Ўсимликларнинг хашоратларга чидамлилиги организмларнинг биологик хусусияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42 KB

Ko'chirib olish

Ўсимликларнинг ҳашоратларга чидамлилиги организмларнинг биологик хусусияти Режа 1. Ўсимликларнинг ҳашоратларга чидамлилик моҳияти. 2. Ўсимликларнинг ҳашоратлар билан зарарланишга бардошлигининг турлари. 3. Ўсимликларнинг ҳашоратларга чидамлиликнинг ташқи муҳит шароитига боғлиқлиги. 4. Адабиетлар:1,2,6,7,8.

Ўсимликларнинг ҳашоратларга чидамлилиги унинг морфологик тузилиши билан боғлиқ бўлган биологик хусусият ҳисобланади. Ўсимликларнинг ҳашоратларга чидамлилиги эволюцион тараққиёт натижаси бўлиб, уларнинг вегетатив ва генератив органларини ҳашоратлардан сақлаш йўлидир. Ўсимликларнинг касалликка чидамлилиги сингари, ҳашоратга чидамлилиги ўсимликнинг кимёвий, физик, физиологик, морфологик белгиси ҳисобланади. Масалан картошканинг калорода қўнғизига чидамлилиги унинг таркибидаги демиссин глюкозиди билан боғлиқ деб ҳисобланади, лекин бу моддаси бўлган айрим ўсимликлар ҳам калорада қўнғизи билан зарарланмаслиги аниқланган. Демак чидамлилик ўсимликнинг физиологик ва биохимик хусусияти билан боғлангандир. Ҳашорат ва ўсимлик орасидаги муносабат биологиянинг долзарб масаласи ҳисобланганлигидан бу қонуниятларни билиш ўсимликларнинг ҳашоратларга чидамли навлар яратишга асос бўлади. Ўсимликларнинг ҳашоратларга бардошлилиги деганда ўсимликнинг чидамлилик хусусияти тушунилмасдан, балки зарарланган органларининг қайта тикланиш хусусияти тушунилади. Масалан, Одесса-3 навли буғдой пояси Гессан пашшаси билан зарарлансада кеч кузда қайтадан янги пояларни ҳосил қилади. Бу навларда тўлиқ гул ва уруғлар бошоқлар ҳосил бўлади. Натижада унинг ҳосилдорлиги пасаймайди, ҳашоратнинг зарари сезилмайди. Бундай бардошлилик хусусияти картошканинг айрим навларида ҳам кузатилади. Маккажўхорининг айрим навлари битта илдиз ҳосил қилиб кемирувчи ҳашоратлар тамонидан кучли зарарланса айрим навлари бир неча ўқ илдиз ҳосил қилиб у билан зарарланган илдизлар ўрнига янгисини ҳосил қилади. Айрим ҳашоратларга бардошли узум навлари ҳашоратлар таъсирига чидамлилик қилиб 10-12 йил ҳаёт кечирса бардошсиз навлар 4-5 йилда ҳалок бўлади.

