Ўсимликларни тупроқдан озиқланиши - Botanika - Referatlar

Ўсимликларни тупроқдан озиқланиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

37.34765625 KB

Ko'chirib olish

Ўсимликларни тупроқдан озиқланиши Режа: 1. Ўсимликлардаги минералэлементларнинг аҳамияти 2. Минерал озиқ моддаларнинг хоссалари. 3. Кислороднинг илдиз тизимига етказиб берилишини таъминлаш. 4.Ўсимликларни озиқ моддалар билан таъминлашда озиқавий эритмаларнинг ахамияти. 5. Ўсимликларда минерал элементларни ўзлаштирилиши. 6. Минерал озиқ моддалар етишмаслиги ва бунинг натижасида ўсимликларда келиб чиқадиган касалликлар.

Ўсимликлардаги минерал элементларнинг аҳамияти Минерал озиқланиш ўзида тупроқдан ионлар кўринишида ўзлаштирилган элементларни мужассамлаштиради. Минерал озиқлануввчи моддалар ўсимликлар организмида доим тўпланиб турсада, улар биосферага фақатгина илдизлар орқали ўта оладилар. Шу боис баъзи манбааларда ўсимликлар ер қаватининг ―саноат ишчилари‖ деб ҳам юритилади. Илдизларнинг катта ютиш юзасига ва тупроқ эритмасидаги жуда кичик концентрацияларда ҳам ионларни ўзлаштира олиш қобилиятиги эга эканлиги ўсимликларда минерал ютилишни юқори самарали жараён бўлишини таъминлайди. Минерал элементлар илдизларда сўрилгандан кейин улар турли биологик жараёнларда иштирок этиши учун ўсимликларнинг турли қисмларига етказилади. Микориз ва азотфиксатор каби бошқа организмлар эса илдизлардан озиқ моддаларни тўплаш хусусиятлдарини ҳам ўзлаштирганлар. Ўсимликларнинг минерал озиқ моддаларни ўзлаштириш ва тупроқдан олиши минерал озиқланиш деб аталади. Фаннинг бу ўрганиш бўлими қишлоқ хўжалиги ва табиатни муҳофаза қилиш соҳаларида муҳим аҳамиятга эга. Ўсимликларнинг юқори ҳосилдорлиги уларнинг минерал моддалар билан қанақа даражада таъминланганлиги билан боғлиқ. Ҳозирда парваришланаётган ўсимликларнинг асосий ҳосилдорлик самарадорлиги параллел равишда уларнинг ўзлаштирган минерал моддалар миқдорига қараб ўсиб боради. Озиқ овқатга нисбатан Ўсиб бораётган талаб доирасида бирламчи минерал ўғитлар- азот, фосфор, калийларга жаҳон доирасида 112 миллион тонна эҳтиёж 1980 йилда кузатилган бўлса, бу кўрсаткич 1980 йилларга келиб 143 миллион тоннага етди ва ҳозиргача шу миқдордаги минерал ўғитларга талаб даражаси ушланиб турибди. Ҳосилдор ўсимликлар сунъий минерал ўғитларнинг деярли ярмини ўзлаштирадилар . Қолган минерал талаблар тупроқ таркибида бўлган юза ыисмдан сизиб кирувчи ва грунт сувлари таркибидан ўзлаштирилади ёки атмосфера ифлосланиши жараёнида унинг таркибига кирган минерал

моддалар томонидан қондирилади . Ўғитларнинг ҳаддан зиёд кўп ишлатилиши оқибатида АҚШ нинг ўзида сув қудуқларининг ярмидан кўпи яроқсиз ҳолатга келиб қолган . Яна шу нарса аҳамиятлики , ўсимликлар ҳайвон чиқиндилари ва чиқиндихоналардаги заҳарли моддаларни йўқотишда ҳам муҳим аҳамиятга эга . Ўсимликлар минерал озиқланишида грунт қатламлар ва атмосферанинг мураккаб боғлиқлиги боис минерал озиқланиш жараёнларини кимёгарлар , гидрологлар , микробиологлар , экологлар , шунингдек ўсимликлар физиологлари ҳам ўрганадилар . 2-жадвал Ўсимликлар таркибидаги минерал элементлар миқдори Элемент Кимёвий белгиси Қуруқ моддалар миқдори Relative number of atoms with respect (% да) to molybdenum Хаво ёки сувдан ўзлаштирилдадиган элементлар водород H 6 60,000,000 углерод C 45 40,000,000 кислород O 45 30,000,000 Туроқдан ўзлаштириладиган элементлар макроэлементлар азот N 1.5 1,000,000 калий K 1.0 250,000 кальций Ca 0.5 125,000 магний Mg 0.2 80,000 фосфор P 0.2 60,000 олтингугурт S 0.1 30,000 кремний Si 0.1 30,000 микроэлементлар хлор Cl 100 3,000 Тем ир Fe 100 2,000 бор B 20 2,000 марганец Mn 50 1,000 натрий Na 10 400 рух Zn 20 300 мис Cu 6 100 никель Ni 0.1 2

молибден Mo 0.1 1 Бу бўлимда биз ўсимликлар озиқланишидаги бирламчи талаблар, аниқ моддалар етишмаслигида уларнинг белгилари, шунингдек ўсимликлар парваришида уларнинг эҳтиёжларини қондириш учун ўғитлардан фойдаланиш масалаларини кўриб чиқамиз. Ундан кейин тупроқ ва илдиз структурасининг атроф муҳитдан ўсимликларга ноорганик озиқ моддаларнинг қандай ўзлаштирилишига таъсирини кўриб чиқамиз. Ва ниҳоят охирги бўлимда микориз ассоциация ҳақида тушунчалар оламиз. Минерал озиқ моддаларнинг хоссалари. 1-гуруҳ Углерод бирикмалари таркибига кирувчи озиқ моддалари N (азот) асосий аминокислоталар, амидлар, оқсиллар, нуклеин кислиталар, нуклеотидлар, коферментлар, гексоаминлар ва бошқалар. S (олтингугурт) компонент цистеин, цистин, метионин и белков. Составляющие липоевой кислоты, коэнзим А, тиамин S (олтингугурт) цистеин таркибига киради, шунингдек цистин, метионин ва оқсиллар таркибида учрайди. Липоева кислотаси, коэнзим А, тиамин, пирофосфат, глутутион, биотин, аденозин-5-фосфосульфат ва 3 – фосфоаденозин таркибига киради. 2-гуруҳ Энергия сақлашда ва ўсимликлар ўсиб ривожланишини қўллаб- қувватловчи озиқ моддалари. P(фосфор) Шакар фосфатлар, нуклеин кислоталар, нуклеотидалр, коферментлар, фосфолипидлар, фитин кислота таркибига киради ва АТФ реакцияларида муҳим калит вазифасини ўтайди. Si (кремний) ҳужайра деворларида аморф кремнеземлар кўринишида сақланади ва ҳужайра деворларининг механик хусусиятлари (шунингдек қаттиқлик ва эластиклик хоссаларини шаклланишида ҳам) ни шаклланида

