Ландшафтларни муҳофаза қилиш - Biologiya - Referatlar

Ландшафтларни муҳофаза қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа : 1. Ландшафтлар ҳақида умумий тушунча. 2. Антропоген омилларнинг ландшафтларга таъсири. 3. Табиий ландшафтларни комплекс муҳофаза қилиш. 4. Э котуризм ва табиатни муҳофаза қилиш.

www.arxiv.uz Таянч тушунчалар: ландшафт, антропоген омил, табиий ландшафт, маданий ландшафт, рекреация, экотуризм. Ландшафт деганда, геологик замини, рельефи, иқлими, тупроқлари, ўсимлик туркуми, ҳайвонот дунёси, гидрологик режимининг бир хиллиги билан ажралиб турадиган ва маълум чегараларга эга бўлган ҳудуд тушунилади. Ландшафт тушунчасини шархлашда, асосан 3 та маъно эътиборга олинади: 1- ландшафт-табиий ҳудудий комплекс эканлиги; 2- ландшафт-ер юзасининг реал ҳолатда мавжуд бўлган қисми эканлиги; 3- ландшафт- типологик категория, яъни ўхшаш томонларни ўзида мужассамлаштирган айрим участкаларнинг комплекси эканлиги. Табиат компонентлари – тоғ жинслари, сув, ҳаво, тупроқ, ўсимлик ва ҳайвонлар ўзига хос хусусиятлари Билан ривожланса ҳам ўзаро узвий боғланган. Улар ўртасида тўхтовсиз мода алмашинуви амалга ошади ва натижада табиий ҳудудий комплекслар – ландшафтлар ҳосил бўлади. Чўл, ўрмон, дашт, тўқай ва бошқа ландшафтларни ажратиш мумикн. Ўзаро ички алоқалари ва бирлигига кўра бошқа жойлардан фарқ қилувчи, табиий чегараларга эга бўлган худудий комплексларга ландшафтлар дейилади. Инсонлар маълум бир ландшафтда яшайдилар ва уни ўз эҳтиёжларига мослаб ўзгартирадилар. Инсоннинг таъсири ландшафтдаги мувозанат бузилади. Натижада ландшафт бутунлай ўзгариши, ҳатто йўқ бўлиб кетиши мумкин. Ландшафтдаги ўзгаришлар ўз навбатида инсонларга ҳам кучли таъсир кўрсатади. Шунинг учун табиатни муҳофаза қилиш асл моҳияти ва мақсадига кўра ландшафтларни муҳофаза қилишдир. Географик ландшафтни ўрганиш жуда катта амалий аҳамиятга эгадир. Чунки кишиларнинг хўжалик фаолияти конкрет географик ландшафт шароитида содир бўлади. Ишлаб чиқариш усули ва ижтимоий муносабатлар ривожлана борган сари, техника ва маданият ўса борган

