Mikroorganizmlarning morfologiyasi va ultrastrukturasi - Biotexnologiya - Referatlar

Mikroorganizmlarning morfologiyasi va ultrastrukturasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

34.5166015625 KB

Ko'chirib olish

Mikroorganizmlarning morfologiyasi va ultrastrukturasi Reja: 1.Bakterial hujayraning kimyoviy tarkibi 2. BakteriyaJarning morfologiyasi va tuzilishi 3.Mikroorganizmlarning morfologiyasi (tashqi tuzilishi)

Bakterial hujayraning kimyoviy tarkibi Baktertya (lot. bacteria — tayoqcha) xlorofilsiz bir hujayrali bakteriyalar, o'zining biologik xususiyatiga ko'ra prokarioUarga kiritiladi. Bakteriyaning o'lchami mikrometrlarda (mkm) o'lcha-nadi. Ko'pchUik bakteriyalarning hajmi 0,2 —10 mkm ga to'g'ri keladi. Bakterial hujayraning kimyoviy tarkibi — azot 8—15%, uglerod 45-55%, kislorod 30%, vodorod 6-8% dan iborat. Mikroorga-nizmlar turli elementlar va ularning birikmalari: oqsil, nukleo-proteid, uglevod, Upid, glutsidolipid, glutsidolipid-proteid kom-pleksi, nuklein kislotalar, fermentiar va vitaminlami sintez qilish xususiyatiga ega. Suy. Bakteriyalarning turiga qarab, ularning sitoplazmasida o'rtacha 75—85% atrofida suv saqlanadi, masalan, ichak tayoqchasi (E coif), difteriya, mikobakteriya (sil tayoqchasi), vabo vibrioni va h.k. Sporali mikroorganizmlarning sporasida esa suvning kon- sentratsiyasi 40—50% gacha bo'ladi. Suvning miqdori hujayraning asosiy tarkibini hosil etadi, u erkin va bog'langan holatda bo'lib, bog'langan suv sitoplazmaning struktura dementi hisoblanib, unda eritish xususiyati yo'q. Erkin suv kolloidlar uchun dispers muhit, kristall moddaiar uchun crituvchi, vodorod vagidroksil ionlarning manbayi, kimyoviy reaksiyalarning qatnashuvchisi sifatida ishtirok etadi. Mineral moddaiar. Bakteriya hujayrasi tarkibiga mineral modda- lardan: fosfor, oltingugurt, natriy, magniy, kaliy. kalsiy, temir, xlor va boshqalar hamda mikroelementlardan molibden, kobalt, bor, marganes, rux, mis va boshqalar kiradi. Bakteriya hujayrasiga oziq modda bilan kirgan elementlar qumq massasining 2— 14% ni yuqorida qayd etilgan elementlar tashkil etadi. Bakteriya moddala- rining quruq massasi oqsil, nuklein kislota, uglevod, lipid va boshqa birikmalardan iborat. Oqsil. Sitoplazmada va nukleoidda, sitoplazmatik membranada va hujayraning boshqa qismlarida tarqalgan oqsil bakterial hujayra- ning quruq massasining 50-80% ini tashkil etadi. Oqsilning tar- kibida nukleoprteidlar va prostetik guruh mayjud. Oqsilning ikkin- chi qismini lipoproteidlar tashkil etadi. Prostetik guruh sifatida