иштирок этади. Маннит комплекси билан, маннан, полиманнанурон кислота ва бошқа ҳужайра деворлари таркиби компонентларида учрайди. Ҳужайрада эса, нуклеин кислоталар узайиши ва метаболизмида иштирок этади 3-гуруҳ Ион кўринишида сақланувчи озиқ моддалари К (калий) 40 дан ошиқ ферментлар синтези учун кофактор сифатида иштирок этади. Ҳужайралар электробарқарорлигини таъминлашда бош катион ҳисобланади. Са(кальций) ҳужайра деворларининг асосий оралиқ компонентлари таркибиги киради. АТФ ва фосфолипидлар гидролизида қатнашувчи бир қанча ферментларнинг кофактори сифатида иштирок этади. Метаболизм бошқарувида иккинчи асосий элнмент ҳисоланади. Mg (магний) Фосфат ўтказилишида иштирок этувчи ферментлар таркибига киради. Хлорофилл молекулалари таркибига киради. Cl (хлор) кислород ўзлаштирилишидаги фотосинтетик реакциялар учун зарур. Mn (марганец) бир қанча дегидрогеназа, декарбоксилаза, киназа, оксидаза ва пероксидаза жараёнлари учун талаб қилинади. Бошқа катион фаол фкрментлар таркибига киради ва кислородли фотосинтетик реакциялар жараёнида татал қилинади. Na (натрий) С4 ва САМ ўсимликларда фосфоенолпируват регенерацияси билан боғлиқ. Баъзи ҳолатларда калийнинг ўрнини босувчи элемент ҳисобланади. Группа 4 Питательные вещества, которые участвуют в окислительно- восстановительных реакциях 4-гуруҳ Оксидланиш-қайтарилиш реакцияларида иштирок этувчи озиқ моддалар Fe (темир) Фотосинтез жараёнида, азот фиксацияси ва нафас олиш жараёнларида иштирок этувчи цитохромлар ва гем бўлмаган оқсиллар таркибини ташкил қилувчи элемент. Zn (рух) асосий алкоголдегидрогеназа, глутамин дегидрогеназа, карбоангидраза ва бошқа жараёнларда иштирок этади.

Cu (мис) аскорбин кислота оксидазаси таркибиги киради. Шунингдек тирозиназа, моноаминоксидаза, уриказа, цитохромоксидаза, фенолазалар таркибига киради. Ni (никель) Уреазанинг асосий элементи. Гидрогеназа таркибли бактерияларнинг Азот фиксация реакцияларида иштирок этади. Мо (молибден) нитрогеназа, нитратредуктаза, ксантиндегидрогеназалар таркибига киради. Астрагаллар оиласига мансуб кўпгина ўсимликлар Xylorhiza ва Stanleya кабилар ўзидаги жараёнларда эҳтиёжга эга бўлмақсада селен элементини тўплайди. Кобальт элементи эса азот тўпловчи микроорганизмлар ферментлари таркибига кирувчи кобаламин (витамин В ва унинг ҳосилалари) лар таркибига киради. Бу ўринда айтиб ўтиш керакки, азот тўпламайдиган ўсимликлар ва азотни аммонийлар ва нитратлар кўринишида ўзлаштирувчи ўсимликлар кобальт талаб қилмайдилар. Маданий ўсимликлар эса фақатгина нисбатан жуда кам миқдорда юқорида кўрсатилмаган элементларни тўплаши мумкин. Назорат остида ўрганилаётган атайин бирор бир элемент етишмаслиги келтириб чиқариладиган экспериментал шароитда элементларнинг муҳим аҳамиятига эга эканлигини намойиш қилиш учун Тажрибаларда озиқланиш жараёнларини ўрганиш учун махсус жиҳозлар ишлатилади. Оддий тупроқ муҳитида ёки мураккаб озуқа муҳитида бундай экспериментал шароитларни яратиш анча мураккаб. 19 асрда бир қанча олимлар жумладан, Николя де Теодор, Юлиус фон Сакс, Жан Батист, Жозеф Дьедонне Буссенго ва Вильгелм Кпон бу муросали масалани енгиллатиш учун, ўрганилаётган ўсимликларни илдизларини махсус эритмага солиб ўстиришни тавсия этганлар. Махсус эритмалар фақат ноорганик тузлардан тайёрланган. Бу шароитда ўстирилган ўсимликлар ҳаёт фаолтятига қараб шуни ҳулоса қилиш мумкинки, ўсимликлар тупроқ ва мураккаб озуқа муҳити шароитидан

ташқарида фақат ноорганик тузлар ва қуёш нурлари иштирокида ўсиб ривожланиши мумкин. Ўсимликлар илдизини махсус эритмага ботириб тупроқ муҳитидан ташқарида уларни етиштириш экин эритмалари ёки гидропоника деб аталади. Гидропониканинг юқори ҳосилдорлиги экин эритмаларининг катта ҳажмда бўлишини ёки озиқ моддаларни тўғри танлаш лозим. Чунки илдизлар эритмалардаги рН шароитини ўзгариши боис радикал ўзгариш ҳосилаларини ютиши мумкин. Кислороднинг илдиз тизимига етказиб берилишини таъминлаш. Гидропоника усулидан ишлаб чиқариш миқёсида иссиқхонада ўсимликлар ўстиришда фойдаланилади. Тижорат гидропоника экинлари усуллари ўсимликлар таянч манбаларда Яъни тупроқ, гравий, вермикулит, керамзит кабиларда ўстирилади. Озиқ моддалари таркибли эритмалар ҳаво орқали юқоридаги муҳитларга киритилади ва эски эритмалар ишқорлаш усули ёрдамида таркибдан йўқотилади. Гидропоника усулининг бошқа шаклида ўсимликлар илдиздҳлари тарновчалар юза қисмларига жойлаштирилади, озиқ моддалари эса юпқа қават оқими кўринишида илдиз устки қисмларига томчилатиб етказиб турилади. Бу озиқ моддаларини юқоридаги усулларда етказиб берилиши натижасида илдиз етарли миқдорда кислород заҳирасига эга бўлишини таъминлайди. Озиқлантиришнинг яна бошқа ўрнини босувчи усулларидан бири аэропоника усули деб аталади ва бу усул келажак муҳити деб ҳам қаралмоқда. Бу усулда ўсимликлар илдизлари ҳавода ҳосилиб туради ва илдиз сиртларига озуқавий моддалар эритмалари пуркаб тулилади. Бу усулда илдиз атрофидага газ муҳитини таъминлаш осон кечсада, гидропоника усулларига нисбатан юқори концентрациядаги озиқ моддалари муҳити талаб