Ўсимликларнинг бардошлилиги айрим факторлар таъсирида кучайиши мумкин. Масалан оғир вазинли уруғлар оз муддатида қулай тупроқ шароитига, нормал чуқурликка экиш ўсимлик бардошлилигини ошишига сабаб бўлади. Шунингдек ўсимликнинг озиқланиши ва сув билан таъминланишини яхшилаш, ўсимликлар орасидаги масофани тўғри жойлаштириш уларнинг ҳашоратлар билан зарарланиш даражасига салбий таъсир кўрсатади. Ўсимликнинг ўсиш ва ривожланиши учун зарур шароитнинг қулай бўлиши бардошлиликнинг ошишига сабаб бўлади. Кўпгина кемирувчи ҳашоратларнинг таъсиридан ўсимликларни сақлашнинг асосий йўли ўсимликларнинг ўзини қайта тиклаш хусусиятини такомиллаштириш ҳисобланади. Қайта тиклаш учун эса ўсимликда ауксин, суберин ва каллус ҳужайраларини ҳосил қилиш хусусияти муҳимдир. Бардошлилик хусусиятининг намоён бўлишида ўсимликларни ҳашоратнинг заҳарли моддасини зарарсизлантириш хусусиятини намоён қилиши ҳам муҳимдир. Бундай хусусиятга эга ўсимликлар ҳужайра пўсти қалинлашиб зарарли моддаларни бошқа ҳужайраларга ўтказмай қўяди. Ташқи муҳит ҳашоратларнинг ўсимликларни зарарлашда асосий куч ҳисобланади. Ташқи муҳит факторлари ўсимлик морфологик ҳолатига ва ҳашоратнинг биологик фаолиятига ҳам таъсир кўрсатади. Масалан қулай агротехник тадбирлар буғдой ўсимлигининг швед пашшасига чидамлилигини ортиради. Қулай шароитда ўсган буғдой ўсимлиги янгидан тупланиш ҳосил қилса, картошка ўсимлиги янги пояни ҳосил қилишига олиб келади. Минерал ўғит меъёрида қўлланганда карам ўсимлиги кемирувчи капалаклар билан 2% га, қўлланмаганда 40% га зарарланган. Ташқи муҳит шароитининг ўзгариши айрим ҳашоратларнинг ҳаётий фазаларининг бузилишига олиб келади. Натижада ўсимликнинг вегетатив органларидаги қопловчи тўқималар зарарланиш хусусияти камайиб ҳашорат салбий таъсир кўрсата олмай қолади. Тупроқдан қабул қилинаётган сув ва озиқа миқдори ўсимлик ўсишига ижобий таъсир кўрсатса, ўсимликда озиқланаётган

ҳашорат ҳам озиқа миқдорига боғлиқ равишда кўпайиши ёки камайиши мумкин. Тупроқдаги намлик миқдори ҳам ҳашоратлар биологик хусусиятига таъсир кўрсатади. Натижада ҳашоратлар миқдори, зарари ҳам ўзгариб боради. Ёруғлик фактори ҳам ҳашоратлар миқдорига, уларнинг ривожланишига таъсир кўрсатади. Карам шираси ёруғ жойда қоронғуга нисбатан 5 марта тез тарқалиш имконига эга экан. Ҳаво ҳарорати ҳам ҳашоратлар ривожланишида асосий роль ўйнайди. Ҳашоратнинг зарари юқори ҳароратда ортиб бориши аниқланган. Ўсимликларнинг замбуруғлар ва вируслар билан касалланганлик даражаси ҳам ҳашоратлар таъсирининг кучайишига сабаб бўлади. Экологик шароитнинг ўсимликка таъсирини тўғри белгилаш улар зарарини камайтиришда муҳим аҳамиятга эга. Шунинг учун ҳар бир ҳашоратнинг биологик ва экологик хусусиятларини тўғри билиш муҳимдир.

$Адабиётлар: 1. Қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислохатларни чуқурлаштириш дастури 1998-2000 йиллар.- Т:«Ўзбёкистон» .- 1998 2. К.В.Попкова . Учение об иммунитете растений .- М:.Колос.-1979. 3. К.В.Попкова, З.П Качалова . Практикум по иммунитету растений.- Москва . Колос.- 1984. 4. М.В.Горленко . Краткий курс иммунитета растений к инфекционным заболеваниям . М: Высшая школа.-1973. 5. Л.В.Метлицкий , О.Л.Озерецковская. Фитоиммунитет. М:, Наука.-1963. 6. Р.Пайнтер. Устойчивость растений к насекомўм. М:, ИЛ.- 1953 7. Р.Пайнтер. Устойчивость растений к повреждениям насекомых \ Современные проблемы энтомологии\ М:, ИЛ.-1961. 8. И.Д.Шапиро, Н.А.Вилкова . Устойчивость сельскохозяйственных культур к вредителям. М:, Изд. МСХ СССР, ВНИИ ТЭИСХ.-1975. 9. А.Шералиев. Тутнинг фузариоз касаллиги , Т:,Фан.-1992.$

O'xshashlar

Ўсимликларнинг чидамли навларини етказиш усуллари. Инфекция манбайи ва селекциянинг ютуқлари

Ўсимликларнинг кўпайиши

Ўсимликларнинг химояланиш механизми

Ўсимликларнинг ҳимояланиш механизми

Нав ва зот. Организмларнинг узгарувчанлиги