moy (lipid, lipoidlar) ishtirok etadi. Lipoproteidlar yarim suyuq konsistensiyali bo'lib, hujayrada kiritma shaklida bo'ladi. Lipo proteidlar sitoplazmaning yuzasida bakterial hujayraga modda-larning kirishini boshqarib turuvchi membranalarni hosil etadi. Mikroorganizmlar hayotida oqsil tarkibli fermentlar (enzimlar va koenzimlar) biologik katalizator sifatida bakterial hujayrada alohida rol o'ynaydi. Fermentlar tarkibida prostetik guruh mavjud. Fer-mentning oqsilh qismi uning xususiy harakatini, prostetik guruhi esa kimyoviy reaksiyalarini boshqarib turadi. Nuklein kislotalar. Nuklein kislotlarning miqdori bakteriyaning turiga, oziqasiga bog'liq. Bakterial hujayrada RNK 3 xilda: ribosoma RNK, transport RNK, matritsa RNKholidauchraydi. Ribosoma RNK ribosoma tarkibiga kiradi, transport RNK ribosomaga amino- kislotalarni tashiydi, matritsa RNK polipeptid zanjirda amino- kislotalar joylashishi tartibini ta'minlaydi. DNK adenin, guanin, sitozin, timin, fosfat kislota, dezoksiri- bozadan iborat. RNK adenin, guanin, sitozin, uratsil, fosfat kislota, ribozadan iborat. Uglevodlar. Bakteriyada uglevod va ko'p atomli spirtlarning miqdori quruq massaga nisbatan 12—18% bo'lib, uglcvodning aso- siy massasini erkin va bog'langan oqsildagi polisaxaridlar kompleksi tashkil etadi. Ularga: 1) ko'p atomli spirt; 2) alikozit; 3) poliozidlar; 4) nitral oligopoliozid; 5) nordon poliozidlar; 6) oligo- va poliozidlar kiradi. Polisaxaridlar. Ko'pchilik mikroo^anizmlarning polisaxaridlari dekstrin (fruktozan) sellulozadan iborat. Ba'zi mikroorganizmlarda (mikobakteriya, sil) geksozaminlar bo'lib, gidrolizda monosaxa- ridlarga, aminosaxaridlarga va aminokislotalarga parchalanadi. Kis- lotali gidrolizda polisaxaridlardan galaktoza, glukoza va boshqalar hosil bo'ladi. Lipidlar. Bakterial hujayrada quruq massaga nisbatan lipidlar 10% ni tashkil etadi. Bakterial lipidlar erkin moy kislotasi (26— 28%), neytral moy va fosfolipidlardan iborat. BakteriyaJarning morfologiyasi va tuzilishi

Bakteriyalarning turli: sharsimon, tayoqchasimon, vibrion shaklidagi (sal bukilgan), spiralla, spiroxeta, shoxlangan, mitselli va hokazo ko'rinishiari mavjud (1-rasm). Bakteriya tuzilishi jihatida 1-rasm. Bakteriyalarning tuzilishi: 1 — plazmatik membrana; 2 — nukleoid; 3 — lilakoid; 4 — uglevodlar donasi: 5 — moy tomchilari; 6 - oltingugurt kiritmalari; 7 — polifosfal donasi; 8 — zaxira moddalar; 9 ~ gazli pufakchalar; 10 — mezosoma; 11 — qobiq; 12 — kapsula; 13 ~ xivchinlar; 14 — sorg'ichlar. Prokariollar — gaploid organizmlar, odatda, ularda bitta gen mavjud bo'lib, sitoplazmadan maxsus membrana bilan ajralmagan, ularda mitoxondriya va Goldji apparati yo'q. Bakteriya qobiq, sito- plazma, nukleoid, har xil kiritmalar va boshqalardan iborat. Nukleoid (nukieoplazma, karioplazma) DNK yoki RNK dan iborat bo'lib, yuqorida aytilganidek, sitoplazmadan membarana bilan ajralmagan. Bakteriya nukleoidi zamburug' yadrosidan o'sim- lik, hayvon hujayrasi tuzilishi va funksiyasi jihatidan farq qiladi. Bakteriya ko'k-yashil suvo'tlari nukleoidi DNK fibrillalaridan iborat bo'lib, difluzion xaraktcrga ega. DNKning diametri 3—5 nm. Yopiq elak ko'rinishida bo'ladi. U sitoplazmaning markazida joylashgan bo'lib, sitoplazmatik membrana, mezosoma va polisomalar bilan aloqada turadi. Bakteriya finch holatda bo'lsa, nukleiod 1 ta, bo'li-nish oldidan esa 2 ta, logarifm fazasida 4 va undan ko'p nukleiod- larga ega bo'ladi. n o'simlik Bakteriya sitoplazmasi kolloidlarning dispers muhiti bo'lib, suv, oqsil, uglevod, lipid, mineral birikmalar va boshqa moddalardan iborat. Bakterial sitoplazma harakatsiz 60% RNK va 40% pro-teindan iborat bo'lgan