қилинади. Шу сабабларга кўра ва бошқа технологик қийинчиликлари боис аэропоника усули кенг тарқалмаган. Ўсимликларни озиқ моддалар билан таъминлашда озиқавий эритмаларнинг ахамияти. Озиқ моддалари билан таъминланиши ўсимликларнинг тез ўсишига ижобий таъсир кўрсатади. KH 2 PO 4 Кўп йиллар давомида озуқавий эритмалар сифатида кўпгина препатарлар ишлатиб келинган. Илк бора Германияда Кноп томонидан яратилган эритма KNO 3 , Ca(NO 3 ) 2 , KH 2 PO 4 , MgSO 4, туз ва темирдан иборат бўлган. Ўша пайтда бу озуқа эритмаси ўсимликлар учун керакли барча минераллар моддаларни сақлайди деб ҳисобланган. Лекин тажрибалардан яна шу нарса маълум бўлдики, юқоридаги кимёвий моддаларнинг бошқа элементлар билан ифлосланган ҳолларида ҳам ўсимликлар бошқа элементларни маълум миқдорда тшплайдилар (масалан, бор ва молибден.). 3-жадвалда янада замонавий бўлган озуқа эритмалари учун керакли препаратлар келтирилган. Бу тайёрланган эритма Хогланд модиқикацияланган эритмаси деб аталади. У АҚШ да минерал озиқланишни ўрганишда кузатишларининг замонавий ривожланишига катта ҳисса қўшган олим ҳисобланади (3-жадвал). Ўсимликлар ўсиб ривожланиши учун зарур озиқ моддалари сақловчи модификацияланган Хогланд эритмасининг таркиби. Модификацияланган Хогланд эритмаси ўсимликлар тез ўсиб ривожланиши учун керак бўладиган барча зарурий элементлардан ташкил топган. Бу элементларнинг концентрацияси имкон борича юқори бўлган ва ўсимликка захарли таъсир кўрсатмайдиган ва тузлилик даражаси юқори бўлиб кетмайдигин мўътадил даражада қилиб белгиланади. Шу усулда ўсимлик илдизлари атрофида озуқа моддалари тупроққа нисбатан бир неча баробар юқори бўлган озуқа муҳити таъминланади. Масалан, тупроқдаги эритмада фосфорнинг концентрацияси одатда миллионга 0.06 миқдорда

бқлса, бу эритмада миллионга 62 қисм концентрацияда таклиф этилади. Бундай юқори миқдордаги даражалар ўсимликларни узоқ муддат давомида қўшимча озиқ моддалари билан таъминлаш заруриятига эҳтиёж сезилишининиг олдини олади ва улар узоқ муддат етарли озиқ муҳитида ушланади. Бир қанча олимлар ўз эритмаларини бир неча марта суюлтириш ва элементлар билан тез-тез тўйинтириш орқали озиқ моддалари ва ўсимликлар тўқималаридаги концентрацион тебранишларини минимал даражада ушлаб туришга муваффақ бўлганлар. Хогланд модификацияланган эритмасинингяна бир мим хусусиятларидан бири, унда азот (NH 4 +) ва (NO 3 -) кўринишида узатилади. Азотнинг катионлар ва анионларнинг балансирланган аралашмасида азотнинг нитрат аниони кўринишида узатилганда юзага келиши мумкин бўлган рН муҳитининг тез кўтарилиб кетишига тўсқинлик қилади. (Асирова ва Эдварс, 1983). Ҳаттоки рН муҳит нейтрал вазиятда ушлаб турилганда ҳам кўпчилик ўсимликлар азотни (NO 3 -) ва (NH 4 +) ҳолатида ҳолатида узатилиш шароитларида яхши ривожланади. Чунки азотнинг икки хил кўринишда ютилиши ва ўзлаштирилиши ҳсимликларда катион балансини мустаҳкам таъминлаб туради. Озуқа моддалари эритмаларига элементларни киритиш жараёнида темир элементини эритма ҳолатида ушлаб туриш бироз қийинчиликлар туғдиради. Темир анорганик тузлар FeSO 4 ёки Fe (NO 3 ) 2 кўринишида киритилганда, темир эритмадан темир гидроксидлари кўринишида чўкиб қолиши мумкин. Агар фосфат тузлар мавжуд бўлса, эритмада умумуа эримайдиган фосфат тузлари чўкмага тушади. Темир тузларининг чўкмага тушиши темирни ўсимликлар физиологик жиҳатдан ўзлаштира олмайдиган ҳолатга келтиради. Бу муаммоларнинг ечими сифатида темир озуқа эритмаларига лимон кислотаси ва вино кислотаси билан биргаликда киритилади. Бундай бирикмалар энтеросорбентлар деб аталади ва улар маълум бир кимёвий моддалар, жумладан этилендиаминтетраацид кислота (ЭДТА) ёки диэтиленаминопентаацид кислота (ДТПА) ва холат катионлар билпн

биргаликда катионлар билан сувда эрийдиган комплекс бирикмалар ҳосил қилади. Хелат комплексларининг илдиз ҳужайралари томонидан қай тарзда сўрилиш механизмлари ҳали тўла ўрганилмаган. Эҳтимол темир хелат комплексдан илдиз юзасида Fe ҳолатдан Fe ҳолатига ўтиб ажралади. Бўшаган хелат қолдиғи эса қайтадан эритмага ионлари ва бошқа металл ионлари сўрилади ва эритмадаги бошқа Fe билан бирикади ва уларни транспортировка қилиш жараёни давомийлигини таъминлаб беради. Сўрилиш фараёнидан кейин ўсимликлар ҳужайрасида мавжуд бўлган хелятация жараёнида органик бирикмалар ҳосил қилган комплекслар ёрдамида ташилади. Лимон кислотаси ҳам темирнинг хелат бирикмалар ҳосил қилинишина ва унинг ксилемадаги кейинчалик ҳаракатини таъминлашда муҳим аҳамият касб этади. Минерал моддаларнинг етишмаслиги ўсимликлар метаболизми ва хусусиятларини бузилишига олиб келади. Маълум бир муҳим аҳамиятга эга бўлган элементлар билан етарли даражада таъминланмаслик ўзига хос хусусиятли маълум белгилар юзага чиқиши билан кузатилади. Гидропоника усулида ўстирилган экинларда бирор бир элементнинг етишмаслигини ўсимликларда юзага чиқаётган белгиларга қараб махсус йўриқномага қараб аниқлаш мумкин. Тупроқда ўстирилаётган экинларда эса бу белгиларга қараб айнан қайси элемент етишмаётганлигини аниқлаш бирмунча мураккаб. Иккала мунтазам ва ўткир элементлар етишмовчилиги бир пайтнинг ўзида содир бўлиши мумкин. Бирор элементнинг етишмаслиги ёки ҳаддан зиёд кўпайиб кетиши бошқа бир элементнинг етишмаслиги ёки уларнинг ҳам ҳаддан зиёд ошиқча тўплпнишиги сабаб бўлиши мумкин. Баъзи бир ўсимликларнинг вирусли касалликларида ҳам айнан бирор элемент етишмаслигидаги каби бир хил белгилар бериши мумкин. Ўсимликларда озуқавий таъминотнинг етишмаслиги бирои бир элемент озуқавийлиги етишмаслиги натижасида ўсимликлар организмида моддалар алмашинуви жараёнларининг издан чиқиши билан намоён бўлади. Ушбу

