Генератив органлар. Гулнинг тузилиши, хилма-хиллиги ва тўпгуллар - Botanika - Referatlar

Генератив органлар. Гулнинг тузилиши, хилма-хиллиги ва тўпгуллар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Генератив органларнинг келиб чиқиши . 2. Гулнинг тузилиши . 3. Тўпгуллар ва уларнинг классификацияси . 4. Чангланиш жараёни . 5. Уруғланиш жараёни .

www.arxiv.uz 1 . Генератив органларнинг вазифаси ўсимликларни жинсий кўпайишига хизмат қилишдир. Эволюциянинг дастлабки босқичларида генератив органлар вазифасини бир хужайрали гамета бажарган бўлса юксак ўсимликларгача маълум эвалюцион босқич босиб ўтилган. Канюгатлар, диатом сув ўтлари, базидияали замбуруғларда жинсий кўпайиш органи йўқ. Сапролегния замбуруғида огоний ва антеридий ҳосил бўлган бўлса, халтачали замбуруғлар, лишайникларда архегоний ҳосил бўлади. Мохсимонларда, папоротникларда жинсий кўпайишга хизмат қилувчи архегоний ва антеридий ҳосил бўлган. Гул юксак ўсимликлар учун хос бўлиб эвалюцион тараққиётнинг сунги босқичида вужудга келган. Гул - шакли ўзгарган, ўсиши чегараланган спора ҳосил қилишга хизмат қиладиган орган ҳисобланади. Гулнинг тараққиёти натижасида чангланиш жараёнидан кейин оталаниш натижасида тухум хужайраси ривожланиб уруғ ва мева ҳосил бўлади. 2. Гул келиб чиқишига кўра ўзгарган новда бўлганидан барг ва поя келиб чиқиш хусусиятига эгадир. Поя қисмига гул банди ва гул ўрни кирса барг келиб чиқишига эга бўлган қисмларига гулкосабарг гултожибарг, уруғчи ва чангчилар киради. Юқоридаги қисмлар ўзига хос вазифани бажариш хусусиятига эга. Гул банди поянинг давоми бўлиб, айрим ўсимликларда ўз ривожланишини тезда тўхтатса (олма, ўрик, шафтоли) кўпчилик ўсимликларда мева пишгунгача ўсишни давом этиради. Гул урнида барча гул қисмлари жойлашган бўлади. Улварнинг жойланишига қараб гулларни уч гуруҳга бўлиш мумкин. 1. Циклик гуллар (сабзида) 2. Ациклик гуллар (магнолия) 3. Гемициклик гуллар (айик-товонда) Циклик гулларда гул қисмлари доира ҳосил қилиб жойлашади. Доиралар сони айрим гулларда 1 та бўлса айримларида 16 тагача бўлади. бундай гуллар сабзи гулини тузилишида яхши ифодаланган.

www.arxiv.uz Ациклик гулларда гулкоса ва гултожибарглар сперал ҳосил қилиб жойлашади. Масалан: Магнолияда. Гемицилик гулларда гулкоса ва гултожибарглар доира ҳосил қилиб жойлашса, чангчи ва уруғчилар сперал ҳосил қилади. Масалан: айиқтовон гулида. Гул ўрнида гул қисмларнинг жойланиши маълум қонуниятга амал қилади. Гулкоса ва гултожибарглар гулни муҳафоза қилишга хизмат қилса, чангчилар йигиндиси андроцейни, уруғчилар йигиндиси гинецейни ҳосил қилади. Гулкоса ва гутожибарглар гул қаватларини ташкил қилади. гулда ҳам гулкоса, ҳам гултожи барги бўлса икки қаватли, гулда ёки гулкосача ёки гултожи барг бўлса бир қаватли гуллар дейилади. Бир қаватли гуллар айримлари гулкосабаргли (лавлаги, шавель) ва гултожибаргли (лола) бўлади. Гултожибарглар - гулнинг иккинчи қопламини ҳосил қилади. Уларнинг ранги хромопласталар ва хужайра шираси пигментларга боғлиқдир. Хужайра шираси тарикибидаги ахтоциан ва антохлор пигментлари кислотали ва ишқорий муҳитга боғлиқ ҳолда ўз рангини номоён қилади. Гул текислиги тузилишига қараб гулларни 3 гуруҳга ажратиш мумкин. 1. Актиноморф гуллар. 2.Зигоморф гуллар 3. Асимметрик гуллар. Актиноморф гулларда (тўғри) унинг юзасидан бир неча симметиря ўтказиш мумкин. Зигоморф гуллар юзасидан фақат битта симметирия ўтказиш мумкин. Масалан: Лабгулдошлар, дуккакгулдошлар шундай гул ҳосил қилади. Асимметрик гуллар юзасидан бирорта ҳам симметрия ўтказиш мумкин эмас. (Канна, валериана гуллари). Чангчилар йиғиндиси андрацей дейилади. Улар микроскпора ҳосил қилишга хизмат қилади. Чангчиларга таъриф беришда уларнинг сонига, жойланиш доирасига туташганлигига ва узунлигига эътибор бериш керак.