ribonukleoproteid bo'lib, membranaga birikkan. Sitoplazmatik genetik strukturaga ega bo'lgan plazmidiar mavjud. Sitoplazmada ribosomalar volyutin, lipoprotcidlar, glikogen, granuleza, oltingugurt, kalsiy va boshqalar mavjud. Bakteriya sitoplazmasida vakuolalar mavjud bo'lib, unda suvda erigan mineral moddalar bo'ladi. Vakuola tarkibi lipoproteiddati iborat bo'lgan membrana (tonoplast) bilan o'ralgan. Vakuolalarning soni 6 tadan 10 tagacha bo'lib, o'sish paytida 20 tagacha yetadi. Bakteriya qobig'i sitoplazmatik niembranadan, hujayra devo-ridan, kapsula qavatidan iborat. Sitoplazmatik membrana hujayra devorining ichki yuzasiga yopishgan bo'lib, qalirdigi 5—7,5 nm bo'ladi. Sitoplazmatik membrana 3 ta qavatdan: lipid, protein, lipoprqteindan iborat. Lipoprotein oz miqdorda uglevod va boshqa birikmalardan iborat. Sitoplazmatik membrananing yuza qismida ba'zi bir jarayonlarda ishtirok etuvchi fermentlar joylashgan. Inva- ginatsiyada sitoplazmatik membrana mezosomalarni hosil qiladi. Sitoplazmatik membranalar orqali yuzlab har xil rcaksiyalar o'tib turadi. Mezosoma hujayraning bo'linishida va hujayra devorining hosil bo'lishida ishtirok ctadi. Bakteriya hujayrasining devori 10— 35 nm qalinlikka ega. Hujayra devorining asosini peptidoglika (mursin) qavati tashkil qiladi. Grammusbat baktcriyaning devorida teyxo kislotasi bilan glu- kopeptid qavati mavjud. Teyxo kislotasining vazifesi hujayra devori yuzasidagi kationlarning yuqori konsentratsiyasini va magniy ionlari aloqasini saqlashdan iboratdir. Magniy ionlari hujayra devoriga turg'unlik berib turadi. Grammusbat bakteriyalarning hujayra va hayvon hujayrasidan farq qiladi devori teyxo kislotasini saqlovchi murein qavatidan va M-protein va glukopeptiddan iborat. Murein hujayra devoriga (rigidlik) qattiqlik (mustahkamlik) xususiyatini beradi. Grammanfiy bakte-riyaning devori 3 ta qavat: tashqi (lipopolisaxarid), o'rta (lipopro tein) va ichki (glukopeptid)dan iborat. Bakteriyalarda, aktinomitsetlarda, ko'k-yashil suvo'tlarida hujayra devori mavjud. Mikoplazmalarda hujayra devori yo'q. Hujayra devorining bo'lishi bakteriyaning aniq shaklda turishiga yordam beradi. Hujayra devoridagi asosiy