бузилишлар ўсимликларнинг меъёрий метаболизм жараёнлари содир бўлишида ва уларнинг хусусиятларини сақлаб туришдаги вазифаларининг издан чиқиши билан боғлиқ Ҳаттоки агар маълум бир элемент кўпгина метаболик жараёнларда иштирок этсада, ўсимликлар метаболизми умумий хусусият касб этади. Умуман асосий элементлар ўсимликлар структурасини, метаболик хусусиятларни ва ўсимликлар ҳужайраларида осморегуляцияни шакллантиради. Асосий элементларнинг аниқроқ аҳамияти икки валентли катионларнинг, жумладан калций, магний каби, ўсимлилар мембранасининг ўтказувчанлигини таъминлашда намоён бўлади. Бундан ташқари, бу асосий элементларнинг ўсимликлар ҳаётидаги аҳамияти ҳанузгача ўрганилмроқда. Масалан калций цитолозедаги ферментлар учун калит сигнали ролини ўйнайди. Шу йўсинда мавжуд элементлар ўсимликлар метаболизмида бир қанча муҳим аҳамиятли жарёнларда иштирок этади. Бирор элемент етишмаслиги сабабли юзага чиқадиган оғир белгилар, эски ўсимликлардаги элементларнинг бироз ёш бўлган баршларда қайта ишланиши даражаларини белгилашда калит вазифасини ўтайди. азот, фосфор ва калий кабиБаъзи бир элементлар баргдан баргга енгил ўтиб кетиши мумкин. Бор, темир ва калций каби элементлар эса кўпгина ўсимликлар организмида кам ҳаракатли элементлар ҳисобланади. Агар бирор элемент етишмаслиги характчан элементлардан бири бўлса, унинг етишмаслиги белгилари аввало қари баргларда намоён бўлади. Кам ҳаракатли элементлар етишмаслиги белгилари эса нисбатан ёш баргларда юзага келади. Озуқа моддаларининг етказилиши механизмлари ҳали тўлиқ ўрганилмаган. Минерал элементлар уларнинг ташилиши ва цитокинин каби ўсимлик гармонлари етишмаслиги вақтида қайта ташилиш холатига қараб классификация қилинади. 1 Гуруҳ: Углерод бирикмалари таркибиги кирувчи минерал озиқ моддаларининг камчиликлари. Бу биринчи гуруҳ азот ва олтингугуртдан ташкил топади. Тупроқ ҳосилдорлигида азотнинг бўлиши табииий ва

қишлоқ хўжалик экологик тизимларида ўсимликлар олами учун зарурий ҳолат ҳисобланади. Шу билан бирга тупроқлар ортиқча ҳолда олтингугурт ҳам сақлайди. Тупроқдаги азот ва олтингугуртнинг биргаликда бўлиши уларнинг оксидланиш-қайтарилиш хоссаларининг кенг чегараларда ўзгариб туриши билан боғлиқ. Юқори оксидланишгача давом этувчи бир қанча энегияни кўп ўзлаштирувчи реакциялар учун ноорганик моддалар тупроқдан аминокислоталар каби органик моддалар таркибидан кучли қайтарилган ҳолда ўзлаштириб олинади. Ўсимликларда минерал элементларни ўзлаштирилиши. Азот ўсимликлар энг кўп талаб қиладиган элементлар қаторига киради. У ўсмликлар ҳужайраларининг жуда кўп таркибларига кириши билан бирга аминокислоталар ва нуклеин кислоталар таркибида ҳам асосий элемент хисобланади. Шу боис азотнинг етишмаслиги ўсимликлар ривожланишини жуда тез сусайтириб қўяди. Азотнинг етишмаслиги узоқ вақт сақланганида кўпчилик тур ўсимликларда ўсимлик асасларига яқин жойлашган қари баргларда хлороз кузатилади (баргларнинг сарғайиши). Азотнинг оғир етишмовчилигида бу барглар бутунлай сарғайиб кетади (ёки офтобда қорйиб кетади) ва тўкилади. Ёш баргларда азотнинг етишмаслиги дарҳол намоён бўлмайди чунки қари барглардаги азот ёш баргларга ташиб берилиши мумкин. Шу йўсинда ўсимликларда азот етишмаслиги юқори қисмлардаги ёш баргларнинг ёрқин яшил рангдалиги ва сариқ ёки жигарранг тусдаги пастки қари багларнинг пайдо бўлиши билан изоҳланади. Азот етишмаслиги вақтида ўсимликлар секин ривожланади. Барглар эса сезиларли даражада юпқа бўлиб, ёғочланган поялар пайдо бўлади. Ёғочланиш жараёни аинокислоталар ва бошқа азот сақловчи бирикмалар синтезланиши учун керакли углеводларнинг ўсимликларда тўпланиб қолиши билан изоҳланади. Азот метаболизмида иштирок этмаган ва ўсимликларда

