Оддий фенхель (дорихона укропи), доривор қашқарбеда, экма седана ўсимликлар ўстириш технологияси. - Botanika - Referatlar

Оддий фенхель (дорихона укропи), доривор қашқарбеда, экма седана ўсимликлар ўстириш технологияси.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

100 KB

Ko'chirib olish

Оддий фенхель (дорихона укропи), доривор қашқарбеда, экма седана ўсимликлар ўстириш технологияси. Режа: 1. Оддий фенхель 2. Доривор қашқарбеда 3. Экма седана

Оддий фенхель (дорихона укропи) — Foeniculum Vulgare Mill. (Foeniculum Officinalis All.) селдердошлар — Apiaceae (соябонгулдошлар — Umbelliferae ) оиласига киради. Кўп йиллик (плантацияларда икки йиллик қилиб ўстирилади), бўйи 90 —200 см га етадиган ўт ўсимлик. Пояси тик ўсувчи, кўп қиррали ва сершохли. Барги уч-тўрт марта патсимон ажралган ва қини билан пояда кетма-кет жойлашган. Барг бўлаклари ингичка чизиқсимон ёки ипсимон. Гуллари майда, сариқ бўлиб, мураккаб соябонга тўпланган. Соябонда ўрама ва ўрамача барглар бўлмайди. Косача барги жуда майда, тожбарги 5 та, оталиги 5 та, оналик тугуни икки хонали, пастга жойлашган. Меваси — қўшалоқ писта. Июль-август ойларида гуллайди, меваси сентябрда пишади. Географик тарқалиши. Ёввойи ҳолда Ўрта Ер денгизи қирғоғида ўсади. Молдова ва Украина (Хмельницкий вилояти) республикаларида, Воронеж вилоятида, Краснодар ўлкасида ва Шимолий Кавказда ўстирилади. Маҳсулотнинг ташқи кўриниши. Тайёр маҳсулот оч яшил-қўнғир рангдаги қўшалоқ пистадан иборат. Меванинг ҳар иккала учи бир оз торайган, узунлиги 8—10 мм, эни 4 мм бўлиб, осонлик билан узунасига икки бўлакка ажралади. Ҳар қайси яримта меванинг ташқи томони дўнг, ички томони текис. Яримта мевада 5 тадан туртиб чиққан қовурғалар бўлиб, учтаси дўнг томонга, иккитаси ён томонга жойлашган. Маҳсулот ҳиди ва мазаси арпабодиён мевасининг мазасини ва ҳидини эслатади. XI ДФ га кўра маҳсулот намлиги 14%, умумий кули 10%, 10% ли хлорид кислотада эримайдиган кули 1%, синган ва пишмаган мевалар 1%, эфир мойи бор бошқа ўсимликларнинг уруғ ва мевалар аралашмаси 1%, органик аралашмалар (таркибида эфир мойи бўлмайдиган ўсимликларнинг уруғ ва мевалари ҳамда дорихона укропининг маҳсулоти ҳисобланмаган қисмлари) 0,6% ва минерал аралашмалар ҳамда тешигининг диаметри 1 мм ли элакдан ўтадиган майда қисмлар 0,5% дан ошмаслиги керак.

