O`simliklarning ildiz orqali oziqlanishi - Botanika - Referatlar

O`simliklarning ildiz orqali oziqlanishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja 1.Ildiz orqali oziqlanishning o`simlik hayotidagi roli 2. O`simliklarning ildiz orqali oziqlanishi haqidagi ta`limotning rivojlanishi 3. O`simliklarning mineral elementlarga ehtiyoji va ularning klassifikatsiyasi

www.arxiv.uz O`simliklarning oziklanishi ikki shakldan iborat bo`lib, xavodan va tuproqdan ozikdanish jarayonlarini uz ichiga oladi. Bu ikki jarayon: fotosintez va mineral elementlarni tuproqdan yutish — birgalikda o`simliklarning avtotroflik xususiyatlarini belgilaydi. Mana shu uzviy borliklik natijasida o`simliklarning organik asosga ega to`qimalari, organlari vaumumiytanasi hosil bo`ladi. Ularning o`sishi va rivojlanishini tuda ta`minlash uchun tuproqdan juda ko`p mineral elementlar yutiladi. Shuning uchun ham bunga o`simliklarning ildiz orkali oziklanishi deyiladi. O`simliklarning ildiz :orkali oziklanishida tuproq. xususiyatlari va unumdorligi, ayniqsa, tuproqning suv utkazuvchanlik, xdvo utkazuv-chanlik xossalari, tarkibidagi organik moddalar va o`simliklar uchun muhim ozik; elementlarni tuplash krbiliyati katta ahamiyatga ega. O`SIMLIKLARNING ILDIZ OR Q ALI OZIKLANISHI XASH1DAGI TA`LIMOTNING RIVOJLANISHI. Qadimgi zamonlardayok. (yangi eradan avvalgi 600-500 yillarda) deh-krnchilik bilan shurullangan odamlar kul va chirindilarga boy tuproqlarda hosilning ko`proq bo`lishini bilganlar vabundan foydalanganlar. Keyinchalik o`simliklarni ozikdantirish tuғrisidagi tushunchalar rivojlanib bordi. Urta asrlarda yashagan gollandiyalik tabiatshunos Ya.B.Van-Gelmont tajribalari, aynikra, dikko`tga sazovor. U sopol idishga 91 kg quruk. tuproq. solib, ogirligi 2,25 kg.gatengtol shoxchasini ekadi va yomrir suvi bilan sugorib turadi. 5 yildan sung tolning orirligi 77 kg ga yetadi. Idishdagituproqningogirl.igi esafakat 56,6 g ga kamayadi. Van-Gelmontning fikricha, agar o`simliklar uz tanasini tuproq. hisobiga tuzadigan bulsa, u xrldatol shoxchasi kancha ko`paysa, idishdagi tuproq. shuncha kamayishi kerak edi. Lekin bu xalat sodir bo`lmaydi. Shuning uchun ham u o`simliklar uz gavdasini suvdan tuzadi, degan xulosaga keladi. Shu tarika o`simliklar oziklanishining " suv nazariyasi " vujudga keladi va uzoq, muddat davomida e`tirof etiladi. Lekin bundan ancha avval Aristotel (eramizdan avvalgi 384-322 yillar) o`simliklar tuproqdan murakkab moddalarni surib oladi va