тўпланиб қолган углеводлар антоцианлар синтезланишига ва бу пигментнинг тўплпнишига олиб келади. Бу жараён натижасида помидор ва маккажўхорининг бир неча турларида, азот етишмаслига сабабли, барглар бандлари ва поялар тўқ қизил рангга киради. Олтингугурт. Олтингугурт иккита аминокислота таркибига, моддалар алмашинуви жараёнларида фаол иштирок этувчи бир неча коферментлар ва витаминлар таркибларига киради. Олтингугурт етишмаслигининг кўпгина белгилари азот етишмаслиги жумладан хлорознинг юзага келиши, ривожланишнинг ортда қолиши ва антоцианлар тўпланиши каби бир хил бўлади. Бунинг сабаби азот ва олтингугуртнинг оқсиллар таркибига кириши билан изоҳланади. Олтингугурт етишмаслиги натижасида келиб чиқадиган хлорознинг илк белгилари азто етишмаслигидаги каби қари баргларда эмас, балки нисбатан ёш баргларда юзага келади. Чунки кўпчилик тур ўсимликларда олтингугуртнинг қари барглардан ёш баргларга ташилиши унчалик осон жараён ҳисобланмайди. Шу боис олтингугурт етишмаслиги қари барглар билан бир пайтда ёш баргларда ҳам хлорознинг илк белгилари юзага келиши билан амалга ошади. 2 Гуруҳ: Структкра бутунлигини ва энергия сақланишини сақлашда муҳими аҳамиятга эга бўлган минерал озиқ моддаларидаги камчиликлар. Бу гуруҳ фосфор, кремний ва бордан иборат. Фосфор ва кремний ўсимликлар тўқималари атрофидаги концентрацион муҳитларда аниқланган. Бу муҳитларда юқоридаги элементлар заруриу макроэлементлар бўлиб ҳисобланади. Бор элементи эса нисбатан кам концентрацияда бўлганлиги учун микроэлемент ҳисобланади. Бу элементлар ўсимликлар таркибида углерод молекуласи билан эфир боғлари кўринишида ушлаб турилади. -3 шакарфосфат Фосфор. Фосфор фосфат ҳолатида PO 4 кўринишида нафас олиш жараёнларида оралиқ моддалар ва фотосинтезда, шунингдек ўсимликлар мембранасидаги фосфолипидлар таркибида учрайди ва ўсимликлар ҳужайраларидаги боғларнинг ажралмас қисми ҳисобланади. Фосфор шунингдек ўсимликлар энергетик метаболизмида (АТФ

жараёнларида) фойдаланиладиган ва ДНК ва РНК нуклеотидлар компонентлари таркибига киради. Ўсимликларга фосфор етишмаслигининг ўзига хос белгилари уларнинг ўсишдан орқада қолиши ва нисбатан ёш баргларнинг тўқ яшил тусга кириши, барг табиий шаклларининг ўзгариши ва некротик тўқималар деб аталувчи кичиккичик нобуд бўлган тўқималардан ҳосил бўлувчи доғларнинг пайдо бўлиши билан ифодаланади. Азот етишмаслигидаги каби элементлар етишмаслигининг бошқа ҳолатларида ҳам баргларга енгил сариқ тус берувчи антоцианларнинг тўпланишига олиб келади. Азот етишмаслигидаги жараёнлардан фарқли равишда фосфор етишмаслиги пайтида рангнинг ўзгариши хлороз ҳҳодисаси билан боғлиқ эмас. Баъзида барг жигарранг-яшил-бинафша тусга ҳам киради. Фосфор етишмаслигининг қушимча белгилари юпқа ёғочланмаган пояларнинг ҳосил бўлиши ва қари баргларнинг йўқотилиши билан ҳам намоён бўлади. Шунингдек ўсимликнинг ривожланишдан орқада қолиши ҳам кузатилади. Кремний.Ўсимликларга кремний етишмаслиги оқибатида улар ўта эгилувчан ва замбуруғларга жуда таъсирчан бўлиб қолади. Кремний асосан эндоплазматик тўрда сақланади ва ҳужайра деворлари ва ҳужайралараро бўшлиқларда гидратирловчи (сув билан қўшилиб бирорбир нарса ҳосил қилувчи) аморф кремнезем (SiO 2 H 2 O) модда ҳисобланади. Кремний шунингдек полифеполлар билан комплекс бирикмалар ҳосил қилади ва шу йўсинда ҳужайра деворларини мустаҳкамлигини ошириш учун хизмат қиладиган лигнин моддасининг алтернативи (ўрнини босувчи) бўлиб хизмат қилади. Бундан ташқари кремний ўсимликларнинг оғир металлар билан заҳарланиши оқибатларини енгиллаштиради. Бор. Ўсимликлар метаболизмида борнинг аниқ қандай хусусиятга эга эканлиги тўлиқ ўрганилган бўлмақсада, кузатишлар шуни кўрсатадики, бор ҳужайранинг ўсиши, нуклеин кислоталарнинг, гармонларнинг синтезланишида, мембрана хусусиятлари сақланишида ва ҳужайраларда кимёвий реакциялар кетишида фаол иштирок этади. Ўсимликларда борнинг

етишмаслиги ўсимликларнинг тури ва ёшига қараб кенг спектрларда намоён бўлади. Бор етишмаслигининг ўзига хос белгилари ёш баргларнинг ва янги куртакларнинг қорайиб некрозга (чиришга) учрашидир. Ёш баргларда некроз барг пластинкасининг асос қисмида юзага келади. Поялар эса ноодатий мўрт ва қаттиқ бўлиб қолади. Ўсимлик устки қисмларида ўсувчи куртаклар тўкила бошлайди ва майда сершох бўлиб қолади. Шу билан бирга ўсувчи куртаклар ҳужайра босимининг ингибирланиши боис некрозга учрай бошлайди. Мевалар, резавор мевалар, илдизмеваларда некрозга учраш жқрқёнлари яққол намоён бўлади. 3 ГУРУҲ: Ион кўринишида сақланувчи минерал озиқ моддалар камчиликлари. Бу гуруҳ қуйидаги маълум элементларни ўз ичига олади6: макроэлементлардан калий, калций ва магний, микроэлементлардан хлор, марганец ва натрийлар. Бу элементлар цитолоза ёки вакуола эритмаларида, шу билан бирга улар йирик углерод сақловчи бирикмалар билан лигандлар сифатида ва электросатик мувозанатни сақлаб туришда муҳим аҳамиятга эга. КАЛИЙ. Калий ўсимликлар организмида К катиони кўринишида сақланади. У ҳужайранинг осмотик потенциалини бошқаришда муҳим рол ўйнайди. Калий шунингдек нафас олиш ва фотосинтез джараёнларида иштирок этувчи ферментлар фаоллигини оширади. Калий етишмаслигининг биринчи белгилари ранг баранг ва хошиясимон хлороз бошланишидир. Ундан кейин барг охирларида, четлари ва томирчалари орасида некроз бошланади Кўпгина бир паллали ўсимликларда бу некротик жароҳатланишлар барг охирларида ва таналарида, ундан кейин барг асосларига қараб ёйилади. Калий ионларининг ёш баргларга ташилиши осонлиги учун бу белгилар биринчи навбатда ўсимлик асосларига яқин жойлашган етилган баргларда кузатилади. Калий етишмаслигида Ўсимликлар поялари юпқа ва кучсиз бўлиб қолади. Уларнинг қисмлари ораси ноодатий қисқа бўлади. Макажўхорида калий етишмаслиги унинг илдиз тизимининг тупроқдаги замбуруғлар қўзғатадиган замбуруғли касалликларга мойиллигини оширади.