www.arxiv.uz Уруғчи ва унинг тузилиши. Уруғчилар йигиндиси гиницей дейилади. Улар 1 та ёки бир неча мева баргчанинг қўшилишидан ҳосил бўлади. Масалан: олхўри, шафтолида 1 та, карамда 2 та, шойигул, пиёзда 3 та, олма, нокда 5 та, лолақизғалдоқда 9 - 11 та мева баргчанинг қўшилишдан ҳосил бўлади. Уруғчи қуйидаги қисмлардан тузилган бўлади. 1. тумшиқча. 2. Устунча. 3. Тугунча. Тумшиқчанинг вазифаси чангни қабул қилишга хизмат қилишдир. Бунинг учун унда ишлаб чиқилган суюқлик ёрдам беради.Устунча тугунча ва тумшукчани бир бирига боғлаб туради. Устунчалар сони мева баргчалар миқдорига боғлиқ. Масалан: олма, нок 5 та мева баргча ва 5 та устунча ҳосил қилса, чинигулда 3 та, лабигулдошлар ва бутгулдошларда битта устунча ҳосил қилади. Унинг ривожланишидан уруғ ҳосил бўлади. Тугунча гул қисмларининг жойлашган ўрнига қараб қуйидаги турларга бўлинади. 4. Тўпгуллар. Бир неча гулнинг биргалашиб жойлашиши тўпгул дейилади.. Тўпгуларни шохланиш усулига қараб 2 гуруҳга ажратамиз. 1. Моноподиал шохланувчи тўпгуллар. 2. Симподиал шохланувчи тўпгуллар. Моноподиал шохланувчи тўпгулларда ўсиш нуқтаси чексиз ўсиш хусусиятига эга бўлиб, ён шохларининг сони ноаниқ бўлади. Бундай тўпгулларда гулнинг асосий ўқ қисми яхши ифодаланган бўлиб, гуллар гулнинг асосидан учига доимий равишда очилиб боради. Симподиал шохланувчи гулларнинг ўсиши чегараланган бўлиб, ҳатто ҳар бир тур ва оилага кирувчи, ўсимликда фарқ қилади. Бундай тўпгулларда гули учидан асосига қараб очилади. Манопадиал тўпгуллар ўз навбатида қуйидаги турларга бўлинади. 1. Оддий моноподиал тўпгуллар. 2. Мураккаб моноподиал тўпгуллар. Оддий моноподиал тўпгулларга қуйидагилар киради. Шингил (шода). Узун асоси тепада бўлиб бир хил узунликдаги гулбандларда ажрим гуллар ҳосил бўлади. Масалан: беда, ширач, ер ёнғоқ, оқ

