olish koeffitsienti (n.k.) qo`yidagi tenglamadan aniqlanadi: b b a a K H    0 0 . , bunda, a-kolba ichidagi havo tarkibida bo`lagan SO 2 miqdori,%; a 0 - analiz boshlanishi oldidan olingan havo tarkibidagi SO 2 ,%; b 0 – dastlabki davrdagi havoda bo`lgan O 2 miqdori, %; b- kolba ichidagi havo tarkibida bo`lgan O 2 miqdori,%. Urug`lar jadal nafas olganda tarkibidagi ozuqa moddalarning parchalanishi qo`yidagi sxema bo`yicha boradi: Yog`  yog` kislotalar  uglevodlar  karbonat angidrid + suv + issiqlik. Kislorod miqdori ko`p bo`lganda nafas olish jarayoni aerob jarayoni deyiladi, kislorod kamligida borsa anaerob jarayon deyiladi va qo`yidagicha boradi: С 6 Н 12 О 6  2 С 2 Н 5 ОН +2 СО 2 +Q bunda bir gramm-molekula hisobiga faqat 117,65 J ajraladi. Moyli urug`ning nafas olishi harorat kutarilishi bilan jadallashadi va ma`lum bir haroratdan keyin sekinlashadi. Bizga ma`lumki xaroart oshishi bilan fermentlarning aktivligi oshadi va bu aktivlik ma`lum bir haroratdan keyin pasayadi, bunga sabab harorat kutarilishi bilan fermentlar inaktivatsiyalanadi. Inaktivatsiyalanish harorati ham yuqori bo`ladi. Harorat noldan past bo`lganda ham nafas olish jarayoni davom etadi, lekin u juda sekin boradi. Moyli urug` saqlanayotgan atrof-muhit harorat tarkibidagi gazlar miqdori uning nafas olishga ta`sir etadi. Xom ashyoning nafas olishi, uning tarkibidagi mikroorganizmlarning nafas olishi natijasida karbonat angidrid gazining miqdori ko`p bo`ladi. Agar atrof muhitdagi havoning nisbiy namligi normadan yuqori bo`lsa, moyli urug` namlikni uziga yutadi va namligi oshib nafas

www.arxiv.uz olishi jadallashadi. Moyli urug` saqlanayog`an atrof muhitda karbonat angidrid gazining miqdori ko`paysa nafas olish sekinlashadi. Saqlanayotgan urug`ning namligi normadan oshishi bilan undagi fermentlarning aktivligi oshadi, nafas olish tezlashadi va natijada buzilish jarayoni oshadi. Moyli urug`larda nafas olish asosan kislorodli aerob sharoitida ro`y beradi. Nafas olish jarayonining tezligi yutilayotgan kislorod va ajralib chiqayotgan karbonat angidrid gazining miqdori bilan xarakterlanadi. Nafas olishda uzlashtirilgan kislorod miqdorining chiqarilgan karbonat angidridning moylar va xajmning miqdoriga nisbati nafas olish koeffitsienti deb ataladi. Bu koeffitsient har xil nav urug`lari uchun turlicha bo`ladi. Urug`ning nafas olish tezligiga – namlik, harorat, atrof muhit havosi tarkibi va boshqalar ta`sir etadi. Quyidagi jadvalga paxta chigitining nafas olishini jadallashishiga namlikning ta`sir etishi ko`rsatilgan. jadval 3. Paxta chigitining nafas olishini jadallashishiga namlikning ta`siri Moyli xom ashyo Moy miqdori, % Namligi, % 24 soat ichidagi nafas olishni jadallashishi, (100gramm urug`da. mg ajr. chik) Paxta chigiti 25 7 10,9 12,0 14,2 16,4 18,1 0,79 1,37 4,36 4,84 11,84 42,27 2.3.Mikroorganizmlar va zararkunandalar ta`siri. Moyli urug`larni saqlashda mikroorganizmlarning ta`siri natijasida buzilish jarayonlari ro`y beradi. Moyli urug`lar tarkibida turli tuman bakteriyalar bo`lib, ular xom ashyo nam bo`lsa, tarkibida begona aralash moddalar ko`p bo`lsa, atrof muhitning namligi yuqori bo`lsa, ularning faoliyati uchun qulay sharoit bo`ladi. Ayniqsa, moyli

