O`simlikshunoslik va donchilik – qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishining asosiy tarmog`i - Botanika - Referatlar

O`simlikshunoslik va donchilik – qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishining asosiy tarmog`i

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. O`simlikshunoslik va donchilik fanlarining a ќ amiyati va bu fanlarning maqsad va vazifalari 2. O`simlik turlarining shakllanish sharoiti va biologiyasi 3. Dala ekinlarining guru ќ larga bo`linishi 4. O`zbekiston o`simlikshunosligi

www.arxiv.uz 1. O`simlikshunoslik qishloq xo`jaligining asosiy tamoqlaridan biri bo`lib, aќoli uchun oziq-ovqat maќsulotlari, chorvachilik uchun yem-xashak va ko`pgina yengil sanoat tarmoqlari uchun xom ashyo yetishtirish maqsadida ekin ekib o`stirish va tabiatda yovvoyi ќolda o`sadigan o`simliklardan foydalanish masalalari bilan shug`ullanadi. Bu tarmoqning o`ziga xos xususiyatlari mavjud. Eng avvalo, qishloq xo`jalik ishlab chiqarishining mavsumiyligi, sharoitni ќar doim o`zgarib turishidir. Qishloq xo`jaligida doimo yangi o`simliklar, navlar, yangi texnologiyalarning kirib kelishi tufayli bu soќadagi mutaxassislardan chuqur serqirrali bilim talab qilinadi. O`simlikshunoslik va donchilik chorvachilik bilan chambarchas bog`langan. Chorvaga talab qilinadigan ko`kat, dag`al va shirali oziqalar o`simliklardan tayyorlanadi. O`simliklarga talab qilinadigan organiq o`g`itlar chorvachilikdan olinadi. O`simlikshunoslik qishloq xo`jaligining asosiy tarmog`i bo`lib, dala ekinlari va urug`larning biologik va ekologik xususiyatlarini o`rganish, ma`lum tuproq va iqlim sharoitiga mos bo`lgan ilg`or texnologiyani ishlab chiqish va uni ishlab chiqarishda keng joriy etish natijasida mo`l va sifatli ќosil olishni ilmiy va amaliy asoslab beradi. 2. O`simlikdan yuqori ќosil olishni ta`minlaydigan texnologiyalar yaratilganda eng avval o`simliklarning biologikxususiyatlariga asoslanadi. O`simlikning «biologiyasi» deb, o`suv davrida o`simlikda bo`ladigan o`zgarishlar va rivojlanishi uchun talab qilinadigan sharoit tushuniladi. O`simlikning tashqi sharoitga talabi o`rganilganda, bunda uning issiqlikka, yorug`likka, suvga, ozuqaga va tuproqqa bo`lgan talabi ќisobga olinadi. O`simlik turlari yoki genotip ma`lum bir tuproq va iqlim sharoitida shakllanadi va shu jarayonda o`simlikda ma`lum biologik xususiyatlar vujudga keladi. Demak, o`simlikning biologiyasini bilish uchun uning kelib chiqqan mintaqalarini bilmoq zarurdir. Bu ma`lumot juda muќim bo`lganligi uchun olimlar tomonidan tadqiqot qilinib, o`simliklarning 12 ta kelib chiqish markazlari aniqlangan. 1. Xitoy-Yaponiya markazi – soya, yumshoq bug`doy, marjumak