Замбуруғлар поя орқали унинг юқори қисмларига тарқалади ва касалликка берилувчанлиги боис ўсимликнинг эгилувчанлигини оширади ва маккажўхори поясининг ерга ётиб қолишига олиб келади. КАЛЦИЙ. Калций ионлари (Са) янги ҳужайра деворлари яратилишида кўпинча ўрта қисмларда ҳужайра бўлинишида фаол иштирок этади. Шунингдек калций ҳужайралар бўлиниш жараёнида митотик бўлиниш урчуғи ҳосил бўлишида иштирок этади. Калций ҳужайра мемьраналари шаклланишида зарурий элемент бўлиб, экологик ва гармонал реакцияларда ҳам иккиламчи мессенджер сифатида иштирок этади. (Сандерс ва бошқалар, 1999). Иккиламчи хусусиятли мессенджерлик хоссаси боис калций ўсимликлар ҳужайралари цитоплазмасида топилган калмодулин оқсили билан боғланиши мумкин. Калмодулин-калций бирикмаси моддалар алмашинувининг кўпгина жараёнларини бошқаришда иштирок этади. Калций етишмаслигининг ўзига хос белгилари ўсимлик қисмларининг ёш меристеиаларининг некрозга учраши, илдиз охирлари ёки ёш баргларда ҳужайранинг бўлиниши ва ҳужайра деворларининг шаклланиши тезланиши билан ифодаланади. Некроз секин ўсувчи ўсимликларда умумий хлороз кўринишида ва ёш баргларнинг ривожланиай қолишига олиб келади. Шунингдек ёш баргларнинг табиий шакллари ҳам ўзгариб кетади. Ўсимлик Илдиз тизими калций етишмаслигида жигарранг тусга киради ва калта, сертармоқ бўлиб қолади. Калцийнинг кучли етишмовчилигида ўсимликларнинг меристема қисмлари муддатидан олдин нобуд бўлиб кетиши мумкин. МАГНИЙ. Магний ўсимликлар ҳужайраларида магний иони (Mg ҳолатида бўлади. Магний иони ДНК ва РНК синтезида, фотосинтезда ва нафас олиш жараёнларида иштирок этувчи ферментларни фаоллашувидв иштирок этади. Магний шунингдек хлорофиллнинг ҳалқали структураси таркибига киради. Магний етишмаслигининг ўзига хос белгилари бу элементнинг енгил ташилиши боис қари барглардаги барг томирларининг

орасида хлороз бошланиши билан ифодаланади. Хлорознинг бундай белгилари томир тўпламлари орасидаги ҳужайраларга нисбатан томир тўпламларида узоқ вақт сақланиб туриши боис юзага келади. Калций етишмаслиги кенг тус олса барглар сариқ ёки оқ тусга киради. Калций етишмаслигининг қўшимча белгиларидан яна бири ўсимлик баргларининг эота тўкилиб кетишидир. ХЛОР. Хлор элементи ўсимликларда хлор иони (Cl) ҳолатида бўлади. Хлор иони фотосинтез жараёнида кислород билан таъминланиш учун сувни парчалаш реакциялари учун зарур. Бундан ташқари хлор барглар ва илдизларда ҳужайраларнинг бўлинишида ҳам иштирок этади. Ўсимликларда хлор етишмаслиги натижасида барг охирларида баргларнинг умумий хлорози ва некроз юзага келади. Шу билан бирга барглар сўлий бошлайди. Барглар ўсиши ортда қолади. Барг охирларида ьронза рангли қисмлар пайдо бўлади. Илдиз тизимида эса хлор етишмаслиги боис охирларида сўлиган ва қалинлашган қисмлар ҳосил бўлади Хлор иони тупроқда тез эрувчан ва сўрилиши жуда осон ҳисобланади. Хлор тупроққа ёмғир сувлври орқали кириб боради. Маҳаллий в ақишлоқ хўжалик экинларида хлор етишмаслиги ҳалигача тўлиқ ўрганилмаган. Кўпгина ўсимликлар хлор элементини ўзига керакли бўлган миқдордан анчагина кўп миқдорда тўплайдилар. МАРГАНЕЦ, марганец иони (Mn) ўсимликлар ҳужайраларидаги бир неча ферментларнинг фаоллашувида иштирок этади. Марганец иони Кўпинча трикарбон кислоталар ҳосил булиш реакциялари (Кребс цикли) да декарбоксилланиш ва дегидрогенланиш жараёнлари бориши учун қатнашадиган ферментлар фаоллигини оширишда қатнашади. Шунингдек марганец сув парчаланиши билан кислород ажратилиши жараёнларида ҳам фаол иштирок этади. Марганец етишмаслигининг асосий белгиларидан бири хлорознинг пайдо бўлиши билан баргларда майда некротик доғлар пайдо бўлиши билан ифодаланади. Бу хлороз жараёни ўсимликлар ўсиш тезлиги ва

уларнинг турига қараб қари барглар билан бир қаторда ёш баргларда ҳам юзага келади. НАТРИЙ. Углерод фиксациясининг С4 ва САМ йўлларидан фойдаланувчи ўсимликларнинг кўпгина турлари (8 бўлимга қаранг) натрий ионларини (Na +) талаб қилади. Бу ўсимликларда фосфоенолпируват регенерацияси учун, С4 ва САМ усулида бирламчи карбоксилланиш учун субстрат ҳосил бўлиши учун ҳам натрий ионлари талаб қилинади. Натрий еиишмаслиги пайтида ўсимликларда хлороз ва некроз бошланади, баъзида эса барг шаклланиш жараёнлари умуман амалга ошмайди. С3 ўсимликларининг ҳам кўп турлари натрий ионларига эҳтиёж сезади. Натрий хужаёра деворларини кенгайишида иштирок этади ва баъэида бу элемент осмотик фаол элемент сифатида калий тонлари билан алмашиниши мумкин. 4 ГУРУҲ. Оксидланиш- қайтарилиш реакцияларида иштирок этувчи минерал озиқ моддаларнинг камчиликлари. Бу гуруҳ 5 та озуқавий элементларни ўз ичига олади. Булар темир, рух, мис, молибден ва никелдир. Бу элементларнинг барчаси қайта оксидланиш ва қайтарилиш хоссасига эга. (Масалан Fe2 + дан Fe3 + гача). Бу элементлар энергия ҳосил бўлишида ва электронлар узатилишида муҳим аҳамиятга эга. Улар бошқа йирикроқ молекулалар, цитохром, оқсил, хлорофилл (одатда ферментлар билан бирга) билан биргаликда ўсимликлар таркибида ушлаб турилади. ТЕМИР. Темир электронлар узатилишида фаол иштирок этувчи ферментлар таркибий қисми сифатида (оксидланиш-қайтарилиш реакцияларида) муҳим аҳамиятга эга. (Худди цитохром каби). Бундай реакцияда темир электрон узатиб Fe 2 + до Fe 3 + гача оксидланади. Худди магний етишмаслигидаги каби темирнинг етишмаслигининг ҳам ўзига хос белгиларидан бири барглардаги барг томирлари орасида хлорознинг бошланишидир. Магнийдан фарқли равишда бу жараёнлар ёш баргларда юзага келади. чунки темир қари барглардан ёш баргларга енгил ташилувчан элемент ҳисобланмайди. Темирнинг узоқ вақт ёки кучли етишмовчилигида