www.arxiv.uz urug`lar mexanik shikastlangan, chaqilgan, maydalangan bo`lsa mikroorganizmlar ta`sirida buzilishi ko`p bo`ladi. Yog`li urug`larning sifatini buzadigan faktorlardan biri mikroorganizmlardir. Keltirilgan xom ashyo tarkibida mikroorganizmlarga boy har xil chiqindilar bo`ladi. Agar ob-havo nam kelib, urug`larning kritik namligi yuqori bo`lsa, ulardagi mikroorganizmlar aktivlashib, mag`zning buzilish jarayoni tezlashadi. Mikroorganizmlardan saprofit, fitogen va patogen deb ataladigan turlari ayniqsa hafli. Masalan, saprofitlar mog`or hosil qiladi, fitogenlar urug`larni puch qilib qo`yadi, patogenlar esa qoqshol, sil va manqa kasalliklarni qo`zg`atadi. Urug`larni yaxshilab quritish bilan bo`lardan qutilish mumkin. Moyli urug`lar mikroorganizmlar uchun yaxshi ozuka manbai bo`lib, ular uchun qulay sharoit bo`lishi bilan ular uz faoliyatini davom etiradilar. Moyli urug`lar tarkibida ko`p uchraydigan mikroorganizmlarga zamburug`lar, bakteriyalar va antinomitsitlar misol bo`ladi. Bu mikroorganizmlar uzini rivojlanishida organiq moddalar bilan oziqlanishi tufayli ko`pgina urug`larning yuqolishiga olib keladi. Bu mikroorganizmlar ichida mog`or zamburug`lari xavfli bo`lib, ular urug` qobig`ini tashkil qilgan kletchatkani gidrolizlaydi va urug` qobig`ini shikastlaydi buning natijasida boshqa mikroorganizmlarning urug` mag`ziga utishi uchun yul ochiladi. Ayniqsa spora hosil qiluvchi mog`or zamburug`lari bilan zararlangan,urug`lar xar qanday sharoitda ham saqlashga chidamsiz. Shu sababdan saqlanayotgan urug`lar tarkibida mikroorganizmlarning kamligi muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun urug`lar saqlashdan oldin ular tarkibidagi aralash moddalardan(aralash moddalar tarkibida mikrofloralar urug`ga nisbatan ko`p bo`ladi) tozalanadi va urug`larni saqlash vaqtida mikroorganizmlarning rivojlanishi tuxtatish chora tadbirlar kuriladi. Urug` massasida mikroorganizmlarning rivojlanishi boshlanishida urug`da unchalik o`zgarishlarni paydo qilmaydi. Mikroorganizmlarning urug`da ko`payganligini boshlangich belgisi bu urug`ning rangini o`zgarishi bo`lib urug` uzining yaltirokligini yukotadi, unda kora yoki rangli doglar paydo bo`ladi.