polimer mukopeptiddir. U devorning mustahkamligini ta'minlaydi. Mukopeptidni sitoplaz- matik membranadan ajratib olish mumkin. Hujayra devori bakte-riyani tashqi muhit omillarining zararli ta'siridan saqlaydi va bak teriyaning o'sishi va bo'linishida ishtirok etadi. Ba'zi bakteriyalarda hujayra devori bo'lmaydi va ular protoplastlar deyiladi. Protoplastlar shar shaklida bo'lib, ular bo'linish, nafas olish, oqsil, nuklein kislota, fermentlami sintezlash va spora hosil qilish xususiyatlariga ega. Ular osmotik bosimning o'zgarishiga, mexanik ta'sirlarga, aeratsiyaga sezgir. Hujayra devorining tarkibini sintezlash xusu- siyatiga ega emas, aktiv harakat qilmaydi. Lizotsimning yoki boshqa omillaming ta'sirida hujayra devori qisman eriydi, grammanfiy bakteriyalar hujayralarining tayoqchasimon shakli doirasimon shaklga o'zgarishi mumkin. Kapsula. Bakteriya kapsulasi polisaxarid, mukopolisaxaridlardan iborat. Kapsula hujayraning muhim qismi emas, shu sababli fer-mentlar ta'sirida bakteriyaga zarar qilmasdan uni olib tashlash mumkin. Ba'zi saprofit bakteriyalarda umumiy kapsula hosil bo'ladi va u zoogleya deb ataladi. Ko'pchilik bakteriyalar xivchinlarga ega. Ular bu xivchinlar yordamida harakatlanadilar. Bakteriyalar xivchinlarining hujayraning qaysi qismida joylashishiga qarab quyi- dagi guruhlarga bo'linadilar: 1. Monotrixlar - bakteriya hujayrasining bir uchida bitta xiv-chin bor. 2. Lofotrixlar — hujayraning bir uchida xivchinlar to'plami mavjud bo'ladi. 3. Amfitrixlar — hujayraning ikki uchida ikki to'plam xivchin bo'ladi. 4. Peritrixlar — hujayraning hamma tomoni xivchin bilan o'ral- gan bo'ladi. Xivchin bakteriyada motor vazifasini bajaradi va ularning soni, uzunligi bakteriyaning xususiyatiga bog'liq. Xivchinning tarkibi flagellindan iborat. Bakteriyalarning harakati taksis deyiladi. Uning qaysi omilga nisbatan harakatiga ko'ra ular turlicha nomlanadi, masalan, xemotaksis (kimyoviy moddalarga nisbatan havocha), aerotaksis, fototaksis (yorug'likka nisbatan). Xivchinlardan tashqari, bakteriyalarda fimbriy va pililar ham mavjud. Fimbriylar xivchinlarga nisbatan uzun va ingichka, uzunligi 0,3—4 ; mkm, eni 5—10 nm bo'lib, soni 1000 gacha yetib boradi. Fimbriylar bakteriyaning substratga yopishishini ta'minlaydi. Pili esa jinsiy fimbriy bo'lib, ichi bo'sh kanaldan iborat.

Bu kanal orqali bakteriya konyugatsiyada qatnashayotgan boshqa bir bak teriyaga genetik axborotni yetkazadi. Spora hosil bo'lishi. Spora dumaloq yoki oval shaklda bo'lib, mikroorganizmlarning evolutsiyasida muayyan bir turning saqla-nishi uchun xizmat qiladi. Sporalar bakteriyalarni tashqi noqulay omillardan saqlab, ular yordamida bakteriyalar ko'payishi mumkin. Ko'pincha tayoqchasimon bakteriyalar spora hosil qiladi va ular batsilla deb nomlanadi. Spora hosil bo'lishi to'rt bosqichdan iborat: 1. Tayyorlanish bosqichi. 2. Spora oldi bosqichi. 3. Qobiq hosil bo'lish bosqichi. 4. Yetilish bosqichi. Batsillalarning noqulay sharoitga tushishi bilan hujayraning ichki struklurasida o ' zgarishlar hosil bo ' lib , malum bir qismidagi protoplazma quyuqlasha boshlaydi va spora oldida membrana tash - kil topadi , so ' ngra shu joy , zich va bir necha qavatli qobiq bilan o ' raladi . Hujayraning qolgan qismi esa asta-sekin yemiriladi va spora yetiladi. Shunda uning hajmi vegetativ shaklli milaobning hajmiga ko'ra o'n baravar qisqaradi. Bakteriyalaming spora hosil qilishida bir qancha tiplar mavjud: ular oddiy-batsilyar tipda bo'lsa, spora hosil qilgan bakteriyaning shakii o'zgarmaydi, masalan, Вас .megaterium Klotridial tipda spora hosil qilganda В hujayra shakii dugsimon (romb) shakiiga o'xshash bo'ladi, masalan, moy kislotali bakteriya. Ularning yana plektridial tipda spora hosil qilishi uchraydi. Bakteriya hujayrasining shakii baraban tayoqchasi ko'ri-mshini oladi. Shu tariqa bakteriya hujayrasi 18—20 soatda sporaga aylanadi. Sporalar bakteriya hujayrasining turli yerlarida joylashishi mumkin. U hujayraning o'rtasida o'rnashsa, markaziy spora, bir uchida bo'lsa, terminal spora, bir uchiga yaqin joylashsa sub-terminal spora deb ataladi. Sporalarning joylashishi laboratoriyada mikroblarning turini aniqlashda katta ahamiyatga ega. Har xil mikrob turlarining sporalari turli shaklda bo'ladi. Ular sharsimon, cho'zinoq (oval)

