Bioenergetikaning asosiy tushunchalari - Botanika - Referatlar

Bioenergetikaning asosiy tushunchalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56.5 KB

Ko'chirib olish

Bioenergetikaning asosiy tushunchalari Reja: 1. Hujayraning energetik sikli, energiyaning qayta o'zgartirishi va adenilat sistemasi 2. Energiyaning qayta o'zgartirilishi

Energiya yutish, energiyani bir turdan ikkinchi bir turga o'tkazish hamda energiyadan o'sish va rivojlanish uchun foydalana olish tirik sistemalar uchun xarakterli bo'lgan eng muhim xususiyatlar jumlasiga kiradi. Organizmda amalga oshadigan oksidlanish-qaytarilish jarayonlari, makroergik birikmalarning sintezlanishi va gidrolizlanishi, moddalarning hujayra membranasi orqali tashilish, harakat faolligi, fotosintezda yorug'lik energiyasining o'zlashtirilishi singari bir qator biologik jarayonlar-energiyaning transformasiyalanishi evaziga amalga oshib, termodinamikaning birinchi muqaddimasi, ya'ni energiyaning saqlanish qonuniga bo'ysunadi. Termodinamikada energiya balansi sistemaning oxirgi va dastlabki holatlarini solishtirish orqali baholanadi. Shuning uchun birinchi qonun vaqt ko'rsatkichlarini e'tibordan chetda qoldiradi. Termodinamikaning birinchi qonuniga binoan sistema tomonidan tashqi muhitdan yutilgan issiqlik uning ichki energiyasini o'zgartirish va sistemaning tashqi kuchga qarshi bajargan ishga sarflanadi. Termodinamikaning ikkinchi muqaddimasi, izolirlangan sistemalarda hamisha oshib, muvozanat qaror topganda o'zining eng yuqori (maksimal) qiymatiga erishishga intiluvchi entropiya tushunchasini kiritadi va shuning uchun ikkinchi qonun entropiya haqidagi qonun nomi bilan ham yuritiladi. Entropiya haqidagi mazkur qonun izolirlangan sistemaning muvozanatga erishish yo'lidagi evolyutsiyasining mezoni bo'lib ish beradi. Tabiatda amalga oshib turadigan jarayonlarning energiyaviy boshqarilishini belgilab beruvchi mazkur qonunlarning maqomi haqida Edmen tomonidan berilgan ta'bir e'tiborga loyiqdir ya'ni «Tabiiy jarayonlarning bahaybat korxonasida entropiya-barcha ishlarning xarakteri va amalga oshirilish yo'llarini oldindan belgilab beruvchi direktor lavozimini egallasa, energiyaning saqlanish qonuni- faqatgina kirim va chiqimlarni muvozanatga keltirish bilan shug'ullanuvchi muhosaba lavozimini egallaydi». Ma'lumki, o'simlik organizmlarining hayot faoliyati energiyaning uzluksiz o'zlashtirilishi natijasida sodir bo'ladi. Quyosh energiyasi fotosintez davomida,

o'simliklar tomonidan organik moddalarda mujassamlangan kimyoviy energiyaga aylantiriladi. Hosil bo'lgan organik moddalar oksidlanishining ekzergonik jarayonlari, ya'ni dissimilyasiya tirik sistemaning energiya manbaiga aylanadi. Dissimilyasiyaning ikki turi mavjud bo'lib, ular nafas va achish jarayonlaridir. Biologik muhim moddalarning organizmda hosil bo'lishi yoki endergonik reaksiyalar, energiyaning sarf etilishi bilan kechadi. Bularga fotosintezni misol qilish mumkin. Tabiatda mavjud barcha organizmlar energiyani iste'mol qilish manbalariga qarab, uch guruhga bo'linadi. 1. Xlorofilli o'simliklar (yashil o'simliklar) guruhi. Bular energiya manbai sifatida yorug'lik kvantlaridan (fotonlaridan) foydalanadi. 2. Geterotrof organizmlar (odam va hayvonlar). Bu guruh, energiya manbai sifatida, yashil o'simliklar tomonidan quyosh energiyasi hisobiga sintezlangan organik moddalardan (uglevodlar, lipidlar, oqsillardan) foydalanadi, ya'ni ular organik birikmalarning organizmda oksidlanishi natijasida ajralib chiqadigan energiya hisobiga yashaydi. 3. Mikroorganizmlar guruhi. Ushbu guruh uchun energiya manbai bo'lib anorganik va ayrim organik moddalarning oksidlanishi natijasida ajralib chiqadigan energiya ish beradi. O'simlik va boshqa tirik organizmlarda amalga oshadigan modda va energiya almashinish jarayonlari fizika va kimyo qonunlariga to'la bo'ysinadi. Shuning uchun tirik sistemalarga ushbu qonunlar va o'lardan kelib chiqadigan xulosalarni to'la qo'llash mumkin. Shular asosida dastlab, kimyoviy jarayonlar termodinamikasi va keyinchalik biologik jarayonlar termodinamikasi shakllangan. Klassik termodinamika sistemada mavjud yoki sistema tomonidan yutilgan issiqlik energiyasining ishga aylanishini miqdoriy baholash va jarayon yo'nalishini aniqlash bilan shug'ullanadigan fan. Termodinamikada energiyaning kimyoviy, issiqlik, mexanik va elektr turlari bilan ish ko'riladi. Kimyoviy jarayonlar termodinamikasi esa, kimyoviy reaksiyalar davomida sodir bo'ladigan energiya o'zgarishi, reaksiyalarning energiyaviy