www.arxiv.uz Shundan keyin chirigan yoki mog`or xidi paydo bo`lib,urug` sochiluvchanligini yukotadi,harorati kutariladi va oxiri okibat o`z-o`zidan kiziydi. Moyli urug`larni saqlash vaqtida ularga turli zararli xasharotlar va qushlar ham ziyon yetkazadi. Ular urug`lar mag`zining oziq moddalarini yeb, yog` olish texnolgiyasini va mahsulot sifatini buzadi. Ombor zararkunandalarini urug`ini quritib namini kamaytirish va omborlarda alohida kimyoviy chora-tadbirlar ko`rish yo`li bilan yo`qotiladi. Ularning ba`zilari 50-55 0 C da, boshqalari 100 0 C nobud bo`ladi. 2.4.Haroratning ta`siri. Urug` massasining harorati urug`ning mikroflora va zararkunandalarning xayot faoliyatini aktivlikligiga ta`sir etuvchi muhim faktorlardan biri bo`lib, haroratning ma`lum bir miqdorgachasi urug` tarkibidagi ham komponentlarning nafas olishi tezlashtiriladi. Harorat 50-55 0 C gradusga yetganda urug` tarkibidagi oqsillarning denaturatsiyalanishi va fermentlarning inaktivatsiyallanishi natijasida nafas olish sekinlashadi va tuxtaydi, urug` uladi. Shuni kayd qilish utish zarurki past urug` massasini nafas olish aktivligi pasayadi. Xatto namligi va iflosligi katta bo`lgan urug`larda harorat +5 0 Cdan past bo`lganda ularda nafas olish sekinlashadi. Haroratning kutarilishi urug`ning nafas olishini tezlashtiradi va undagi komponentlarning xaet faoliyatini o`zgarishi haroratning ta`sir vaqtida bog`liq. Urug`ning namligi qancha yuqori bo`lsa, unga haroratning kutarilishi shuncha tez ta`sir etib nafas olish tezligi shuncha tez pasayadi. Shu sababdan ham optimal harorat urug`ning namligiga bog`liq. 2.5.Atmosfera ta`siri. Moyli urug`larni saqlashda, ular saqlanayotgan atrof muhitdagi havo ham ta`sir etadi. Agar namligi yuqori bo`lgan urug`ni kislorodsiz joyda saqlasa bu urug` buzilmasdan saqlanadi. Saqlanayotgan urug`ni atmosferadan ajratsak oralarida havo bormasdan, buning natijasida urug` tarkibidagi mikroflora va xasharotlarga kislorod yetishmasligi okibatida xaet faoliyati tuxtaydi. Bunday saqlash muhitini hosil qilish uchun urug` germetik havo kirmaydigan omborlarda saqlanishi yoki bo`lmasa urug`lar karbonad angidrid, azot, tutun gazi atmosferasida saqlanadi.

www.arxiv.uz 3.O`z-o`zidan qizish jarayoni Urug` massasini saqlash texnologiyasini buzilgan holatlarda ayniqsa uning namligi va flosligi yuqori bo`lgan takdirda unda o`z-o`zidan qizish jarayoni boshlanadi. Bunda harorat 55-65 0 C gacha ayrim xollarda 70-75 0 C gacha kutarilishi mumkin. Urug` massasi o`z-o`zidan qizishi asosida uning nafas olish jarayonida ajratib chiqadigan issiqlik va issiqlikni yomon utkazishi kabi fiziologik xossalari yotadi. Urug` massasining o`z-o`zidan qizishi murakkab jarayon bo`lib, unga urug` massasining hamma tarkibiy qismi ishtirok etadi. Bu jarayon tufayli urug`ning kimyaviy tarkibi, urug`lik va texnologik kiymati yuqori harorat va mikroorganizmlar ta`sirida ancha uzgaradi. Urug` massasining o`z-o`zidan qizishi eng avvalo uning namligiga bog`liq.Urug`da qanchalik ko`p erkin namlik bo`lsa, shunchalik tez o`z-o`zidan qizish belgilari paydo bo`ladi. Bunda harorat mikroorganizmlarining rivojlanishi uchun qulay bo`ladi. Urug`ning xususiyatlaridan tashqari, urug` massasining o`z-o`zidan qizishiga mikroorganizmlar ham sababchi bo`ladi. Urug` massasi mikroorganizmlardan asosan bakteriyalar ham,achitqilar mog`or zamburug`lari va aktinomitsetlar asosiy qismida tashkil qiladi. Ularning rivojlanishi uchun urug`ning namligi,harorati,kislorodning mavjudligi kabilar qulay sharoit yaratadi. Daladan yig`ishtirilib olib kelingan massasi ma`lum muddat saqlangan urug` massasiga ko`ra o`z-o`zidan qizishga moyil bo`ladi. Chunki daladan yig`ishtirilib olib kelingan urug` massasining tirik tarkibiy qismlari ancha aktiv bo`ladi va o`z- o`zidan qizish jarayonida sharoit ancha yaxshi bo`ladi. Urug` massasi ma`lum muddat saqlangandan so`ng uning tirik komponentlarining aktivligi pasayadi va o`z-o`zidan qizishning kelib chiqishi extimoli kamayadi. O`z-o`zidan qizish jarayonining boshlanishi uchun qulay harorat 24-25 0 C hisoblanadi, bu harorat mikroorganizmlarning rivojlanishi uchun ham qulay hisoblanadi.