www.arxiv.uz акация ва ҳоказо. Оддий бошоқ-узун асосида, гул бандсиз гуллар жойлашган бўлади. Масалан: зубтурум, қиёқ гули. Даста тўпгул битта гул бандида бир неча гул жойлашган бўлади. Масалан: олма, нок. Соябон - пиёз ва олча гулида ҳосил бўлиб гуллар бир асосида бир хил узунликда гумбаз бўлиб жойлашади. Кучала - Ёнғоқ, тол, қайин каби ўсимликларда пастга қараб осилиб туради. Саватча тўпгулда тарелкасимон гул ўрнида чексиз гул жойлашган бўлади. Масалан: кунга боқар, қоқиўт, бўтакўз ва ҳоказо. Мураккаб моноподиал тўп гуллар қуйидаги гуруҳларга ажратилади. Мураккаб бошоқ (буғдой арпа) 2. Мураккаб соявон (укроп сабзи) 3. Рўвак (настарин). Симподиал тўпгулларда гулларнинг асосий танаси гул билан тугайди. Асосий новданинг тугаши ён новдани ҳосил бўлишга олиб келади. Улар қуйидаги турларга бўлинади. 6. Гул етилганидан кейин чангдонда етилган чангнинг оналик тумшукчасига тушиши чангланиш деб аталади. Чангланишни қуйидаги 2 та усули мавжуд. 1. Ўз-ўзидан чангланиш. 2. Четдан чангланиш Табиатда кўпчилик ўсимликлар клейстогамли гуллар ҳосил қилса (Ёпиқ гуллайдиган гуллар), айримлари хазиогамли (очиқ гулловчи) гуллар ҳосил қилади. Масалан: ерёнғоқда тупроқ юзасидан юқори қисмида хазиогамли гул ҳосил қилса, тупроқ остида клейстогамли гул ва мева ҳосил қилади. Ўсимликларнинг ўз-ўзидан чангланиши Ч. Дарвин томонидан 27 йил давомида ўрганилган. Натижада у шундай хулосага келган четдан чангланиш насил сифатини яхшиланишига олиб келади. Хашоратлар ёрдамида чангланувчи ўсимликлар энтомофиль ўсимликлар дейилади. Ўсимликларнинг хашоратлар ёрдамида чангланиши табиатнинг

www.arxiv.uz энг муҳим хусусияти ҳисобланади. Чангланишда асалари, капалак, пашша, қўнғиз, чумоли ва бошқа хашоратлар муҳим рол ўйнайди. Нектар таркиби 25- 95% сув, 3-72% глюкоза ва тамли шакарга тўғри келади. Ширадонлар гулнинг гулқўрғон қисмида жойлашган бўлиб хашоратларни гулнинг ичига киришига мажбур қилади. Чанг юзасининг ғадир-будур ва ёпишқоқлик хусусияти уларга ёпишиб бошқа гулга борганда чангланиш жараёнини амалга оширади.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Бурыгин. В. А. Жонгуразов. Ф. Х. Ботаника “Ўқитувчи” Т.: 1977. 2. Курсанов. В. А. Камарницкий Н. А ва бош.- Ботаника “Ўқитувчи” 1977. I II том. 3. Ҳамдамов И, Шукруллаев П ва бошқалар- ботаника асослари “Меҳнат” Т.: 1990. 4. Сохабиддинов. С. “Ўсимликлар систематикаси” I II боб. “Ўқитувчи” Т.: 1976. 5. Ҳамидов “Ўсимликлар географияси” “Ўқитувчи” Т.: 1984. 6. Белолипов. И. В. Шералиев. А. Ахадова. М. А. “Ўрта Осиё ўсимликлари марфалогияси” ЦОП, ТИПО, Т.: 1991. 7. Ҳолдаров. Х. Хожиматов. К. Х.“Ўзбекистон ўсимликлари”, “Ўқитувчи” Т.: 1992. 8. www . ziyonet . uz

O'xshashlar

Кишлок хужалик далаларида организмларнинг хилма-хиллиги

Ўсимликлар систематикаси. Усимлик дунеси хилма-хиллиги, синфи ва классификацияси

Гулли ўсимликларнинг кўпайиши

Ёпик уруглилар-Усимликлар эволюциясида энг юксак тараккий этгандир. Репродуктив органларнинг пайдо булиши. Гул ва туп гуллар

Антэкология фани хамда унинг шаклланиши хакида умумий тушунча