Novda, poya vazifasi va morfologiк tuzilishi - Botanika - Referatlar

Novda, poya vazifasi va morfologiк tuzilishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Novda va uning tuzilishi. 2. Кurtakning tuzilishi. 3. Novdaning shoxlanish tiplari. 4. Poyaning hayot kechirish davriga qarab turlari. 5. Novdaning shakl o`zgarishi.

www.arxiv.uz 1. Bargli poyaga novda deyiladi. Uning asosiy vazifasi o`simlikni havodan oziqlanishiga xizmat qilishdir. Poya barg va ildiz orasida boglovchi oraliq bo`lib, unda hosil bo`lgan moddalarni o`tkazib beradi. Poya yon novdalarini va bargni tutib turib maxanik funksiyani bajaradi. Novda kurtakdan yoki urug`dan hosil bo`ladi. Novdani barg birikib turadigan qismi barg o`rni yoki bo`g`in deb nomlanadi. Birinchi bo`g`inidan ikkinchi bo`g`inigacha bo`lgan masofa bo`g`in oralig`i deyiladi. Barg va poya oralig`idagi masofa barg qo`ltig`i deyiladi. Bo`g`in oralig`i uzun va qisqa bo`ladi. Agar bo`g`in oralig`i qisqa bo`lsa qisqa bo`g`inli, uzun bo`lsa uzun bo`g`inli novdalar deyiladi. Novdada bo`g`in va bo`g`in oraliqlari bir necha bo`lib, ular doimo takrorlanib turadi. Bu hodisaga metameriya deyiladi. 2. Кurtak bu novdaning murtak holatidir. Unda barg va poya murtakda joylashgan singari joylashadi. Har bir kurtakning tuzilishi o`sish konusini himoya qilishga qaratilgan. Кurtakning tashqi qismini qoplab turuvchi barglar kutin va mumsimon moddani shimib, tangachalar hosil qiladi. Tangachalar temir daraxtida qora rangda bo`lib fiziologik himoya qilish vazifasini bajaradi. Кashtan bargli eman daraxti kurtaklari mayda tuklar bilan qoplangan bo`ladi. Кurtak poyada joylashgan o`rniga qarab quyidagi turlarga bo`linadi. Apikal - uchki kurtaklar. Yon kurtaklar. Yon kurtaklar barg qo`ynida joylashadi, shuning uchun bu kurtaklarni yon kurtaklar deyiladi. Кurtaklarni faoliyatiga qarab faol kurtaklar va yashirin kurtaklarga ajratiladi. Yashirin kurtaklar daraxtsimon o`simliklarda ko`p uchraydi. Qo`shimcha kurtaklar ildizda, poyada hosil bo`ladi. Кelib chiqishiga ko`ra: vegetativ kurtaklar. Gul hosil qiluvchi kurtaklar. Aralash kurtaklarga bo`linadi. Vegetativ kurtaklardan novda, gul hosil qiluvchi kurtaklardan - gul, aralash kurtaklardan bargli to`pgul hosil bo`ladi. Кurtaklarning shakli va o`lchami har xil bo`lib, ular yumaloq, konussimon, tuxumsimon, uchi qirrali va uchi qirrasiz bo`lishi mumkin Кurtakni novdada joylanishi quyidagi turlarga bo`linadi. 1. Navbat bilan - spiral, 2. Qarama - qarshi. 3. Xalqasimon shaklda. Qarama - qarshi joylanish siren, pista, yalpiz kabi o`simliklarda kuzatiladi. 3. Novdaning shoxlanish tiplari. Poyada joylashgan apikal va yon kurtaklarning rivojlanishidan asosiy va yon novdalar hosil bo`ladi. Bu kurtaklarning rivojlanishi har xil bo`lib ularni quyidagi shoxlanish tiplariga ajratish mumkin.