Кимёвий таркиби. Мева таркибида 3—6,5% эфир мойи, 20% гача ёғ ва оқсил моддалар бўлади. XI ДФ га кўра, мева таркибида эфир мойи 3% дан кам бўлмаслиги керак. Эфир мойи пишган ва майдаланган мевадан сув буғи ёрдамида ҳайдаб олинади. У рангсиз, ёки оч сарғиш, учувчан, арпабодиён мойи ҳидини эслатувчи ҳидга эга, олдин аччиқроқ-ёқимли, сўнгра ширинроқ маза берувчи тиниқ суюқлик. Зичлиги 0,960—0,979, рефракция сони 1,527—1,538, +10°C дан паст ҳароратда эфир мойининг крислл қисми (стеароптени) — анетол ажралади. Эфир мойи таркибида 50—60% анетал, 10—20% фенхон кетони, 10% гача метилхавикол, оз миқдорда анис альдегид ва анис кислота, пинен, фелландрен, камфен ва бошқа бирикмалари бўлади. Дорихона укропи илдизи таркибида 5 та кумарин бирикмалари борлиги ҳамда улардан 2 таси бергаптен ва умбеллиферон эканлиги аниқланган. Ишлатилиши. Дорихона укропининг меваси ва препаратлари юқори нафас йўллари яллиғланганда балғам кўчирувчи, ич юмшатувчи ҳамда ел ҳайдовчи дори сифатида меъда-ичак касалликлари ва метеоризм (ичакларда газ тўпланиши, қорин дам бўлиши) да ишлатилади. Баъзан мева ўт пуфаги ва буйрак тоши касаллигида ҳам қўлланилади. Эфир мойи фармацевтикада микстуралар таъмини яхшилаш учун ишлатилади. Доривор препаратлари. Мева кукуни (порошоги) сурги дори сифатида қўлланиладиган қизилмия илдизининг мураккаб кукуни (порошоги) таркибига киради. Бундан ташқари, мева ел ҳайдовчи, ич юмшатувчи чойлар таркибига киради. Дорихона укропининг эфир мойидан укроп суви тайёрланади. Доривор укропни ўстириш технологияси Суғориладиган деҳқончилик шароитида доривор укроп ўсимлигини катта майдонларда экиб ўстириш ва ундан кўпроқ хомашё етиштириш мутахассислар олдида турган долзарб масалалардан ҳисобланади.

Маълумки, доривор укропнинг илдиз тизими ўқ илдизли бўлиб, бошқа доривор ўсимликларга қараганда тупроқнинг чуқурроқ (55—60 см) қатламигача етиб боришини ҳисобга олган ҳолда, унга энг унумдор, механик таркиби ўртача, сув билан яхши таъминланган, кузда экиладиган ва ҳайдаб экиладиган ерларни ажратишни тавсия қилинади. Доривор укроп иссиқ ва ёруғсевар ўсимлик бўлиб, унинг вегетация даври 120—140 кун давом этади. Ўсимлик экиладиган ерларни эрта кузда 25—28 см чуқурликда ҳайдаб қўйилади. Ҳайдаш олдидан албатта маҳаллий ўғитлардан гектарига 15—20 тонна ва 50 кг дан суперфосфат ўғити билан озиқлантирилади. Доривор укропни экиш учун эрта баҳорда ерлар борона ва мола билан текисланади. Бегона ўтларнинг илдизларидан тозаланади. Экиш март ойининг биринчи 10 кунлигида сабзавот экадиган сеялкалар билан қатор ораларини 60 см қилиб амалга оширилади. Уруғларни тупроқнинг нам қатламига 3—4 см чуқурликка қадалади ва 1 гектар ерга экиш учун сарфланадиган меъёри 8—10 кг ни ташкил этади. Уруғларни тупроқ юзасига бир текисда тушиши учун экиш олдидан улар қуруқ ва майда ёғоч қириндиси, гўнг ёки қум билан аралаштирилиб экилади. Доривор укроп кузда экилганда уруғларнинг бир қисми кўкаради ва тўпбарг тарзида қишлайди. Эрта баҳорда экилганлари 8—9 кунда униб чиқади. Майсалар униб чиққандан кейин кўчат оралари культиваторлар ёрдамида юмшатилади ва қўлда ўтоқ қилинади. Вегетация давомида ўсимликни 3—4 марта оралари культиваторлар билан ишланади ва 2—3 марта бегона ўтлардан тозаланиб, ягана қилинади ва ҳар бир метр ерга 10—12 та ўсимлик қолдирилади. Доривор укроп туплаб кетиши натижасида унинг ораларига ишлов беришнинг имконияти қолмайди. Доривор укроп ўғитларга анча талабчан ўсимлик ҳисобланади. Уларни ўғитлаш кўп жиҳатдан ўтмишдош экин турига, ўғит меъёри ва тупроқ унумдорлигига боғлиқ.

