O'simliklarning rivojlanishi korrelyativ o'sish - Botanika - Referatlar

O'simliklarning rivojlanishi korrelyativ o'sish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78.5 KB

Ko'chirib olish

O'simliklarning rivojlanishi korrelyativ o'sish Reja: 1. Embrional bosqich 2. O'simliklarning o'sishiga tashqi muhit omillarining ta’siri 3. O'simlikshunoslikda sintetik o'sish regulyatorlarini qo'llash

Rivojlanish jarayonida asosan sifat o'zgarishlarini kuzatilishi, ontogenezning butun davrida rivojlanishni sodir bo'lishi, rivojlanishga harorat, kun va tun nisbatining ta’siri, o'simliklarni gullashini belgilovchi gormonlarning fiziologik ta’siri, o 'simliklarni qarishi va yosharishi asosida yotuvchi fiziologik qonuniyatlar tahlil qilinadi . O'simlikning hayot sikli tuxum hujayraning otalanishi va zigotaning hosil bo'lishidan boshlanib, to tabiiy o'lishigacha davom etadi. Rivojlanish jarayonida asosan sifat o'zgarishi namoyon bo'ladi. O'simliklar rivojlanishini to'rt bosqichga ajratib qarash mumkin: 1. Embrional bosqich. Ushbu bosqich zigotadan boshlanib, urug'ning pishishigacha bo'lgan davrda murtakning rivojlanishini o'z ichiga oladi. Bular changlanish, changni o'sishi va urug'lanish yani chang naychasining murtak xaltasiga yetishi va undan ikkita spermaning bittasi tuxum hujayra yadrosi bilan, ikkinchisi murtak xaltaning ikkilamchi yadrosi bilan qo'shilib urug'lanishdan boshlanadi.So’ngra zigota bo'linadi. Shu davrda quyidagi o'zgarishlar bo'ladi: Urug' kurtak pardasi o'sib urug' kobig'ini hosil qilsa, tuguncha devorchalari o'sib, meva qavatini hosil qiladi. Urug' murtagi rivojlanib differentsiatsiyalana boshlaydi va birin-ketin boshlangich organni beruvchi hujayralar hosil bo'ladi (poya, ildizcha urug'barg). Keyinchalik prokambiy paydo bo'ladi va zahira moddalar urug'da to'plana boshlaydi. Bunda fitogormonlar alohida o'rin tutadi. Pishgan urug'da fitogormonlar kamayadi, ingibitor abstsizat kislota miqdori oshadi va urug' tinim holatiga o'tadi. 2. Yuvenil bosqich. Rivojlanishning bu bosqichi urug'ning unib chiqishidan boshlanib, to generativ organlarni shakllanishiga qadar davom etadi. Bu davrda vegetativ organ to'la shakllanadi va asosan vegetativ massa to'planadi. Urug'dan chiqqan ildizcha o'sa boradi va unda gibberellin, sitokinin kabi fitogormonlar sintezi boshlanadi va poyaga uzatiladi. Ildiz, poya juda tez o'sadi va shuning bilan birgalikda bargning o'sishi ham jadallashadi. Barglarda xlorofillning sintezlanishi bilan o'simlikning avtotrof oziqlanish boshlanadi.