samaradorligi, reaksiyalarning yunalishi va amalga oshishi shartlari kabi masalalalar bilan shug'ullanadi. Termodinamik sistema-bu ko'p sonli zarrachalardan tashkil topgan, sirt yuzalari bilan tashqi muhitdan ajralib turuvchi har qanday real borliqdir. Termodinamikada «sistema» tushunchasi keng qo'llaniladi. Termodinamikada qo'llaniladigan sistema tushunchasi, kattalik, zichlik, harorat, bosim, rang, magnit va elektr maydon kabi ko'rinishlar bilan xarakterlanadi. Sistemalar umuman gomogen va geterogen bo'lib, geterogen sistema ikki yoki undan ko'p fazalardan tashkil topgan holda sirt yuzlari bilan bir-biridan ajralib turadi. Termodinamika sistemalarni ochiq va yopiq ikki guruhga bo'ladi. Yopiq sistemalar o'z navbatida berk va izolirlangan sistemalar deb ikki guruhga ajratiladi. Berk sistemada o'zgarishlar sodir bo'lganda uning massasi o'zgarmaydi, ammo u tashqi muhit bilan modda va energiya almashinadi. Izolirlangan sistemalar tashqi muhit bilan na modda, na energiya almashishda bo'ladi. Bu xil sistemada yuz beradigan o'zgarishlar, oxirgi natijada sistemani termodinamik muvozanat holatiga olib keladi. Bunday holatda sistema ish bajarish xossasidan mahrum bo'ladi. Ochiq sistemada esa, yuz bergan o'zgarishlar natijasida uning massasi va energiyasi o'zgaradi ya'ni yo kamayadi yoki ko'payadi. Ochiq sistema-bu shunday bir sistemadirki, u har doim tashqi muhit bilan modda va energiya almashinuvida bo'lib turadi. Shu jihatdan qaraganda o'simliklar ham ochiq sistemalar jumlasiga kiradi. Agar sistemaning tarkibi va xossalari vaqt davomida o'zgarmasa, sistemaning bunday holati uning «statsionar holat» deb ataladi. Ochiq sistemaning statsionar holati kimyoviy reaksiyalarni tasvirlashda ishlatiladigan kimyoviy muvozanat tushunchasiga o'xshab ketadi, ya'ni muvozanat ham vaqt davomida o'zgarmasdan qoladi. Ammo undan farqlanadi ham, chunki statsionar holatdagi sistema ish bajarish xususiyatiga ega. Kimyodan ma'lumki, qaytar reaktsiyalar amalga oshganda reaksiyalar tezliklarining o'zaro tenglashib qolish holati kimyoviy muvozanat deb ataladi. Qaytar reaksiyada to'g'ri reaktsiya chapdan o'nga qanday tezlik bilan amalga oshsa