Бу экинлар эрта баҳордан жадал ўса бошлайди. Уларга ўғитлаш меъёрини белгилашда олинадиган ҳосил миқдори, ўтмишдош экин ва тупроқ-иқлим шароитларини албатта ҳисобга олишни тавсия қилинади. Ўсимликни биринчи озиқлантириш майсалар униб чиққандан кейин гектар ҳисобига 50 кг дан азот ва 20 кг дан калий ўғити беришдан бошланади. Доривор укроп озиқа элементларга жуда талабчан, айниқса бу ҳолатни гуллаш олдидан кузатиш мумкин. Шунинг учун ҳам иккинчи озиқлантиришни гуллаш фазасида гектар ҳисобига 50 кг дан азот, 30 кг дан фосфор ва калий ўғити беришни тавсия қилинади. Гуллаш фазасида берилган ўғитлар ўсимликни яхши ўсиб ривожланиши ва бақувват илдиз отишига имконият туғдиради. Озиқлантириш ҳар бир суғоришдан олдин амалга оширилиши мақсадга мувофиқ бўлади. Биринчи йили об-ҳаво ва тупроқдаги намликни ҳисобга олган ҳолда 6 —7 марта суғорилади. Иккинчи ва кейинги йилларда доривор укроп экилган майдонлар гуллаш фазасигача икки марта гектарига 50 кг дан азот ўғити билан озиқлантирилади. Маҳсулот тайёрлаш. Доривор укроп ўсимлигини ҳосилини йиғиб олиш бирмунча мураккаб жараён ҳисобланади. Уларнинг уруғларини пишиши бир хил муддатда рўй бермайди. Олдин пишганлари тўкилиб кетиши мумкин. Шуларни эътиборга олиб, уруғлар қўнғир рангга кира бошлаганда биринчи марта қўлда терилади. Шу даврда уларнинг таркибида кўп миқдорда эфир мойи тўпланган бўлади. Кейинги йиғимни 10—12 кундан кейин механизмлар ёрдамида амалга ошириш мақсадга мувофиқ бўлади. Яъни қайта жиҳозланган СК-3, СК-4 ва бошқа комбайнлар билан йиғиб даладан олиб чиқиб кетилади. Катта майдонларда экилган доривор укропни узоғи билан 5—6 кун ичида йиғиб олиш тавсия қилинади. Ўсимликларни етиштиришда юқорида қайд қилиб ўтилган агротехник тадбирларга риоя қилиб парвариш қилинса, суғориладиган майдонларнинг ҳар гектаридан 10—15 центнер уруғ олиш имконияти яратилади.

ДОРИВОР ҚАШҚАРБЕДА (САРИҚБЕДА) — MELILOTUS OFFICINALIS DESCR. Доривор қашқарбеда (сариқбеда) — Melilotus Officinalis Descr. дуккакдошлар — Fabaceae оиласига киради. Икки йиллик, бўйи 50—100 см га (баъзан 2 м га) етадиган ўт ўсимлик. Илдизи сершох, ўқ илдиз. Пояси битта ёки бир нечта, қиррали бўлиб, юқори қисми шохланган. Барги уч пластинкали мураккаб барг, пояда банди билан кетма-кет ўрнашган. Баргчаси тескари тухумсимон, тухумсимон ёки чўзиқ ланцетсимон, текис қиррали ёки майда аррасимон-тишсимон қиррали ва туксиз бўлиб, узунлиги 3 см. Баргда ингичка, текис қиррали қўшимча баргчалар бор. Гуллари майда, сариқ, шингилга тўпланган. Гулкосачаси ярмисигача учбурчак ланцетсимон шаклдаги 5 бўлакка қирқилган. Гултожиси капалак-гулдошларга хос тузилган. Оталиги 10 та, шундан биттаси бирлашмаган, қолганлари бирлашган. Оналик тугуни бир хонали, юқорига жойлашган. Меваси — тухумсимон, кўндалангига буришган, кулранг тусли, туксиз, бир уруғли дуккак. Июнь-сентябрь ойларида гуллайди, уруғи эса август ойидан бошлаб етилади. Географик тарқалиши. Йўл ёқаларида, ўтлоқларда, экинзорларда ўсади. Асосан Украина, Белорус, Молдова, Болтиқ бўйи давлатлар, Россиянинг Европа қисмида, ўарбий Сибирда, Кавказда ва Ўрта Осиёда учрайди. Маҳсулотнинг ташқи кўриниши. Тайёр маҳсулот майдаланган барг ва гул аралашмаларидан иборат. Маҳсулотнинг ёқимли ҳиди, шўр ва аччиқ мазаси бор. Маҳсулотга қашқарбеданинг бошқа турлари ( Melilotus dentatus Pers. — гули ҳидсиз, қўшимча барги тишсимон қиррали, Melilotus albus Desr. — гули оқ рангли) аралашиб қолмаслиги лозим. Маҳсулот намлиги 14%, умумий кули 10%, диаметри 3 мм дан йўғон бўлган поялар 2%, тешигининг диаметри 0,5 мм ли элакдан ўтадиган майда