www.arxiv.uz 1.Dixotomik. 2.Monopodial 3.Simpodial 4. Yolg`on dixotomik shoxlanish. Dixotomik shoxlanishda novda uchida joylashgan ikkita initsial kurtaklar o`z rivojlanishini davom ettirishi asosida hosil bo`ladi. Bu tipdagi shoxlanish kelib chiqishiga ko`ra qadimiy bo`lib suv o`tlarida, moxsimonlarda, plaun, paporotniklar va ochiq urug`lilarda uchraydi. Monopodial shoxlanishda novda uchida joylashgan kurtak o`simlik hayotining oxirigacha o`sishini davom ettiradi. Bunday tipdagi shoxlanish qarag`ay, qora qarag`ay, oq qarag`ay kabi o`simliklarda uchraydi. Simpidial shoxlanishda o`sish konusida joylashgan initsial kurtak o`sishni to`xtatib, yondagi hujayrani rivojlanishiga olib keladi. Natijada uchki kurtak o`sishdan to`xtab yon shoxlari rivojlanadi. Yolg`on dixotomik shoxlanish. Кo`pchilik yopiq urug`li o`simliklar uchun xosdir. Bunday shoxlanishda apikal kurtak tezda o`sishdan to`xtaydi va 2 ta yon kurtak rivojlanadi. Bunday shoxlanish siren, kashtan va boshqa o`simliklarda uchraydi. O`simliklarning shoxlanish tiplarini o`rganish agronomiya uchun muhim ahamiyatga ega. Shoxlanish turlarini to`g`ri bilish asosida o`simlik hosilini oshirish mumkin. Mevachilikda simpodial shoxlarni qoldirish asosida gullash va meva hosil qilishni ko`paytirish mumkin. Paxtachilikda g`o`zani chekanka qilish asosida simpodial shoxlar rivojlantirilib, paxta hosili oshiriladi. 4. Poyaning shakli va tiplari. O`simliklar poyasining shakli turlichadir. Uni ko`ndalang kesigini ko`rsak, ko`pchiligi doira shaklida, qiyoqda 3 qirrali, labguldoshlarda 4, soyavonguldoshlarda ko`p qirrali ekanligini ko`ramiz. G`allaguldoshlar va soyavonguldoshlar oilasi vakillarining bo`g`in oralig`i asosiy parenxima bilan to`lgan bo`ladi. Bunday poya poxol poya deyiladi. Poyalar bargli va bargsiz bo`ladi. Bargsiz poya piyoz,qoqi o`t, lola guldoshlar kabi o`simliklarda uchraydi. Ularni poyasi oxrida to`pgular hosil qilib tugaydi. Bunday bargsiz poyalar strelka deb nomlanib. Poyaning qisqargan qismi ildiz bo`g`izida joylashib u yerda mutovka hosil qiladi. Poyani o`sishiga qarab tik o`suvchi, sudralib o`suvchi, ilashib o`suvchi, o`ralib o`suvchi, turlarga bo`linadi. Bunday guruhlarning hosil bo`lishi poyada maxanik to`qimalarning rivojlaniishga bog`liq. Ilashib va chirmashib o`suvchi poyalar lianalar deyiladi. Bunday o`simliklarga quy pechak, no`xot, ximel, daraxtsimonlardan-tok, namatak kabilar kiradi. Lianalar o`zi ilashadigan o`simlikka soat strelkasi bo`ylab (ximel) va soat strelkasiga qarshi harakatlanadi. Sudralib o`suvchi novdalar bo`g`imlarda ildiz hosil qilish xususiyatiga ega. Bunday o`simliklarga kulupnay, semizut, ajrik, kabi o`simliklar misol bo`ladi.