Yuvenil bosqichning muddati o'simlik turiga bog'liqdir. Masalan, bir yillik o'simliklarda bir necha xafta bo'lsa, ko'p yillik daraxtlarda bir-necha hatto o'n yillab davom etishi mumkin. 3. Etuklik va ko'payish bosqichi. O'simlik ushbu davrda shona, gul, urug' va meva hosil qilish qobiliyatiga ega bo'ladi. Meva hosil qilish muddatlariga qarab o'simliklarni ikki guruhga bo'lib qaraladi. Monokarp o'simliklar. Ular o'z hayot mobaynida faqatgina bir marotaba gullab meva beruvchi o'simliklardir. Bu o'simliklar bir yillik yoki ikki yillik o'simliklar bo'lishi mumkin. Masalan, karam, sabzi, piyoz kabi qishloq xo'jaligi ekinlari shular jumlasidandir. Ko'p yillik monokarplarga bambuk daraxti misol bo'lishi mumkin. Ular. 20-30 yil yashab, bir marta gullab meva beradi va shuning bilan quriydi. Polikarp o'simliklar. Bular hayotida ko'p marta gullab, meva beruvchi o'simliklardir. Masalan ko'pchilik mevali daraxtlar shular jumlasidandir. Ekologik omillardan harorat-yarovizatsiya, sutkaning yorug'lik va qorong'ulik davrini almashib ta’sir etishi -fotoperiodizm o'simliklarning gullash jarayonida muhim o'rin tutadi. Yarovizatsiya- bu past harorat ta’sirida o'simlikni gullash fazasiga o'tishidir. Yarovizatsiya kuzgi o'simliklar uchun o'ta zarur bo'lib odatda 1-3 oygacha davom etadi (0-7 °C). Issiqsevar o'simliklar uchun 10-13°C bo'ladi. Past harorat murtak, poya va barg uchlaridagi bo'linib ko’payuvchi hujayralarda faollikni oshiradi. Ammo, hozircha ushbu holning fiziologik asoslari to'la yechimga ega emas. Fotoperiodizm- avval aytib utilganidek o'simliklarning gullash jarayonida asosiy o'rinni tutadi va o'simliklar mana shu hoi tufayli uzun kunlik o'simliklarga yani bir kecha kunduz davomida sutkaning yorug'lik qismi qorong'ulik qismidan ancha uzun bo'lganda gullovchi o'simliklar kiradi. Ularga boshoqdoshlar oilasining ko'pchilik vakillari, shuningdek kungaboqar, lavlagi va boshqa ayrim o'simliklar kiradi. Qisqa kunli o'simliklarga-sholi, kanop, g'o'za, makkajo'xori, tamaki va boshqalar kiradi va ular sutka mobaynida kunning quyoshli vaqti 12 soatdan kam bo'lganda tez va yaxshi gullaydi. Ammo ayrim o'simliklar ham borki, ularning rivojlanishi va hosildorligiga sutkaning yorug'lik qismining davomiyligi ta’sir

qilmaydi. Masalan, no'xot, grechixa va boshqa o'simliklarga kunning uzunligi ta’sir etmaydi. O'simliklarga fotoperiodik ta’sir ularning barglari orqali bo'ladi. Biz bilamizki, barglardagi pigmentlar asosan 660-730 nm to'lqin uzunlikdagi qizil nurlarni yaxshi o'zlashtiradi. Fotoperiodizmning o'simliklar gullashiga asosiy ta’siri bu ularda ana shu sharoitda gullash gormonlarining ko'plab hosil bo'lishidir. Rus olimi M.X. Chaylaxyan (1937) tomonidan birinchi bor o'simliklarning rivojlanishi gormonal nazariyasiga asos solingan. Ushbu nazariyaga ko'ra fotoperiodizm davrida o'simlik barglarida gullash gormonlari-florigen hosil bo'ladi va u o'z navbatida o'simlikning gullashini tezlashtiradi. M.X. Chaylaxyanning ushbu nazariyasi keyinchalik tajribalar orqali isbotlandi. Masalan, agar uzun kunlik o'simliklar gibberelin bilan ishlansa, ularning gullashi anchagina tezlashadi. Hozirgi vaqtda ikki xil gullash gormonlari aniqlangan. Bular gibberellinlar va antezindir. Antezinlarning tabiati hozirgacha aniqlangan emas. Uzun kunlik o'simlikda antezin ko'p, gibberelin oz, ular uzun kunda kuproq gibberellin to'playdi. Qisqa kunli o'simlikda gibberellin ko'p, u bu vaqt ichida ko'proq antezinni to'playdi va gullashni tezlashtiradi. Neytral yani gullashning kunning quyoshli davriga bog'liq bo'lmagan o'simliklarda esa gibberellinlar va antezin gormonlarining to'planish darajasi bir meyordadir. Qarish va o'lim bosqichi. Bu davrga kelib o'simlik urug' va meva hosil qilishdan to'xtaydi. Hayotchanlik darajasi pasayadi va tabiiy o'lim bilan yakunlanadi. Ushbu bosqichning davomiyligi turli o'simliklar uchun turlicha. Masalan, efemir o'simliklar uchun 2-3 hafta bo'lsa, qarag'ay uchun 500 yil, chinor uchun esa 1500-2000 yil bo'lishi mumkin. Planetamizda hatto 5000 yil yashovchi sekvoyyalar ham mavjud. Qarish bir necha xil bo'lishi mumkin. Masalan bir yillik o'simliklar birdaniga nobud bo'lsa, ko'p yillik o'tlarning faqatgina yer ustki qismi nobud bo'ladi xolos. Ularning yer ostki qismi o'z hayotchanligini saqlab qolib keyingi yili ko’karib chiqishi mumkin. Daraxtlarning esa uzoq yillar davomida faqatgina bargi qarib to'kiladi xolos.