бўлаклар 5%, сарғайган, қўнғир рангли ва қорайган бўлаклар 2%, органик аралашмалар 1% ва минерал аралашмалар 0,5% дан кўп бўлмаслиги керак. Кимёвий таркиби. Маҳсулот таркибида 0,4—0,9% гача кумарин, дикумарин (дикумарол), мелилотин, мелилотозид гликозиди, кумар ва мелилот кислоталар ҳамда 0,01% эфир мойи бўлади. Кумарин ва қисман мелилотин ҳиди маҳсулотга хос ёқимли ҳидни беради. Ишлатилиши. Маҳсулотнинг доривор препаратлари юмшатувчи ва таъсирловчи дори сифатида яраларни даволаш учун (йирингни сўриб олишда) қўлланилади. Дикумарол қонни ивитмайдиган таъсирга эга, у кумаринга нисбатан 1000—5000 марта кучли таъсир қилади. Шунинг учун дикумарол антикоагулянт (қон ивишга қарши таъсир этувчи) препарат сифатида ишлатилади. Доривор препаратлар. Маҳсулотдан тайёрланган малҳам. Маҳсулот юмшатувчи йиғмалар — чойлар таркибига киради. Тиббиётда доривор қашқарбеда билан бир қаторда бўйчан (баланд бўйли) қашқарбеда — Melilotus altissimus Thuill (бўйи 1,5 м келадиган икки йиллик ўсимлик бўлиб, Собиқ Иттифоқнинг Жануби-ўарбий жисмида ва Олтой ўлкасида учрайди) ва хушбўй қашқарбеда — Melilotus suaveolens Ledeb. (доривор қашқарбеда ўсган ерларда учрайди) ўсимликлари ҳам ишлатилади. Доривор қашқарбедани ўстириш технологияси Қашқарбеда доривор ўсимликлар деҳқончилигида аҳамияти катта. Ўзбекистонда тарқалган барча, тупроқларда ўсаверади. Ўсимлик қурғоқчиликка, совуққа ва шўрланишга жуда чидамли. Қашқарбеда дуккакли ўсимликлар оиласига мансуб бўлганлиги учун тупроқни биологик азот билан бойитади. Шўрланган тупроқларга экилганда сизот сувларини пасайтиради ва шўрланиш даражасини камайтиради. У асал берувчи ўсимлик ҳам ҳисобланади. Қашқарбеда икки йиллик ўсимлик бўлиб, бўйи 75—200 см га етади. Қашқарбеда озиқ-овқатда ва фармакологияда доривор ўсимлик