www.arxiv.uz сари , фан-техника тараққиёти ишлаб чиқарувчи кучга айланаётгани сари табиатдан кенгроқ фойдаланилади. Инсоният табиий муҳит компонентларига бевосита таъсир этиб, уларни маълум даражада ўзгартирадилар. Ҳозирги вақтда инсоннинг таъсир доираси ҳамма жойда кузатилади ва ҳатто Антарктидада ҳам атмосфера циркуляцияси орқали етиб борган. Айрим жойларда инсоннинг таъсири фақат ҳаво таркибини ўзгартириш билан боғлиқ бўлса, ландшафтнинг қолган компонентларига деярли таъсир кўрсатмайди ва у ўз азалий ҳолатидабўлади. Бошқа бир жойларда, масалан, шаҳарларда табиат бутунлай ўзгарган ва табиий ландшафтдан асар ҳам қолмаган. Шундай қилиб, инсон фаолияти натижасида айрим жойларда ўзгартирилган ландшафт маданий ландшафт вужудга келган. Ҳозирги вақтда Ер юзида инсон таъсирига учрамаган табиий ландшафтлар кам қолди. Инсон таъсирида ўзгартирилган ландшафтлар антропоген ландшафтлар дейилади. Антропоген ландшафтлар бажарадиган функциялари (қишлоқ хўжалик ландшафтлари, саноат ландшафтлари, шаҳар ландшафтлари ва бошқалар) ва ўзгариш характерига Ер юзидаги ландшафтларнинг 60 фоизидан ортиқроғи антропоген ландшафтларга киради. Инсон томонидан илмий асосда ўзгартирилган, тартибга солиб туриладиган, энг яхши яшаш шароитлари ва иқтисодий самарадорликни таъминлайдиган маданий ландшафтлар ҳам мавжуд. Ландшафтларни муҳофаза қилиш деганда улардаги ўзига хос мувозанат ҳолатини сақлаш тушунилади. Ландшафтларни муҳофаза қилишнинг турли шакллари мавжуддир: а) ландшафтларни тўла муҳофаза қилиш; б) ландшафтларнинг табиий қиёфасини сақлаган ҳолда айрим табиат объектларининг муҳофазаси; в) қулай антропоген ландшафтларни яратиш ва бошқалар. Кейинги йилларда инсон фаолияти қуруқлик юзасининг 2/3 қисмига таъсир этмоқда. Кишилар ўз турмуши ва хўжалигида ҳар йили дарё оқимининг 10 % дан фойдаланмоқда, далаларга 300 млн. т га яқин минерал

www.arxiv.uz ўғитлар ва 4 млн. т заҳарли кимёвий ўғитлар солинмоқда. Қишлоқ хўжалик ишида ҳар йили 3000 км 3 тупроқ қайта ишланмоқда. Ҳар йили 7 млрд. т шартли ёқилғи ёқилиши натижасида атмосферага 34,10 05 ккал иссиқлик ва 1 млрд. т га яқин зарарли маҳсулотлар ва қурумлар чиқариб ташланмоқда. Кейинги 300 йил мобайнида ўрмонлар майдонининг ярмидан кўпроғи қисқарди , ҳозир ўрмонлар қуруқлик майдонининг 30% ни ташкил қилади, холос. Ҳозирги кунда антропоген ландшафтлар ер шаридаги қуруқликнинг катта қисмини эгаллади , инсонлар фойдаланаётган ҳудуд , яъни ҳайдалаётган ерлар : яйловлар, ўрмонлар бутун қуруқликнинг 55% ни , шунингдек, қурилиш майдонлари, қазилмалар ишлаб чиқараётган районлар 20% га яқин майдонни эгаллади. Инсон ўз фаолиятида ландшафтга ёки унинг маълум бир компонентига онгли ва онгсиз таъсир этади. Чунончи, маданий ландшафтни онгли равишда ташкил этиш , ландшафт таркибий қисмлари ва морфологик элементлари ўртасидаги ўзаро боғланишни билишга асосланади, табиий ресурсларни тиклаш, инсон ҳаёти учун соғлом муҳит барпо этиш, ҳудуд ни оқилона ташкил қилишни кўзда тутади. Инсоннинг ландшафтга онгсиз таъсири кўнгилсиз оқибатларга , тупроқ эрозияси, қ умларнинг кўчиши, ҳаво ва тупроқдаги сувларнинг ифлосланишига олиб келади. Шундай қилиб, инсон ландшафтнинг у ёки бу компонентини ўзгартириши билан умуман ландшафтга таъсир этаётганлигини, яъни унинг структурасини ва тараққиётини ўзгартираётганлигини сезмаслиги мумкин. Инсоннинг таъсири ландшафтнинг имкониятларидан ошиб кетса, ландшафтдаги мувозанат бузилади. Натижада ландшафт бутунлай ўзгариши, ҳатто йўқ бўлиб кетиши мумкин. Бепоён ўлкамиз ландшафти турли - туман бўлиб, унда диққатга сазовор жойлар битмас-туганмасдир. Қўриқхоналар, миллий парклар, буюртмахоналар, табиат ёдгорликлари, дам олиш учун ландшафтларни муҳофаза қилиш, маданий ландшафтдан