Qarish jarayonida biosintez reaktsiyalari deyarli to'xtaydi va gidroliz jarayonlari ustunlik qila boshlaydi hamda fotosintez jadalligi, oqsillar va nuklein kislotalarni miqdori kamayadi. Shuningdek, barg va meva bandlarining asosida ajratuvchi qatlam hosil bo'ladi va ularni to’kilishini tezlashtiradi. Qarigan barglarda o'sish gormonlarini miqdori keskin kamaygani holda ingibitor gormonlarning miqdori keskin ortadi. Shuni takidlab o'tish lozimki, fitogormonlardan sitokinin barglarni yoshartirish xususiyatiga ega yani uning ta’sirida sarg'ish barglar yana yashil rangga o'tadi. Organlarning qarishi ular orasidagi muvozanatni buzishi mumkin. Ayniqsa ildiz bilan poya o'rtasidagi munosabat muhim ahamiyatga ega. Fotosintezning to'xtashi, ildizlar faoliyatining buzilishiga. bu esa o'z navbatida bargni mineral moddalar bilan hamda sitokinin bilan ta’minlanishining bo'zilishiga sabab bo'ladi. Morfologik va fiziologik jarayonlarni solishtirish asosida N.Krenke "O'simliklarning siklik qarishi va yosharish" nazariyasini yaratdi. Unga asosan har bir organizm yashab qariydi va nobud bo'ladi. Ammo organizmning rivojlanish davri qarish jarayonidan iborat bo'lib, siklik xarakterga ega. Bu paytda qarish unga teskari bo'lgan yosharish bilan bo'linib turadi. Yosharishda organizmda yangi organlar hosil bo'ladi va rivojlanadi. lekin bu organizmni avvalgi holatiga qaytish bulmaydi. Demak organizmni mustaqil rivojlanishi yosharishiga qaramasdan orqaga qaytish emas. Hujayra bo'linganda biroz yosharsa ham, yoshga oid o'zgarishlar bo'ladi va va bunda qarishning siklik xarakteri namoyon bo'ladi. Tabiiyki, tinim holatdagi hujayra, to'qima va organlar sekin qariydi. Faol hujayralarda esa qarish nisbatan yuqori darajada bo'ladi. Tinch holatda yotgan kurtaklardan chiqqan organlarda yoshlik belgilari bo'ladi. Daraxtlarni butash bilan yoshartirish hodisasi shunga asoslangandir. O'simlik organlarining yoshi ikki xil bo'ladi: 1.O'simlikni xususiy yoshi-yani o'sha organni paydo bo'lgan vaqtdan o'rganilayotgan davrgacha o'tgan vaqti. 2.O'simlikning umumiy yoshi yani uning xususiy yoshi bilan shu organni hosil bo'lish vaqtigacha ona organizmini yoshini ham qo'shib belgilangan muddat.

Agarda xususiy yosh bir bo'lgan vaqtda, o'simliklarning qaysi birining umumiy yoshi katta bo'lsa shu o'simlik qari hisoblanadi. Masalan, agarda tut bargini xususiy yoshi bir xilda bir oydan bo'lsa, biroq ular ikki xil umumiy yoshdagi tutlardan olingan bo'lsa, tabiiyki, qari tutlardan olingan bargning yoshi katta bo'ladi. Qarish va yosharish tashqi muhit omillariga ham bog'liq, yani qarishni tezlashtiruvchi omil yosharishni kuchaytirsa, va aksincha yosharishni kuchaytiruvchi omil qarishni yaqinlashtiradi. Masalan, azotli o'g'itlar qarishni sekinlashtiradi, aksincha fosforli o'g'itlar qarishni tezlashtiradi. Shuningdek azotli o'g'itlar qand lavlagining o'sishini kuchaytiradi, lekin shakar to'plashni kechiktirib yuboradi. Korrelyativ o'sish. Murtak shakllanishi vaqtida qaror topgan o'simlik organlar (qismlari) orasidagi uzaro munosabatlar mexanizmlari ontogenez davrida ham davom etib, murakkablashib boradi. Bu munosabatlar trofik omillar, elektrik hodisalar va fitogormonlar ishtirokida ro'y beradi. Ammo ushbu jarayonda ham ildiz va apikal meristemalari alohida o'rin tutadi. O'simliklarda morfogenez va o'sish jarayonlari bilan birgalikda funktsional faollik yani fotosintez, mineral oziqlanish, suv almashinuvi va harakat reaktsiyalarining boshqarilishi ro'y berib to'radi. Ushbu barcha jarayonlarning asosiy birligi bo'lib o'simlik har xil qismlarining nisbatan o'sishi yani korrelyativ o'sish xizmat qiladi. Ildiz va poya munosabatlari. Ma’lumki, o'simliklardagi mana shu ikkala qismning doimiy ravishda o'sib turishi tufayli o'simliklar havodan va tuproqdan doimiy ravishda oziqlanib turadilar. Ildiz geterotrof organ bo'lganligi sababli barglardan assimilyatlarning kelishiga, poya esa ildizdan suv va unda erigan mineral tuzlarning kelishiga muhtojdir. Ammo korrelyativ o'sishning asosini trofik omillar emas balkim fitogormonlar tashkil qiladi. Masalan poyaning uchki qismidagi barg primordiylari. shakllanayotgan va yosh barglarda sintezlangan auksin ildiz hosil bo'lishi umumiy genetik dasturning yuzaga chiqishiga yordam beradi. O'z navbatida ildiz uchlarida ham sitokinin sintezlanib, auksin ishtirokida