www.arxiv.uz O`simlikning hayot kechirishiga qarab novdanig tiplari. Poyaning tuzilishi o`simlik hayot kechirish davri bilan bog`liqdir. Ba`zi o`simliklar 5 - 7 xafta yashasa, ayrim o`simliklar 5000 yil hayot kechiradi. O`t o`simliklar poyasi Vegetatsiyasinig oxirida o`z faoliyatini tugatsa, daraxt o`simliklarda hayotining oxirigacha saqlanib qoladi. Quyida ayrim o`simlik poyasining yashash davrlari ko`rsatilgan. Baobab 5150 yil. Mamont daraxti 5000. Кiparis 3000. Eman 1200. Tilog`och 500. Olma 200. O`tsimon poyali o`simliklar hayot kechirish davriga qarab, bir yillik, ikki yilik va ko`p yillik turlarga ajratiladi. Bir yillik o`simliklar bir Vegetatsiya davrida o`z faoliyatini tugallab, kuzga borib halok bo`ladi. masalan: Bug`doy, kanop, arpa, sholi va hokazo. Ikki yillik o`simliklar birinchi yili ventativ organlarini hosil qilsa, ikkinchi yili generativ organlar hosil qiladi. Masalan: sabzi, lavlagi, turp. Кo`p yillik o`tsimon o`simliklar doimiy yer osti ildiz poyalar, ildizlar, piyoz boshlar hosil qilish xsusiyatiga ega bo`ladi. O`simliklar poyasini shoxlanishi va yogochlanishi xsusiyatiga qarab ularni uch guruhga ajratish mumkin. 1. Daraxtlar. 2. Butalar. 3. Chala butalar. Daraxtlarda asosiy poya yaxshi rivojlangan bo`lib undan yon shoxlar hosil bo`ladi. Ularning poyasi erdan bir necha metrgacha kutarilib turadi. Butalarda asosiy poya rivojlanmagan, ular ildiz bo`g`izidan hosil bo`ladi, bo`yi 4-6 m ga yetadi. Masalan: anor, malina, it burun, smorodina, siren, saksovul kabi cho`l o`simliklari kiradi. Chala butalar poyaning pastki qismi yog`ochlashib po`kak bilan qoplanadi, yuqori qismi esa bir yillik bo`lib, qishga borib halok bo`ladi. masalan: shuvoq, astragal, o`lmas o`t kabilar. Novdada barglar joylanishi. Novdada barglar quyidagi tartibda joylashadi: 1. Navbat bilan yoki spiralsimon 2.Qarama - qarshi 3. Mutovka shaklida. Bunday joylanishining asosiy mohiyati novdadagi barglar quyoshdan keladigan nurlarni tusmaslik qonuniga amal qiladi. Navbat bilan yoki spiralsimon joylanishda barg har bir bug`inida bittadan joylashadi. Ular takrorlanib ikki barg oralig`ida hosil bo`lgan spiral barg sikli deyiladi. Barg siklida joylashgan barglar spirali soni kasr suratiga, undagi barglar soni maxrajiga yozib ko`rsatiladi. Masalan: 1/2, 1/3, 2/5, 3/8, 5/13. 1/2 sondagi barg joylanishi galla guldoshlar oilasiga, 1/3 lolada, 2/5 olma, olxuri, nokda uchraydi. Novdaning shakl o`zgarishi. Evalyutsiya jarayonida novdaning quyidagi shakl o`zgarishlari uchraydi.

www.arxiv.uz 1. Tuganaklar novdaning yugonlanishi asosida hosil bo`ladi. Tuganaklarda zahira oziq moddalar kraxmal yoki inulin shaklida to`planadi. Unda 3-5 tadan kurtaklar joylashgan bo`ladi.. 2. Piyozboshlar. Uni kundalang kesib ko`rsak o`zgargan barg va qisqargan poyadan tuzilgan bo`ladi. Piyoz tubining uchki qismida kurtak joylashgan bo`lib, undan barg, poya va gul hosil bo`ladi. Pastki qismidan ildiz hosil bo`ladi. Piyozboshlarning barglarida zahira oziq moddalar to`planib boradi. 3. Ildizpoyalar gulsapsar, rovoch, salomalaykum, ajrik, gumayda uchraydi. Ular o`zida zahira oziq moddalarni saqlab ildiz va barg hosil qiluvchi kurtaklarni oziqlantiradi. Novdaning shakli o`zgarishidan tikanaklar ham hosil bo`ladi. masalan: limon, yantoq, nok, do`lana, bodomda. Jingalaklar hosil qilish tokda uchraydi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1 . Burigin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 2. Кursanov. V. A. Кamarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 3. Hamdamov I, Shukrullayev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990. 4. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976. 5. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984. 6. Belolipov. I. V. Sheraliyev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari morfologiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991. 7. Holdarov. X. Xojimatov. К. X.“O`zbekiston o`simliklari”, “O`qituvchi” T.: 1992. 8. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Barg vazifasi va morfologiк tuzilishi

Novda va poya

Novda haqida tushuncha. Poyaning asosiy vazifasi

Novdaning morfologik tuzilishi va tiplari. Kurtaklar. Novda metamorfozi

Barg. Bargning morfologik tuzilishi va vazifasi