сифатида фойдаланилади. Унинг гули ва мевасидан хушбўй кумарин моддаси олинади. Ўсимликни экиш учун ерларни кузда 25—28 см чуқурликда шудгор қилинади ва 50—60 кг суперфосфат ўғити билан озиқлантирилади. Қашқарбедани кузда ёки эрта баҳорда уруғидан кўпайтирилади. Уни ҳар хил ўсимликлардан бўшаган ерларда экиш мумкин. Давлат андозаларига сифати бўйича тўғри келадиган уруғлар экилади. Ерларни бороналаб, мола билан текислаб уруғи эрта баҳорда дон экадиган машинада экилади, гектарига 20—25 кг уруғ сарфланади. Экиш чуқурлиги 2 —3 см дан ошмаслиги керак. Кўпинча қашқарбеда қопловчи экинлар билан қўшиб экилади. Унинг ўсув даври 85—140 кун давом этади. Баҳорда экилган ўсимлик 5—6 кунда униб чиқади. Шоналаш даврида тез ўсиб, суткалик ўсиши 3—5 см га тўғри келади. Эрта баҳорда ўсиши бошланади. Гуллаш даври 14—15 кун давом этади. Меваси етилганда тўкилади. Қашқарбедага минерал азот кўп ишлатилмайди, чунки ўзи азот тўплайди. Шунинг учун кўпроқ фосфорли ва калийли ўғитлар талаб қилинади. Дастлабки ривожланиш даврида унинг фосфорга эхтиёжи катта. Бу даврда фосфор етарли бўлса, кейинги даврларда ҳам у яхши ривожланади. Калийнинг таъсири фосфорга нисбатан кам бўлади. Шу боис биргаликда қўлланилса яхши натижа беради. Қашқарбеда экилган тупроқларнинг тури, унумдорлиги, механик таркибига қараб вегетация давомида 90—110 кг фосфор ва 50—60 кг калий қўллаш тавсия этилади. Бу ўғитлар органик ўғитларга қўшиб ёки бир қисми экишдан олдин ва биринчи ўримдан кейин берилса унинг ривожланиши тезлашади ва ҳосилдорлиги юқори бўлади. Тупроқ таркибида азот етарли бўлмаса, унинг унумдорлиги паст бўлса, экишдан олдин 40—50 кг азотли ўғит солиш тавсия қилинади. Қашқарбедани ўсиши ва ривожланишида микро ўғитлардан (молибден, бор ва марганец) ҳам фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. Микроўғитлар бошқа минерал ўғитларга ва уруққа аралаштирилиб солинади. Қашқарбедани ўғитлаш суғоришдан олдин амалга оширилиши лозим.

Маҳсулот тайёрлаш. Ўсимликни пичан учун шоналаш гуллаш даврида ўрилади. Уруғини иккинчи ўришдан олдин йиғилади. Дуккаги 30% етилганда йиғишга киришилади. Уларни дон ўрадиган комбайнларда янчиб тозалаб олиш мумкин. Барг ва гуллар ажратиб олинади, пояси ташлаб юборилади. Уруғи 15% намлиги бўлганда яхши сақланади, бир ўримдан гектаридан 10—12 центнер уруғ тайёрланади. Қашқарбедани вегетация даври давомида 5—6 марта суғориш тавсия этилади. ЭКМА СЕДАНА — NIGELLA SATIVA L. Экма седана — Nigella Sativa L. айиқтовондошлар — Ranunculaceae оиласига киради . Бир йиллик, бўйи 20—75 см га етадиган ўт ўсимлик. Пояси шохланган, поя ва шохларининг учи якка холдаги гул билан тугайди. Пастки барглари қисқа бандли, юқоридагилари бандсиз поя ва шохларида кетма-кет жойлашган. Ҳамма барглари кенг-чизиқсимон, тўмтоқ ёки ўткир учли бўлакчаларга икки-уч марта патсимон қирқилган. Гул косача барглари 5 та, зангори рангли, чўзиқ ёки тухумсимон чўзиқ, учи тўмтоқ; гултожбарглари 5 —8 та, икки лабли, косачабаргларидан уч марта калта. Меваси — кўп уруғли баргчалардан ташкил топган тўп мева. Уруғи уч қиррали, буришган, оч- қўнғир рангли. Май-июнда гуллайди ва меваси етилади. Географик тарқалиши. Ўрта Осиё (Ўзбекистоннинг Тошкент ва Самарқанд вилоятларида), Россиянинг Европа қисмининг жанубида ва Кавказда экин экиладиган ерларда ёввойилашган ҳолда учрайди. Экинзорларда ўстирилади. Кимёвий таркиби. Ер устки қисми таркибида витамин С, кумаринлар, флавоноидлар (кемпферол ва кверцетин гликозидлари), уруғида — 0,46—1,4% эфир мойи, стероидлар, тритерпен сапонинлар, алкалоидлар, хинонлар, кумаринлар, 30,8—4,2% ёғ ва бошқа моддалар бор. Ишлатилиши. Ибн Сино седана билан сўгалларни, темиратки, ҳуснбузар, пес (витилиго) ва бошқа тери касалликларини даволаган,