poyaning shakllanishida qatnashadi. Buni biz quyidagi sxema orqali ifodalashimiz mumkin. Poya-------Auksin ®---------- ® Zeatin-----Ildiz Ildiz sitokinini oqsillar va xlorofill sintezini faollashtiradi, barg og'izchalarining ochilishiga yordam beradi. Shuningdek sitokinin yon kurtaklarning o'sishiga, barg hujayralarining chuzilishiga yordam berib, bargning qarishini sekinlashtiradi. Ildizdan o'simlikning yer ustki qismlariga gibberellin ham keladi. Keyinchalik gibberellin shakllanayotgan barglarda sintez bo'la boshlaydi. Sitokinin va gibberellin o'z navbatida auksinning sintezi va tashiluvini faollashtiradi. Poya qismlarining korrelyativ o'sishi. Poya qismlarining korrelyativ o'sishida asosiy o'rinni apikal dominantlik egallaydi. Rivojlanuvchi apikal kurtak barcha uyqu kurtaklarning o'sishini tuxtatib turadi va yon poyalar o'sishini ham tuxtatadi. Bu dominantlikning mexanizmi shundaki, apikal kurtak o'zining barg primordiylarida ko'p miqdorda auksin gormonini ishlab chiqaradi. Shu tufayli apikal kurtakning yon kurtaklar bilan fitogormonlar va trofik omillar uchun raqobatida ustunlik ro'y berishi tufayli membranadagi N + -pompasining ishi faollashadi hamda sitokininning apikal kurtak tomoniga oqishi kuzatiladi. Apikal kurtak uzoqlashgan sari yon shoxchalar ham rivojlana boradi. Bug'im oraliqlarining o'sishi va ularning uzunligi auksin va gibberellin gormonlariga bog'liq. Cho'zilishdan so'ngi poyaning yo'g'onlashishi esa kambiy hujayralariga bog'liqdir. O'simliklarning o'sishiga tashqi muhit omillarining ta’siri O'simlikning muqobil o'sishiga barcha tashqi muhit omilari, xususan harorat, yorug'lik, namlik, gazlar tarkibi, mineral oziqlanish va boshqalar ta’sir etadi. Yorug'lik. O’simlikning o'sishi doimiy ravishda yani qorong'ulikda va yorug'likda bo'ladi . Qorong'uda o'sgan o'simliklar rangsiz, organlari uzun va nimjon, barg plastinkasi rivojlanmagan bo'ladi. Shuningdek bo'g'in oralig'i ham uzun bo'lib