shaklda bo'ladi. Sporalar ekzina (tashqi) va intina (ichki) qavatlardan iborat bo'lib, ekzina qavati sitoplazmani tashqi omillardan himoya qiladi. Intina esa sporaning o'sib chiqishiga yordam beradi. O'sish davriga o'tishda sporaning bir qutbidan yoki markazidan hujayra o'sa boshlaydi. Hujayra sporaning bir qutbidan chiqsa qutbli, o'rta qismidan chiqsa ekvatorial o'sish deb ataladi. Spora hosil qilish jarayoni turg'un hodisadir. Biroq batsillalar zaharli moddalar ta'siriga uchrasa, noqulay sharoitga tushib qolsa, yuqori haroratda o'stirilsa yoki sun'iy oziq muhitlariga ko'p marta takrorlab ekilsa, sporalar hosil qilish. Mikroorganizmlarning morfologiyasi (tashqi tuzilishi) Mikroorganizmlarning shakii ham, o'lchamlari ham doimiy emas. Ularning bu o'zgarishlari modifikatsion bo'lib, nasldan-naslga berilmaydi. Tashqi sharoit nisbatan turg'un bo'lsa, ularning evoiutsion jarayon natijasidagi shakii saqlanib qolinadi. Tashqi ko'ri-nishi jihatidan bakteriyalar 4 ta ko'rinishda bo'ladi: sharsimon (kokklar), tayoqchasimon (bakteriyalar, batsillalar, klostridiylar), buralgan (vibrionlar, spirillalar, spiroxetalar), ipsimon (xlamido-bakteriyalar). Kokklar (lot. coccus — don, sharsimon mikroorganizm) shar simon, ellipissimon, burchaksimon, lansetsimon shakllarda bo'lib, joylashishiga, bo'linishiga va biologik xususiyatiga ko'ra, mikro-kokklar, diplokokklar, streptokokklar, letrakokklar, sarsinalar, stafilakokklarga bo'linadi (3-rasm). Mikrokokklar (lot. micrococcus) yakka, juft yoki tartibsiz joy-lashgan hujayralardan iborat (4-rasm). Ular havo, suvda saprofit tarzda hayot kechiradigan mikroorganizmlardir (masalan, M. roseus va boshqalar). Diplokokklar (lot. diplococcus- qo'shaloq) bitta tekslikdabo'li-nib, juft kokklami hosil etadi (5-rasm). Diplokokklarga minigokokk — meningitning qo'zg'atuvchisi, gonokokk — gonareya qo'zg'atuv-chisi kiradi. Streptokokklar bitta tekislikda har xil uzunlikdagi zanjirni hosil qilib joylashadi