teskari reaksiya ham shunday tezlik bilan amalga oshadi va oxirida kimyoviy muvozanat qaror topadi. Kimyoviy muvoznat, muvozanat konstantasi bilan xarakterlanadi. Termodinamikaning birinchi qonuni. Bu qonun, aslida, energiyaning saqlanish qonuni bo'lib, uni Gelmgolts (1847) birinchi bor ifodalab bergan. Energiyaning saqlanish qonunidan kelib chiqadiki, massa energiyaga aylana oladi, energiya esa massaga mutanosib bo'lib, A. Enshteyn (E=mc 2 ) tenglamasiga ko'ra, birinchi qonun mohiyatan ish va issiqlikning ekvivalentligi haqidagi qonundir. Demakki, energiya bir turdan ikkinchi bir turga o'ta oladi. Tenglamaga ko'ra, 1g massa 9·10 20 erg energiya birligiga aylanishi mumkin. Demak, ichki energiya (E) faqat issiqlikga yoki bir vaqtning o'zida, ham issiqlik ham ishga ham aylanishi mumkin. Boshqacha aytganda, energiya yo'qolmaydi va yo'qdan bor bo'lmaydi. U, faqat, ekvivalent miqdorda, bir turdan ikkinchi turga aylanishi mumkin. ΔE=E sub E ma х = Q-W bu erda: ΔE-sistema ichki energiyasining o'zgarishi, E ma х -mahsulotning ichki energiyasi, E sub -substratning ichki energiyasi, Q-tashqaridan olingan issiqlik energiyasi, W-sistema bajargan ish. Termodinamikaning ikkinchi qonuni. Klauzius tomonidan aytilgan fikrga ko'ra, issiqlik issiq jismdan sovuq jismga uzatiladi va buning aksi bo'lishi mumkin emas. Bunday hol, ya'ni issiqlikning sovuq jismdan issiq jismga uzatilishi faqat, tashqaridan sistema ustida ish bajarilgandagina kuzatilishi mumkin. Shu tarzda termodinamikaning ikkinchi qonuni kashf etildi. Ikkinchi qonunga binoan, tabiatdagi barcha sistemalar, o'z-o'zidan o'zgarib, termodinamik muvozanat holatiga intiladi. Masalan, suv yuqoridan pastga qarab oqadi; eruvchi modda eritma hajmida bir tekis taqsimlanadi; tirik organizmlar ham ma'lum davrdan so'ng, o'z-o'zidan inqirozga yuz tutadi. Aynan mana shunday holni tasvirlash maqsadida termodinamikaga entropiya tushunchasi kiritilgan. Entropiya (ichki o'zgarish)-klassik termodinamikada entropiya o'zgarishi izolirlangan sistemalar uchun quyidagi ko'rinishda tasvirlanadi Sq Q/T ya'ni

entropiya o'zgarishi keltirilgan issiqlikning sistema haroratiga bo'lgan nisbatidan iborat bo'lib, qaytmas jarayonlarda oshib maksimumga intiladi. Qaytar jarayonlarda esa entropiya o'zgarmaydi. Entropiya sistemaning muvozanatga yaqinlashish o'lchovi sifatida ishlatiladigan muhim parametr bo'lib sistemaning holat ko'rsatgichi sifatida ish beradi va entropiya birliklarida (E q kJ, ·K -1 ) ifodalanadi. Bulardan tashqari ikkinchi qonun, bir vaqtning o'zida entropiya va haroratning termodinamik shkalasi hamdir. Muz eriganda uning entropiyasi oshadi, chunki uning strukturasi buziladi. Demak sistemaning energiyasi kamayganda uning entropiyasi oshadi. Masalan, kristall (muz) holatdagi suvning entropiyasi-11,5 e.b, suyuq suvniki-16,75 e.b bo'lsa, gaz (bug') holatidagi suvniki esa-45,11 e.b. tashkil etadi. Organizmlar uchun, entropiyaning oshishi bilan kechuvchi jarayonlarning, uning kamayishiga olib keluvchi (almashish) jarayonlar bilan birgalikda kechishi holi va ularning oxirgi natijada, o'zaro tenglashishidan iborat hol, ya'ni statsionar holat xarakterlidir. Ichki energiyaning kamayishi va entropiyaning oshishi, erkin energiyaning kamayishiga olib kelsa, ichki energiyani oshishi va entropiyani kamayishi esa erkin energiyani oshishiga olib keladi. Bunday hol biologik sistemalarda yaqqol kuzatiladi, ya'ni ularning massasi va energiyasi oshishi yoki kamayishi mumkin. Dastlab, yer yuzida hayot paydo bo'lgunga qadar, Quyoshdan kelgan erkin energiya, befoyda, issiqlik va nurlar ko'rinishida tarqalgan. Keyinchalik, yerda hayot paydo bo'lishi bilan, tirik sistemalar quyosh erkin energiyasining ma'lum bir qismini yutib, o'z faoliyatini davom ettirgan va qolgan qismini sochib muhitga tarqatgan. Shunday qilib, evolyutsiya davomida yer kurrasida, tirik organizmlardan iborat statsionar sistema erkin energiyaning bir qismiga ega bo'ldi va uni biosfera doirasida ushlab qolish imkoniga erishdi.