mexanik to'qima sust rivojlangan bo'ladi. Yorug'dagi o'simliklar past bo'yli va organlari anchagina muqobil joylashgan bo'ladi. Ulardagi organik moddalar sintezi anchagina kuchli bo'lib generativ organlarning shakllanishi jadal bo'ladi. Yorug'likning qizil nurlarida (730-800) hujayralarning bo'linishi sekinlashadi, biroq cho'zilish tezlashadi, Ko'k binafsha nurlar esa, aksincha ta’sir etadi va o’simhklar pakana bo’lib qoladi. Shuning uchun ham togli rayonlarda o'simliklarning bo'yi aynain past bo'ladi. Harorat. O'sishni belgilovchi asosiy omildir. Harorat 0-35 °C oralig'ida bo'lganda o'sish tezligi Vant-Goff qonuniga bo'ysunadi. O'sishni harorat bo'yicha 3 nuqtasi mavjud: 1. Minimal; 2. Optimal; 3. Maksimal. Ammo bu ko'rsatkichlar to'rli o'simliklar uchun har xil bo'lishi mumkin. Masalan g'o'za uchun minimal harorat 10-12°C, optimal-25-35°C, maksimal harorat esa 40-45°C. Optimal haroratda o'simlikning o'sishi eng yaxshi bo'ladi. Haroratning o'simliklarning o'sishiga ta’siriga qarab barcha o'simliklar jamoasini ikkita katta guruhga bo'lish mumkin. 1. Issiqsevar o'simliklar. Ularning o'sishi uchun minimal harorat 10°C bo'lsa, optimal harorat 30-40°C. 2. Sovuqqa chidamli o'simliklar. Ushbu o'simliklar guruhi uchun minimal harorat 0-5°, optimal harorat esa 25-30°C. Gazlarning miqdori . Havodagi gazlarning tarkibi o'simliklarning o'sishiga bevosita ta’sir etadi. Atmosfera havosidagi O 2 miqdori ikki marotaba kamaysa ham, o'sish o'zgarmasligi mumkin, lekin qisqa muddatli o'sish tezlashadi. Chunki hujayra po'stining cho'ziluvchanligi oshadi. Bu holat hujayra pH ko'rsatkichining kislotalik tomonga oshishi bilan izohlanadi. Suvning miqdori. Hujayra suvning hisobiga o'sishi ma’lum. Binobarin, o'simlikni meyorida suv bilan taminlash o'sishga ijobiy ta’sir etadi. Ildizning o'sishi ham tuproqda namlik yetarli bo'lgandagina jadal bo'ladi. Suv taqchilligi o'simliklarning yer ostki va yer ustki organlarining o'sishini sekinlashtiradi. Mineral oziqlanish. O'simlik o'sayotgan muhitda biron-bir oziqa elementlarini chiqarib tashlash uning o'sishini sekinlashtiradi. Ammo muhitda mineral

elementlar miqdorining normadan ko'p bo'lishi o'sishga salbiy ta’sir ko'rsatishi mumkin. Masalan o'simliklarga azot ko'p berilsa, ulardagi vegetativ organlarning o'sishi kuchayadi, biroq o'simlikni vegetatsiya davri cho'ziladi, yani hosili juda ham kech pishadi. O'simliklarning tinim holati. O'simlik ontogenezida faol o'sish, sekin o'sish va tinim holatlari davriy ravishda almashinib turadi. Yil fasllariga qarab o'simliklarda fiziologik jarayonlar ham o'zgarib turadi. O'sishning tinim davrida hujayralardagi hayotiy jarayonlar eng minimal darajaga tushib qoladi. Tinim holati ikki xil bo'ladi ya’ni majburiy va fiziologik. Majburiy tinim. O'simliklar o'sishida majburiy tinim holati tashqi muhit omillari ta’sirida kelib chiqadi. Demak, o'simliklar majburiy tinim holatiga sharoit yo'qligi sababli o'tishga majbur. Buni ko'p yillik daraxtlarda yaqqol kuzatish mumkin. Kuz faslidan boshlab novda va kurtaklardagi zahira modda-kraxmal shakarga aylanadi, hujayralarda suv kamayadi va ularning sovuqqa chidamligi ortadi. Bahor faslidan boshlab, aksincha o'zgarishlar kuzatilib, o'simliklar faol o'sishga o'tadi. Ayrim o'simliklar tinim holatni ildiz tuganagi, piyozbosh, ildiz poya holida o'tkazadi. Urug'larda esa tinim holati ulardagi suvning kamayishi bilan bevosita bog'liqdir. Fiziologik tinim. Bu holni o'simlik ichki muhitining fiziologik sabablar keltirib chiqaradi. Masalan, ichki kurtak, kobiqni xususiyati tufayli unmasligi mumkin. Shuningdek ushbu hol fitogormonlarning nisbati orqali ham paydo bo'lishi mumkin. Masalan abstsizat kislotasi ko'p bo'lsa kurtaklar tinim holatiga o'tadi. Bu yerda shuni ham aytib o’tish lozimki fiziologik tinim holati o'simliklarning ontogenezida alohida o'rin tutadil Masalan ko'pchilik o'simliklarning pishib yetilgan urug'lari faqatgina ma’lum vaqt tinchlik holatini o'tagandan so'ngina unib chiqish xususiyatiga ega. Masalan bug'doy donlari ikki haftadan ikki oygacha tinim holatida saqlanganda, chigit esa bir oy saqlangandan keyingina to'laqonli unib chiqish xususiyatiga ega bo'ladi. Qishloq xo'jaligida ayrim o'simliklarning urug'larining tinim holati xususiyatlarini o'rganish orqali ularning unishini boshqarish usullari ishlab