шишларни қайтарган, яра ва ярали трахомани, кўз катарактасини ва бошқаларни яхши қилган. Уруғининг қайнатмаси буйрак ва сийдик қопида тош бўлганида уни тушуриш, тўхтаб қолган ҳайзни келтириш, гижжаларни ўлдириб тушириш учун истеъмол қилинади, тиш оғриғида оғиз чайилади. Халқ табобатида седана уруғи сийдик ва ел ҳайдовчи, гижжаларни организмдан туширувчи восита сифатида ҳамда йўтал, астма ва сариқ касалликни даволаш учун ишлатилади. Седана ўсимлигини етиштириш технологияси. Седана бўйи 70 см гача борадиган бир йиллик ўт ўсимлик ҳисобланади. Седана май-июнь ойларида гуллайди, уруғлари июль-август ойларида пишади. Республикамизнинг барча тупроқ шароитларида экиб ўстириш мумкин. Уни юмшоқ, сув билан таъминланган, ёввойи ўтлардан тозаланган ва озиқа элементлар билан яхши таъминланган ерларга экишни тавсия қилинади. Ўсимлик уруғидан кўпаяди. Седана экиладиган ерларни кузда шудгор қилишдан олдин чириган гўнг ва фосфор ўғити билан озқлантириб 22—25 см чуқурликда ҳайдаб қўйилади. Эрта баҳорда ерларни бегона ўтлардан тозаланади. Ерларни текислаш мақсадида уни икки қаторли борона билан ишлаб ва мола билан текислаб уруғ экишга тайёрланади. Уни апрель ойининг бошларида тупроқ ҳарорати 18—20 градус исиганда уруғларни 1—2 см чуқурликда ва кенг қаторлаб 60 см дан қилиб экилади. Ҳар гектар ерга 12—15 кг уруғ сарфланади. Уруғлар экилгандан сўнг 14—15 кунда униб чиқади. Ёш ниҳоллар баҳорда бўлиб турадиган совуққа чидамли ҳисобланади. Майсалар униб чиққандан кейин уларнинг оралари юмшатилади, ёввойи ўтларни тез-тез тозалаб турилади. Вегетация охиригача тупроқ намлигини ва ҳаво ҳароратини ҳисобга олган ҳолда 6—8 марта суғорилади. Баҳорда ҳосил бўладиган қатқалоқлар ва бегона ўтларни йўқотиш учун борона билан кўндалангига ишланади. Седанани вегетация давомида икки марта озиқлантирилади. Ўсув даврида гектар ҳисобига 30 кг азот ва 20 кг калий ўғити бериб озиқлантирилади. Иккинчи озиқлантириш гуллагандан