Hujayraning energetik sikli, energiyaning qayta o'zgartirishi va adenilat sistemasi Barcha tirik organizmlar, energiya manbalariga qarab avtotrof va geterotrof deb ikki guruhga bo'linadi. Avtotroflar (yashil o'simliklar) anorganik moddalar: CO 2, H 2 O va quyosh energiyasidan foydalanib, fotosintez jarayonida, glyukoza sintezlaydi. So'ngra avtotroflar glyukoza energiyasi evaziga turli xil murakkab organik moddalar hosil qiladi. Geterotroflar (hayvonlar) esa energiyani avtotrof organizmlarda sintezlangan har xil oziqa moddalardan (uglevodlar, oqsillar, yog'lar) oladi. Geterotrof organizmlarda organik moddalar tarkibidagi energiya, asosan, aerob nafas jarayonida ajralib chiqadi va mazkur energetik sikl H 2 O va CO 2 hos il bo'lishi bilan o'z yakuniga etadi. Yashil o'simliklar ham o'ziga zarur energiyani o'z xloroplastlarida sintezlangan oziqa moddalarini nafas zanjirida sarflash yo'li bilan ajratib oladi. Ko'rinib turibdiki, o'simlik hujayralarida avtotrof va geterotrof jarayonlari birgalikda kechadi. Tabiatda shunday bakteriyalar mavjudki, ular anorganik moddalarni oksidlab, ajralgan energiya hisobiga, organik moddalar sintezlaydi. Bu jarayon xemosintez deb ataladi. Energiyaning qayta o'zgartirilishi. Ma'lumki, oziqa moddalarining kimyoviy potensiali (energiyasi) molekulalar va atomlar o'rtasida mavjud kovalent va makroergik bog'larda jamlangan. Masalan, oqsillar tarkibidagi peptid bog'lari yoki efir bog'lari gidrolizlanganda bir molekula modda hisobiga ~3000 kal energiya ajralib chiqadi. Glyukoza tarkibidagi C, H va O atomlari o'rtasidagi bog'larda esa, bir molekula hisobiga, 686000 kal potentsial energiya mujassamlangan bo'lib, u glyukozaning oksidlanish jarayonida ajralib chiqadi: Ushbu energiya o'simlik hujayralarida ham, hayvon hujayralaridagi kabi, birdaniga emas, balki, pog'onoma-pog'ona amalga oshadigan, oksidoreduktazalar ishtirokida kechadigan, fermentativ reaktsiyalar davomida ajralib chiqadi.

Oziqa moddalarining oksidlanishi natijasida (ekzergonik reaktsiyalarda) ajralib chiqadigan energiyaning faqat bir qismigina issiqlik tarzida ajraladi, qolgan qismi esa, yangidan sintezlangan moddalar tarkibiga o'tib kimyoviy energiyasiga aylanadi. Bu energiya hisobiga, hujayra bir qator ishlarni bajaradi: a) kimyoviy ish-yangi molekularning (oqsil, uglevod va yog'lar) sintezi; b) mexanik ish -(hujayraning bo'linishi, muskul qisqarishi); v) osmotik ish-moddalarning osmotik yoki ion gradientiga qarshi yo'nalishda faol tashilishi; g) elektr ish-membrana elektr potentsiallari farqining hosil qilinishi va ushlab turilishi; d) sekretsiya-har xil hujayra shiralarining ajratilishi; e) biolyuminestsentsiya-sovuq yorug'lik nurining tarqatilishi; Yuqorida sanab o'tilganlardan faqat, “a” tip reaksiyalarda, oziqa moddalar energiyasi kimyoviy bog'lar energiyasiga aylanadi, qolganlari esa, energiyaning boshqa turlariga aylanadi. Tirik organizmlarda amalga oshadigan energiya almashinish jarayonlarida adenilat sistemasi markaziy o'rin egallaydi. ATF-termodinamik beqaror birikma bo'lib, u, ADF yoki AMF hosil qilish yo'li bilan gidrolizlanadi. ATF molekulasidagi pirofosfat bog'lari (fosfoangidrid), ADF bilan N 3 PO 4 birikishi natijasida hosil bo'ladi. Bu xil fosforillanish reaktsiyasi xloroplastlar, mitoxondriyalarning ichki membranalarida va ba'zi bir bakteriyalar tsitoplazmatik membranalarida amalga oshadi. AMF ni ADF ga aylanishi, fosforil -P-O- guruhining ATF dan AMF ga ko'chirilishi yo'li bilan amalga oshadi. Bu reaksiyani barcha hujayralarda uchrovchi, adenilatkinaza fermenti katalizlaydi. Metsler sxemasiga ko'ra AMF ning ATF ga aylanishi qo'yidagicha tasvirlanadi.

O'xshashlar

Bioenergetikaning asosiy tushunchalari

Mexanik va asosiy to’qimalar

Asosiy ekologik omillar va ularning

Tabiatshunoslik darslariga qo’yiladigan asosiy talablar

O’simliklarda asosiy makroelementlarning fiziologik ahamiyati