chiqiladi. Masalan, urug'ni ekishdan oldin qisqa muddatli qizdirish bilan uning tinim holati muddatini kamaytirish mumkin. Yangi qazib olingan kartoshka tuganagini ekish uchun gibberellin yoki tiomochevina eritmasida 30 daqiqa namlanadi. Mevali daraxtlarning urug'ini unib chiqishini tezlashtirish uchun ular nam qumda (+5 °C) tutib turiladi. Bahor faslida esa tinim to'xtab, urug'lar bir tekis unadi. Aytish lozimki, ayrim moddalar urug'laming tinim holatini uzaytiradi. Masalan, kartoshka tuganagi 0,5% gidrel eritmasi bilan purkalsa, u 5 oygacha sifati buzilmasdan yaxshi saqlanishi mumkin. O'simlikshunoslikda sintetik o'sish regulyatorlarini qo'llash Qishloq xo'jaligi amaliyotida o'simliklarni o'stiruvchi sintetik moddalarni qo'llash, o'tgan asrning 40-yillaridan boshlangan. Ushbu moddalarning o'simlikshunoslikdagi tutgan o'rni yildan-yilga kengayib bormoqda. Ayniqsa ularning donchilik va meva yetishtirishdagi ahamiyati juda katta. Sintetik moddalarni qo'llash tufayli olingan iqtisodiy foyda ushbu fiziologik faol moddalarni o'rganish uchun ketgan xarajatdan minglarcha yuqoridir. Auksin tipidagi o'sishni boshqaruvchi sintetik moddalar. Ayrim sintetik birikmalar xuddi ISK (indol sirka kislotasi) kabi ta’sirga ega. Ammo ulardan farqli o'laroq kichik miqdorlarda va nisbatan uzoqroq vaqt davomida ta’sir qiladi. Chunki ular yemirilmaydi va to'qimalarda tabiiy ISK kabi tez bog'lanmaydi. Ushbu moddalar indol, fenol birikmalari va naftilalkilkarbon kislotasiga o'xshashdir. Bu sintetik o'sish moddalarining qo'llanilishi doirasi juda ham keng bo'lib, xilma-xildir: 1. Qalamchalarning ko'karib-tutib ketishini kuchaytiradi. Bunda qalamchalar orqali ko'paytirish mumkin bo'lgan ammo tutib ketishi qiyin bo'lgan mevali va o'rmon daraxtlari qalamchalarining yerga kiradigan tomoni indolilmoy kislotasi (IMK) yoki 1-naftilsirka kislotasf(l-NSK) eritmasi bilan ishlanadi. 2.Partenokarp (urug'siz) mevalar va meva hosil bo'lishini kuchaytirish uchun. Pomidon, bodring va boshqa bir qancha o'simliklar gullariga auksin tabiatli sintetik birikmalar eritmalarini purkash changlanishsiz

mevalarning shakllanishiga yordam beradi. Ushbu usuldan issiqxonalarda keng qo'llaniladi. 3. Hosilniyig'ishdan oldin mevalarning to'kilishini oldini olish uchun. Olma, nok va boshqa o'simliklarni 1-ISK yoki 2,4-D (2,4-dixlorfenoksisirka kislotasi) bilan ishlash ushbu daraxtlar meva bandlarida ajratuvchi qavat yuzaga kelishini sekinlashtiradi va shu tufayli mevalarning ko'plab to'kilib ketishining oldi olinadi. Shuningdek hosil yig'imidan oldin ushbu birikmalardan foydalanish mevalarni pishishini ham sekinlashtiradi. Bu esa mevalarning saqlash muddatiga ham ijobiy ta’sir qiladi. 4.Mevali daraxtlarning butonlarini va gullarini tushirib yuborish uchun. Mevalarning ma’lum bir davrda yetilishi uchun ayrim hollarda ortiqcha gullarni to'kish lozim bo'lib qoladi. Buning uchun daraxtlar gullashning ikkinchi davrida 1- NSK moddasining yuqori kontsentratsiyali (15-50 mgG'l) eritmasi bilan ishlanadi. Gullarning to'kilishi etilenning hosil bo'lishi bilan bog'liq. 5. Begona o'tlarni yo'qotish uchun. G'alla, makkajo'xori, sholi va boshqa ekinlar ekilgan maydonlarda keng bargli begona o'tlarni yo'qotish uchun 2,4-D hamda xlorfenoks kislotasining eritmasi 0,6-1,5 kgG'ga miqdorida qo'llaniladi. Gibberellinlar. Qishloq xo'jaligi amaliyotida Fusarium zamburug'i kulturalaridan olinadigan gibberell kislotasi preparatlaridan keng qo'llaniladi. Ulardan nisbatan keng qo'llaniladiganlari quyidagi hollar uchundir: 1.Uzumning urug'siz navlarining hosildorligini oshirish uchun. Masalan uzumning qimmatbaho kishmish navining mevasi juda kichik. Uni gibberellin bilan ishlash uzum donasining va boshining katta bo'lishiga olib keladi. 2.O'simliklarni tinim holatidan chiqarish uchun. Yangi yig'ib olingan kartoshka tugunaklarini gibberellinning 1-2 mgG'l va tiomochevinaning 20 mgG'l eritmasi bilan ishlash ularning tezda o'sishiga va ko'zchalar sonining ko'payishiga olib keladi. Ushbu usuldan bizning sharoitimizda zarur hollarda foydalanish mumkin. Chunki, bizda yerdan bir yilda ikki, ayrim hollarda esa uch martagacha hosil olish mumkin.