www.arxiv.uz 2. Indoneziya-Janubiy Xitoy – suli, shakar qamish, meva va sabzavot ekinlari 3. Avstraliya markazi – sholi, g`o`za, sebarga, tamaki 4. Ќ indiston markazi – sholi, ќ ind bug`doyi, g`o`za turlari, meva va sabzavot ekinlari 5. O`rta Osiyo markazi – ko`k no`xat, mosh, yasmiq, no`xat, nasha, g`o`za turlari, qovun, ko`p yillik o`simliklar 6. Old Osiyo markazi – bug`doy turlari, arpa, suli, javdar, ko`k no`xat, beda, zig`ir, meva va sabzavot ekinlari 7. O`rta Osiyo dengizi markazi – suli, arpa, bug`doy turlari, zig`ir, karam, lavlagi, sabzi, sholg`om, piyoz, sarimsoq, ko`knori, oq xantal 8. Afrika markazi – jo`xori turlari, tariq, kanakunjut, sholi, bug`doy turlari, dukkakli ekinlar, kunjut, g`o`za turlari 9. Ovropa-Sibir markazi – tolali zig`ir, duragay sebarga, beda turlari, meva va sabzavot ekinlari 10. Markaziy Amerika – makkajo`xori, loviya, qovoq, shirin kartoshka, maxorka, qalampir, ko`p yillik o`simliklar 11. Janubiy Amerika – madaniy kartoshka, tamaki, pomidor, makkajo`xori turlari 12. Shimoliy Amerika – arpa turlari, lyupin, kungaboqar, sabzavot va rezavor o`simliklar. O`simliklarning kelib chiqishi, tarqalishi katta ilmiy va amaliy a ќ amiyatga ega. O`simlikshunoslik fani o`simliklarning dastlabki ekila boshlanishi, tarqalishi, qo`llanishi bo`yicha ma`lumotga ega bo`lishi kerak. O`simliklarning kelib chiqishi markazlarini bilish asosida biologiyasini, genetikasini va seleksiyasini tadqiqot qilib, shu o`simliklardan yuqori ќ osil yetishtirishni boshqarishda va yangi navlarni yaratishda samaradorlikni oshirishga yordam beradi. 3. Dala o`simliklarining orasida insonga zarur bo`lgan ma ќ sulotni yetishtirish uchun ќ ar xil o`simliklar ekilmoqda. Bu o`simliklarning tuzilishi, biologik xususiyati va yetishtirish texnologiyasi ќ am ќ ar xil.

www.arxiv.uz Bu o`simliklarni o`rganish oson bo`lishi uchun guru ќ larga bo`linadi. Dala ekinlarini tasnifi olinadigan ma ќ sulotga qarab tuzilgan. Bu tasnif bo`yicha dala ekinlari 6 ta guru ќ ga bo`lingan: 1. Donli ekinlar – bu ekinlar o`zaro 3 ta biologik guru ќ larga bo`linadi: a) ќ aqiqiy don ekinlari (bug`doy, arpa, javdar, suli, tritikale); b) tariqsimon don ekinlari (makkajo`xori, jo`xori, tariq, sholi, marjumak); v) don-dukkakli ekinlar (ko`k no`xat, ma ќ alliy no`xat, loviya, soya, yasmiq, burchoq). 2. Yem-xashak o`tlar – bu guru ќ 4 ta biologik guru ќ larga bo`linadi: a) ko`p yillik dukkakli o`tlar – beda, sebarga, bargak, qashqarbeda; b) ko`p yillik qo`ng`irbosh o`tlar – mastak turlari, oqso`xta, erkako`t, yaltirbosh, ajriqbosh; v) bir yillik dukkakli o`tlar – shabdar, bersim, vika; g) bir yillik qo`ng`irbosh o`tlar – sudan o`ti, qo`noq, mastak. 3. Tuganak mevali, ildizmevali va poliz ekinlar – bu guru ќ 3 ta biologik guru ќ larga bo`linadi: a) tuganak mevali ekinlar – kartoshka, topinambur, batat; b) ildiz mevali ekinlar – qand lavlagi, xashaki lavlagi, xashaki sabzi, xashaki sabzi; v) poliz ekinlar – qovun, tarvuz, qovoq. 4. Moyli ekinlar – 2 ta biologik guru ќ ga bo`linadi: a) seryog`li o`simliklar – kungaboqar, maxsar, kunjut, yeryong`oq, moyli zig`ir, raps; b) efirmoyli ekinlar – oq zira, qora zira, kashnich, arpabodiyon. 5. Tolali ekinlar – bu guru ќ 3 ta biologik guru ќ larga bo`linadi: a) tola urug`da rivojlanadi – g`o`za turlari; b) tola poya po`stlog`ida rivojlanadi – kanop, jut, zig`ir, rami; v) tola bargda rivojlanadi – tolali banan, Yangi Zelandiya zig`iri. 6. Narkotik o`simliklar – tamaki va maxorka. 4. O`zbekistonning ќ ududida qadimdan beri bug`doy, arpa, beda, tariq,