www.arxiv.uz о қилона фойдаланишни ташкил этиш, ландшафтни қайта тиклаш ишлари ва бошқалар табиатни муҳофаза қилишнинг шаклларидандир. Ландшафтнинг диққатга сазовор жойларидан, яъни ҳар бир зонанинг характерли ландшафтларини ғорлар, очилиб қолган тоғ жинслари ва минераллар, гўзал табиатни дам олиш зоналарини ва бошқаларни муҳофаза қилишда қўриқхоналарнинг аҳамияти беқиёс даражада каттадир. Қўриқхона-Ер шарининг маълум бир қисми табиат компонентларини табиий ҳолича сақлаб қолиш учун ажратилган жойдир. Қўриқхоналар ташкил қилишдан асосий мақсад табиий ландшафтни комплекс муҳофаза қилишдир. Шу билан бирга, қўриқхоналар ноёб ўсимликлар ҳамда турлари йўқолиб бораётган ҳайвонларнинг кўпайиши учун қулай шароит манбаидир. Қўриқхоналар табиат эталони бўлиб, маълум бир геологик районлар ландшафт хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган ҳамда инсон фаолиятининг таъсири ҳам етиб келмаган табиий жойдир. Табиат ёдгорликларини сақлаш ландшафт компонентларини муҳофаза қилишни ташкил этишнинг энг аҳамиятли шаклидан бири бўлиб, улар жуда катта маданий, илмий, айримлари эса тарихий аҳамиятга эгадир. Табиат ёдгорликларига шаршаралар, гейзерлар, булоқлар, ғорлар, очилиб қолган ётқизиқлар киради. Табиат ёдгорликларига ноёб ўсимлик турларини ва йўқолиб бораётган ҳайвонларни ва уларнинг қолдиқларини ҳам киритиш мумкин. Республикамиз ҳудуди да табиатнинг диққатга сазовор жойлари ниҳоятда кўп. Чунончи, Омонқутон дарёсининг шамол ўйиб юборган тош, Қ уйимозор сув омбори қирғоғидаги ўлка кристаллар, Сайробдаги Чорчинор, Чуст шаҳри марказидаги Камарсада, Самарқанд ва Қашқадарё вилоятлари чегарасида Ургут ва Ҳазрати Башир қишлоқлар орасида жойлашган Қирқтоғдаги ўпирилма ва чуқурлар, Ургутдаги чинорлар ва булоқлар, Нурота булоғи, Молгузар ва Нурота тоғлар орасидаги Илонўти дараси, Нурота районидаги коризлар (тоғ жинслари ўпирилиши,

www.arxiv.uz сурилиши), Яккабоғдаги ғорлар, тоғлар ва бошқалар табиатнинг оромбахш жойларидир. Уларнинг баъзилари муҳофаза қилиниши лозим. Масалан, Чустдаги Камарсада остидаги зилол булоқда ёз кунларида кўплаб кишилар дам оладилар. Шундай бўлишига қарамасдан, қаровсизлик натижасида Камарсаданинг кўп шохлари қуриган, ҳ ашаротлар емирган ва ундаги коваклар турли зараркунандалар, ҳ ашарот ва паразит замбуруғларга маскан бўлиб қолган. Ёки Сайробда 700-1000 ёшга кирган чинорлар- Чорчинорлар ҳам машҳурдир. Афсуски, айрим кишилар чинор танасига пичоқ билан исмларини ёзиб қолдиришган. Шунингдек гўзал Илонўти дарасидаги қояларга кишилар турли рангларда ёки темир билан ўйиб ўзларининг номларини ёзиб қолдирганлар. Чорчинор ҳам, Сангзор дараси ҳам ва бошқа табиат гўшалари ҳам кўхна тарихимиз шоҳиди, табиатнинг нодир мўжизалари бўлганликлари учун ҳам қимматлидир. Республикамиздаги коризлар кўп бўлган ҳудуд лардан бири Нуротадир. Коризлардан кўпи кўмилиб кетган. Мастак, Зулм, Зулфиқор, Султон ва бошқалар сингари ўттиздан ортиқ коризлардан йил давомида сув оқиб турган. Нурота коризларининг ҳар биридан ўртача секундига 40- 50 л сув оқиб чиқиб, 40-50 г ерни суғорса бўлади. Ирригация технологиясининг бу қадимги туридан республикамиз тоғ олди районларида фойдаланилмоқда. Шундай қилгандагина биз табиатнинг айрим оромбахш жойларини эъзозлаш ва келгуси авлод учун асраган бўламиз. Кейинги йилларда табиий ресурсларни ўзлаштириш натижасида табиий ландшафтлардан , дам олиш зоналарини вужудга келтиришда кенг фойдаланилмоқда. Табиатдан фойдаланишнинг бу шакли ландшафтдан рекрацион (тиклаш) мақсадида фойдаланилганда кейинчалик рўй берадиган оқибатларга эътибор бериш зарур. Чунки айрим сабабларга кўра, фойдаланиладиган майдонлар тупроқ ва ўсимликлари ўзгариб, ёввойи ҳайвонлар йўқ бўлиб кетиши, умуман биогеоценозлардаги