www.arxiv.uz usha-lar hisobiga uz tanasini tuzadi degan edi. Bu tushunchani XVI11 asrning oxiri va XIX asrning boshlarida nemis agronomi A.Teer yanada rivojlantirdi. U " gumus nazariyasi"ni yaratdi. Unga kura o`simliklar asosan suv va gumus moddalari bilan oziklanadi. Tuproqda chirindi moddalar kancha ko`p bo`lsa, o`simliklar shuncha faol o`sish va rivojlanish qobiliyatiga ega bo`ladi. Keyingi yillarda asta-sekin o`simliklar uchun mineral elementlar zarur, degan tushunchalar paydo bula boshlaydi. Bu tushunchaga asos solgan kishilardan biri agronom A.T. Bolotovdir (1770). U tuproqdagi mineral zarrachalar va suv o`simliklar uchun asosiy oziqadir, degan goyani ilgari surdi. A.T.Bolotov uritlarnituproqkasolishusullarini ham ishlabchikdi vakishlokxujaligi uchun zarur 53 ta urit turi borligini ko`rsatdi. 1804 yilda shveytsariyalik olim N.T.Sossyur o`simliklarning kimyo-viy tarkibini tadkik. qilish natijasida tuproq. O`simliklarni azot va boshqa mineral elementlar bilan ta`minlaydi, o`simliklar tuproqdagi suvli eritmadan xar xil tuzlarni ildiz orkali surib oladi va so`rish tezligi tuzlarning turiga karab xar xil bo`ladi, degan xulosaga keldi. O`simliklar uchun mineral tuzlarning ax.amiyati frantsuz agroqimyog`ari J.B.Busengo (1837) ishlarida yanada anikrok, kursa-tildi. Uning tasdik.lashicha, toza kumda x,am (suv, kul va mineral tuzlar solinganda) o`simliklar yaxshi o`sishi mumkin. Buni isbotlash uchun u vegetatsion tajribalar utkazadi va birinchilar k.atorida-usim-liklar atmosfera azotini o`zlashtirolmaydi, balki boshq.a element lar k.atorida ildiz ork.ali o`zlashtiradi, degan xulosaga keldi. O`simliklarning mineral oziklanish nazariyasini xar tomonlama ri-vojlantirgan olimlardan nemis kimyog`ari Yu.Libix buldi. 1840 yilda Yu.Libix o`simliklarning mineral oziklanish nazariyasini rivoj-lantirish bilan bir katorda gumus nazariyasini inkor k.ildi. Uning fikricha, tuproq. unumdorligi fakat mineral moddalarga boғliq.. Yu.Libix birinchi bo`lib tuproqla ugitlar sifatida toza tuzlarni solishni taklif etdi. U mineral elementlarning ahamiyatini turri baxrladi, lekin o`simliklar azotni xavodan ammiak xrlida k.abul k.iladi, deb uylaydi. Keyinchalik u bu fikr xatoligini tushundi

www.arxiv.uz va o`simliklar azotni ildiz orkali nitratlar holida k.abul k.iladi, de gan fikrga kushildi. Birok, shu bilan birga Libix tuproqdagi orga nik moddalarning ahamiyatini inkor k.ildi. holbuki, tuproq.tarki bidagi gumus o`simliklarning o`sishi va rivojlanishi, tuproq. mik-roflorasini rivojlantirish va boshq.alarda katta ax.amiyatga ega. Yu.Libix" minimum qonuni" va " qaytarilish qonunlari" ni taklif etdi. Bu konunlar bo`yichatuproqda o`simliklarga zarur mineral elementlar minimumga yetmasa, ularning foydasi ham bo`lmaydi. K.aytarilish krnunida esa o`simliklar uz hosili bilan tuproqdan kancha mineral modda olsa, urniga shuncha kaytarish zarur, deb tushuntiriladi. Aks Xolda yildan-yilga tuproq. unumdorligi, demak, hosildorlik ham ka- mayib boradi. Libixning fikrlari umuman to`ғri. Agrotexnik tadbirlarni turri utkazish va tuproqni mineral elementlar bilan uz vak,tida ta`minlash natijasida hosildorlikni oshirib borish mumkin. I.Knop va Yu.Sakslarning 1859 yilda utkazgan tajribalari ham " gumus nazariyasi" ni inkor kildi. Ularning fikricha, fakat 7 ta element: azot, fosfor, oltingugurt, kaliy, kaltsiy, magniy va temir bulsa, u"sim-liklarni suvda x.am ustirish mumkin.SHunday kilib, ular o`simliklarni vegetatsion usullar bilan (tuproq,, suv, kum) ustirish mumkinligini isbotladilar va mineral oziklanish nazariyasini tasdikladilar. O`simliklarningildiz orkali oziklanish goyasini P.A.Kostichev, V.VDokuchaev, K.K.Gedroyts, D.N.Pryanishnikov va boshqa olimlar yanada rivojlantirdilar. O`simliklarning mineral elementlarga ehtiyoji va ularning klassifikatsiyasi. O`simliklar tabiiy muhitdan oz yoki ko`p miqdorda davriy jadvalda ko`rsatilgan elementlarning hammasini yutish krbiliyatiga ega. Lekin shu elementlardan xozirgacha fakat 19 tasining o`simliklar uchun ahamiyati kattaligi, ularni boshqa elementlar bilan almashtirib bulmasligi aniklangan. Bular uglerod, vodorod, kislorod, azot, fosfor, oltingu gurt, kaliy, kaltsiy, magniy, temir, marganets, mis, rux, molibden, bor, xlor, natriy, kremniy va kobalt. Shulardan 16 tasi mineral