3. Arpa o'simligini gibberellin bilan ishlash pivo ichimligini ishlab chiqarishda asosiy ko'rsatkich bo'lgan solod birikmasining dondagi miqdorini oshirishda asosiy o'rinni tutuvchi amilazaning hosil bo'lishini tezlashtiradi. Retardantlar. Poyaning uzayishini to'xtatuvchi moddalar retardantlar nomi bilan ataladi. Ularning ta’sir mexanizmi gibberellin sintezini to'xtatishi bilan ifodalanadi. Hozirgi vaqtda retardantlar sifatida xlorxolinxlorid (XXX, TUR) va boshqalardandan keng foydalaniladi. CI 3 CN 2 CI - CN 2 - +N - CH 3 Cr CI 3 xlorxolinxlorid Retardantlar xususan xlorxolinxlorid ko'proq g'alla ekinining shamolda yotib qolishiga qarshi ishlatiladi. Shuningdek ular poliz ekinlari o'simliklarining, manzarali o'simliklarning va butalarning haddan tashqari o'sib ketishini oldini olish uchun ham qo'llaniladi. Mevali daraxtlarni ular bilan ishlash esa ularning shoxlanishini tig'izroq bo'lishiga va yosh daraxtlarning meva berishini tezlashtirilishiga olib keladi. Etilen (CH 2 = CH 2 ). Ushbu gormon yashil mevalarni pishishini tezlashtirish uchun qo'llaniladi. Ayrim boshqa maqsadlar uchun esa qishloq xo'jaligida etilenning hosilasi etrel ishlatiladi. Etrel nordon muhitga chidamlidir. Ammo o'simlik hujayrasiga kirganidan so'ng kuchsiz ishqoriy muhitda parchalanadi. Buning natijasida esa etilen gormoni hosil bo'ladi. Etrel preparati mevalarning pishishini tezlashtirishi bilan birgalikda ularni mashinalar yordamida yig'ib olishni ham yengillashtiradi. Shuningdek u shonalar va gullarni kamaytirish uchun ham qo'llaniladi. Bodring, qovoq va boshqa o'simliklar barglariga etrel preparatini sepish ularda onalik gullarining ko'plab hosil bo'lishiga yordam berib, meva hosilining oshishiga olib keladi. Gerbitsidlar. Ular o'simliklarni o'sishdan to'xtatishda va begona o'tlarga qarshi kurashda ishlatiladi. Ularning tabiati xilma xildir. 1. Yoppasiga ta’sir etuvchilar.