www.arxiv.uz боғланишларга салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Табиий ландшафтдан рекреацион мақсадлар учун фойдаланилганда ўзига хос оқибатларни ўрганиш табиатни муҳофаза қилишнинг асосий муаммоси бўлиб қолади. Бу муаммони ҳал этишда, аниқ ва илмий асосланган назарий хулосалар чиқариш талаб этилади. Рекреацион мақсадлар учун табиий ландшафтдаги дам олиш зоналарини илмий асосда белгилаш ва уларни баҳолаш, келгусида бу майдон ландшафтда қандай ўзгаришлар вужудга келишини белгилаш, аниқлаш билан географиянинг янги тармоғи рекреацион география шуғулланади. Рекреацион майдонларни муҳофаза қилишнинг дастлабки йўналиши бу майдонларга келадиган кишиларнинг сонини ва уларнинг майдондаги фаолиятини белгилашдан иборат. Иккинчидан, рекреацион майдонларда табиатини муҳофаза этишни йўлга қўйиш ва дам олишни махсус ташкилотлар уюштириши лозим. Учинчидан, рекреацион майдонлар ландшафтини табиий ҳолда сақлашда маҳаллий ташкилотлар ва умуман кишиларнинг ўзлари фаол қатнашишлари ва бунинг учун тушунтириш ишлари олиб борилиши зарур. Шунингдек, энг нодир майдонлардан дам олиш учун маълум қисми ажратилиши зарур. Ажратилган майдонни муайян вақтдан сўнг бошқа майдон билан алмаштириш ва лозим бўлса, олдинги фойдаланилган жойларнинг табиий ҳолатини яна тиклашга эришмоқ зарур. Республикамиз майдонидаги текислик ва тоғлик районларида кишиларнинг дам олиш зоналарини ташкил этиш, дам олишини таъминлаш ва соғлигини мустаҳкамлаш учун етарли табиий шароитлар ва ресурслар борки, улардан мақсадга мувофиқ фойдаланиш мумкин. Республикамизда тоғ ва тоғолди районлари майдонидан рекреацион мақсадларда кейинги йилларда анча самарали фойдаланилмоқда. Айниқса, Чирчиқ, Поччаотасой, Шохимардонсой, Оҳангарон дарёлари водийларида жуда кўп дам олиш зоналари барпо этилган. Аммо дам олиш объектларини