барг томирлари хлоротик кўринишга ўтади ва натижада бутун барг оқ тусга киради. Баргларнинг хлоротик кўринишга ўтиши темирнинг хлоропластлардаги бир қанча хлорофилл-оқсил бирикмаси синтезланишида иштирок этиши билан боғлиқ. Темирнинг кам ҳаракатлилиги сабабли қари баргларда темирнинг тўпланиб қолиши боис, баргларда эримайдиган оксидлар ёки фосфатлар, шу билан бирга ўсимликлар ва уларнинг баргларида учрайдиган темир боғловчи оқсил билан бирга фитоферритин бирикмаси ҳосил бўлишига олиб келиши мумкин. Темирнинг тўплпҳаниб қолиши боис бу металлнинг флоэма орқали узоқ масофаларига транслокация (ташилишига) қилиниш жараёнларини издан чиқаради. РУХ. Кўпгина ферментларнинг жараёнларда қатнашиши ва бир қанча ўсимликларда хлорофилл биосинтези учун рух ионларини (Zn талаб қилади. Рухнинг етишмаслиги бўғимлараро ўсишниг орқада қолиши ва натижада баргларда кластерлар ҳосил бўлади. Одатда улар ўсимликнинг пастки қисмларида ва ерга яқин бўлган қисмларда юзага келади. Барглар ўсишдан орқада қолади ва барг четларидан бошлаб буришади, барглар эгилган шаклга киради. Бу жараёнлар етарли даражадаги миқдорда ауксин индол сирка кислотанинг ишлаб чиқара олинмаслиги натижасида юзага келади. Бир қанча тур ўсимлмкларда (маккажўхори, дуккаклилар, қўқон жўхори) барглар орасида хлоротик белгилар пайдо бўлади ва бир қанча вақтдан кейин неротик доғлар паёдо бўлади. Бу хлороз хлорофилл синтези учун талаб қилинаётган рухнинг етишмаслигига жавобан юзага чиқади. МИС, Темир каби мис ҳам оксидланиш-қайтарилиш жараёнларида 2 + ферментлар билан бирикади ва Cu + до Cu гача оксидланади. Бу ферментлардан бири пластоцианан ҳисобланади. Бу фермент фотосинтез реакцияларида электронлар узатилишида фаол иштирок этади. (Хаехнел, 1984). Мис етишмаслигининг илк белгилари некротик доғларга эга бқлган тўқ яшил баргларнинг пайдо бўлишидир. Бир қанча доғлар илк бора барг охирларида пайдо бўлади ундан кейин барг четлари бўйлаб унинг асос

тарафига тарқала бошлайди. Барглар буралиб қолади ва нотўғри шаклга кира бошлайди. Рухнинг ўткир етишмаслигида баргларда муддатидан аввал абсцесс бошланади. МОЛИБДЕН. Молибден ионлари (Mo + орқали Mo +) бир қанча фурментлар, жумладан нитратредуктаза ва нитрогеназа ферментлари таркибига киради. Нитратредуктаза ўсимликлар ҳужайраларида нитратларнинг ўзлаштириш жараёнида нитрит ҳолатидан нитрат ҳолатига тикланишини катализласа, нитрогеназа ферменти эса газ ҳолатидаги азотнинг азот тутувчи микроорганизмларда аммиакка айланишинини катализлайди. Молибден етишмаганида биринчи белгилар сифатида барглар томирчалари орасида хлороз бошланиши ва қари баргларнинг некрозга учраши намоён бўлади. Баъзи ўсимликларда (гулкарам, брокколи карами) барглар некрозга учрамаслиги мумкин, бунинг ўрнига барглари буралиб қолади ва бунинг натижасида барглар нобуд бўлади. (ҚАМЧИ ДУМ КАСАЛЛИГИ) гуллар ҳосил бўлиши тўхтайди ёки гуллар муддатидан аввал қуриб қолади. Молибден Нитратлар билан биргаликда азотнинг фиксацияси ва ассимилияциясида фаол иштирок этсада, агар азот манбаси биринчи навбатда нитратларга ва ўсимлик симбиотик азот фиксациясига боғлиқ ҳисоблансада, молибденнинг етишмаслиги азот етишмаслигига олиб келиши мумкин. Ўсимликлар кам миқдорда молибден талаб қилсада, тупроқнинг таркибида ўсимликлар учун етарли миқдордаги молибден учрамайди. Бундай ҳолатларда тупроқ таркибига бироз миқдорда молибден киритилса, кам харажат эвазига сезиларли даражада ҳосилдорликни ошириш мумкин. Ўсимлик тўқималаридаги минерал моддаларнинг таҳлили. Ўсимликлар ўсиши ва ривожланиши давомида минерал элементларга нисбатан талаблари турлича бўлади. Қишлоқ хўжалик ўсимликларида белгиланган босқичларда минерал моддалар билан таъминланиши иқтисодий жиҳатдан уларнинг ҳосилдорлиги ошишига хизмат қилади. (туганак, дон ва бошқалар). Фермерлар тупроқ таркибидаги ва ўсимликлар тўқималаридаги минерал