Tanlab ta’sir etuvchilar. Ko`pchilik gerbitsidlar tanlab ta’sir etish xususiyatiga ega ya’ni ular ma’lum oila yoki turga kiruvchi o'simliklarnigina o'ldiradi. Ammo ma’lum bir gerbitsid o'zining past kontsentratsiyasida tanlab ta’sir etsa, yuqori kontsentratsiyada esa yoppasiga ta’sir etishi mumkin. Gerbitsidning asosiy ta’siri shundan iboratki, u hujayraga kirib, uning yog'simon moddalarida eriydi va hujayra metabolizmidagi tabiiy jarayonlarni buzadi. Ularga biz 2,4-dixlorfeniloksiatsetat (2,4 D), 2-metil- 4 xlorfenoksiatsetat (2 M-4 X) birikmalarini misol qilib ko'rsatishimiz mumkin. Ular 1 mgG'l miqdorda ikki urug'pallali o'simliklarga sepilsa, ularni nobud qilishi mumkin ammo ushbu miqdorda bir urug'pallali o'simliklarga mutlaqo ta’sir etmaydi. Qishloq xo'jaligida makkajo'xori ekilgan maydonlarda begona o'tlarga qarshi simazin moddasi qo'llaniladi. Simazin ildiz orqali ta’sir etadi. Shuning uchun u tuproqqa solinadi. Ushbu birikma mitoz jarayoni bosqichlari davomiyligini o'zgartiradi. Shuningdek u uglevodlar almashinuvini ham buzadi. Bizning Respublikamizda g'o'za maydonlarida begona o'tlarga qarshi kurashda kotaran, monouron va boshqalar qo'llaniladi. Ushbu birikmalar begona o'tlardagi fotosintez va nafas olish jarayonlarini izdan chiqaradi. Hozirgi kunda kimyoviy yo'l bilan sintezlangan gerbitsidlarning soni anchagina bo`lib (200-250) hozirgi kunda ham ularning sintezi davom etmoqda. Gerbitsidlarni qo'llashning salbiy tomonlari ham bor, chunki ular o'simlik dunyosi bilan birgalikda usha yerda mavjud bo'lgan hayvonot dunyosiga ham ta’sir qilishi mumkin. Gerbitsidlarni qo'llashda anchagina ehtiyotkorlik va bilim talab qilinadi. Defoliant va desikantlar. O'simliklar barglarini to'kib yuboradigan defoliantlarga suniy ingibitorlar kiradi. O'simliklarni tezda quritib yuboradigan kimyoviy moddalar desikantlar deyiladi. Qishloq xo'jaligi dehqonchiligida defoliantlar paxtachilikda mashina terimini amalga oshirish uchun g'o'za barglarini to'kishda keng qo'llaniladi. Defoliantlar ta’sirida barg bandi asosida ajratuvchi qatlam hosil bo'ladi va barglarni tezda to'kilishini taminlaydi. Shuning bilan birgalikda ular ko'saklarni pishishini ham tezlashtiradi. Paxtachilikda defoliant sifatida ko'pincha magniy xloratning

[Mg(CIO 3 ) 2 ] 5-12 foizli eritmasi ishlatiladi. Shuni aytib o`tish lozimki, avvalgi vaqtlarda defoliant sifatida butifos moddasi ko'plab qo'llanilgan. Keyingi yillarda ushbu birikmaning zaharli ekanligi, ekologiyani buzishi va bir qancha kasalliklarga sabab bo'lishi ma'lum bo'ldi va Respublikamiz hududida butifosni qo'llash taqiqlandi. Qand lavlagi va kartoshkani kombaynlar bilan yig'ib olishda ularning yer ustki qismlarida dessikatsiya o'tkaziladi. Shu usul bilan ular barglarining qarishi tezlashtiriladi. Buning uchun [Mg(CIO 3 ) 2 ] yuqori kontsentratsiyada yani bir gektar ekin maydoni hisobiga 25-30 kg miqdorda sepiladi. O'simliklar o'zlarining ontogenezi davomida bir qancha davrlarni, xususan, embrional, yuvenil, yetuklik va ko'payish, qarish va o'lish bosqichlarini o'tadi. Ushbu davrlarning har biri o'z navbatida o'sish va rivojlanishning bir qancha ketma-ket keluvchi fazalarini o 'z ichiga oladi. Organlarning shakllanishi apikal meristemalar yordamida bo'lsa, to'qimalarning shakllanishi initsial hujayralardan boshlanadi. O'sish va morfogenezning asosiy tomoni hujayralarning bo'linishi va cho'zilishi davriga hamda tezligiga bog'liqdir. Shuningdek ushbu jarayonda hujayralarning qutblanishiga asoslangan vektorlik xususiyati ham katta ahamiyatga ega. Hujayralarning bo'linish, cho'zilish va differentsirovkasi hujayralarning o'zaro munosabatiga va joylanishiga bog'liqdir. O'simliklarning yuqori regeneratsiyaga egaligi ularning muqim bir joyda o'sishi bilan bog'liqdir. Regeneratsiyaning amalga oshishi xuddi muqobil sharoitda morfogenez ro'y bergani kabi bo'ladi. O'simliklarning o'sishi davriyligi bilan xarakterlanadi. Noqulay muhit omillari natijasida o'simliklar zaruriy yoki chuqur (fiziologik) tinchlik davriga o'tadi. O'simliklarning o'sishi, morfogenezi, regeneratsiyasi va rivojlanishining asosiy omili fitogormonlardir. Shuning natijasida ularning qishloq xo'jaligida qo 'llanilishi yildan yilga oshib bormoqda.

O'xshashlar

O'simliklarning o'sishi va rivojlanishi

O'simliklarning gazlarga chidamliligi

O'simliklarning ko'payish fiziologiyasi

O'simliklarning vegetative ko'payishi

O'simliklarning radiatsiyaga chidamliligi