(6-rasm). Patogen streptokokklar odamda har xil kasalliklarni keltirib chiqaradi. Tetrakokklar (yunon. tetra - to'rtta) bir-biriga nisbatan 2 ta perpendikular tekislikda bo'linadi. Odamda kasallik qo'zg'atuvchi sifatida kam uchraydi. Sarsina (lot. sarcio — bog'langan) sharsimon shaklda bo'lib, ular bir-biriga nisbatan 3 ta perpendikular tekislikda joylashadi (7-rasm). Ular havoda ko'p uchraydilar. Kasallik qo'zg'atuvchi sifatida qayd qilinmagan. Stafilakokklar (lot. staphylococcus — shingilsimon joylashgan kokklar). Har xil tekislikda, bir-biriga nisbatan tartibsiz joylashgan bo'ladi (8-rasm). Ba'zilari odam va hayvonlarda kasallik keltirib chiqaradi. Masalan, Shoph. aureus. Tafoqchalar. Tayoqchasimon bakteriyalar 3 guruhga: bak-teriyalar, batsillalar va buralgan klostridiylarga bo'linadi. Bakte-riyalarga spora hosil qilmaydigan tayoqchasimon mikroorganizmlar kiradi (dizenteriya, difteriya, sil va boshqalar). Batsillalarga (lot. bacillus - tayoqcha) va klostridiyalar (lot. closter - urchuq) spora hosil qiluvchi mikroorganizmlar kiradi (qoqshol, kuydirgi). Tayoq chasimon bakteriyalar shakl jihatdan qisqa (tulyaremiya), uzun (kuydirgi), buralgan va o'tkir uchli (fuzobakteriyalar) bo'ladi. Buralgan shaklli bakteriyalar. Bu guruhga vibrionlar, spirillalar, spiroxetalar kiradi. Vibrionlar (lot. vibrio — cgilaman) buralgan hujayralar bo'lib, vergul ko'rinishida shakllangan bo'ladi (9-rasm). Spirillalar (lot. spira — qiyshaygan) o'zida bakteriyalarning buralgan shakllarini namoyon etadi. Ipsimon bakteriyalar (oltingugurt, temir bakteriyalari) ko'lmak suvlarda ko'proq uchraydi. Patogen turlari yo'q. Mikroorganizmlarda polimorfizm hodisasi kuzatiladi. Ularda rivojlanishning qaysi bosqichida bo'lishiga qaramasdan har xil shakl- larda individual o'zgarish kuzatuadi. Ular juda ham plastik, tashqi muhitning har xil omillari: harorat, oziqa muhiti, tuzlarning kon- sentratsiyasi, muhitning kislotaliligi, metabolizm mahsulotlari, orga- nizmning ingibitorlari va boshqalar ta'sirida shakllarini oson o'zgar- tiradilar.

Miksobakteriyalar (shilimshiq bakteriyalar) bakteriyalarning eng yuksak shakllari bo'lib, ko'pchiligida takomillashgan yadro uchray di, ba'zilari ipsimon, ba'zilari kokklarga o'xshab ketadi (10-rasm). Bularaing hujayra po'sti elastik bo'lganligi uchun harakatlana oladi va tana tuzilishini o'zgartiradi. O'zi ajratgan suyuqhk yordamida harakatlanadi, xivchinlari yo'q hujayrasi ikkiga bo'linib yoki o'r-tadan to'siq hosil qilib ko'payadi va meva tana hosil qiladi. Ular meva tanasiga qarab tizimga solinadi. Qattiq oziqa muhitida bak teriyalar koloniyasiga o'xshash koloniya hosil qiladi. Nursimon bakteriyalar oqar suvlarda va tuproqda uchraydi (11-rasm). Ko'pchiligi saprofit bo'lib, xivchinlari yordamida hara katlanadi. Ular Saulobakter — 9-guruh kurtaklanuvchi yoki poyali bakteriyalarga kiradi (Mishustin, 1987-y.), u ko'ndalangiga yoki gcteromorf bo'linish yo'li bilan ko'payadi. Hosil bo'Igan qiz hujayralar xivchini yordamida harakatlanadi. Saprofitlar suvda va tuproqda ko'proq uchraydilar. Mikoplazmalar spiral yoki ovalsimon shakldagi mikroorganizm- lardir (.0,1—0,2 nm), ularning hujayra po'sti bo'lmaydi, harakatsiz uzun ipchalar yoki yulduzlar shaklidagi saprofit va parazit shakllari mavjud (12-rasm)). Hayvonlarda turli-tuman kasalliklarni vujudga keltiradi. Sistematiklardan Berdji ularni alohida Musorlasmatales tartibiga ajratadi. Mikoplazmalarga bakteriyalarning L-formalari yaqin turadi. Bu formalarni tajriba yo'U bilan ham olish mumkin, buning uchun bakteriyalarga penitsillin bilan ta'sir etiladi. Mikoplazmalar ichida yaxshi o'rganilgan, erkin holda hayot kechiradigan turi Musorlasmatales dir. G.Morvin va M.Turtelcn (1964-y.) ularni elektron mikroskopda ko'rib, to'rt xil hujayrasi: 1) elementartanasi; 2) orahq hujayralar; 3) yirik hujayralar; 4) ichi da elementar tanasi bo'Igan yirik hujayralari borligini aniqlaganlar. Aktinomitsetlar yoki nurli zamburug'lar tuzilishi jihatidan bak teriyalar va tuban zambuaig'larga o'xshaydi. Havo mitseliysida konidiospora deb ataluvchi konadiya bandlari bo'lib, ularda sporalar yetiladi. Aktinomitsetlar tuproqda, orgaiiik o'g'itlar, chiriyotgan mod-dalar yuzasida,