www.arxiv.uz Urug` massasidan o`z-o`zidan qizish jarayoning rivojlanishini bir-biridan sifat va miqdor jixatidan farq qiluvchi bir necha bosqichlarga ajratish mumkin. Birinchi bosqichda urug` jadal nafas oladi. Harorat sekinlik bilan 24-30 0 C gacha kutariladi. Mikroorganizmlar soni bir muncha oshadi, namligi yuqori bo`lgan urug` massasida mog`or xidi paydo bo`ladi. Urug`ning unuvchanligi kamayadi. Ikkinchi bosqichda urug` massasining o`z-o`zidan qizishi natijasida harorat 40 0 C gacha kutariladi. Urug` yuzasida nam paydo bo`ladi, uning tuqiluvchanligi kamayadi, achitki mahsulotlari paydo bo`ladi, bu esa yokimsiz xidni hosil qiladi. Mog`or zamburug`lari jadal ko`payadi. Ko`pgina urug`larning qobig`i korayadi. Pishmagan urug`lar esa bush bo`la boshlaydi. Urug`larning unuvchanlik xususiyati keskin pasayadi. Uchinchi bosqichda urug` massasining o`z-o`zidan qizishi natijasida harorat 40 dan 50 0 C gacha yetadi. Bunda yoqimsiz kulansa xid paydo bo`ladi. Urug`ning tukiluvchanligi sezilarli ravishda kamayadi va uning rangi kizg`ish koramtir tus oladi. Urug`lik urug`lar unuvchanligi yuqotadi. Bu bosqichda mikroorganizmlar soni yashash sharoiti bo`lmaganligidan keskin kamayadi. Spora hosil qiluvchi termofil bakteriyalar paydo bo`ladi. Turtinchi yakunlovchi bosqichda urug` massasining o`z-o`zidan qizishi natijasida harorat 70-75 0 C xatto 90 0 C gacha kutariladi. Bunda urug` massasi butanday nobud bo`ladi. Urug` kumirga aylanib, qora ranga kiradi va butunlay yaroqsiz xolga keladi. O`z-o`zidan qizish natijasida urug` tarkibida murakkab o`zgarishlar sodir bo`ladi, uglevod, oqsil va yog`lar majmuasida o`zgarishlar bo`lib natijada urug`ninig oziq-ovqatlilik, texnologik, yem-xashaklik va boshqa xususiyatari pasayadi. O`z-o`zidan qizish vaqtida urug`ning quyidagi sifat ko`rsatkichlari uzgaradi: -organoleptik ko`rsatkichlar (yaltiroqligi, rangi, xidi, mazzasi); -texnologik, oziq-ovqatlik va oziqalik xususiyatlar; -unish xususiyati va saqlanishi.

www.arxiv.uz O`z-o`zidan qizish vaqtida urug` massasining kamayishi vaqt va haroratga bog`liq. Urug`ning o`z-o`zidan qizishi va buzilishini oldini olish uchun quyidagi tadbirlar amalga oshiriladi: -urug` namligini xavfsizligicha pasaytirish; -bir xil namlikdagi partiyalarni hosil qilish; -urug` haroratni pasaytirish; -mikroorganizmlarni yuqotishi yoki begona aralashmalarni ajratib mikrooganizmlarni kamaytirish; -tanlangan saqlash rejimini ushlab turish; -urug` massasini harorati va namligini xar doim nazorat qilib borish; -urug`ni bir maydonchadan ikkinchi maydongacha kuchirish; -aktiv shamollatish; -quritish yoki urug`ni tozalash qurilmasidan utkazish. 4.Urug`larning yetilishi Moyli urug`lar dalalardan yig`ishtirib olingandan so`ng, ularning texnologik xususiyatlarini yaxshilash uchun amalga oshiriladigan tadbirga urug`ni yetiltirish deb aytiladi. Bu jarayon 1,5-2 oy davom etadi. Urug` butada usish vaqtida unda to`planadigin zaxira ozuqa moddalarni o`simlik tanasidan oladi, u texnik pishib yetilgandan so`ng yig`ishtirib olinadi. Shundan keyin urug`da to`plangan moddalar maxsus usullar yordamida tuliq shakllantiriladi. Urug`ning yetilish jarayoni uning tarkibidagi moddalarning o`zaro almashinishi natijasida ro`y beradi. Urug` yig`ishtirilgandan so`ng uning yetilishini normal borishini ta`minlash uchun quyidagilarni amalga oshirish zarur: -urug`ning namligini kritik namlikgacha pasaytirib fermentativ jarayonlarni sintezlanish yunalishiga yunaltirish; -urug`ning va atrofdagi atmosfera haroratini optimal darajada ushlash,chunki harorat past bo`lsa modda almashinishi sekinlashib yetilish uzoq davom etadi,agar