www.arxiv.uz jo`xori ekilib kelinmoqda. Keng tarqalgan o`simliklardan g`o`za turlari, meva-sabzavot va poliz ekinlari ekilmoqda. O`zbekiston o`z a ќ olisini oziq- ovqat ma ќ suloti bilan to`la ta`minlash uchun o`simlikshunoslik tarmog`ini rivojlanishini jadallashtirmog`i lozim. Qishloq xo`jalik ekinlaridan yuqori ќ osil yetishtirish uchun bir qator mu ќ im tashqiliy iqtisodiy chora-tadbirlarni amalga oshirish, ishlab chiqarishning moddiy texnika bazasini ancha musta ќ kamlash, o`g`itlardan keng foydalanish, yerlarning unumdorligini meliorativ va ekologik ќ olatlarini yaxshilash, yangi intensiv navlarni yaratish kabi ishlarni amalga oshishi lozim. O`zbekistonda g`o`za 1,5 million gektar, donli ekinlar suvli yerlarda 1 mln.ga, lalmi yerlarda 300 ming ga ekilmoqda. 1998 yili O`zbekiston don mustaqilligiga erishdi

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. X.Atabayeva, O.Qodirxujayev O`simlikshunoslik, T.Yangi asr avlodi.2006 yil (lotin alifbosida). 2. O.Mirzayev, T.Xudoyberganov Yem-xashak yetishtirish-Andijon 2003 y. 3. X.Atabayeva va boshq.O`simlikshunoslik, T.Mexnat.2004 y. 4. I.Karimov bir yillik va ko`p yillik Mustaqil yurt g`allasi, T.O`zbekiston 2003 y. 5. A.Omonov, X.Bo`riyev, L.G`afurova, A.Nurbekov Bir boshoq don.T.2004 y. 6. Z.Umarov, A.Atabayeva va boshq.Non rizqi rzo`imiz, T.Navruz 1994 y. 26 bet. 7. N.G.Andreyev Lugovoye i polevoye kormovorizvodstsvo M.Kolos 1989 g.495 s. 8. X.Atabayeva va boshq.Yem-xashak yetishtirish.T.mexnat 1997 y. 9. Bo`riyev X.CH., Atabayeva X.N., Qand lavlagi urug`chiligi (tavsiyanoma) 199 y. 10. Zaurov D.E., Sborshikova S., Risovodstvo T.Mexnat 1989 y. 11.D.Yormatova Dala ekinlari biologiyasi va yetishtirish texnologiyasidan amaliy mashg`ulotlar. 12. Elektron darslik, ilmiy monografiya, maqolalar, nomzodlik va magistrlik dissertatsiyalari, ilmiy Amaliy anjumanlari, ma`ruzalar to`plamlari, gazeta va jurnallar, statistik ma`lumotlar, to`plamlar, mat`uraz matnlarining elektron versiyasi. www.ziyonet.net,

O'xshashlar

Don ekinlarining umumiy tavsifi va rivojlanish davrlari»

O'simliklarning rivojlanishi korrelyativ o'sish

O`simliklar morfologiyasiga kirish va asosiy qonuniyatlari

O`simlik hujayrasining asosiy strukturasi va funktsiyalari

Chorvachiliкda naslchiliк ishlari, zootexniкaviy hisob-кitob ishlari