моддаларнинг миқдорини таҳлил қилиш йўли билан ўғитлаш графигини аниқлайдилар ва ҳосилдорликни оширадилар. Тупроқ таҳлили илдиз атрофидаги тупроқлардан олинган намуналар таркибини кимёвий усулларда аниқлашдир. Қуйида келтирилганидек тупроқнинг кимёвий ва биологик табиати мураккаб бўлиб, таҳлил натижалари намуналарни саралаш усуллари, намуналарни сақлаш шароитлари ва шу билан бирга озиқ моддаларнинг экстракция усулларига қараб ўзгариб кетиши мумкин. Тупроқнинг аниқ таҳлили ўсимликлар илдизларининг озиқ моддаларни меъёрий ўзлаштира олиши мумкин бўлган даражада таркибидаги минерал моддаларнинг миқдорини белгилашдир. Тупроқ таҳлили ўсимликлар қанча миқдорда озуқа моддаларига заруриятга эга эканлиги ёки қанча миқдорда озуқа моддалари етишмаслиги ҳақида аниқ хулоса беришга асос бўла олмайди. Бу ҳақда аниқроқ хулосага эга бўлиш учун ўсимликлар тўқималари таҳлилларини ўтказиш керак бўлади. Ўсимликлар тўқималарининг таҳлилини туғри қўллаш ўсимликлар ўсиши ва ўсимликлар тўқимасидаги минерал моддаларнинг концентрациялари ўртасидаги ўзаро боғлиқликни тушунишга ёрдам беради. Озиқ моддаларнинг ўсимлик тўқималарида концентрацичсининг камайиши натижасида уларнинг ўсиши ҳам секинлашади. Озиқ моддаларининг етказилишининг оширилиши ўсиш ва ҳосилдорликни ошишига тўғридан тўғриб боғлиқдир. Озиқ моддалар ўзлаштирилишининг миқдори ошиши лекин қайта ишланиш жараёниниг ўзгармаслиги минерал моддаларнинг ўсимлик тўқималарида тўпланишига, ва тўқималарда уларнинг концентрациясининг ошишига ва минерал моддаларнинг ҳосилдорликка боғлиқ бўлмай қолишига олиб келади. Минерал озиқ моддалар етишмаслиги ва бунинг натижасида ўсимликларда келиб чиқадиган касалликлар. Баъзи элементлар ўсимликлар ўсиб ривожланиши учун муҳим аҳамиятга эга. Биргина элементнинг етишмаслиги ҳам муғим физиологик аҳамиятли

жараён амалга ошишига тўсқинлик қилиши ва ўсимлик ҳаёт циклини тўлиқ ўташига мўнелик кўрсатишимумкин. Агар ўсимликларга керакли элементлар тўлиқ етказиб берилса ва қуёш нури етарли даражада таъминланса, ўсимликлар ҳаётий жараёнларга керакли бўлган ва уларнинг ўсиб ривожланиши учун зарур барча бирикмаларни синтезлай олади. Биринчи учта элемент- водород, кислород ва углерод минерал озиқ моддалар ҳисобланмайди чунки улар сув ва ҳаводаги карбонад ангидридидан ўзлаштирилади. Қолган асосий элементлар ўсимликлар тўқимасидаги учрашига қараб макроэлементлар ва микроэлементларга классификация қилинади. Бази бир ҳолларда эса тўқималардаги макроэлементлар ва микроэлементларнинг фарқи жалвалдаги кўрсатилган кўрсаткичлардан унчалик катта бўлмайди. Масалан, барг мезофилласи каби баъзи ўсимлик тўқималари темир ёки марганец каби олтингугурт ва магний ҳам сақлаши мумкин. Кўпгина элементлар ўсимлик талаб қиладиган минимал даражада талаб қилинадиган концентрациядан бир неча баробар юқори концентрацияларда сақланади. Некоторые исследователи утверждают, что классификация в макроэлементов и микроэлементов трудно обосновать физиологически. Бир неча олимлар гуруҳи макроэлементлар ва микроэлементларнинг классификацияланишини физиологик жиҳатдан асослаш қийин деб ҳисоблайдилар. Менгер ва Киркби асосий элеметларни уларнинг биокимёвий аҳамияти ва физиологик вазифаларига қараб классификация қилишни тавсия этганлар. Унда ўсимликларни озиқлантирувчи моддалар 4 та асосий гуруҳга ажратилган. 1. Биринчи гуруҳдаги элементлар ўсимликларнинг органик (углерод) бирикмаларини ҳосил қилади. Ўсимлик бу гуруҳ элементларини оксидланиш ва қайтарилиш жараёнлари билан борувчи биокимёвий реакциялар ёрдамида ўзлаштиради.

2. Иккинчи гуруҳ элнментлари энергия тўпланишида ва структира тузилишини қўллаб-қувватлаб туриўда муҳим аҳамият касб этади. Бу гуруҳ элементлар ўсимлик тўқималарида одатда фосфатлар, боратлар, мураккаб силикат эфирлар кўринишида учрайди. Бу моддалар органик молекулаларнинг гидроксил гуруҳларига боғланган бўлади. (яъни шакарфосфат). 3. Учинчи гуруҳ элементлари ўсимликлар тўқималарида эркин ионлар ёки бирои модда билан боғланган ионлар кўринишида, масалан ўсимликлар ҳужайра деворларида учрайдиган пектин кислотаси кўринишида учрайди. 4. Тўртинчи гуруҳ элементлари электрон ташилиш реакцияларида муҳим аҳамиятга эга. 2-жадвалда келтирилмаган, табиатда учровчи бошқа элементлар ҳам қсимликлар тўқималарида тўпланиши мумкин. Масалан, алюминий зарурий элемент ҳисобланмақсада, ўсимликлар тўқималарида 0.1 дан 500 гача (миллиондан бир) қисм алюминий сақланиши мумкин. Бундай кичик концентрациядаги алюминийнингозуқавий эритмада сақланиши ўсимлик ўсиб ривожланишини рағбатлантириши мумкин.

Адабиётлар: 1. James E.Bidlach, Snelly H. Jansky. Stern's introductory Plant biology. – USA: McGrow-Hill, 2008, 622 p. 2. Lincoln Taiz, Eduardo Zeiger. Plant physiology. USA, University of California, Los Angels, 2002. 3. Hans-Walter Heldt. Plant Biochemistry. Elsevier Academic Press, 2005. – 625 рр. 4. Алимова Р.А. Қишлоқ хўжалик ўсимликлари биокимёси фанидан лаборатория машғулотлари: ўқув қўлланма. – Тошкент: ТошДАУ, 2000. – 95 б. 5. Алимова Р.А., Сагдиев М.Т. Ўсимликлар физиологияси ва биокимёси: ўқув қўлланма. – Тошкент, 2013. – 320 б. 6. Бекназаров Б.О. Ўсимликлар физиологияси: дарслик. – Тошкент: ЎзМУ, 2009. – 480 б.

O'xshashlar

Ўсимликларни гормон системаси

Ўсимликларни соғломлаштириш ва клонал микрокўпайтириш

Стресс омиллар ва уларга ўсимликларни жавоб реакциялари

Доривор ўсимликларни муҳофаза қилиш ва улардан самарали фойдаланиш

Ўсимликларнинг экологик гуруҳлари ва ҳаётий шакллари