олдин 40 кг азот ва 30 кг фосфор бериш билан тугатилади. Ўсимликни озиқлантириш суғоришдан олдин амалга оширилади. Маҳсулот тайёрлаш. Седана меваси пишишига яқин қолганда ўриб олинади. Уни яхшилаб қуритиб, янчиб уруғлари элакдан ўтказилади ва қуруқ жойларда сақланади. Унинг ҳосили июль-август ойларида йиғиб олинади. Седана экилган майдоннинг ҳар бир гектаридан 1—1,2 тонна ҳосил йиғиб олиш мумкин. Шуни айтиш керакки, седанани Ўзбекистонда хушманзара ўсимлик сифатида ҳам экиш мумкин. Бўёқдор масхарни ўстириш технологияси Бўёқдор масхар ўсимлигини Ўзбекистоннинг барча турдаги тупроқларида, шу жумладан шўрланган ерларда ҳам экиб ўстириш мумкин. Уни кеч кузда ва эрта баҳорда суғориладиган ва лалмикор ерларда ҳам экиш мумкин. Лекин у унумдор, озиқа элементларга бой, механик таркиби ўртача бўлган тупроқларда яхши ҳосил беради. Бўёқдор махсар ўсимлигини яхши ривожланиши, ундан сифатли ва мўл ҳосил етиштириш учун уларни ўз вақтида ўғитлаш, суғориш муддатларини тўғри белгилаш, зараркунанда, касаллик ва бегона ўтларга қарши курашишга қаратиш асосий агротехник тадбирлардан ҳисобланади. Бўёқдор масхар экиладиган ерларни кузда ер ҳайдаш олдидан органик ўғитлар ва фосфор ўғити билан озиқлантириб, 22—25 см чуқурликда ҳайдаш лозим бўлади. Агар ёғингарчилик кам бўлаётган минтақаларда ер хайдаш билан бирга гектар ҳисобига 20—30 кг азот ўғитини қўллаш мақсадга мувофиқ бўлади. Унинг уруғларини эрта баҳорда ва кеч кузда экилса ҳам бўлади. Чунки унинг майсалари 10—15°С совуққа бардош беради. Уруғларни экишга тайёрлашда ГОСТ қоидаларига риоя қилиш зарур; уруғ кондицияга етган ва 1 ёки 2 класс бўлиши керак; тозалиги 90—95 ва учувчанлиги 75—80% дан кам бўлмаслиги лозим. Бўёқдор масхар уруғини эрта баҳорда экишдан олдин, ерларни борона ва мола билан текислаб, бегона ўтлар илдизидан тозалаб, 4—6 см чуқурликда

қадалади. Рельефи текис бўлган тупроқларда экилса, гектарига 7—8 кг, тоғ олди минтақаларда экилганда гектарига 18—20 кг уруғ сарфланади. Уруғлар дон ёки сабзавот экиш ускуналари ёрдамида қатор оралари 30, 40 ва 60 см қилиб экилади. Тупроқ ҳарорати 10—15°С бўлганда уруғлар 8—10 кундан кейин униб чиқади. Ниҳоллар униб чиқмасдан олдин уни борона ва культивация қилинади, бегона ўтлардан тозаланади. Эгатларнинг қатор ораси 60 см кўчатлар оралиғи 15—20 см дан қилиб, ҳар бир уяга 1—2 тадан ўсимлик қолдирилиб ягана қилинади. Ўсимликни биринчи озиқлантириш майсалар униб чиққандан кейин гектар ҳисобига 20 кг дан азот ва фосфор ўғити беришдан бошланади. Бўёқдор масхар азотли ва фосфорли ўғитларга талабчан ўсимлик бўлгани учун иккинчи озиқлантиришни шоналаш фазасида гектар ҳисобига 30 кг азот ва 20 кг дан калий ўғити бериш билан бошлаш мақсадга мувофиқ бўлади. Ўғитларни 8—10 см чуқурликка солиш маъқул бўлади. Озиқлантириш ҳар бир суғориш олдидан амалга оширилади. Суғорилгандан кейин ўсимлик экилган майдонларнинг қатор оралари культивация қилиниб, бегона ўтлардан тозаланади. Масхар гуллаш даврида ўғитларни кўпроқ талаб қилади ва охирги озиқлантириш гектарига 30 кг азот ва 20 кг калий ўғити бериш билан тугалланади. Вегетация давомида бўёқли масхар экилган ерларга ўртача 70— 80 кг азот 50 кг фосфор ва 30 кг калий ўғити билан озиқлантирилса, юқори ҳосил етиштириш мумкин бўлади. Масхар деҳқончилик борасида вақтли экиладиган ўсимликлар турларига киради. Профессор Д. Ёрматованинг ёзишича, унинг илдизлари бақувват бўлгани боис тупроқнинг 2,5—3 метр пастидан намни ўзлаштириб, ўсимлик ривожланиши учун шароит яратади, намни жуда тежаб сарфлайди. Ўсимлик гуллаган вақтида ҳаво нам бўлиб, ёмғир кўп ёғса, унинг чангланиши камаяди. Масхар паст ҳароратга бардош бериш билан бирга иссиққа ҳам чидамли ўсимлик ҳисобланади. Ҳаво қуруқ келса, гармсел шамоллар бўлса,