boshoqdoshlar tanasida uchraydi. Ulardan strepto- mitsin, biomitsin, tctrasiklin, neomitsin, nistatin kabi antibiotiklar olinadi. Ba'zi patogen shakllari yumshoq to'qima va suyaklarni yemirib, og'ir kasallik — aktinomikozni vujudga keltirishi mumkin. 1909-yilda Rikkes degan olim Meksikada uchraydigan va bit orqali tarqaladigan qizilchali tif kasalligini tekshirib, kasal odam tanasidan kalta tayoqcha shaklidagi milcrob topadi va uni «rikketsiya provocheka» deb nomlaydi. Ularjuft- juft yoki zanjir shaklidabo'- lishi mumkin, uzunligi 300—400 nm. Faqat tirik to'qima va hujay- ralarda rivojlanadi. Rikketsiyalar xususiyatiariga ko'ra mikoplazmalarga o'xshaydi, ularda DNK va RNK uchraydi, polimorf mikroorganizmlar, ba'zi-lari kokksimon, donador, diametri 0,5 mk. Tayoqchasimonlari 1—1,5 mk, uchlari yumaloq yoki biroz bukilganlari 3—4 mk keladi, ipsimon formalari 10-40 mk da donador bo'ladi. Rikketsiyalar harakatsiz spora va kapsula hosil qilmaydi. Elektron mikroskopda rikketsiyalarni kuzatganda ular tashqi va ichki qobiq bilan o'ral- ganligi ma'lum bo'ldi. Sitoplazmasida granulalar shaklidagi riboso malar bo'lib, ular 70-200 A kattalikga ega. Rikketsiyalar bo'linib ko'payadi. Patogen riJkketsiyalar hayvonlarda va odamda turli-tuman kasalhklarni keltirib chiqaradi, tovuq va itlarda rikketsioz, omitoz deb ataluvchi va boshqa yuqumli kasalliklarni qo'zg'atadi.

Adabiyotlar : 1. А ndreev .N.G. - Lugovoe i polevoe kormoproizvodstvo. M.Kolos 1984 2. Atabayeva va bosh.-Yem-xashak yetishtirish –T.Mehnat.1997 3. А t а b а ev а H. - D а l а ekinl а rini qo`shib ekish T.T а shG А U - 1998 4. А bduk а rimov D v а boshq а l а r - Dehqonchilik а sosl а ri v а yem-x а sh а k yetishtirish T.Mehn а t 1987 5. Belolipov. I. V. Sheraliev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari marfalogiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991 6. Buro`gin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 7. D а l а k ь yan V, А s а nov R, Kim L - Korm а Uzbekist а n а -T.Mexn а t.1986 8. К ursanov. V. A. К amarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 9. Mirzayev O`, Xudoyberganov –Yem-xashak yetishtirish, Andijon, 2003 10. Pr а kticheskoe rukovodstvo po texnologii uluchsheniya i ispol ь zov а niya prirodnix kormovo`x ugodiy а ridno`x r а yonov str а no` M.V.O. А grpromizd а t 1988 11. Rogov M.S. - Zeleno`y konveyer M. А gropromizd а t 1985 12. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976.

O'xshashlar

Mikroorganizmlarning geologik faoliyati

Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi

Mikroorganizmlar genetikasi

Mikroorganizmlardan sanoat asosida foydalanishning zamonaviy usullari

Biotexnologik jarayonlarning eng muhim biokimyoviy asoslari