www.arxiv.uz дам олиш уйлари, санаторийлар, лагерлар, туристик базалар айрим майдонларда ҳаддан ташқари зич жойлашган. Чунончи, Поччаотасой, Хумсон, Бурчмулла, Чимён, Шохимардонсойда уларнинг сони жуда кўп. Булардан ташқари бу жойларга "эркин" туристлар ҳам жуда кўп борадилар. Натижада бундай ҳудуд лар табиий ландшафт элементларига зарар етказилмоқда. Буларни ташкил этиш борасида бир қатор ишлар қилинмоқда. Масалан, Семашка номли республика курортология ва физеотерапия институти ходимлари республикамизда дам олиш уйлари ва пансионатлар қуриладиган рекреацион майдонларни аниқлаб бердилар. Чунончи, Тошкент вилоятидаги Қорамозор, Янги қўрғон, Қ оракўлсой, Чорбоғ сув омборлари территорияси, Чимён, Заркент ва Писком водийлари, Жиззах вилоятида "Бахмал" совхози ҳудуд ида; Самарқанд вилоятида Тепакўл, Андак, Боғмазор водийлари; Қашқадарё вилоятида Мингчинор, Конли, Мироқи, Сувтушар; Сурхондарё вилоятида Бойсун, Авлат, Дарбант ; Фарғона вилоятида Куббонкўл, Чаркесармозор, Косонсой, Водил, ва бошқалар майдонидан рекреацион мақсадга фойдаланиш мумкин. Рекреацион мақсадлар учун айниқса, республикамизнинг тоғ ва тоғолди районларида дам олишни самарали ташкил этишда фойдаланиладиган ерлар харитага тушурилиб, табиатни муҳофаза қилишнинг асосий йўллари белгиланмоқда, табиий ресурслардан фойдаланиш усуллари кўрсатиб берилаётир. Ландшафтларнинг бир ёки икки компоненти ўзлаштирилиши натижасида улар қолган компонентларида ҳамда компонентлар орасидаги ўзаро боғланишларда ўзгариш бўлади. Ландшафтга илмий асосда муносабатда бўлиш, яъни табиий ландшафт ёки табиат ёдгорликлари ўз ҳолига сақланиши керак. Бу ўринда республикамизда ижобий ишлар қилинмоқда. Чунончи, Чимён туристик базаси қурилиши билан Чимён водийси, Катта ва Кичик Чимён чўққилари атрофларининг табиати ўз ҳолича сақланмоқда. Ўн икки булоқ атрофи ўзининг гўзаллигини йўқотгани йўқ. Табиий ландшафтни комплекс

www.arxiv.uz муҳофаза қилиш ва табиат ёдгорликларини ўз ҳолича сақлаш тарбиявий, маданий, эстетик ҳамда туристик аҳамиятга эга бўлиш билан бирга, улар ўқув объекти ҳам ҳисобланади ва ўқув жараёнларини ташкил қилишда ҳамда ўзлаштиришни муваффақиятли олиб боришда катта рол ўйнайди. Табиатга, табиат ёдгорликларига муҳаббат уйғотиш, кишиларнинг илмий ва маданий савиясини кўтаришда туризмнинг аҳамияти катта. Табиатнинг бундай инъомларини қадрига етиш, уни эъзозлаш ҳар бир кишининг муқаддас бурчидир. Ландшафтларни ва алоҳида табиий объектларни қўриқлаш алоҳида муҳофаза қилинадиган ҳудудларни ташкил қилиш орқали амалга оширилади. Булар қўриқхоналар, давлат буюртмалари, миллий парклар, табиат ёдгорликлари ва бошқалар. Алоҳида муҳофаза қилинадиган ҳудудлар XIX -асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб ташкил қилина бошлаган. Ҳозирги кунга келиб бундай ҳудудларнинг сони Ер юзида 3 мингдан ортиб кетган ва қуруқликнинг 3% дан ортиқроқ майдонини эгаллайди. Қўриқхона деганда инсоннинг хўжалик фаолияти бутунлай таъқиқланган, табиий комплекс асл ҳолида сақланадиган ҳудудлар тушунилади. Сув қўриқхоналари ҳам мавжуд. Қўриқхоналарда табиий муҳит ҳолатини ўрганиш бўйича доимий илмий-тадқиқот ишлари олиб борилади. Биосферада бўлаётган ўзгаришларни ўрганиш мақсадида халқаро ташкилотлар (ЮНЕСКО, ЮНЕП, ТМХИ) ташаббуси Билан биосфера қўриқхоналари тўғри ташкил қилинмоқда. Ер юзида 250 дан ортиқ биосфера қўриқхоналари ташкил қилинган. Уларда атроф муҳит ҳолатини кузатиш ва назорат қилиш комплекс дастури амалга оширилади. Ўзбекистондаги Чотқол қўриқхонаси биосфера қўриқхонаси низомини олган. Миллий паркларда ландшафтлар муҳофаза қилинади ва аҳоли ҳам дам олиши мумкин. Бу ландшафтларни муҳофаза қилишнинг илғор, замонавий формаси ҳисобланади:

www.arxiv.uz Давлат буюртмаларида (чет элда резерватлар) табиат комплексининг алоҳида компонентлари муҳофаза қилинади ва баъзи табиий ресурслардан фойдаланиш мумкин. Маълум мақсадга эришилганадан сўнг айрим буюртмалардаги муҳофаза тартиби бекор қилиниши мумкин. Турли мамлакатларда ажойиб табиат ёдгорликлари – ғорлар, булоқлар, минг йиллик арчалар, геологик жинслар очилиб қолган ҳудудларни муҳофаза қилиш мақсадида ҳам қўриқхоналар ташкил қилиниши мумкин. Ўзбекистонда Китоб геологик қўриқхонаси мавжуд. Ўзбекистон Республикасида ҳозирги кунда 9 қўриқхона, 2 миллий парк, 8 давлат буюртмаси фаолият кўрсатаяпти. Муҳофаза қилинадиган худудлар 2 млн.га дан ортиқ майдонни эгаллаган бўлиб, бу республика ҳудудининг 4 фоидан ортиғини ташкил қилади. Ажойиб табиат гўшалари- тоғ, қайир ва тўкай ўрмонлари муҳофазага олинган. Қўриқхоналарда 350 дан ортиқ ҳайвон турлари, 700 дан ортиқ ўсимлик турлари ҳимояга олинган. Улардан қор барси, бухоро буғуси, Мензбир суғури халқаро Қизил китобга киритилган. Алоҳида муҳофаза қилинадиган ҳудудлар тартибини бузганлик учун моддий ва жиноий жавобгарлик белгиланган. Ўзбекистонда 50 дан ортиқ асосий ландшафт турлари мавжуд бўлиб, ўз навбатида қуриқхоналар сони ҳам шунга мувофиқ бўлиши керак. Чунки қўриқхоналар ўз олдига мавжуд барча табиий ландшафтларни эталон сифатида сақлаб қолиш вазифасини қўяди. Ўзбекистонда Угом-Чотқол ва Зоомин миллий парклари ҳам фаолият кўрсатмоқда. Туризм ва аҳоли дам олишининг ландшафтларга таъсири катта. Ер юзида 1 мрд.дан ортиқ аҳоли туризм Билан шуғулланади. Иқтисодий ривожланган мамлакатлар аҳолисининг 60 фоизи туристлардир. Бизнинг республикамизда туризм маҳаллий аҳоли ўртасида оммалашган эмас. Аҳоли дам оладиган рекреация зоналарида ландшафтларни муҳофаза қилиш тадбирларини ўз вақтида ўтказиш алоҳида аҳамиятга эга.