www.arxiv.uz harorat +40 0 C dan oshsa urug` tarkibidagi oqsillar denaturatsiyalanib fermenlar faoliyati tuxtaydi va urug` uladi. - urug` massasi tuliq miqdorda toza havo yetkazishni ta`minlash zarur, chunki bunda urug` kislorodni yutib issiqlik va karbonad angidrid gazini chiqaradi. Buning uchun urug`lar past uyum qilib saqlanib, quritish, aktiv shamollatish va og`darish orqali yetiltiriladi. Yetilgan urug`da biokimyoviy jaraenlar sekinlashib, moylar tuliq shaqillanib urug` uzoq mudatda sifati buzilmasdan saqlanish xususiyatiga ega bo`ladi. Moyli urug`lar o`z-o`zidan qizishida boshlanishida biokimyoviy jarayon ro`y beradi, harorat ma`lum bir miqdorda yetganda, fermentlar inaktivatsiyalanadi va kimyoviy jarayonlar ro`y beradi. Buning natijasida yog`lar parchalanadi va moyning kislota soni oshadi, yog`lar tarkibidagi organiq moddalar kislorod ta`sirida oksidlanadi, rang beruvchi moddalar, oqsil moddalar ham o`zgarishga uchraydi.Buning natijasida urug` tarkibidagi moyning miqdori kamayadi, olinadigan moyning sifati yomonlashadi. Moyli urug`larning o`z-o`zidan qizishi bu fermentlar faoliyati mikroorganizmlar faoliyati, namlik va atrof-muhitning harorati namligi va gaz tarkibi ta`sirida ro`y beradi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. В.М.Копейковсий и др. Технология производства растительных масел. – М.: Легкая и пищевая промышленность, 1982 г. 2. В.Г.Шербаков. Технология получения растительных масел. М.: Колос. 1992 г. 3. В.Г.Шербаков. Биохимия и товароведение масличного сырья. – М.:Агропромиздат, 1991 г. 4. Белобородов В.В. Основные процессы производства растительных масел. – М.: Пищевая промышленность, 1966. – 478 с. 5. Гавриленко И.В. Оборудование для производства растительных масел. – М.: Пищевая промышленность, 1972. – 312 с. 6. Голдовский А.М. Теоретические основы производства растительных масел. – М.; Л., 1958. – 446 с. 7. Руководство по технологии получения и переработки растительных масел и жиров/Под ред. А.Г.Сергеева и др. – Л.: ВНИИЖ. – т. I, кн. 1,1975. – 725 с., т. I, кн. 2, 1974. - 591 с.; т. II, 1973. - 350 с. 8. Халимова У.Х. O` симлик мойлар н и ишлаб чи қ ариш технологияси. Т. O`қ итувчи, 1982, 246 б. 9. ВНИИЖ, Руководство по технологии получения и переработки растительных масел и жиров, том I кн 1, Л. 1975; том II, Л. 1973; том III, кн 1, 1985. 10. ВНИИЖ, Руководство по методам исследования, технохимическому контролю и учету производства в масложировой промышленности, том I, Л. 1967, том II, том III, Л. 1964 г.

O'xshashlar

Moyli urug`larni saqlash usullari va omborlari

Moyli urug`larni chaqish

Yog`li urug`larni tozalash

Moyli urug`larni va mag`zni yanchish

Moyli urug`larni namligi bo`yicha konditsiyalash