гуллари уруғланмайди ва натижада пуч бўлиб қолади. Ўсимлик сувга ҳам унчалик талабчан эмас. Вегетация давомида 3—4 марта суғорилса, унинг ўсиши ва ривожланиши учун етарли ҳисобланади. Масхар тўлиқ гуллаб бўлгандан кейин 20—25 кун ичида пишади. Аввало, бош поянинг энг юқорисидаги, кейин ён шохларнинг саватчаларидаги уруғлар етилади. Уруғлари пишиб кетса ҳам тўкилмайди. Чунки саватча барглар билан маҳкам ўралган бўлади. Бу ҳосилни нобуд қилмасдан дон комбайнлари ёрдамида йиғиштириб олиш имконини беради. Ҳосилни йиғиштириб олиб, уни бирданига ўриб янчиш лозим. Агар у аввал ўриб, кейинроқ янчилса, саватчалари ерда қолиб кетади ва ҳосил чўғи камаяди. Агар агротехник тадбирлар ўз вақтида ўтказилса, бўёқли масхар ўсимлиги экилган майдоннинг ҳар гектаридан 200—250 кг гача гул барглари ва ўртача 12—15 центнергача уруғ йиғиштириб олиш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Агрохимия (Под ред. Б. А. Ягодина). Москва, 1982. 2.Вопросы агротехники возделывания лекарственных культур. Часть 1, Москва, 1978. 3. Справочник по лекарственным культурам. Воронеж, 1963. 4. Холматов Х. Х., А. И. Қосимов русча-латинча-ўзбекча доривор ўсимликлар луғати, Тошкент, 1992. 5. Холматов Х. Х., Аҳмедов Ў. А. „Фармакогнозия“, Тошкент, 2007 й. 6. Мусаев Б. С. „Ўғит қўллаш тизими“, Тошкент, 1998. 7. Атабоева Ҳ. Н. ва бошқалар. Тошкент, 1995. Ўсимликшунослик. 8. Мурдахаев Ю. М. Лекарсвенные культуры в Узбекистане, Ташкент, 2001. 9. Мурдахаев Ю. М. Ўзбекистонда ватан топган доривор ўсимликлар. Тошкент, 1990. 10. Турова А. Д. Сапожникова Э. Н. Лекарственные растения СССР и их применение. Москва, 1982. 11. Мусаев Б. С. Агрокимё. Тошкент, 2001. 12. Эрматов А. Суғориладиган деҳқончилик. Тошкент, 1983. 13. Холматов Х. Х., Ҳабибов. Ўзбекистон доривор ўсимликлари. Тошкент, 1971. 14. Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений СССР. Москва, 1976.

O'xshashlar

Доривор иссоп, япон софораси, атиргул, саримсоқ пиёз ўсимликлар ўстириш технологияси.

Доривор ўсимликлар ва уларни етиштиришнинг қисқача тарихи

Доривор тирноқгул, оддий бўймодарон,

Белладонна, белладонна, левзея ва наъматак ўсимликлар ўстириш технологияси

Ерёнғоқ, Қалампир, ялпиз, жағ-жағ (ачамбити) ўткир (найза) барг сано, аниссимон (оддий) арпабодиён ўсимликлар ўстириш технологияси