www.arxiv.uz Ўзбекистоннинг йирик шаҳарлари ва пойтахт Тошкент шаҳрида ва шаҳар атрофида аҳоли учун дам олиш жойлари етарлича ташкил қилимаган. Натижада ноёб тоғ комплексларига таъсир тез ошиб бормоқда. Агар Ушбу муаммо яқин йиллар ичида ҳал қилинмаса тоғ зонасидаги экологик мувозанатни тиклаб бўлмайди. Туризм-Ватанимиз табиатининг бирор диққатга сазовор жойларини кўриш ва билиш мақсадида уюштирилган юриш. Туризм сўзи французча тилдан олинган бўлиб, “ сайру-саёҳат ” деган маънони англатади. Туризм бир томондан, географик билимларни кенг оммага тарқатувчи восита ҳисобланса, иккинчи томондан, географик ҳодисаларни ўлкашунослик материаллари асосида тушуниб олишга ёрдам беради, айниқса, ёш авлодларнинг соғлом бўлиб етишишларига кўмаклашади. Туризм орқали кенг омма, айниқса, ёшлар жонажон она табиат компонентлари ва ресурслари билан яқиндан танишади, уларда табиатга нисбатан тўғри муносабатда бўлиш, табиатни муҳофаза қилиш ҳиссиёти шаклланади. Туристик юришлар қисқа (бир кунлик) ва давомли (узоқ муддатли), маҳаллик ва узоқ масофага, гуруҳ ва якка ҳолда, спорт ва экскурсия (саёҳат) кўринишида бўлади. Ҳаракат қилиш характерига ва транспорт турларидан фойдаланишига қараб сув туризми, пиёда туризм, автотуризм кабиларга бўлинади. Булар ичида кенг тарқалган тури пиёда амалга ошириладиган, экскурсия туризмидир. Тоғ шароитларида ўтказиладиган пиёда туризм алоҳида тайёргарлик ва машқни талаб қилади, уни "альпинизм" деб аталади. Табиатни муҳофаза қилиш кўп жиҳатдан туристларнинг хулқ-атворига, яъни табиатда ўзини тутишига боғлиқ. Чунки, туристлар табиатга экскурсия уюштиришларида фақат чиниқиб, табиат гўзаллигидан завқланиб, руҳан ҳордиқ чиқариб, эстетик завқ олиб табиат ресурсларидан сув, ҳаво, ўсимликлар, мевалар ва бошқалардан фойдаланиб қолмасдан, балки жонли табиатга маълум даражада таъсир этадилар. Шу сабабли ҳар бир табиий объектга экскурсия уюштиришдан

www.arxiv.uz олдин уларни табиатда ўзларини қандай тутишлари кераклиги ҳақида йўл- йўриқ ҳамда табиат элементларига нисбатан тўғри муносабатдаги қонунлар билан таништирилиши керак. Туристлар гуруҳ раҳбарлигида район ҳақида географик маълумотларга эга бўлишлари, ёнғин ва уни олдини олиш қоидалари, ҳаво, сув ва уларни муҳофаза қилиш ҳақидаги қонун асосларини пухта ўрганиб чиқиб, қуйидагиларга амал қилишлари шарт: -атроф муҳит элементларига зарар келтирмайдиган, туристлар тунайдиган ёки дам оладиган жойни танлаш; -атроф муҳитни ифлослантирмаслик учун алоҳида ахлат ташланадиган чуқур кавлаш; -овқат тайёрлаш ва пишириш учун кўчма газ плиталаридан ёки примусдан фойдаланиш; -қўниб, тунаб дам олинган жой ва улар атрофига турли хил чиқиндилар ва бошқаларни ташлаб ифлосланишга йўл қўймаслик; -дам олинган жой ва улар атрофидаги сув объектларини ифлосламаслик; -сув манбаларидаги ҳайвонларни рухсатсиз овламаслик ҳамда ўлдирмаслик; -чиққан чиқиндиларни кўмиш ёки ёқиб йўқ қилиш; -ёқилган ўтинларни тўла ўчириб, чиқиндиларни устини тупроқ билан кўмиш ва бошқалар. Бундай қонун ва қоидалар орқали табиатнинг ноёб намуналари муҳофаза қилинади. Ер ости бойликлари деганда, ернинг ички қисмида бўлган асосий минерал ресурслар тушунилади. Ер усти бойликлари қум, шағал, баъзи бир тузлар ва бошқалар ҳам бор.

O'xshashlar

Ер ости қазилмаларни муҳофаза қилиш

Биосфера ва уни муҳофаза қилиш

Ер ресурсларидан фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш

Сув ресурсларини муҳофаза қилиш ва оқилона фойдаланиш муаммолари

Биологик ресурсларни муҳофаза қилиш ва улардан оқилона фойдаланиш