www.arxiv.uz elementlar guruxiga kiradi. Chunki uglerod, vodorod va kislorod usim-likka SO2, O, va N;O holida qabul k,ilinadi. O`simliklar suv va barcha mineral elementlarni ildiz orkali tuproq,-dan qabul kiladilar. Mineral moddalar tuproq.eritmasida, chirindida, organik va anorganik birikmalar tarkibida va tuproq. kolloidlariga adsorbtsiyalangan xrlatda uchraydi. Ionlarning o`zlashtirilishi fakat usim-liklarga borlik.bo`lmay, balki shu ionningtuproqdagi kontsentratsiyasi-ga, uningtuproqdagi siljishiga va tuproq. reaktsiyalariga boғliq.. O`simliklar tanasidagi elemsntlarping 95 foizini to`rtta element: uglerod, vodorod, kislorod va azot tashqil etadi. Bu elementlar organogenlar ham deyiladi. Chunki ular o`simlik tanasidagi organik moddalarning (Oqsillar, yoklar, uglevodlar) asosini tashqil etadi. Ko`rlgan barcha elementlar 5 foizni tapjil etadi va ular o`simlik kuli tarkibiga kiradi, ya`ni o`simliklar kuydirilganda ma`lum mik.-dorda kul xrlida koldik. k,oladi. Bu mineral elementlardan i borat. Uning miqdori o`simlik turiga va organlariga boғliq. Masalan, utsimon o`simliklarda (foiz xisobida): Donlarda - 3 Poyasida - 4 Ildizida — 5 Barglarida— 15. yorochsimon ; o`simliklarda (foiz hisobida): Poyasida — 3 Yog`ochsimon k,ismida — 1 Tana pustlogida — 7 Barglarida — 11 bo`lishi mumkin. Moddaalmashinuvjarayoni faol barglarda kul miqdori eng ko`p (2-15 foiz) bo`lishi mumkin. Mineral elementlar o`simliklar tanasidagi miqdori asosida uch guruxga bulinadi: 1) makroelementlar; 2) mikroele.mentlar; 3) ultramikroelementlar. Makroelementlarga o`simliklar tarkibidagi miqdori 10-2 foiz va undan ko`p bo`lgan barcha elementlar (M, R, K, Sa, №, M§ va boshqalar) kiradi.

www.arxiv.uz Mikroelementlarga o`simliklar tarkibidagi miqdori 10-3 - 10-5 foiz bo`lgan elementlar (Mp, V, Si, 2p, Mo va boshqalar) kiradi. Ultramikroelementlarga o`simlik tarkibidagi juda oz (10-6 foiz va undan kam) va vazifasi aniklanmagan (Sz, 8e, Sa, N§, A§. Ai va boshqalar) elementlar kiradi. O`simliklar tanasidagi xar bir mineral element ma`lum fiziologik funktsiyani bajaradi.

O'xshashlar

O’simliklarning ildiz orqali oziqlanishi. Azotning fiziologik ahamiyati

O`simliklarning geterotrof oziqlanishi usullari

Hashorotxo`r o`simliklarning oziqlanishi

O`simliklarning ikkilamchi mеtabolizmi

Yuksak o`simliklarning umumiy tavsifi